Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 4, No: 2, 2010 (30-42) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 4, No: 2, 2010 (30-42) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-issn: 1309-3991 (Hakem Onaylı Makale) (Article) Renkli Pamuktan Elde Edilen Dokuma ve Örme Kumaşların Haslık Özelliklerinin Araştırılması *Züleyha DEĞĐRMENCĐ, Ali KĐREÇCĐ ve H. Kübra KAYNAK Gaziantep Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü, 27310 Şehitkamil - Gaziantep *degirmenci@gantep.edu.tr Özet pamuk, doğada bulunan pamuk tohumlarından veya tohumların genetik olarak değiştirilmesiyle elde edilmektedir. halde beyaz, yeşil, kahverengi ve bu renklerin tonlarında bulunmakla beraber diğer renklerin elde edilebilmesi için çalışmalar dünya genelinde devam etmektedir. pamuklar, life sahip oldukları için kumaş üretiminde boyanma ihtiyaçları yoktur. Boyama tekstil üretiminde su, enerji ve atık madde bakımından en pahalı aşamadır. Boyama aşamasının çıkarılması, maliyeti yarı yarıya azaltabilir ve zehirli boya atıkları ortadan kaldırabilir. Bu çalışma kapsamında doğal devetüyü rengindeki ve beyaz renkteki pamuktan üretilmiş dokuma ve örgü ipliklerinin özellikleri incelenmiş; ardından bu iplikler dokuma ve örgü kumaş haline getirilmiştir. Bu kumaşlara haslık testleri yapılmıştır. Yapılan haslık testleri doğal pamuklardan üretilen kumaşların ışık dışında kalan tüm haslıklarının beyaz pamuktan üretilen kumaşın haslık değerlerine yakın veya daha iyi olduğunu göstermiştir. Bu çalışma sonucunda söz konusu doğal pamuğun eğrilebilirliğinin iyi olduğuna ve dokuma ve örgü kumaş haline dönüştürülmesinin haslık açısından anlamlı olduğuna karar verilmiştir. Anahtar Kelimeler: doğal pamuk, doğal elyaf, örgü, dokuma. Investigation of Fastness Properties of Woven and Knitted Fabrics Produced from Natural Color Cotton Abstract Naturally colored cotton is either obtained by naturally colored cotton seeds or by modifying naturally colored cotton seed genetically. Cotton is available on the earth as white, green, brown and shades of these colors. At the same time researches have been continued to obtain other colors in the worldwide. Naturally colored cotton fabrics do not need to be dyed because of their natural colors. Dyeing process is the most expensive stage in the textile industry with respect to water and energy consumption and waste cost. By the elimination of the dyeing process, production cost decreases to half and at the same time toxic dye waste can be avoided. In this study the properties of ring yarn spinned from naturally brown colored cotton were examined. Then, this yarn was used to produce woven and knitted fabric. These fabrics were tested in accordance with their fastness properties. The fastness tests showed that the fabrics produced by naturally colored cotton have the same or resembled fastness properties except light fastness to the fabrics produced by white cotton. At finally, it was decided that spinnability of this fiber is well and producing woven and knitted fabric is significant. Keywords : naturally colored cotton, natural colored fiber, knitting, weaving. Bu makaleye atıf yapmak için Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Renkli Pamuktan Elde Edilen Dokuma ve Örme Kumaşların Haslık Özelliklerinin Araştırılması, Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 4(2) 30-42. How to cite this article Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Investigation of Fastness Properties of Woven and Knitted Fabrics Produced from Natural Color Cotton Electronic Journal of Textile Technologies, 2010, 4(2) 30-42.
