İŞYERİNDE SAĞLIĞI OLUMSUZ ETKİLEYEBİLECEK FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ 1.Gürültü Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için; Gürültülü işte en az iki ( 2 )yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85 db. lin üstünde olan işlerde en az otuz ( 30)gün çalışılmış olması gerekiyor. Bir iş yerinde, sekiz saatlik çalışma süresince toplam gürültü düzeyi ölçümleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi ölçümleri, gürültü kaynağının 1 mt. uzağında ve çalışanların kulak seviyelerine eşdeğer noktalarda yapılmalıdır. Gürültülü ortamda alınması gereken önlemler: - Makinelerin yerleştiği zeminde önlem almak, - Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak veya uzaklığı arttırmak, - Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan-taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak. Gürültünün etkisinde bulunan kişide alınması gereken önlemler - Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması - Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması, - Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucular kullanılması, - Her 6 ayda bir kulak odyogramları alınmalı. Gürültüyle ilgili yasal düzenlemeler: Madde 22 de Ağır ve Tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü derecesi 80 db li geçmeyecektir. Daha çok gürültülü çalışmayı gerektiren işlerin yapıldığı yerlerde, gürültü derecesi en çok 95 db olabilir. Ancak, bu durumda işçilere başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Denilmekte ve aynı tüzüğün 78 maddesinde ise Gürültünün zararlı etkilerinden korunmak için gerekli her türlü önlemler alınacaktır. Ayrıca Gürültüsü 85 db li aşan işlerde günde en fazla 7,5 saat çalışılabileceği belirtilmiştir. 2- Titreşim ( Vibrasyon ) Potansiyel enerjinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dönüştüğü mekanik bir sistemle meydana getirilen salınım hareketidir. 1
Tıbbi tedbirler Titreşim yapan aletlerle çalışan işçilerin en az 6 ay da bir sağlık muayeneleri yapılacak, özel sağlık kartları tutularak takip altında bulundurulacak, ilk belirtiler görüldüğünde bu işlerden ayrılacak derhal kontrol ve tedavi altına alınacaktır. Çalışma ortamında titreşim kontrolü Çalışma ortamında titreşim şiddeti el-kol ve tüm vücut için olmak üzere Titreşim Yönetmeliği 5 inci maddesinde belirtildiği üzere; El kol titreşimi için; Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s2, Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 2,5 m/s2. Bütün vücut titreşimi için; Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 1,15 m/s2, Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 0,5 m/s2 olacaktır. 3. Aydınlatma Asgari aydınlatma şiddetleri: Genel aydınlatma 50 lüx Özel 100 lüx Mutfak 100 lüx Yemekhane 125 lüx Az kul. genel depo 25 lüx Çok kul. genel depo 50 lüx Büyük mlz. depo 50 lüx Küçük mlz. depo 200 lüx Dükkanlar 150 lüx Teknik isyeri 400 lüx Satıs salonları 500 lüx Laboratuarlarda 500 lüx Fabrikalarda 500 lüx 4. Alçak ve Yüksek Basınç Basınç: Birim alana yapılan kuvvete basınç denir. Birimi Bar veya Newton/cm2 dir. İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda basınç ise; normal hava basıncının daha fazla veya daha az olması gereken veya olan işyerlerindeki basınçtır. Normal şartlarda hava basıncı deniz seviyesindeki 76 cm cıva basıncına eşittir. Yükseklere çıkıldıkça basınç azalır, aşağılara inildikçe basınç artar. 2
