Belgeselcinin Gözüyle Çetin mir emrut Da ve Kommagene Uygarl Do u-bat Medeniyetinin, 2150 m. Yükseklikte muhteflem bir piramitteki kesiflme noktas, Dünyan n sekizinci harikas Nemrut. üksekli i on metreyi bulan büyüleyici heykelleriyle, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dünya Kültür Miras nda yer almaktad r. ki bin y ld r güneflin do uflunu ve bat fl n 2150 m. Yükseklikte izleyen dev heykellerin s rr n n çözülmesi için KOMMAGENE uygarl n n keflfine gitmek gerekir. Y Kommagene Kral 1. Antiochos
BD EYLÜL 2013 O smanl mparatorlu u nda askeri dan flman olarak görev yapan ve tarihi eserlere ilgi duyan Alman subay Helmut Von Moltke, 1838 de bölgedeki araflt rmalar s ras nda bölgedeki tarihi kal nt lar hakk nda bilgi verdi i Türkiye deki Durum ve Olaylar Hakk nda Mektuplar adl kitab nda nedense Nemrut Da ndaki heykel- Heykel bafllar lerden söz etmemifltir. Nemrut Da n n zirvesindeki de çal fl r. Uzun çal flmalar sonunda eserlerden ilk söz eden ve bunlar n Grek-çe yaz l kitabeyi çözen PunchsAsurlulardan kalma oldu unu tahmin tein, bu eserlerin Kommagene uygareden, 1881 de Diyarbak r da yol ya- l na ait oldu unu ve Kommagene p m ifllerinde görevli Alman Mühen- Kral 1. Antiochos taraf ndan yapt r ldis Karl Sester dir. Sester in verdi i d n keflfeder. Antiochos un a z nbilgiler do rultusunda Kraliyet Aka- dan yaz lan kitabe, Nemrut Da n n demisi taraf ndan araflt rma yapmak s rr n ve Antiochos un yasalar n üzere bölgeye gönderilen genç bilim içermektedir. adam Otto Punchtein baflkanl ndaki ekip, Nemrut Da n n tepesindeki aha sonra Alman Mühendis tümülüs ve tümülüsün do u ve bat Karl Humann ve stanbul Arkeoloji Müzesinin kurucuyanlar nda oluflturulmufl teraslar üzerindeki devasa heykeller ve çeflitli su Osman Hamdi Beyin de kat ld kabartmalardan oluflan eserler üzerin- Nemrut Da çal flmalar 1953 ten 80 li y llara kadar Amerika l Arkeolog Theresa Goell ve Friedrich Karl Dörner ve 1986 y l ndan itibaren, Dörner in ö rencisi Sencer fiahin taraf ndan sürdürülmüfltür. Kommagene uygarl n n ortaya ç kkommagene Krall mas n sa layan kaz uzaydan görünüm D 66
mparatorlu u nun egemenli i alt na girdi i tahmin edilen Kommagene yöresinde Kommagene Krall n n öncesi kabul edilen Kummuh Krall - n n oldu u ve Kummuh un.ö. 711 lerde Asurlular,.Ö. 605 te de Babilliler taraf ndan fethedildi i anlafl lmaktad r..ö. 6. Yüzy l n sonlar na do ru Kommagene topraklar Pers mparatorlu u nun eline geçmifltir..ö. 323 te Kommagene Bölgesinin idaresi Grek-Makedon yöneticilerin eline geçmifltir. Antik dünyan n küçük ancak güçlü ülkesi Kommagene, baba taraf Pers Krallar ndan Krallar Kral olarak an - Tanr lar, Krallar ve Nemrut da lar, Nemrut Da ndan baflka Arsameia, Samsat ve F rat Havzas nda gerçeklefltirilmifltir. Bölgede yap lan kaz larda ortaya ç kart lan tafl nabilir eserler müzelerde, geri kalanlar da Milli Park Alan içerisinde korumaya al nm flt r. Yunanca Genler Toplulu u anlam na gelen Kommagene, ismiyle ba dafl rcas na, Grek ve Pers Uygarl klar n n inanç, kültür ve geleneklerinin bütünleflti i güçlü bir krall kt r. Toros Da lar ndaki çeflitli yollar n birleflti i noktada bulunan antik Kommagene Krall, Suriye nin Kuzeyi, Hatay, P narbafl, Kuzey Toroslar ve do uda F rat Nehri nin çevreledi i verimli topraklarda yer alm flt r. Tar ma ve hayvanc l a elveriflli ve ekonomik önemi yüksek sedir a ac ormanlar n bar nd ran Kommagene topraklar n n, ilk ça lardan beri yerleflim alan olarak kullan ld civardaki ma ara ve arkeolojik buluntulardan anlafl lmaktad r..ö. 2000 y l n n ortalar nda Hitit lan Darius a ile, anne taraf Makedonya Hükümdar Büyük skender ile akraba olan bir prensin o lu Mithridates Kallinikos taraf ndan,.ö. 109 y l nda ba ms z bir krall k olarak kurulmufltur. Farkl topluluklardan meydana gelen ve ayr inanç ve kültürlere sahip Kommageneliler aras n- 67