1. GĐRĐŞ pamuk doğada bulunan pamuk tohumları ve ayrıca bunların genetik olarak değiştirilmesiyle üretilen tohumlardan elde edilmektedir. halde beyaz, yeşil, kahverengi ve bu renklerin tonlarında bulunmakla beraber diğer renklerin elde edilebilmesi için çalışmalar dünya genelinde ve ülkemizde devam etmektedir. Bu kurumlar arasında fiili olarak üretim yapan Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü dür. Nazilli DT15 tipi devetüyü rengindeki doğal pamuğun Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü tarafından 2005 yılında patenti alınmıştır. Çevre dostu elyaf olarak da anılan doğal pamuk pazarı tüm dünyada hızla büyümeye devam etmektedir. Bu ürünün tercih edilme nedenleri: pamuk kullanımı ile ortadan kaldırılan boyama işlemleri sırasında kullanılan enerji, su, boya ve yardımcı maddelerin maliyetinin olmaması. Boyama işlemi sonucu kumaşın sahip olduğu ağır metaller, fenoller, kanserojen ve alerjik boyar maddelerin insan sağlığına olumsuz etkilerinin ortadan kalkması. Doğaya bırakılan boyalı atık suların çevredeki canlılar üzerindeki olumsuz etkilerinin elimine edilmesi. Ekolojik dengenin korunması ve su kaynaklarının gereksiz kullanımının engellenmesi. pamuk ile katma değeri yüksek tekstil mamullerinin üretilmesi. Bu çalışmada, Şekil 1 de görülen Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü tarafından aynı yörede yetiştirilmiş olan beyaz (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk tipleri kullanılmıştır. Şekil 1. Beyaz pamuk (Şahin 2000 solda), doğal devetüyü pamuk (Nazilli DT15 sağda) Bu çalışmanın amacı doğal pamuktan elde edilen dokuma ve örgü kumaşların haslıklarının saptanmasıyla boyama işleminin çıkarılacağı dokuma ve örgü kumaşların üretilmesidir. Bu amaçla doğal devetüyü rengindeki ve aynı tonlarda boyanmış dokuma ve örgü kumaşların haslıkları detaylı bir şekilde karşılaştırılmıştır. Bu konuda yapılan çalışmalar incelendiğinde, doğal pamuktan üretilen dokuma ve örgü kumaşların haslıklarının yeterince incelenmediği görülmüştür. Bu araştırmanın tamamlanmasıyla literatürdeki bu boşluğun doldurulmasının yanı sıra doğal pamuğun ticari bir anlam kazanması beklenmektedir. pamuk ile ilgili yapılan çalışmalardan bazıları şöyledir. Feodorov (1941 ve 1943), pamuklarla beyaz yerli standart çeşitler arasında karşılaştırmalı denemeler yaparak, liflerin özelliklerinin iyileştirilmesi konusunda uygulanacak yöntemleri açıklamıştır[1,2]. Romanov ve Laykov (1944), koyu kahverengi lifli pamuklar ile beyaz lifli standart pamukları lif özellikleri yönünden karşılaştırarak bu pamukların ümit vaat edici olduğunu belirtmişlerdir[3]. Maksimenko (1958), G. Hirsutum L., G. Barbadense L. ve diğer başka türlerle çeşitli melezleme yöntemleri kullanılarak elde ettikleri melez döllerinde devamlı seçme yöntemi ile kahve, yeşil ve bunlara yakın renklerde liflere sahip olan bitkiler elde ettiğini bildirmiştir[4].lee (1996), doğal pamuğun dünya çapında birçok renk tonuyla yetiştirildiğini ve yetiştirilen pamuğun oldukça yumuşak olduğunu ve boyama ihtiyacını 31
