tmmob makina mühendisleri odası 21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU 17-18-19 EKİM 1997 BİLDİRİLER Bildiriler kitabında yer alan her türlü görüş, fikir, bilimsel sav ve alıntılar, tablo ve şekiller bildiri yazar / yakarlarına aittir. Bunlardan ötürü düzenleme kurulu sorumlu tutulamaz. Bu kitaptan yapılacak alıntılarda kaynak göstermek zorunludur. EDİTÖR Cemalettin Çağdaş Yılmaz Arslan YAPIM Deha Ajans Ltd. Şti. Tel: 263 14 84 BASKI Deha Mat Ltd. Şti. mmo yayın no: 199 ISBN 975-395-243-0
DÜZENLEME KURULU YÜRÜTME KURULU ÖmerGÜLEKEN Remzi ERİŞLER Süleyman EVCİLMEN Tarık DEMİRAY Cemal GENCER Uğurcan NAZLI T.HikmetKARAKOÇ Turhan ONGEN Hasan CEBİROĞLU Dinçer METE Metin ALBEYOĞLU Selahattin SAPMAZ Hakkı ÖZÜTOK Prof.Dr. Mehmet ATILGAN Faruk İNCEOĞLU Fatih YAŞA Ö.Faruk YÜKSEL Servet TETİK Yaşar YIKICI Ahmet SİNKİL MMO Başkan Vekili MMO Bursa Şube Sekreteri MMO Antalya Şube Başkanı MMO Ankara Şube Sekreteri MMO Ankara Şube Y.K.Ü. MMO Adana Şube Y.K.Ü. MMO Eskişehir Şube Y.K.Ü. MMO İzmir Şube Y.K.Ü. MMO İstanbul Şube Bşk. Vekili MMO Edirne Şube Bşk. Vekili MMO Aydın İl Temsilcisi MMO Muğla İl Temsilcisi MMO Fethiye İlçe Temsilcisi Şube Y.K.Ü. >ube Y.K.Ü. >ube Sekreteri >ube Saymanı Şube Y.K.Ü. Şube Y.K.Ü. jube Üyesi Ufuk ABALIOĞLU M.Gülşen GÜNGÖR İsmail ÇELİK İnci İLGAZ MevlütÇELİKBİLEK Erdoğan KİRİŞ Ali DENİZ Mehmet SARICA Fatih DİLBAZ Ali Rıza YAZGAN İskender ERBİL SEMPOZYUM SEKRETERYASI Fatih YAŞA Erkin PALAMUTÇU SEMPOZYUM YERİ Çatalçeşme Oda Tiyatrosu Denizli Belediyesi Meclis Salonu DANIŞMANLAR KURULU ABALIOĞLU Ali ABALIOĞLU İsmet ACAR Mehmet ADA H. Tekin AKŞAHİN Yalçın AKŞİTProf. Dr. M. Arif AKYÜREK Faruk ALTUNTAŞ Turgay ALYANAK Prof. Dr. İbrahim ASLANOĞLU Doç.Dr. Mehmet ATICI Sait ATMACA Mehmet AYDEMİR Mehmet AYDINLI Osman BAŞÇİFTÇİ Feyzullah BAYSAL Ali BEŞTAŞ Tanju CEYLAN Yrd.Doç.Dr. Tülay CONTAY Gürol ÇELİKOK Bülent ÇETİŞLİ Prof. Dr. Halil ÇİZMECİ Hasan ÇOPUR Süleyman DEĞİRMENCİ İsmail DEMİREREN İbrahim DEVELİ Hilmi DOĞUAltan DURMAZ Prof. Dr.Ali DUYSAL Ömer DÜLGEROĞLU Prof. Dr. Ercan ECE İsmail EDEM Ali EMİR Cahit ERDUYAN Tamer EREN Prof. Dr. Aslan ERGUN Yaşar Oğuz ERHAN Ramazan ERTÜRK Necati ESEN Hasan EVRAN Vedat GERELİOĞLU İ. Hakkı GÖKALP Prof. Dr. Hüsnü Yusuf GÖKSU Yusuf Ziya GÖKŞİN Ahmet GÜLSÖZ Doç. Dr. Alper GÜN Yücel GÜNALP Sezai GÜRGÜN Ertan GÜVEN AL Ali HAZER Şeref İLGERİ Süleyman KALEMCİ Nail KARABACAK Doç. Dr. Rasim KARAMANLI A. İhsan KASAPOĞLU Kemal KATRANCI Zafer KAYA Ramazan KAYNAK Mustafa KEÇECİ Müjdat KIVANÇ Behçet KOCABAĞ Durali KOCAMAZ Hasan KONYALIOĞLU Hilmi KÖSEOĞLU Cevdet KUTLU R. Erhan MARIMAli NİZAMOĞLU İsmail OKTİK Prof. Dr. Şener ÖNCEL Abdi ÖZDEMİR Mehmet ÖZEK Doç Dr. Ziya ÖZEKMEKÇİ Nejdet ÖZPINAR Doç. Dr. Yahya PANAYIR İlter RENDE Prof. Dr. Hikmet SALGAR Gültekin Okay SARAÇOĞLU Önder ŞENEL Yavuz SİVRİ Esat SÖZKESEN Nuri SÜZÜK Lerzan TAŞKIRAN Cihan TERZİBAŞOĞLUAli TOSUN İsmail TOKER Emin TÜRKÖZ Hüseyin ÜLKÜ Turhan ULUKAYA Halil URGANLIOĞLU Bekir USLU M. Abdulkadir YALÇIN Cengiz YAVUZ Mehmet YILDIRIM Veli YUSUMUT Şah İsmail YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet ZEYTİNCİ Cüneyt İRTİBAT BÜROSU: TMMOB Mak Atatürk Bulvarı SSK İshanı Kat:2 Dtî ıcndisleıı el & Fax