Basıncın insan üzerindeki etkileri Normalde 4. 5 N/ cm2 kadar basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu yaratmaz. Düşük ve Yüksek Basıncın Etkilerinden Korunma Yöntemleri Düşük ve yüksek basıncın gerektirdiği işlerde, çalışanlar mümkünse genç ve tecrübeli isçilerden seçilmelidir. Ayrıca, bu işlerde çalışacakların şişman, alkolik ve solunum sistemine ilişkin kronik hastalıkları olmamalıdır. Bu işlerde çalışmanın devamı süresince periyodik muayeneler, oldukça hassas yapılmalı, kulak, burun, boğaz ve solunum sistemine ilişkin akut yakınması olanlar iyileşinceye kadar işten uzaklaştırılmalıdırlar. İşe giriş muayenelerinde tam sistemik muayene yapılmalı, akciğer ve sinüs grafisi çekilmelidir. Büyük eklemlerde işe girişte, her yıl ki periyodik muayenede radyolojik olarak incelenmelidir. Bu inceleme işçi işten ayrıldıktan sonra da 2 yıl tekrarlanmalıdır. Basınç altında kazaya uğrayanlarla, hastalananlar yeniden işe döndürülmemelidirler. Basınç altında çalışırken uyulması gereken kurallar ve alınması gereken önlemler, basıncın insan vücudundaki etkileri konusunda eğitilmelidirler. Basıncın etkisine bağlı bulguların 2 yıl sonra bile ortaya çıkabileceği düşünülerek, ilk yardımın ve acil müdahalenin yapılabilmesine olanak sağlayan bilgiler işçinin sürekli taşıyabileceği biçimde üzerinde bulundurulmalıdır. Yüksek basınç altında yürütülen çalışmaların yapıldığı işyerinde dekompresyon odası bulunmalıdır. Basınç altında yürütülen işlerde çalışma sırasında sigara ve içki içilmesi, gazlı içeceklerin içilmesi yasaklanmalıdır. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ Biyolojik Etkenlere Maruziyetin Olabileceği İşler Listesi 1- Gıda üretilen fabrikalarda çalışma. 2- Tarımda çalışma. 3- Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünlerle çalışma. 4- Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, karantina dahil morglarda çalışma. 5- Mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları dışındaki kliniklerde, veterinerlik ve teşhis laboratuvarlarındaki çalışma. 6- Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma. 3
7- Kanalizasyon, arıtma tesislerindeki çalışma. Genel Önlemler Periyodik taramalarla duyarlı kişi saptanması, Personel eğitimi, Çalışırken uyulacak hareket tarzlarının belirlenmesi, Laboratuvar mimari yapılarının işlevlerine uygunluğu, Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri, Enfeksiyon taraması için epidemiyolojik sistem, Aktif immünizasyon BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından Resmi Gazete Tarihi: 10/06/2004 Resmi Gazete Sayısı: 25488 Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Tanımlar Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen; a) Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan parazitlerini, b) Mikroorganizma: Genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel olmayan mikrobiyolojik varlığı, c) Hücre kültürü: Çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in-vitro olarak geliştirilmesini, d) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını ifade eder. 4
Bu maddenin (a) bendinde tanımlanan biyolojik etkenler, enfeksiyon risk düzeyine göre 4 risk grubunda sınıflandırılır; Grup 1 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. Grup 2 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı bulunan biyolojik etkenler. Grup 3 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı olan biyolojik etkenler. Grup 4 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler. İşverenlerin Yükümlülükleri İkâme Madde 7 - İşveren, yapılan işin özelliğine göre zararlı biyolojik etkenleri kullanmaktan kaçınacak ve teknik gelişmelere uygun olarak, kullanım şartlarında işçilerin sağlığı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik etkenleri kullanacaktır. Risklerin Azaltılması Madde 8 - İşveren, işyerinde biyolojik etkenlere maruziyet riskinin azaltılması için aşağıdaki hususlara uymakla yükümlüdür: a) Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk olduğu ortaya çıkarsa, işçilerin maruziyeti önlenir. b) Bunun teknik olarak mümkün olmadığı hallerde, yapılan iş ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak, sağlık ve güvenlik yönünden yeterli korumayı sağlayacak şekilde, işçilerin maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi için özellikle aşağıdaki önlemler alınır; 1) Maruz kalan veya kalabilecek işçi sayısı, mümkün olan en az sayıda tutulur. 2) Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde bulunmasını sağlayacak şekilde düzenlenir. 5