karşıladığını belirtmiştir[5]. Gencer (1998b), G. hirsutum L. ve G. barbadense L. türlerine ait pamuk genotiplerinin (kahverenginin çeşitli tonları, yeşil ve krem) agronomik, fizyolojik ve teknolojik özellikleri ile bunların melezlerinin performansları üzerinde çalışmıştır[6]. Williams ve Harridge (1996), kahverengi, yeşil ve beyaz pamuklarda, seçilen 12 yıkama ve kuru temizleme uygulamaları sonucunda renkte meydana gelen değişiklikler üzerine bir çalışma yapmışlardır. Bütün kumaş renklerinde her bir yıkama ve kuru temizleme uygulamalarında önemli farklılıklar bulduklarını belirtmişlerdir[7]. Kechagia ve arkadaşları (2005), doğal pamuklarda yaş işlem sonucundaki haslık özelliklerini incelemişlerdir. Bu amaçla, doğal kahverengi pamuk ile beyaz upland pamuğuna kostikle (Na 2 CO 3 ve NaOH) ağartma işlemleri uygulamışlardır. Ayrıca bu çalışmada ekolojik olması sebebiyle doğal kahverengi pamuğa enzimatik ağartma işlemi uygulanmıştır. Her iki yaş işlem sonucunda doğal kahverengi pamukta renk koyulaşması saptanmıştır[8]. Öktem ve arkadaşları, (2005) Türkiye de Ege bölgesinde yetiştirilen 6 farklı doğal pamuk tipinin fiziksel özelliklerini ve yıkama, sürtme, ter, ışık ve tükürük haslıklarını incelemişlerdir. HVI cihazı ile yaptıkları lif özellikleri incelemesi sonucunda açık kahverengi pamuk tipinin en iyi eğirme performansına sahip olduğunu görmüşlerdir. Çalışma sonucunda açık kahverengi pamuk tipinin yıkama testi sonrasında ve diğer üç tip doğal pamuk tipinde ise ışık testi sonrasında renk koyulaşması saptanmıştır. Diğer yandan tüm pamuk tiplerinin yeterli seviyede renk na sahip oldukları gözlemlenmiştir[9]. 2. MATERYAL Çalışmada kullanılan ve Şekil 2 de görülen beyaz (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk liflerinin Uster HVI cihazı ile elyaf özellikleri tespit edilmiştir. Bu liflere ilişkin belli başlı elyaf özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Şekil 2. Projede kullanılan pamuk tipleri Tablo 1. kahverengi ve beyaz pamuğun lif özellikleri Lif Özellikleri Beyaz kahverengi pamuk pamuk Elyaf inceliği, Micronaire 4.22 4.06 UHML, mm 29 26.9 Đplik eğirme indeksi 132 98 Olgunluk 0.87 0.86 Düzgünsüzlük indeksi 82.9 80.8 Kısa elyaf indeksi (SFI) 5.79 13.20 Mukavemet, g/tex 28.1 22.1 Uzama, % 4.9 5.3 32
Türkiye de 2003 ve 2006 yılları arasında en çok kullanılan pamuk tipleri ve yöreleri Tablo 2 de görülmektedir. Tablo 2. 2003 ve 2006 yılları arasında Türkiye de en çok kullanılan pamuk tipleri ve yöreleri GAP Çukurova Ege Delta Opal D.Diamond Baly-308 GOLDA Delta Pine-5690 CARMEN GW Teks Mig-119 D.Diamond Mig-119 Nazilli 84 S FLORA Stonoville-453 SG-125 Mig-119 Stonoville-468 Stonoville-453 Nazilli 84 S Stonoville-468 Nazilli M-503 Stonoville-488 SG-125 Stonoville-468 Şahin-2000 Bu çalışmada kullanılan pamuk tiplerinin yöre pamuklarıyla kıyaslanarak kalite seviyelerini gösteren pamuk özellikleri Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. 2003 ve 2006 yılları arasında Türkiye de en çok kullanılan pamuk tiplerinin özellikleri GAP Çukurova Ege Şahin Aralık Ort.. S.D. Aralık Ort. S.D. Aralık Ort. S.D. 2000 NDT15 Đncelik (Mic.) 3.45-5.08 4.53 0.35 3.70-5.90 4.89 0.38 4.01-5.20 4.96 0.25 3.94 3.83 Uzunluk (UHML) 28.2-31.0 29.4 2.11 24.6-31.5 28.6 1.03 25.9-31.4 29.2 0.91 29.0 27.53 SCI 133-176 149 10.5 108-174 141 12 125-192 152 11.3 143 101 Olgunluk Index 0.84-0.94 0.90 0.02 0.81-0.99 0.92 0.02 0.86-0.95 0.91 0.02 0.86 0.84 Düzgünsüzlü k indeksi 83.1-87.5 85.2 1.01 80.7-90.3 