DENİZLİ KENT MERKEZİ VE SANAYİ BÖLGELERİNİN TEMEL ENERJİ SORUNLARI İLE ÇEVRE ENERJİ ÜRETİM BİRİMLERİ İLİŞKİSİ TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI DENİZLİ ŞUBESİ O2ET: Hızla kentleşen ve sanayileşen Denizli yöresinin önümüzdeki 20 yıllık dönemde karşılaşacağı temel elektrik enerjisi sorunlarının değerlendirilmesi ile çözüm önerileri sunulacak ve Güney Batı Anadolu Bölgesinin enerji üretim merkezi olan Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy Termik santrallarının insan ve çevre sağlığı ile olan ilişkisi incelenecektir. 1-GİRİŞ Elektrik Enerjisi Üretimi a.) Hidroelektrik Santraller (Su Kaynağı) b.) Termik Santraller (Kömür, Petrol Türevleri) c.) Nükleer Enerji gibi yakından tanıdığımız kaynakların dışında yenilenebilir enerji kaynakları olarak adlandırılır. Çağdaş tekniğin yoğun araştırmalar yaptığı güneş, rüzgar, dalga vb. gibi çevre ve insan sağlığı açısından sakıncası olmayan kaynaklardan da üretilmektedir. Ülkemizde üretilen elektrik enerjisi yoğunluklu olarak hidrolik ve termik santrallerden elde edilmektedir. 2- HİDROLİK SANTRALLER a.) Elektrik Üretimi b.) Tarımsal Sulama c.) Erezyon Mücadelesi gibi çok amaçlı tesisler olup yaklaşık 100-120 yıl üretimde kalmaktadır. Ülkemiz önemli su potansiyeline sahip olup halen bu potansiyelin %29.5'i değerlendirilmektedir. Termik Santraller üretimini katı yakıt (Taş kömürü, Linyit) veya petrol türevlerinden oluşan sıvı ve gaz yakıtlardan sağlanmaktadır. Kuruluşları kısa zamanda tamamlanabilmekte ömürleri Hidroelektrik Santrallerinden uzun olmamaktadır. Yıllara göre satın alınan enerji İşletme kolaylıkları vardır, yakıt olarak kullanılan maddelerin içerdiği kükürt, azot ve kimyasal bileşimlerin oranlarının çokluğuna göre, üretimde çevre sorunları yaratmaktadır. Ülkemizde bu santralleri düşük kalorili linyit kömürünün değerlendirilmesi düşünülmüştür. 53
Termik Santrallerde kullanılan katı yakıtlar ülke kaynaklarından sıvı ve gaz yakıtlar ise yurt dışından karşılanmaktadır. Nükleer enerji yakıt, kurulması, işletmesi tamamen yabancısı olduğumuz ancak TÜBİTAK tarafından AR-GE anlamında küçük çapta ülkemizde enerji üretilen kaynaktır. Kuruluş maliyeti ve işletmesi pahalıdır.nükleer kazaların yarattığı Radyasyon çevre ve insan için çok tehlikelidir. Yenilenebilen enerji kaynaklan açısından ülkemiz şanslı bir coğrafi konuma sahiptir.bu kaynaklardan iletim güçlüğü olan kırsal ve dağlık yörelerimizde bölgesel yararlanılması düşünülebilir. Gayet tabidir enerji üretimi ile sorunun çözülmediği bu enerjinin tüketiciye sunulması ENH hatları ve dağıtım tesisleri ile mümkündür. Bu amaçla ülkemizde 380kv, 154kv gerilimli Enterkonnekte şebeke planlanmış uygulaması yapılarak 34,5kv ve daha düşükgerilimler ile yapılan dağıtım sistemi ile tüketim merkezlerinde hizmete sokulmaktadır. 