3) Öncelikle toplu koruma önlemleri alınır ve/veya maruziyetin başka yollarla önlenemediği durumlarda kişisel korunma yöntemleri uygulanır. 4) Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalışma yerlerinden kontrol dışı dışarıya taşınması veya sızmasının önlenmesi veya azaltılmasını sağlayacak şekilde uygulanır. 5) Ek-II de verilen biyolojik risk işareti ile birlikte ilgili diğer uyarı işaretleri de kullanılır. 6) Biyolojik etkenlerin karıştığı kazaların önlenmesine yönelik plan hazırlanır. 7) Gerekiyorsa ve teknik olarak mümkünse, kullanılan biyolojik etkenlerin muhafaza edildikleri ortam dışında bulunup bulunmadığının belirlenmesi için ölçümler yapılır. 8) Atıkların, gerektiğinde uygun işlemlerden geçirildikten sonra işçiler tarafından güvenli bir biçimde toplanması, depolanması ve işyerinden uzaklaştırılması, güvenli ve özel kapların kullanılması da dahil uygun yöntemlerle yapılır. 9) Biyolojik etkenlerin işyeri içinde güvenli bir şekilde taşınması için gerekli düzenlemeler yapılır. Bakanlığın Bilgilendirilmesi Madde 9 - İşveren, aşağıda belirtilen hususlarda Bakanlığa bilgi vermekle yükümlüdür: a) Risk değerlendirmesi sonuçları işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunu ortaya koyuyorsa, istenmesi halinde, işveren aşağıdaki konularda gerekli bilgileri Bakanlığa verir; 1) Risk değerlendirmesinin sonuçları. 2) İşçilerin biyolojik etkenlere maruz kaldığı veya kalabileceği işler. 3) Maruz kalan işçi sayısı. 4) İşyerinde sağlık ve güvenlikten sorumlu kişilerin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliği. 5) Çalışma şekli ve yöntemleri de dahil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler. 6) Fiziksel engellerin ortadan kalkmasından kaynaklanabilecek, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten işçilerin korunması için acil eylem planı. 6
b) İşveren, biyolojik etkenin ortama yayılmasına ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı derhal Bakanlığa ve Sağlık Bakanlığına bildirir. c) İşletmenin faaliyeti sona erdiğinde, bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesine göre düzenlenen maruz işçilerin listesi ile bu Yönetmeliğin 16 ncı maddesine göre tutulan tüm tıbbi kayıtlar Bakanlığa verilir. İşçilerin Eğitimi ve Bilgilendirilmesi Madde 11 - İşçilerin ve/veya temsilcilerinin eğitimi ve bilgilendirilmesi ile ilgili hususlar aşağıda belirtilmiştir: a) İşveren, işyerinde çalışan işçilerin ve/veya temsilcilerinin uygun ve yeterli eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatları verir; 1) Olası sağlık riskleri, 2) Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler, 3) Hijyen gerekleri, 4) Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanımı ve giyilmesi, 5) Herhangi bir olay anında ve olayların önlenmesinde işçilerce yapılması gerekenler. b) Eğitim; 1) Biyolojik etkenlerle temasın söz konusu olduğu çalışmalara başlanmadan önce verilecek, 2) Yeni veya değişen risklere göre uyarlanacak, 3) Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanacaktır. Özel Durumlarda İşçinin Bilgilendirilmesi Madde 12 - Özel durumlarda işçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak bilgilendirilir: a) İşverenler işyerinde; 1) Biyolojik etkenlerle çalışma sırasında oluşan ciddi bir kaza veya olay durumunda, 2) Grup 4 biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda 7