85.8 1.32 83.4-89.8 85.6 0.99 83.1 82.1 Kısa elyaf indeksi 4.14-9.51 7.14 1.85 3.5-11.0 7.6 2.0 3.5-10.1 7.2 1.99 8.30 11.16 Mukavemet (g/tex) 27.9-35.9 31.4 2.11 24.2-36.6 30.2 2.1 27.7-37.9 32.3 2.40 30.50 25.20 Uzama (%) 5.50-6.97 6.23 0.35 4.7-8.2 6.6 0.7 4.80-7.60 6.07 0.61 5.7 6.3 Rd 71.9-80.3 76.3 1.77 54.0-83.1 73.2 5.49 69.2-81.6 77.2 2.34 80.3 43.6 +b 7.10-9.53 8.04 0.64 6.1-10.0 8.4 1.00 6.5-10.6 8.3 0.89 10.3 20.9 Tablo 3 de doğal pamuğun (NDT15) pek çok özelliğinin yöre pamuklarının kalite aralığı içinde yer aldığı görülmektedir. Çalışma kapsamında kullanılan beyaz (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk lifleri ticari bir tekstil işletmesinde Ne 30/1 karde triko ( α e =3.7) ve Ne 30/1 karde dokuma (α e =4.2) iplikleri olarak üretilmiştir. Đplik üretimlerine ilişkin parametreler Tablo 4 te verilmiştir. 33
Tablo 4. Đplik üretim parametreleri Üretim parametreleri Đplik tipleri Dokuma Örgü Tarak şeridi numarası, Ne 0.120 0.120 Cer şeridi numarası, Ne 0.120 0.120 Fitil numarası, Ne 1.10 1.10 Đğ devri, r.p.m. 12500 12500 Büküm faktörü, α e 4.2 3.7 Ticari bir tekstil işletmesinde (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk liflerinden üretilen Ne 30/1 karde triko iplikleri daha sonra örgü kumaş haline getirilmiştir. Elde edilen beyaz örgü kumaşın haslık testleri için yeterli bir kısmı doğal kahverengi kumaşa yakın bir renkte boyanmıştır. Böylece doğal ve boyalı örgü kumaş numuneleri elde edilmiştir. Elde edilen örgü kumaş özellikleri Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5. Örgü kumaş özellikleri Özellikler Numuneler Kumaş kalınlığı (mm) Kumaş gramajı (g/m²) 34 Çubuk sayısı (adet/cm) 0,47 154 16 20 May sayısı (adet/cm) 0,45 153 16 20 27 Beyaz 0,46 154 16 21 27 Đlmek yoğunluğu, LFA Ticari bir tekstil işletmesinde (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk liflerinden üretilen Ne 30/1 karde dokuma iplikleri daha sonra 1/1 bezayağı, 2/3 dimi ve 1/4 saten doku tiplerinde dokuma kumaş haline getirilmiştir. Elde edilen beyaz dokuma kumaşın gerekli haslık testleri için yeterli bir kısmı doğal kahverengi kumaşa yakın bir renkte boyanmıştır. Böylece doğal ve boyalı dokuma kumaş numuneleri elde edilmiştir. Üretilen dokuma kumaş numunelerinin özellikleri Tablo 6 da görülmektedir. ve doğal kumaş numunelerine ait renk ölçümleri ise Tablo 7 de verilmiştir. Numuneler Tablo 6. Dokuma kumaş özellikleri Özellikler Kumaş Kumaş Atkı sıklığı gramajı kalınlığı (tel/cm) (g/m²) (mm) Beyaz bezayağı 128 0,26 25 37 Beyaz dimi 128 0,32 25 37 Beyaz saten 126 0,34 25 37 bezayağı 128 0,24 25 38 dimi 128 0,26 25 38 saten 126 0,31 25 38 bezayağı 137 0,25 25 40 dimi 140 0,33 25 41 saten 136 0,34 25 41 27 Çözgü sıklığı (tel/cm)
Tablo 7. Numune kumaşların renk ölçümleri Numuneler L a b Λ K/S E Doğla örgü 67,47 8,04 19,52 420 1,43 X örgü 69,44 9,42 20,42 440 1,23 2,57 bezayağı 65,20 6,76 17,69 420 1,59 X bezayağı 65,71 7,26 17,72 460 1,37 0,71 dimi 65,29 6,95 18,78 420 1,67 X dimi 64,83 7,31 17,33 460 1,44 1,56 saten 65,01 7,27 18,84 420 1,71 X saten 64,21 7,48 17,82 460 1,53 1,31 3. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Boyanmış veya basılmış tekstil materyali üzerindeki boyarmaddenin, dış etkenlere karşı gösterdiği dirence renk denir. Materyalde dış etkiler sonucu renk kaybı olabilir. Çevre faktörleri ve sürtünme gibi kullanma faktörleri, renklerin değişmesine sebep olur. Bu durumda renk solmasından bahsedilir. Renk solması, ya boyarmaddenin elyaf üzerinden uzaklaştırılması veya boyarmadde molekülünde meydana gelen yapı değişikliği sonucu renk şiddetinin azalmasıdır. Renk haslıklarının bağlı olduğu değişkenlerden temel olanları şöyledir: Kullanılan boyarmaddenin özelliği, Materyale göre boyarmadde seçimi, Boyarmadde molekülleri ile elyaf arasındaki bağların çeşidi ve sayısı [10]. Dolayısıyla bu çalışmada esas olan kumaş üretildikten sonra boyamanın yapılması ve genetik olarak üretilmiş bir pamuktan kumaş eldesi sonrasında kumaşta medyana gelen haslık özelliklerinin kıyaslanmasıdır. 3.1. Örgü Kumaşların Haslık Sonuçları 3.1.1. Sürtme Haslığı Sürtme testleri Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında crocking cihazıyla TS EN ISO 105-X12 Tekstil - Renk deneyleri - Bölüm X12: Sürtmeye karşı renk tayini ve TS 7807 EN ISO 105-D02 Tekstil Renk Haslığı Deneyleri- Bölüm D02: Sürtmeye Karşı Renk Haslığı- Organik Çözücüler standartlarına göre yapılmıştır. Sonuçlar renk akması ve lekeleme olarak gri skala yardımıyla değerlendirilmiştir. Tablo 8. Örgü kumaşlara ait sürtme test sonuçları Test Renk akması Lekeleme Kuru sürtme 5 4-5 5 5 Yaş sürtme 4 4 5 5 Organik çözücülerle 4 4-5 5 5 sürtme Tablo 8 de sergilenen sonuçlara göre sürtme testleri sonucunda doğal ve boyalı kumaşın renk akma ve lekeleme dereceleri aynıdır. 35
3.1.2. Ter Haslığı Numunelere Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında TS EN ISO 105-E04 Tekstil - Renk deneyleri - Bölüm E04: Terlemeye karşı renk tayini standardına göre ter testi yapılmış ve renklerinde meydana gelen değişme gri skalaya göre değerlendirilmiştir. Renk akması sonuçlar Tablo 9 da ve lekeleme dereceleri Tablo 10 da görülmektedir. 3.2.3. Yıkama Haslığı Yıkama testi ise Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında TS EN ISO 105- C10 Tekstil - Renk deneyleri - Bölüm C10: Sabunla veya sabun ve soda ile yıkamaya karşı renk tayini standardına göre yapılmış ve renk akması ve lekeleme dereceleri gri skalayla ayrı ayrı değerlendirilmiş ve sırasıyla Tablo 9 ve Tablo 10 da sunulmuştur. 3.1.4. Kuru Temizleme Haslığı Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında kuru temizleme testi TS 473 EN ISO 105-D01 Tekstil Mamulleri-Renk Haslığı Deneyleri Bölüm D01-Kuru Temizlemeye Karşı Renk Haslığı Tayini standardına göre yapılmış olup gri skalaya göre olan değerlendirmeler Tablo 9 ve Tablo 10 da gösterilmiştir. 3.1.5. Işık Haslığı Işık testi BUTAL Bursa Tubitak Test ve Analiz Laboratuarlarında TS 1008 EN ISO 105-B02 Tekstil- Renk Haslığı Deneyleri- Bölüm B02: Yapay Işığa Karşı Renk Haslığının Tayini- Ksenon Ark Soldurma Lambası Deneyi standardına uygun olarak yapılmış ve sonuçlar Tablo 9 ve Tablo 10 da sergilenmiştir. Tablo 9. Örgü kumaşlara ait kuru temizleme, ter, yıkama ve ışık testlerine ait renk akması sonuçları Test Kuru temizleme Asidik ter 5 5 5 5 Bazik ter 5 4 (Koyulaşma) Yıkama 5 Işık 3 2-3 36 4-5 (Koyulaşma) Tablo 9 a göre her iki kumaşın da kuru temizleme haslıkları çok iyidir. Kumaşların asidik ter haslıkları da çok iyiyken doğal kumaşın bazik ter nın boyalıdan daha düşük olduğu ve kumaşın renginde bir koyulaşma meydana geldiği görülmüştür. Yıkama da doğal kumaşların renginde bir koyulaşmaya neden olmuştur. Işık ise her iki kumaş için de ortalama değerdedir. Tablo 10. Örgü kumaşlara ait ter ve yıkama testlerine ait lekeleme derecesi sonuçları