3- DENİZLİ - ENERJİ Denizli Yukarı Büyük Menderes vadisinde kurulmuş önemli bir tarım ve sanayi kentidir. İklimin ve topraklarının özellikle pamuk üretimine uygun olması yüzyıllardır köy ve kasabalarında dokumacılığın geleneğini sürdüren bölge halk günümüzde bu sektörü modern anlamda çağdaş üretim teknikleri ile ulusal ve uluslar arası pazarı olan bir kenttir. Küçük sanayinin alt yapı oluşturduğu çok geniş üretim çeşitliliği, sanayi kentine ivme kazandırmıştır. İlde özellikle Sarayköy-Denizli-Çardak bandında yoğun nüfusu ve işletmenin artışını getirmiştir.bu oluşum sonucunda ortaya çıkan sosyo ekonomik yapı sanayileşme süreci yaşayan Anadolunun diğer kentleri içinde bir model oluşturmuştur. Sanayinin ve buna bağlı olarak nüfus artışının bu denli hızlı eğilim gösterdiği bölgelerde ulaşım iklim konutlaşma gibi hizmet yanında enerji yatırımlarında da büyük ve yetişilmesi çözülmesi güç bir problem doğal olarak Denizli ve çevresinde doğmuştur. Tabloda (Tablo 1) son 5 yılda Denizli ve çevresindeki enerji tüketimi verilmiş olup görüşümüzü onaylamaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bünyesinde hizmet vern TEAş ve TEDAş Genel Müdürlüklerince ildeki gelişmeler takibe alınmış bu gelişmelere cevap verebilecek enerji yatırımları gerek iletim şebekeleri gerek dağıtım şebekeleri açısından gereksinim olan tesisleri planlayarak yatırım programına almış ve tus çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çalışmaların yanısıra 1312 sayılı TEK Kanununun bünyesinde değişiklik yapılarak uygulamaya sokulan yöntemler gereği olarak ilde bazı sanayi kuruluşları ve Organize Sanayi Bölgesi tarafından özel üretim üretim birimleri de kurulma sürecine girmiştir. Denizli ilinde sanayi kuşağı diyebileceğimiz Sarayköy-Denizli -Organize Sanayi Bölgesi-Çardak bunlardan temel enerji sorunları olan 380kv ulusal enerji sistemince hat ve trafo merkezi yönünden bağlanma mevcut 154 / 31-5kv trafo merkezlerinde güç yüksetmesi yapılması reaktif güç komponzasyonu tesis yapımı kent içi ve sanayi bölgelerinde OG hatlarının ıslahı ve yenilerinin ikmali gibi TEAş ve TEDAş ile çalışmalar elbette sorunun çözümüne yönelik olmakla birlikte yeni çözüm arayışları mutlaka olmalıdır ve vardır.bunları bu yazının ileri aşamalarında sunmaya çalışacağız. 3- GÜNEY BATI ANADOLU ENERJİ SİSTEMİ Muğla- Aydın- Denizli illeri ile Antalya- izmir- Burdur illerinin belli bir bölümünü içeren yurdumuzun bu coğrafi kesiminde Denizli izmir illeri dışında önemli sanayi bölgeleri olmmamakla birlikte Muğla ve Aydın illerinin önemli bir turim potansiyeli bulunmakta kıyı şeridi dışında bölge orman ve akarsu çevrelerindeki tarımsal faaliyetlere uygun bir arazi yapıtı göstermektedir. Yaz aylarında Muğla ve Aydın illerindeki enerji tüketimleri kış ve bahar aylarına göre iki katından daha fazla bir artış gözlenmiştir. 54