takip edilecek prosedürü de içeren yazılı talimatları sağlayacak ve mümkünse uyarıları görünür şekilde asacaklardır. b) İşçiler, biyolojik etkenlerin kullanımı sırasında meydana gelen herhangi bir kaza veya olayı, sağlık ve güvenlikten sorumlu veya görevli kişiye derhal bildirirler. c) İşverenler, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasından doğan ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya olayı, çalışanlara ve/veya temsilcilerine derhal bildirirler. Ayrıca, işverenler, çalışanlara ve/veya temsilcilerine kazanın sebeplerini ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri de en kısa zamanda bildirirler. d) Her işçi, bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde sözü edilen listede belirtilen ve kişisel olarak kendisini ilgilendiren bilgilere ulaşabilecektir. e) İşçiler ve/veya temsilcileri, konuyla ilgili genel bilgilere ulaşabileceklerdir. f) İşverenler, bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinde belirtilen bilgileri istemeleri halinde işçilere ve/veya temsilcilerine verir. Diğer Hükümler Sağlık Gözetimi Madde 16 - Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda: a) İşveren her işçinin; 1) Çalışmalara başlamadan önce, 2) Düzenli aralıklarla, sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Risk değerlendirmesi, özel koruma önlemleri alınması gereken işçileri tanımlayacaktır. Gerektiğinde, maruz kaldıkları veya kalmış olabilecekleri biyolojik etkene karşı henüz bağışıklığı olmayan işçiler için etkili aşılar hazır bulundurulur. İşverenler, aşı bulundurduklarında Ek-VII de belirtilen hususları göz önüne alacaklardır. Bir işçinin, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan bir enfeksiyona ve/veya hastalığa yakalandığı saptandığında, işyeri hekimi veya işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi, benzer biçimde maruz kalmış diğer işçilerin de aynı şekilde gözetime tabi tutulmasını sağlar. 8
Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir. c) Sağlık gözetiminin yapıldığı bu durumlarda, kişisel tıbbi kayıtlar, maruziyetin son bulmasından sonra en az 10 yıl süre ile saklanır. Bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesinin (b) bendinde belirtilen özel durumlarda kişisel tıbbi kayıtlar bilinen son maruziyetten itibaren 40 yıl süre ile saklanır. d) İşyeri hekimi veya işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi, her bir işçi için alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde bulunur. e) Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık gözetimi ile ilgili olarak işçilere gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir. f) İşçiler, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi edinebilecekler, ilgili işçiler veya işveren sağlık gözetimi sonuçlarının gözden geçirilmesini isteyebileceklerdir. g) İşçilerin sağlık gözetimi ile ilgili hususlar Ek-IV de verilmiştir. h) Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalık veya ölüm Bakanlığa bildirilir. PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ İşyerinde Sağlığı Olumsuz Etkileyebilecek Psikososyal Risk Etmenleri: 1. Çalışma ortamı 2. Çalışma Süresi 3. Ücret 4. Yönetsel ve çalışanlarla ilgili faktörler 5. Sendikalaşma 6.Kreş, gündüz bakımevi vb. 7. Gebe ve emziren çalışanlar 8. Genç Çalışanlar 9. Tacizler 10. Stres 11. Ayrımcılık ve Baskı 9