BD EYLÜL 2013 daki birli i sa lamak konusunda büyük baflar sa layan Mithridates Kallinikos, tanr larla olan ba n kuvvetlendirece i ve böylece ulusunu bar fl içerisinde yaflataca inanc yla ülkesinin çeflitli yerlerinde tap naklar yapt rm flt r. Arsameia flehrindeki kült yap lar ile Kommagene Krallar n n en ünlüsü olan 1. Antiochos devri (.Ö. 69-38), krall n en müreffeh dönemdir. Kendi mezar n Nemrut Da n n zirvesine, babas Mithridates 1. Kallinikos un mezar n ise Arsameia da Eski Kahta Çay n n kenar na yapt ran 1. Antiochos, krall n ekonomik ve kültürel yönden en üst seviyeye ç kartm flt r. 1. Antiochos tan sonra Kommagene Krall n n parlak dönemleri, halefleri taraf ndan devam ettirilemez ve.s. 29 y l ndan itibaren Kommagene Nemrut Da tümülüsü N Heykeller 68 Krallar Roma taraf ndan atan r..s. 72 de Romal lar n Kommagene yi istila etmesiyle 200 y ll k krall n ba ms zl tamamen sona erer ve bu tarihten sonra Kommagene topraklar Suriye nin parças olarak tarihteki yerini al r. NEMRUT DA I TÜMÜLÜSÜ Nemrut Da, Ad yaman n 86 km. do usunda Kâhta ilçesinin Karadut köyünde, dünyan n sekizinci harikas
olarak tan nan, tepesinde küçük k rma tafllar n y lmas yla oluflturulmufl konik bir tümülüsün bulundu u, 2150 m. Yükseklikte, görkemli bir kültür ve turizm merkezidir..ö. 1. Yüzy la tarihlenen ve orijinali 55 m. olan tümülüsün bugünkü yüksekli i 50 m. çap 150 metredir. Gündo umu ve günbat m n n tüm ihtiflam yla izlenebildi i bu tepede, Kommagene Kral 1. Antiochos kendisi için görkemli bir an t mezar, mezar odas n n üzerine k rma tafllardan oluflan bir tümülüs ve tümülüsün üç taraf n çevreleyen kutsal alanlar infla ettirmifltir. Tümülüs, Kral1. Antiochos un flerefine tertiplenen törenlere mahsus 3 terasla çevrilidir. Do u, bat ve kuzey teraslar olarak adland r lan bu alanlardan do u ve bat teraslarda; s ra halinde dizilmifl blok halinde 8 yontma tafl n üst üste oturtulmas yla oluflturulan 8-10 metre yüksekli inde muhteflem heykeller, kabartmalar ve yaz tlar bulunmaktad r. Heykeller, bir aslan ve bir kartal heykeliyle bafllar ve ayn düzende son bulur. Hayvanlar n kral olan aslan yeryüzündeki gücü, tanr lar n habercisi olan kartal ise göksel gücü sembolize eder. Heykeller her iki tarafta da flu flekilde s ralanm flt r: Kral 1. Antiochos (Theos); Fortuna (Theichye-Kommagene-Tanr ça) Zeus (Oromasdes); Apollo (Mithras- Helios-Hermes), Herakles (Ares-Artagnes). Kült yaz tlar nda anne taraf ndan Büyük skender den (Alexandr) (Yunan-Makedonya) baba taraf ndan ise, Darieos dan (Pers) geldi ini ifade Kral Antiochos BD EYLÜL 2013 eden Antiochos, atalar ndan gelen bu etnik farkl l birlefltirerek, kültür zenginli i haline dönüfltürmenin göstergesi olarak tanr heykellerinin yüzünü do uya ve bat ya çevirmifltir. Zaten tanr heykellerinin isimleri de hem Grek, hem de Pers dili ile ifade edilmifltir. NEMRUT DA I DO U TERASI Kommagene ülkesinde güneflin do uflunu ilk gören yer olan do u teras na sert kayalardan oyulmufl merdivenli yollardan ç k l r. Do u teras ; tanr lar galerisi, atalar galerisi ve sunaktan oluflur. Tanr lar galerisindeki devasa tanr heykelleri an t mezara s rt n dönmüfl biçimde s ralanm flt r. Tanr lar galerisinin 5 heykelinden biri olan Antiochos, güney uçta ilk s rada yer almaktad r. Kendisini tanr - 69
Tanr lar Galerisi larla ayn kategoride gören Antiochos heykelini bu s ralamaya dahil etmifltir. 2. Heykel Kommagene-Fortuna Latincede flans, u ur, bereket anlam ndad r. Heykeller aras nda en uzun olan 3. Heykel Zeus-Oromasdes, Tanr lar tanr s Kronos un o lu, bafl tanr ve gökler hâkimidir. 4. Heykel Apollon- Mithras, Anadolu mitolojisinde bafl tanr Zeus un o lu olup fl k ve günefl tanr s d r. Kuvvet ve kudretin sembolü olan Herakles Anadolu da Herkül ad ile an l r. Heykellerin her iki yan nda içte yer alan göksel gücün temsilcisi kartal ve yan nda duran aslan daima tanr lar n ve krallar n yan nda onlara bekçilik etmektedir. 70 NEMRUT DA I BATI TERASI Muhteflem bir gün bat m n n izlenebildi i, Do u teras na benzer flekilde yap lm fl bat teras nda, tanr lar galerisindeki heykel s ralamas ve heykellerin arkas ndaki kült yaz s baz detaylar hariç ayn d r. Do u teras ndan farkl olarak, tanr lar galerisinin kuzey ucunda, dördünde Kral Antiochos un tanr larla selamlaflmas, di- erinde aslan figürü bulunan, kumtafl ndan yap lm fl 5 kabartma (rölyef) bulunmaktad r. Aslan horoskop olarak bilinen kabartma, 25000 y lda bir meydana gelen astrolojik bir olay n sembolize edilmifl halidir. Do u ve Bat teras n her ikisinde de tanr heykellerinin tahtlar n oluflturan tafl bloklar n arkas nda Grek harfleriyle yaz lm fl 237 sat rl k uzun bir kült yaz t NOMOS bulunmaktad r. cetinimir@butundunya.com.tr