Ancak tüm bu anlatılanların ötesinde bu bölgenin öyle bir yapılanması vardır ki konu başlığımızı da oluşturan iki temel husustan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Muğla iline bağlı Yatağan ve Milas ilçelerinde yurdumuzun en önemli enerji üretim tesislerinden üçü yaklaşık 80 km'lik bir hat üzerinde ard arda sıralanmaktadır.bunlar Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy termik santralleridir. Bu üç santralın toplam kurulu gücü 1680 (8x210) MW olup Türkiye ulusal iletim şebekelerinde önemli bir yeri oluşturmaktadır. Bu üç santral 380kv ENH' leri ile izmir 380 / 154.5kv trafo merkezi üzerinden Türkiye 380kv enerji sistemine enerji sokmaktadır. Aynı santrallerden 154kv ENH' leri ile Denizli ve Denizli- Bozkurt 154kv ENH ile Göller bölgesine besleme yapılmaktadır. Yatağan- Denizli 380kv ENH ve Denizli- Organize Sanayi Bölgesinde 380 / 154kv trafo merkezi TEAş Genel Müdürlülğünce programına akımı ve çalışmaları devam etmektedir. Bunun yanısıra Denizli Organize Sanayi Bölgesi 380 / 154kv TM ile Antalya Versak 380 / 154kv TM arasında 380kv ENH planlama ve etüd aşamasındadır. Bu bölüm başında söz ettiğimiz gibi Santrallerin bulunduğu Muğla ve Aydın illerinde santrallerde üretilen enerjinin 1/5' i ancak tüketilmekte olup geriye kalan yük 380 ve 154kv hatlarla izmir ve Denizli üzerinden Türkiye sistemine enjekte edilmektedir. Bunu söylerken Enterkonnekte sistemlerdeki yük akımı mekanizmasındaki genel işleyiş göz önüne alınmıştır. Yoksa bazı durumlarda (özellikle santrallerden ikisinin veya üçünün devre dışı kalması hali) bu bölgeye Türkiye sisteminden enerji tersten da alınmaktadır. Zaten böyle durumlarda özellikle izmir, Denizli ve Antalya bölgeleri yük tedarik yönünden büyük sıkıntılara direnmektedir. Bunun örneği 1994 Mart ayı sonu ve 1997 Haziran ayı başlarında yaşanmıştır. 4- KATI YAKITLA ÇALIşAN TERMİK SANTRALLAR VE ÇEVRE Biyolojik sosyal ve ekonomik yaşamımızın en temel girdilerinden olan elektrik enerjisi üretilirken beraberinde bazı sorunları da getirmektedir. Bu sorunlardan bu yazı kapsamında incelemeyi amaçladığımız çevre sorunları doğan ülkelerde daha önce ele alınmış olmasına rağmen ülkemizde gündeme gelişi yeni sayılır. 1983 yılında çıkarılan 2872 sayılı Çevre kanunu da 1. maddesinde Devletin ve bireylerin ülkede kırsal ve kentsel arazinin doğal kaynakların kullanması ve koruması, su toprak ve havanın kirlenmesini önlemesi ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerini koruması yönünden farklı önlemler alması bunları ülkenin sosyal ve ekonomik kalkınma hedeflerine uyumlu olarak uygulanması gerektiğini şart koşmaktadır. Katı yakıtla çalışan güç santralleri üretimini yaparken üretim sürecinde yakıtın kullanımı esnasında açığa çıkan kükürtlü gaz ve katı kimyasal artıklar ve