Kafkasya Hocalı Soykırımı 26.02.2011-19 yıl önce bugün, Azerbaycan bir morgun mahzeni gibiydi. Hocalı, tarih boyu birkaç defa Ermenilerin tecavüzüne maruz kalmıştır. Sadece 20. yüzyılın başlarında1905, 1906, 1917 ve 1918 li yıllarda dört kez Ermeniler tarafından ahalisi öldürülmüş, yağmalanmış, ve yakılıp yıkılmıştır. Karabağ da münakaşa başladığında Ermeniler Hocalı yı Azerbaycan Türklerinden temizlemeye karar verdiler. 1988 yılı Eylül ayının 18 de Hankendi nde düzenlenmiş gösteriden toplu şekilde, ellerinde soğuk silahlar, benzin doldurulmuş şişeler, demir çubuklarla silahlanmış yaklaşık 5 bin Ermeni 10 km mesafeden gelerek Hocalı ya saldırdı. Hocalı nın yaklaşık 150 sakini af tüfekleri ile karşı koyarak Ermenilerden 27 sini öldürmüş, 100 ünü yaralamış ve diğerlerini kaçmağa mecbur etmişlerdi. O günden itibaren Hocalı sınırında Ermenileri korumak amacıyla Sovyet askerleri yerleştirilmişti.[1] Aslında Ermeniler işgalden ziyade toplu bir katliam yaparak hem Azerbaycan a gözdağı vermek hem de kendine engel oluşturan bu mıntıkadan kurtulmak istiyordu. Ermenistan dan kovulmuş Azerbaycan Türklerinden 1500 mülteci Hocalı ya sığınırken, Özbekistan dan kaçmış 465 Ahıska Türkü de Hocalı da yerleştirilmişti. [2] Hocalı nın şehir statüsü alması ve kısa bir sürede nüfusunun 7 bine ulaşması Ermenistan ı çok hiddetlendirmişti. Şehür statüsü aldıktan sonra Hocalı da çok sayıda konut inşa edilmiş, www.21yyte.org 1
şarap ve bira fabrikaları, hizmet tesisleri, 100 kişilik hastane, 30 okul,36 kütüphane, 13 kültür evi, 31 klup ve diğer tesisler faaliyet gösterirdi.[3] Hocalı nın tasfiye edilmesi aynı zamanda Ermenilerin Karabağ da Azerbaycanlıların yaşadıkları büyük yaşam birimleri yok iddiasının da doğrulanması açısından önemliydi. Nitekim Hocalı nın şehir statüsü almasından sonra Ermeni tarafın Hocalılara yönelik tehdit mesajları yoğun bir şekil almıştı. Ermenilerin Hocalı ya karşı büyük bir taarruza geçeceğine dair söylentiler dolaşmaktaydı. Karabağ İşgaline Giden Yolda Soykırım Hocalı nın Azerbaycan açısından stratejik önemi çok büyüktü. Dağlık Karabağ da bulunan tek havaalanı burada idi. Hocalı nın 11 km uzağında yerleşen ve Dağlık Karabağ ın siyasi merkezi olan Hankendi nin elektrik hattı, Bakü-Hankendi demiryolu, Bakü-Şuşa karayolu yolu Hocalı dan geçiyordu. Hocalı ya sahip olduktan sonra Şuşa nın Ermeniler üzerindeki etkisi de azalırdı. Hankendi ve Ermeni nüfusunun çoğunlukta bulunduğu diğer yerlere rahat bir şekilde ulaşabilmek için Hocalı yı ele geçirmek Ermeniler açısından çok önemliydi. Maalesef Azerbaycan hükümeti tarafından bu kadar büyük öneme sahip bir mıntıkanın savunması, gereken düzeyde organize edilemedi. Şehrin savunmasını organize eden yetkililerin Bakü ye yazdıkları içi yakarış dolu mektuplar, saldırı öncesi durumun ne kadar vahim olduğunu göstermekteydi. 1991 yılı Ekim ayından itibaren Hocalı ya tek ulaşım havadan idi, buraya son helikopter ise 13 Şubat 1992 de gelmişti. Yemek, yakıt, mermi stokları tükenmişti. Şehir korumasız, elektriksiz, yakıtsız kalmıştı. Şehri sadece 200-250 otomatik silah, 1 adet top, 2 «Alazan» roketatar ve 1 zırhlı araçla donatılmış 160 kişilik küçük bir savunma birliği koruyordu.[4] Hocalı nın işgali öncesi siyasi şartlar da Azerbaycan ın aleyhindeydi. Zaten Karabağ sorunun meydana geldiği andan itibaren Ermenilerin yanında yer alan Moskova yönetimi Azerbaycan ı yeni oluşmuş BDT ye çekme yönündeki baskılarını artırmıştı. 