Psikososyal Risk Etmenlerine Maruziyetin Yüksek Olduğu İş Kolları Santral Memurları Acil Servis Sağlık Çalışanları Ağır ve Tehlikeli iş grupları Ofis Çalışanları Yer altı madenlerinde çalışanlar Çalışanların Ruhsal ve Bedensel Sağlıklarının Korunmasında Ekip Çalışması ve İş Psikoloğunun Önemi İş kazalarını en aza indirmede önemi büyüktür Personel seçiminde etkin rol oynar Çalışanı uygun işe yönlendirmede çalışanlarda oluşabilecek psikolojik bozuklukların belirlenmesinde ve erken tedbir alınmasında yardımcıdır İş ortamında yükselme sistemlerinin oluşturulmasında etkin rol oynar Birlikte yaşama kültürü ve ortam havasının işlevsel hale getirilmesinde etkindir Ücretlendirme ve ödüllendirme sistemlerinde performans ölçümünde etkindir. Zehirli Madde Maruziyetine Bağlı Psişik Bozukluklar Kurşun buharları, karbonmonoksit, klorlu çözücüler, iyonizan ışınlar, yükseklik, derinlik, bakteri ve virüsler gibi etmenlerin yol açtığı akut ya da kronik ansefalopatiler genellikle geri döner. Bulgular; konfüzyon, dikkat, konsantrasyon, bellek ve yönelim bozuklukları, perseküsyon deliryumu ile işitsel, bazen de görsel varsanılarla giden bouffées délirantes olarak adlandırılan tablodur. Cıva, karbon disülfid, toluen, arsenik, kurşun gibi kimyasalların psikoza yol açtığı bilinmektedir. Süre İle Sınırlı, Tekrarlayıcı İşin Yol Açtığı Nevrozlar: Telefon santralinde, yazı, hesap makinesi ve bilgisayarla çalışanlarda tanımlanmış olan iş nevrozları, asteni, uyuma ve uyanma güçlüğü ve kalitesiz uyku biçiminde ortaya çıkan uyku bozuklukları, irritabilite ile ortaya çıkan mizaç bozuklukları, ansefalopatiler, sık spontan düşük ile sonuçlanan genel yaygın sinirsel yorgunluk sendromu ve işe bağlı ama iş dışında ve istem dışı olarak ortaya çıkan davranışsal veya sözel stereotipilerle belirginleşen mesleki lapsuslar olarak kümelenebilir. 10
Tatil, Emeklilik Ve İşsizlik Psikopatolojisi: Aşırı yoğun iş temposunda çalışan bir işçinin olağan psişik işleyişine kavuşması için günlerce, haftalarca dinlenmesi gerekir. Pek çok doyumsuzluk ve psikosomatik bozukluk dinlenme dönemlerinde ve tatillerde açığa çıkar. Aynı durum, etkin yaşam dışında işsizlik ve emeklilik dönemlerinde de yaşanır. İşe Bağlı Anksiyete: İşi üzerinde denetimi olmayan ve aşırı psikolojik baskı altında kalan işçiler anksiyete bozukluklarıyla karşı karşıya kalırlar. Anlamsız korkular, takıntılar, panik ataklar, rahatsızlık duygusu, aşırı yorgunluk hali, konsantrasyon azalması, kas gerginlikleri, uyku bozuklukları anksiyete yakınmalarıdır. Pek çok ülkede bu yakınmalar ayıp sayıldığı ya da işçinin damgalanmasına yol açtığı için dile getirilemez ya da daha kabul edilebilir bedensel belirtiler ile dışa vurulur. Mobbing Durumu Mesleki yeterliliğin sorgulanması Kişiye güvenilmediğinin hissettirilmesi Kasten, verilen süre içinde bitirilemeyecek görevler verilmesi Kişiden bilgi saklanması Kişinin görmezden gelinmesi, gruptan izole edilmesi Yetkilerinin azaltılması gibi durumlar olabilir. Mobbing in Etkileri Mobbing, insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusunu zedeler Paranoyaya ve kafa karışıklığına neden olur Maruz kalan kişi kendine güven duygusunu yitirir, toplumdan soyutlanabilir Huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duygularını yoğun bir şekilde yaşar. Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratabilir. Mobbing'e Maruz Kalan Kişinin Yapması Gerekenler Nelerdir? Hukuksal olarak tanınan haklar İş sözleşmesinin haklı nedene dayanarak feshedebilme hakkı vardır. Belli şartlarda ayrımcılık tazminatı isteyebilme hakkı vardır. Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu na göre tazminat isteme hakkı bulunmaktadır. 11
Mobing e uğrayan işçi, mobbing yapan yöneticiyi dava edebilir ve manevi tazminat talebinde bulunabilir. Koşulları sözkonusu ise işçi, kötü niyet tazminatı hükümlerine de başvurabilir. 12