ısı ile çevre üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bu etkiler hava su ve toprak üzerinde olmaktadır. Kirlilik Nedeni Olarak söyleyebileceklerimiz: a.) Kükürt oksitleri b.) Azot oksitleri c.) Karbon oksitleri ç.) Toz d.) Termal (ısı) etkiler Kükürt oksitleri, azot oksitleri ve karbon oksitleri kömür ve petrol türevlerinin yakılması sırasında oluşan ve maalesef doğadaki oranının %70'i güç santrallar tarafından verilen hem hava hem toprak için zararlı maddelerdir. Bu atıklardan ağırlığı kükürt dioksit SO2 ve NOX (Noks) olarak girilmekte ve bunlar gerek insan sağlığı gerek bitki sağlığı gerekse toprak yapımındaki olumsuz etkiler ile bilinirler. 55
Bu maddelerin doğada ve çevrede bulunma toleransı uluslar arası sağlık örgütü tarafından verilmiştir. Bu sınırları üstüne geçildiği zaman üstüne üretim birimin faaliyetleri durdurulur. Karbon akıtlarından CO (Karbon monoksit) insan sağlığında olumsuz etki gösterir. Karbon dioksit (CO2) ise kirlenme etkisi yapmamakla birlikte uzun erimde dünya ikliminin değişmesini sağlayan sera etkisine neden olmasıyla ikincil bir kirletici olarak düşünülebilir. Ancak karbon oksiti kirlenmesi güç santrallarının oluşturduğu çevre kirlenmesinin %Y ini oluşturduğundan diğerleri yanında önemsiz sayılır. Baca atıklarından olan muhtelif tozlar ise bitki yapraklarında çeşitli bozucu etkiler meydana getirdiğinden zaman içinde suyla birleşerek sülfirik asit oluşumunu sağlayarak tarımsal üretimin etkilenmesine sebep olurlar. Termik güç santralleri çalışırken kurulu gücüne ve santral verimine göre çevreye hemen hemen çıkış gücüne eşit ısı verir. Bu da özellikle sıvı ekolojik sistemi olumsuz etkiler. Santrallerin çevreye verdiği olumsuz etkiyi minimum indirmek için bir dizi tedbirlerden söz edilebilir. Buda desülfürizosyon (kükürt tutma) olmak üzere toz tutucular, alkali tutucular, kül tutucular gibi santral sistemi ile birlikte tesis edilmesi gereken üniteler bu işlemi yaparlar. Fosil yakıtların verdiği en önemli zararlı atık olan SO2 için desülfürizasyon üniteleri en yaygın kullanılan ve tercih edilendir. Çevre bilincinin çökük olduğu ülkeler bu arıtma ve tutma işlemini yapacak sistemlerini kurmadan santralları devreye almamaktadırlar. 5- GENEL ÖNERİLER Bu bölümde ülkemizde enerji üretim, iletim ve dağıtım planlamasında alınması gereken önlemleri ülke enerji çevre bütünlüğünü sağlayarak akılcı ve çağdaş çözümler üzerinde durulacaktır. 1. Ülkemizde 1996 Temmuz ayı itibariyle Hidrolik santrallarımızın kurulu gücü 9-925MW olup bu değer ülke hidrolik enerji potansiyelinin %29-5' idir. Diğer bir değişle ülke kaynaklarının (akarsularının) %70'i boşa gitmektedir. Benzeri bir durumda Termik santraller için söylenebilir. Ülkemizde aynı tarih itibariyle Termik santral kurulu gücü 11.212MW olup ülkemizde enerji üretimine esas taşkömürü ve linyit potansiyelinin %33'ünden yararlanılabilmakte üstelik dışa bağımlı olan