Yıkama Asidik ter Bazik ter Lifler Asetat 5 5 5 5 5 5 Pamuk 5 5 5 5 5 5 Polyamid 5 5 5 5 5 5 Polyester 5 5 5 5 5 5 Akrilik 5 5 5 5 5 5 Yün 5 5 5 5 5 5 Tablo 10 daki sonuçlar göstermiştir ki her iki kumaşında lekeleme derecesi çok iyidir. Yani diğer kumaşları test sırasında hiç lekelememiştir. 3.1.6. Tükürük ve Ter Haslığı Ter bir başka standarda göre yeniden yapılmıştır. Bu standart ter ve tükürük testlerini eş zamanlı olarak yapmayı öngörür. Bu test için sonuçlar dayanıklıdır (+), dayanıklı değildir (-) şeklinde yorumlanır. Söz konusu testler Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarlarında DIN 53160-1 Determination of the colourfastness of articles for common use - Part 1: Resistance to artificial saliva ve DIN 53160-2 Determination of the colourfastness of atricles in common use - Part 2: Resistance to artificial sweat standartları esas alınarak yapılmıştır Tablo 11. Örgü kumaşlara ait tükürük ve ter test sonuçları Test Tükürük + + Ter + + Tablo 11 de görülen sonuçlara göre her iki kumaşında tükürük ve tere karşı dayanımı vardır. 3.2. Dokuma Kumaşların Haslık Sonuçları Haslık testleri için uygulanan standartlar dokuma ve örgü kumaşlar için aynıdır; dolayısıyla numuneler aynı şekilde test edilmiştir. 3.2.1. Sürtme Haslığı Dokuma kumaşlara ait kuru, yaş ve organik çözücülerle sürtme test sonuçları Tablo 12 de görülmektedir. Dokuma kumaşlara ait sürtme test sonuçları incelendiğinde kuru sürtme için numunelerde herhangi bir farklılık olmadığı görülmektedir. Diğer yandan yaş sürtme renk akması değerinde boyalı kumaş ve organik çözücülerle sürtme lekeleme değerinde ise doğal kumaş tiplerinde önemsiz bir haslık düşmesi saptanmaktadır. 37
Tablo 12. Dokuma kumaşlara ait sürtme test sonuçları Kuru Renk akması Lekeleme sürtme Bezayağı 5 5 5 5 Dimi 5 5 5 5 Saten 5 5 5 5 Renk akması Lekeleme Yaş sürtme Bezayağı 4-5 5 4-5 4-5 Dimi 4-5 5 4-5 4-5 Saten 5 5 4-5 4-5 Organik çözücülerle sürtme Renk akması Lekeleme Bezayağı 5 5 5 4-5 Dimi 5 5 5 4-5 Saten 5 5 5 4-5 3.2.2. Yıkama Haslığı Yapılan yıkama test sonrasında kumaşlar gri skalaya göre değerlendirilmiş ve Tablo 13 de görülen renk akması testi sonrasında doğal kumaşta bir derece koyulaşma saptanmıştır. Dokuma kumaşlara ait yıkama testlerinin çok lifli refakat bezini lekeleme derecesi sonuçları Tablo 14 de sunulmuştur; bu sonuçlara göre, doğal ve boyalı kumaş tipleri için lekeleme oldukça iyidir, yani hiç lekeleme olmamıştır ve farklılık gözlemlenmemiştir. Tablo 13. Dokuma kumaşlara ait yıkama testinin renk akması sonuçları Yıkama Renk akması Bezayağı 5 4 (Koyulaşma) Dimi 5 4 (Koyulaşma) Saten 5 4 (Koyulaşma) Tablo 14. Dokuma kumaşlara ait yıkama testinin çok lifli refakat bezini lekeleme derecesi sonuçları Yıkama Bezayağı Dimi saten Lifler Asetat 5 5 5 5 5 5 Pamuk 5 5 5 5 5 5 Polyamid 5 5 5 5 5 5 Polyester 5 5 5 5 5 5 Akrilik 5 5 5 5 5 5 Yün 5 5 5 5 5 5 38