1991 yılı Ağustos ayında Yanayev in önderliğindeki bir grubun gerçekleştirdiği, fakat başarısız oldukları darbede Azerbaycan daki Mütellibov iktidarı darbecileri desteklemiştir. SSCB nin tasfiyesine imza atan Boris Yeltsin de Gorbaçev gibi Ermenileri desteklemeye devam etmiştir. Bunun yanı sıra Azerbaycan ın iç siyasi durumu da iç açıcı değildi. Gittikçe tırmanan siyasi gerginlik Azerbaycan ın zaten zayıf olan savunma gücünü azaltmaktaydı. Hocalı soykırımı böyle bir gergin ortamda gerçekleşti. 1992 yılı 25 Şubat akşamı saat 23.00 da Ermenistan ordusu askerleri, Artsah Halk Kurtuluş Ordusu adını vermiş Dağlık Karabağ ın silahlı Ermeni çeteleri ve SSCB den kalma 366. Alay a bağlı Rus ve Ermeni komutan ve askerleri savunmasız Hocalı halkına saldırdı. Önce 366. alayın top ateşleri ve tanklarının yardımıyla şehirdeki askerî mıntıkalar ve önemli noktalar dağıtıldı. Şehri koruyan Hocalılılar son kurşunlarına kadar savaşmaya devam etti, onlarca insan akşamdan sabaha kadar savaşarak öldü. Şehrin giriş çıkış noktaları kapatıldı, sonra bir çıkış yolu bırakılmaya karar verildi, canlarını kurtarmaya www.21yyte.org 2
çalışan insanlar bu yolla şehri terk etmek isterken Ermenilerin tuzağına düşürülerek vahşice katledildiler. Kayıplar dehşet vericiydi. Sivil halktan 613 kişi öldürülmüştür. Onlardan 63 ü çocuk, 106 sı kadın ve 70 i ihtiyar olmak üzere toplam 239 kişi özel işkence yöntemleri ile 487 kişiye ise ağır beden hasarı verilerek katledilmişlerdir. Çocuklar, kadınlar ve ihtiyarlardan oluşan toplam 1275 kişi rehin alınarak akıl ermeyen işkencelere, hakaretlere maruz kalmışlar. Bu rehinlerden 1165 i sonradan Ermeni elinden kurtarılmış, geriye kalan 110 kişiyle (onlardan 68 i kadın, 26 sı çocuktur) ilgili hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Hocalı katliamı sırasında 7 aile bütün fertleriyle mahvedilmiş, 27 ailenin ise sadece bir ferdi hayatta kalabilmiştir. 230 ailede baba veya anne ölmüştür. 200 kişinin ayağı soğuktan donmuş, kangren olduğu ve tedavisi mümkün olmadığı için kesilmiştir.[5] Bunlar sadece resmî rakamlardır. Oysa tanıkların, gazetecilerin ve hatta bazı Ermenilerin verdikleri bilgilere göre ölü sayısı 1300 den fazlaydı. Soykırım Tanıkları Olay yerine gelerek ilk çekimleri yapan, sonradan Ermeniler tarafından şehit edilen Azerbaycan Milli Kahramanı Çingiz Mustafayev Hocalı katliamını şöyle anlatıyor: Yüzlerce insan cenazesi Çoğu yakın mesafeden, kafası taranarak öldürülmüş 2 yaşından 15 yaşına kadar olan çocuk, kadın ve ihtiyar cesetleri Cesetlerin durumundan da anlaşılıyor ki onlardan her hangi biri karşı koyamamış, kaçmaya yeltenmemiştir. Onlar, Ermeniler tarafından son derece soğukkanlılıkla, vahşilikle katledilmişler Soykırımın yapılmış olduğu ve onun izlerini taşıyan yere iki askerî helikopterle 28 Şubat ta ilk olarak biz geldik. Biz daha havada iken 500 metr civarındaki alanın insan cesetleriyle örtülmüş olduğunun şahidi olduk Helikopterden iner inmez atışma başladı. Yanımızda bulunan polisler.. toplam 4 cenazeyi helikoptere bindirebildiler Gördüğümüz manzara insanı delirtiyordu. Bir türlü kendimize gelemiyorduk. Martın 2 de yabancı gazetecilerle o yere geldiğimizde tekrar aynı durumla karşılaştık; ama cenazeler daha kötü hale salınmış, Ermeniler tarafından onlara hakaret edilmişti. Anlaşılan, Ermeni cellatları her gün bu vahşilikleri tekrarlamaktan zevk alıyorlardı [6] Moskovskie Novosti (Moskova Haberleri) gazetesinin muhabiri, bu facia sırasında Hocalı da bulunan gazeteci Yuri Pompeyev gördüklerini bir cümle ile şöyle özetler: Hocalı da, sadece cesetler kalmıştı. Sunday Times Gazetesi (Londra, 1 Mart 1992), Times Gazetesi (Londra, 4 Mart 1992), Financial Times Gazetesi (Londra, 9 Mart 1992),İzvestiya Gazetesi (Moskova, 4 Mart 1992, 13 Mart 1992), Le Monde Gazetesi (Paris 14 Mart 1992), BBC Morning News (3 Mart 1992, saat 07.37) gibi basın organları, gazeteciler ve olaylara tanıklık etmiş birçok asker ve subayın daha sonradan anlattıkları Hocalı da yaşanan vahşetin bir insanlık dışı eylem olduğunu gözler önüne sermektedir. www.21yyte.org 3