fueloil ve doğalgazla çalışan termik santraller de yurdumuzda kurulmuş olup halen özellikle sanayi bölgelerinde bu türden santral kurma çalışmaları şirketlerce sürdürülmektedir. Diğer yandan tektonik açıdan genç olan ülkemiz çeşitli fay kırıklarının hareketleriyle yüzeye çıkan sıcaksu ve buhar kaynakları açısından zengin olup enerji üretimine uygun havzalar bulunmakla birlikte bunlardan sadece bir tanesi (17MW) enerji üretimi için kullanılmaktadır. Ayrıca 36-40 enlemleri arasında bulunan ülkemiz güneş enerjisinden yararlanan dünyanın şanslı ülkelerinden biridir. Enerji üretimi ve iletimi açısından söylemek istediklerimiz şöyle sıralanabilir. a.) Fizibilite çalışmaları arazi kamulaştırmaları ve tesis zorluğu nedeniyle uzun zaman almasına rağmen enerji dışında diğer ekonomik amaçlara hizmet etmesi ve iklim iyileştirmesi yönlerinden dolayı ülkemizdeki mümkün tüm akarsu boylarından enerji üretimi için yararlanılmaya yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır. b.) Ülkemizdeki düşük kalorili linyit kömürü kaynaklarından maksimum ölçüde yararlanılması için çalışmalar başlatılmalı ve en kısa sürede puant yükün yüksek olduğu bölgelerde bu cinsten tesisler kurulmalıdır. c.) Ülkedeki jeotermal kaynaklar enerji üretimine yönelik olarak değerlendirilmeli bu yapılamıyorsa ısıtma vb. diğer alanlarda değerlendirilmelidir. 56
d.) Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan güneş su ve rüzgar enerjisinden enterkonnekte sistem veya dağıtım tesislerinin güçlüğü olan kırsal ve engebeli bölgelerde yöresel olarak değerlendirilmelidir. e.) Türkiye enterkonnekte sisteminde önemli sanayi bölgeleri ve kentlerimizin yanısıra gelişmekte olan ve çok yakın gelecekte büyükşehir ve Organize Sanayi Bölgesi olma eğilimi gösteren kent ve çevrelerine 80kv ENH 'lan ve TM'ler yapılmalı ve bu merkezler en az üç hatla birleşecek şekilde programlanmalıdır. Böylece yük akışı şebeke kayıpları ve gerilim düşümü konularda çözümler sağlanacaktır. f.) Düşük kesitli olması nedeniyle ihtiyaca cevap veremez durumdaki bazı 156kv iletim hatlarının yerine yüksek kesitli hat tesisi yapılmalıdır. g.) Dağıtım şebekelerinde ise kent ve beldelerle kırsal yerleşimlerin gelişmesi rasyonel biçimde ele alınarak fuzili yatırımlardan kaçınılmalı ayrıca gerilim ve teçhizat yönünden standartlaşmaya bir an önce gidilmelidir. 6- ÖZEL ÖNERİLER Bundan önceki bölümde ülkemizde üretim ve dağıtım planlamaları için temel önerileri sunulmuştu. Bu bölümde ise Denizli ve çevresinde 20 yıllık bir perspektifte alınması gereken önlemler ile bölgenin ana beslenme merkezi durumundaki termik santrallerde alınması gereken önlemlere değinilecektir. Hızlı bir nüfus ve sanayileşme artışı gösteren Denizli ilinde kişi başına enerji tüketimi 1996 yılı sonu itibariyle yaklaşık 1200kwh olarak tesbit edilmiş olup bu değeri 2000'li yılların başlarında 1800-2000 giderek 2500kwh civarında olabilir. Bu