3.2.2. Ter Haslığı Numuneler, asidik ve bazik olmak üzere iki ayrı ter na tabi tutulmuşlardır. Kumaşların renk akması ve lekeleme dereceleri Tablo 14 ve Tablo 15 de gösterilmektedir. Ter testlerinin renk akması sonuçlarına göre doğal kumaş tiplerinde asidik ve bazik ter değerlerinde önemsiz bir haslık düşmesi mevcuttur. Lekelemenin doğal ve boyalı kumaş tipleri için oldukça iyi olduğu ve her iki kumaş tipi için de farklılık olmadığı gözlemlenmemiştir. Tablo 15. Dokuma kumaşlara ait ter testlerinin renk akması sonuçları Asidik ter Renk akması Bezayağı 5 4-5 Dimi 5 4-5 Saten 5 4-5 Bazik ter Renk akması Bezayağı 5 4-5 Dimi 5 4-5 Saten 5 4-5 Tablo 16. Dokuma kumaşlara ait ter testinin çok lifli refakat bezini lekeleme derecesi sonuçları Asidik ter Bezayağı Dimi saten Lifler Asetat 5 5 5 5 5 5 Pamuk 5 5 5 5 5 5 Polyamid 5 5 5 5 5 5 Polyester 5 5 5 5 5 5 Akrilik 5 5 5 5 5 5 Yün 5 5 5 5 5 5 Bazik ter Bezayağı Dimi saten Lifler Asetat 5 5 5 5 5 5 Pamuk 5 5 5 5 5 5 Polyamid 5 5 5 5 5 5 Polyester 5 5 5 5 5 5 Akrilik 5 5 5 5 5 5 Yün 5 5 5 5 5 5 39
3.2.4. Kuru Temizleme Haslığı Yapılan kuru temizleme testi sonrasında her iki kumaş tipinde de bir farklılık saptanmamış ve sonuçların iyi olduğuna karar verilmiştir. Sonuçlar Tablo 17 de görülmektedir. Tablo 17. Dokuma kumaşlara ait kuru temizleme testi sonuçları Kuru Renk akması temizleme Bezayağı 4-5 4-5 Dimi 4-5 4-5 Saten 5 5 3.2.5. Işık Haslığı Tablo 18 de sunulan dokuma kumaşlara ait ışık testleri sonuçları incelendiğinde, ışık açısından doğal kumaş tiplerinin boyalılara göre oldukça kötü haslık gösterdikleri görülmektedir. Tablo 18. Dokuma kumaşlara ait kuru temizleme ve ışık testleri sonuçları Işık Renk akması Bezayağı 5 3-4 Dimi 5 3-4 Saten 5-6 3-4 3.2.6. Tükürük ve Ter Haslığı Tablo 19 da görülen dokuma kumaşlara uygulanan tükürük ve ter testi sonuçlarına göre boyalı ve doğal kumaş tiplerinin tükürük ve tere karşı dayanıklı olduğu gözlemlenmiştir. Tablo 19. Dokuma kumaşlara ait tükürük ve ter test sonuçları Bezayağı Dimi Saten Test Tükürük + + + + + + Ter + + + + + + 4. SONUÇ 40
Bu çalışmada kullanılan doğal pamuk tipi, yine bu çalışmada kullanılan beyaz pamuk tipinden daha düşük kalite değerlerine sahip olmasına rağmen, Türkiye de çoğunlukla kullanılan beyaz pamuk tipleri ile aynı kalite sınıfında yer almaktadır. Genel kabullerin aksine, doğal pamuk ipliğinin sahip olduğu kalite değerleri mukavemet özelliğinin haricinde beyaz pamuk ipliğinin özellikleri ile benzer ya da beyaz pamuk ipliğinden daha iyi olarak saptanmıştır. Bir diğer dikkat çekici sonuç ise büküm katsayısı değerinin 3,7 den 4,2 ye çıkarılmasının doğal pamuk ipliğinin mukavemet değerinin %6 lık artışına sebep olurken, beyaz pamuk ipliğinin mukavemet değerinin %12 lik artışına sebep olmasıdır. Bu çalışma kapsamında üretilen doğal örgü kumaş numunelerini haslık açısından değerlendirilmiş yıkama, sürtme, ter, kuru temizleme ve tükürük haslıkları testlerine tabi tutulmuşlardır. Bu testlerin sonucunda kumaşların akma ve lekeleme sonuçları iyidir. Yalnızca yıkama ve ter haslıkları testleri sonrasında renklerde koyulaşma meydana gelmiştir ki bu koyulaşma renk değişmesi boyutunda değildir. Bu çalışmada üretilen doğal dokuma kumaş numunelerinin haslık değerleri incelendiğinde, boyalı dokuma kumaş numunelerinin haslık değerleriyle karşılaştırıldığında ışık dışında oldukça yakın