Öldürülmüş insanların kafa derilerinin yüzülmesi, dış organlarının kesilmesi, öldürülmüş bebek ve çocukların gözlerinin tornavida vb. araçlarla oyulup çıkarılması, hamile kadınların karnı yarılarak çocuklarının dışarı çıkarılması, insanların diri diri toprağa gömülmesi, yakılması Hocalı soykırımının sıradan, alışılmış sahneleridir. Soykırım mağdurlarının anlattıklarına tüyler ürperticidir. Esir alınmış mağdurlardan Seriyye Talibova başlarından geçenleri şöyle anlatıyor: Ermeniler bizi bir Ermeni mezarlığına getirdiler. Ahıska Türklerinden dört genci ve üç Azerbaycan Türk ünü bir zamanlar Türkiye Türkleriyle savaşmış bir Ermeni nin mezarı üstünde kurban kestiler. Ermeni askerleri ve eşkıyaları, çocukları, anne ve babalarının gözleri önünde işkence ile öldürdüler. Sonra cesetleri kepçe ile dereye döktüler. Bununla da yetinmeyen Ermeniler, iki genci getirdiler ve onların gözlerini tornavida ile deldiler. Valeh Hüseynov adlı soykırım mağduru da şöyle demektedir: Esir düştüm. Bütün esirlere işkenceler verdiler. Benim bütün tırnaklarımı çıkardılar, parmaklarımı kırdılar, dişlerimi hepsini kelbetinle çektiler. Amcamı, çocuklarını, bütün neslini öldürdüler, vahşicesine işkencelerle. Ermeniler yakaladıkları insanların başını kesip, Türk diyerek alay ediyorlardı. Ağdam şehrine kamyonlarca insan cesedi getirilmekteydi. Pascal Privat ve Steve Le Vine tarafından hazırlanan haberde şöyle denmektedir: Azerbaycan yine bir morgun mahzeni gibiydi; bir caminin arkasına geçici olarak kurulmuş morga sürüklenerek getirilmiş düzinelerce ceset ve yas tutan mülteciler... Bunlar 25 ve 26 Şubat tarihinde Ermeni kuvvetleri tarafından istila edilen Yukarı Karabağ bölgesindeki Hocalı köyündeki Azerbaycanlılardı. Cesetlerin çoğu kaçmaya çalışırken yakın mesafeden vurulmuştu, bazılarının yüzleri paramparça idi, kafa derileri yüzülmüştü. Başka bir gazeteci, Rusyalı savaş muhabiri Yuri Romanov, Hocalı da gördüğü vahşet sahnelerini anlatan bir kitabında, Ermeniler tarafından altı yaşındaki bir kızın gözlerinde sigara söndürülerek kör edildiğini yazıyordu. Sarkisyan ın İtirafı Öldürülmüş insanların kafalarına kurşun sıkmak, derilerini yüzmek, parçalamak gibi eylemler korkutmak ve yıldırmaktan ziyade başka millete karşı oluşmuş bir nefretin dışa vurmasıdır. Dönemin Ermenistan Savunma Bakanı, Ermenistan ın bugünkü Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan bir gazetecinin sorusu üzerine Hocalı Soykırımı yla ilgili şu yanıtı vermiştir: Hocalı ya kadar Azerbaycanlılar bizim sivillere saldıramayacağımızı düşünüyordu, fakat Hocalı da biz bu kalıbı kırdık. [7] www.21yyte.org 4
Hocalı soykırımından sonra Azerbaycan ın Karabağ ve çevresindeki diğer bölgeleri 8 Mayıs ta Şuşa, 18 Mayıs ta Laçın, 2 Ekim de Hocavend, 1993 de ise2 Nisan da Kelbecer, 17 Haziran da Ağdere, 23 Temmuz da Ağdam, 23 Ağustos ta Cebrayıl ve Füzuli, 31 Ağustos ta Kubadlı, 29 Ekim de Zengilan bölgeleri Ermenistan tarafından işgal edilmiştir. Bugün Dağlık Karabağ ın çevresindeki 7 ilçe dahil Azerbaycan topraklarının yüzde 20 si Ermenistan ordusunun işgali altındadır. Bir buçuk milyon Azerbaycanlı Ermenistan ve Azerbaycan ın işgal edilmiş bölgelerinden kovulmuş, 20 binden fazla Azerbaycanlı katledilmiş, 