eğilimin getirdiği Denizli özelinde ki gelişmeler birincil ve ikincil sorunları ve çözümleri beraberinde getirmiştir. Daha önceki bölümlerde değinilen çalışmalar yanında önereceğimiz diğer çözümler de uygar bir Türkiye'de Denizli'nin yerini almasına yardımcı olacaktır. Bu bağlamda Denizli'nin enerji sorunlarının açılması amacyıla alınacak önlemler şu şekilde sıralanabilir: a.) Yatağan Termik santrali - Denizli Organize Sanayi Bölgesi ENH yapılmakta olan 380kv ENH ivedilikle tamamlanmalıdır. b.) Denizli Organize Sanayi Bölgesinde programa alınan 380/154kv trafo merkezinin inşatına biran önce başlanıp inşattaki muhtemel finans darboğazlarına müsade edilmeksizin merkezin inşatı öngörülen süresinde bitirirlmelidir. c.) Çok yakın gelecekte 300-350 MW güç talebi olacak Denizli şehri ve Organize Sanayi Bölgesinin ileride herhangibir iletim darboğazı yaşamamak için planlama etüd aşamasında olan Organize Sanayi Bölgesi, Antalya 380kv ENH yanısıra Afyon üzerinden üçüncü bir 380kv iletim hattına ihtiyaç vardır. Bu üçüncü hattında vakit geçirmeden ele alınması gerekir. d.) 380/154kv TM devreye alınıncaya kadar yüksek kesitli olarak yapılan 380kv Yatağan - Denizli hattına geçici olarak 154kv tatbik edilmeli ve Denizli yöresindeki gerilim düşümü problemine geçici çözüm oluşturulmalıdır. e.) Halen Organize Sanayi Bölgesindeki işletmeleri bekleyen Denizli II. TM ve Denizli Çimento ve Sarayköy TM'de trafo güç artırımları yapılarak enerji için başvuru yapmış ve inşatı devam etmekte olan tesislerin ihtiyacı karşılanmalıdır. f.) 1996 yılında enerji üretimine başlayan Adıgüzel HES su rezervi yetersizliği ile 1.5-2 ay üretim yapmakta ve su seviyesi kritik düzeyin altına indiğinde devreden çıkarılmaktadır. Devreden çıktığı dönemler 10-11 ay gibi önemli bir süredir; bu dönemde santral daki trafo harasına enterkonnekte sistemden 154kv enerji tatbik edilerek mevcut 154/31.5kv TM'den yararlanma olacaktır. g.) Adıgüzel barajının hemen batısındaki Cindere barajı inşatına ivedilikle başlanmalıdır. h.) Şebeke kayıplarının önlenmesi konusunda TEDAş'ca yapılmakta olan çalışmalar hızlandırılmalı küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarında kayıpları azaltıcı tesisat projelerinin yapılarak uygun ve güvenli malzemelerle tesisinin sağlanması için ilgili kuruluşlarca vatandaş bilinçlendirilmen ve yönlendirilmelidir. 57
ı.) Genellikle sıvı yakıt kullanan ildeki mevcut veya inşatı devam eden santralların sayısı ve gücünün ETKB'ne denetim altına alınmalı enterkonnekte şebekeye enerji verme veya alma durumlarında sorun yaratmayacak şekilde sözleşmeleri düzenlenmelidir. i.) OG şebekelerinde TEAş ve TEDAş tarafından reaktif güç kompanzasyonu yapılmakla birlikte asıl amaç olan tüketim noktasında bu işlerin yapılması için dağıtım trafolarında özellikle küçük sanayi bölgeleri, işyeri, çarşı gibi yerleşimler ve çok katlı konut bölgeleri için AG baralarında yapılması