değerlere sahip oldukları görülür. Işık değerlerinin iyileştirilmesi amacıyla yaş işlem uygulamaları araştırılmaları yapılabilir. Yıkama açısından renk solmasının aksine koyulaşma gösteren doğal dokuma kumaş numuneleri için bu koyulaşma değerinin kullanıcı açısından bir hoşnutsuzluk yaratmayacağı düşünülmektedir Sonuç olarak, doğal pamuk iplik, örgü kumaş ve dokuma kumaş üretimi aşamalarında tekstil işletmesine herhangi bir ilave sorun getirmemektedir. Üretim aşamasında çalışmaların arttırılmasıyla şüphesiz ürün kalite değerleri dahi arttırılabilecektir. Diğer yandan dokuma ve örgü kumaş numunelerine uygulanan haslık testlerinin sonuçları göstermiştir ki üretilen bu renkteki ürünler için boyama işleminin çıkarılması olasıdır. Bu durumda bu şekilde üretilen kumaşın daha ucuza ve daha kolay bir biçimde mal edildiği açıktır. Dolayısıyla üretilen doğal pamuğun katma değeri yüksek ürün üretiminde kullanılmaya uygun olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. TEŞEKKÜR Yazarlar bu çalışmanın ipliklerinin elde edilmesine olan desteklerinden ötürü Sanko Holding e teşekkür eder. Bu çalışma Gaziantep Üniversitesi BAP birimi tarafından desteklenen Prof.Dr. Ali KĐREÇCĐ yöneticiliğindeki MF.09-01 kodlu proje kapsamında oluşturulmuştur. KAYNAKLAR [1] Feodorov, V., 1941. Tabii Renkli Lif Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Sovyetler Birliği Tekstil Sanayi Bakanlığı Dergisi, No: 10. Moskova-Sovyetler Birliği. [2] Feodorov, V., 1943. Tabii Renkli Pamuklar. Sovyetler Birliği, Tekstil Sanayi Bakanlığı Dergisi, No: 12. Moskova-Sovyetler Birliği. [3] Romanov, N., Laykov, V., 1944. Koyu Kahverengi Pamuklar Üzerinde Araştırmalar. Sovyetler Birliği Pamuk Sanayisi Araştırma Enstitüsü 1944 Yılı Raporu. Moskova-Sovyetler Birliği. [4] Maksimenko, I., 1958. Tabii Renkli Pamuklar. Türkmenistan'da Pamuk Islahı, (Kitap). Türkmenistan Bilimler Akademisi Yayını. Aşkabat-Türkmenistan. [5] Lee, J., 1996. A New Spin on Naturally Colored Cottons. Agricultural Research. April 1996 Washington. 44(4): 20-22. [6] Gencer, O., 1998. An Investigation on Coloured Cotton in Turkey: Morphological, Physiological, Techonolgical Properties and F1and F2 Performances of their Crosses. World Cotton Research 41
Conference-2. "Nev Frontiers in Cotton Research". September 6-12, 1998, Athens-Greece. Abstract Book, p: 41. [7] Williams, B. L., Horridge, P. 1996. Effects of Selected Laundering and Drycleaning Pretreatments on the Colors of Naturally Colored Cotton. Family and Consumer Sciences Sesearch Journal. Thousand Oaks; December, 1996. 25(2): 137-159. [8] Kechagia, U., Tsaliki, E., Eleftheriadis, I., Xanthopoulos, F., (2005), Effect of wet treatments on color fastness of naturally colored cotton, VIII.International Conference of High Technologies in Textiles, pp:126-129. 18-20 September, Cracow, Poland. [9] Öktem, T., Gürel, A., Özdil, N., Akdemir, H., Özdoğan, E., izci, B., (2005), Naturally colored cotton production under aegeon region conditions in Turkey and importance for textile industry, VIII.International Conference of High Technologies in Textiles, pp:130-135. 18-20 September, Cracow, Poland [10] Çukurova Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, TKS 328 Tekstil Labaratuvarı deney föyü, 2010. 42