50 binden fazla kişi sakat kalmış, 4 binden fazla kayıp, esir ve rehin alınmış,877 şehir, köy ve kasaba yağmalanmış, dağıtılmış yakılıp yıkılmıştır. İşkence ve insanlık dışı muameleler esir alınmış Azerbaycan vatandaşları üzerinde de devam ettirilmiştir. Karabağ savaşında bugüne kadar bulundukları yerle ilgili hiçbir bilgi alınamayan 4800 kişinin 3823 ü asker, 54 ü çocuk, 321 i kadın, 409 kişi ihtiyarlardır. Bugüne dek esir ve rehinelerden 1370 kişi iade edilmiştir. Onların 169 u çocuk, 338 i kadın ve 286 sı ihtiyardır. Esirlikten kurtulmuş kişilerin ifadeleri ve iade edilmiş cesetler üzerinde yapılan incelemeler, onlara karşı insanlık dışı muamele yapıldığını, iç organlarının çıkarıldığını, üzerilerinde deneyler yapıldığını, akılalmaz işkenceler verildiğini ve toplu şekilde katledildiğini göstermektedir.[8] Hukuki bazda soykırım olarak tanımlanması için yeterince kanıt bulunmasına rağmen Hocalı soykırımı ne uluslararası kuruluşlarca ne de TBMM de dahil olmak üzere herhangi bir devletin parlamentosunca soykırım olarak kabul edilmemiştir.[9] Oysa Hocalı soykırımı, 9 Aralık 1948 de BM tarafından kabul edilen ve 12 Ocak 1951 tarihinde yürürlüğe giren Birleşmiş Milletlerin Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşmesi 2. maddesinde yer alan milli, etnik, ırkı veya dini bir grubu kısmen veya tamamen imha etme biçiminde tanımlanan Jenosit/Soykırım kavramı ile tamamen örtüşmektedir. Karabağ sorununun başından beri Azerbaycan yalnızlık içine itilmiştir. Bunca somut delil, belge ve bilgi ortadayken, dünya kamuoyu ve uluslararası kuruluşlar hâlâ Ermeni taraflısı bir tutum sergilemektedirler. Sorunun diplomatik yollardan çözümü de sonuç getirmemektedir. 1994 yılında Ermenistan la ateşkes imzalayan Haydar Aliyev, ardından dünyanın büyük petrol şirketleriyle anlaşmalar imzalayarak Karabağ sorununda bir dönüm noktası olacağını düşünüyordu. Bu şirketlerinin Azerbaycan petrol sanayisine yaptıkları yatırımlar bölgedeki istikrarın korunması için bir neden oluşturacaktı. Gerçekten bu yatırımların yapılması bölgedeki istikrarın korunması açısından önemli oldu. Fakat Karabağ işgalinin sona erdirilmesi açısından güçler dengesinde herhangi bir değişiklik yaşanmadı. [10] İşgal sonrası bir ateşkes ise Azerbaycan tarafı açısından herhangi bir avantaj sağlamamaktadır. Süresiz ateşkes rejiminin Ermenistan dan daha fazla Azerbaycan ın zararına olduğu bellidir. www.21yyte.org 5
[1] Abbas Cilovdarlı, Ş?hla Abbasqızı,Türk Yurdu Qarabağ Yüz İl Müharib?, Kitabın elektronik versiyonu için bkz. http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/isg030az-1.php [2]Abbas Cilovdarlı, Ş?hla Abbasqızı,http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/isg030az- 1.php [3]R?smiyy? Rzalı Xocalının q?dim tarixi,az?rbaycan, 19 mart 2009. [4]Abbas Cilovdarlı, Ş?hla Abbasqızı,http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/isg030az- 1.php [5] Sayılar Azerbaycan ın resmî devlet kurumları belgelerinden derlenmiştir. [6] Chinghiz Mustafayev, http://www.khojaly.org.az/1.html [7]?????????????????,http://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/56657 [8] Bakıda C?nubi Qafqazda köçkün düşmüş?hali mövzusunda Beyn?lxalq seminar keçirilmişdir. http://www.mns.gov.az/esir_dushmushler_az.html [9]Veliev Cavid, Tarihin Siyah Gecesi, http://www.azsam.org/modules.php?name=news&file=article&sid=192 [10]????????????.????????????????????????????????????????,????????????,??????????????????? 1,????, 2009 Kitabın elektronik versiyonu: http://karabakhdoc.azerall.info/ru/articls/artc115-26.php www.21yyte.org 6