sağlanmalıdır. j.) Üretim ve yönetim standartlarında olduğu gibi enerji tasarrufu ve işletme kalitesini de yükseltilmesini hedefliyen ISO 9000 serisi yönündeki çalışmalar ve uygulamalar hızlandırılmalıdır. k.) Önemli bir enerji tüketim merkezi durumunda olan ilde güç trafoları şak tesisleri ve iletim hatlarında meydana gelecek arızalara ivedilikle müdahele edilebilmesi için merkezi Denizli'de olacak TEAş'ca bir işletme Müdürlüğü kurulmalıdır. 1.) Özellikle büyük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin muhtemel tarafo salt cihazı vb. cihazlardan meydana gelecek arızaların onarımı ve bakımı için il merkezinde donanımlı bir tamir bakım ve gerekirse imalatı için tesis kurulmalıdır. m.) Enerji nakil hatlarının elektromanyetik etkilerinin insan sağlığı üzerindeki olumsuzluğu ile temas nedeniyle oluşacak elektrik kazalaırnın olmaması için hat güzergahlarının imar planlarının dikkatle incelenmesi ve bu koridorların yeşil alan olarak bırakılmasına özen gösterilmelidir. Bu konuda belediyeler duyarlı olmalıdır. Bu önerilerin yanısıra Çevre Kanunu Hükümlerinin insan ve çevre haklarının kullanılması durumunda 1994 ve 1997 yıllarında enerji darboğazı olarak içine düşülen durum hepimizin malumudur. Termik santralların hükümetçe "Kamu Yararı" açısından geçici olarak devreye alınma kararı verilmiş olmasıda elbette ve hiç çözüm değildir. Ve önemli olan da kapatma kararı verilen santrallar Denizli ilini doğrudan besleyen santrallardır. İl bu olayın sıkıntısını yaşayan üç ilden birisi olmuştur. Bu sorunun yaşanmaması için her insan doğa va hukuka saygılı kişi veya kuruluş gibi önereceğimiz husus başta Yatağan, Yeniköy, ve Kemerköy santralleri olmak üzere tüm ülkede doğal yapıyı ve insan sağlığını tehdit eden Santrallerin kirletme etkisini frizasyon ünitelerinin vazgeçme erteleme gibi durumları akla dahi getirmeden yapılması gerekmektedir. SONUÇ Denizli ili ve çevresindeki sosyal ekonomik ve kültürel gelişmenin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için bu sürecin en temel girdilerinden olan enerjinin düzenli, sağlıklı ve yeterli olması gerekmektedir. Bunun yolu da yörenin başat enerji kaynağı olan Muğla ilindeki üç termik santralın çevre kirlenmesi yönündeki etkilerinin minumum düzeye indirgenmesi başta olmak üzere ilde enerji yatırımını üstlenen TEAş.TEDAş gibi kuruluşların sürekli olarak gözlem altında tutması yatırımları takip etmesi finas darboğazlarına duyarlı olması ile belediyeler ildeki ekonomik ve sosyal gelişmeleri yönlendiren denetleyen diğer kamu yöneticileri ile Sivil Toplum örgütlerinin düzenli ve duyarlı çalışmalarından geçecektir. 58
YILLARA GÖRE SATIN ALINAN ENERJİ yıllar 199 î. 1992. 1993, 1994. 1995. 1996. kwh 559.281.117 635.512.333 725.999.174 757.092.193 834.247.703 î,025.000.000 GRAFİK kv* i.200.000 000.000.000 000 800.000,000 600.000.000 400.000.000 5 200.000.000 1991, 1992. 1993 1994. 1995. 1996. 59