ale Akarun, em Ersoy: Bu teknolojinin en büyük etkisi sinemanın oyuncu odaklı olmaktan çıkıyor olması. 19 Nisan 2007 Perşembe günü Boğaziçililerin Seçtikleri etkinliği kapsamında Film Merkezi nin konukları, Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümü hocalarından ale Akarun ve em Ersoy çiftiydi. Genel olarak, animasyon sineması ve animasyon teknikleri üzerinden giden söyleşi sonrasında Richard inklater ın A Scanner Darkly (Karanlığı Taramak, 2006) adlı filmi gösterildi. ale Akarun: Richard inklater dan bir film seçme nedenimiz, inklater ın filmlerine konu olan dünyanın teknolojik tarafının bize çok yakın olması. Çünkü biz de o teknolojinin yaratılması üzerine çalışıyoruz. A Scanner Darkly de olsun, Minority Report ta (Azınlık Raporu, Steven Spielberg, 2002) olsun, Matrix te (Andy and arry Wachowski, 1999) olsun, bizi tahakküm altına alan bir teknolojiden bahsediliyor. Bu filmlerde teknoloji insanların yüzlerini tanıyor, insanları her an kameralarla izliyor. Teknoloji son derece olumsuz yansıtılıyor. Aslında biz, bu teknolojilere olumsuz bakmıyoruz; böyle bir teknoloji için çalışan insanlarız. Bir yandan da bu yazılımları geliştirmeye uğraşıyoruz ve bu uğraşı bize teknolojinin neler sunduğunu ve tehlikesinin neler olabileceğini gösteriyor. İlginç olan bir diğer tarafı da böyle filmlerin yapımında da teknolojiden çok faydalanılıyor olması. A Scanner Darkly, yapım tekniği olarak el emeğine dayalı, biraz tek-
580 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 nolojik. Eskiden beri kullanılan bir yöntem rotoscoping le 1 yapılmış. Rotoscoping te bir film çekiyorsunuz, sonra o filmi bir ressamın çizim tahtasına yansıtıyorsunuz ve ressam yansıtılan o filmin üstünden çizim yapıyor. Buna aynı zamanda interpolated rotoscoping diyorlar çünkü belli kareleri çiziyor, ondan sonra da interpolasyonla dolduruluyor. Bu çok klasik bir yöntem. MIT Media ab den birisi kendi doktora tezi üzerine çalışırken bu yöntem için rotoshop diye bir program geliştiriyor. Yazılım, ilk olarak inklater ın başka bir filminde Waking ife ta (Hayata Uyanmak, 2001) kullanılıyor. Elle çiziliyor olsa da, bunun çok büyük bir kısmı bilgisayar teknolojisi aslında. Üç boyutlu animasyon teknolojisi, canlandırma da var. O kısmı da çok ilgilendiriyor beni. Çünkü ben bilgisayar grafiği dersi verdim uzun bir süre. em Ersoy: ale Akarun bilgisayar grafiği dersi verdiği için çok daha teknik bir gözle bakıyor filme. Ben niye bu filmi seçtim diye düşündüm. Birçok film görürsünüz, bir ay sonra aklınızda pek bir şey kalmaz. Bu filmden akılda bir şeyler kalıyor. Eskiden beri çizgi roman meraklısı olduğum için filmin tekniği hoşuma gitti. Texas, Tommiks, Tom Braks gibi çizgi romanları okurdum. A Scanner Darkly nin çizgi romanları andıran bir hali var. Filmi izlediğimde bilmiyordum ama sonradan öğrendiğime göre Philip K. Dick romanı yazdıktan sonra, romanın çizgi romanı da ayrıca çıkmış. Bir şekilde çizgi roman olmaya elverişli bir romandı belki. Bu arada bu romanın 1977 de yazıldığını göz önüne alırsak, yazarın bu işten telef olmuş arkadaşlarına ithaf edilmiş bölümlerin olduğunu görüyoruz. 1 Rotoscoping filmin üzerindeki hareketlerin kare kare kopya edilmesinde kullanılan bir animasyon tekniğidir. Henüz kaydedilmemiş hareketli film görüntüleri bir buzlu cama yansıtılır ve animatör tarafından yeniden çizilir. Bu gösterim aletine rotoscope adı verilir. Son zamanlarda rotoscope un yerini bilgisayarlar almıştır. Rotoscope işlemi interpolated rotoscoping olarak adlandırılmaktadır.
ale Akarun, em Ersoy 581 Boğaziçi Üniversitesi nde lisans eğitimimizi tamamladıktan sonra, doktora sırasında New York ity de biraz yaşadık. Orada çok farklı bir toplum vardı. İnsan ilişkilerinin farklı olduğu bir yerdi. Çok ağır uyuşturucu kullanımı vardı. New York da, tıpkı İstanbul da olduğu gibi eğlenme fırsatı da bulduk. Orada Appalachian Mountain lub diye bir yer bulduk, yürüyüşler yaptık, kanoculuk yaptık. Öte yandan da New York ta kendimizi hep aykırı hissettik insan ilişkileri açısından. Burada iki yılda edindiğiniz samimiyeti ve insan ilişkilerini orada beş yılda edinemedik; on yılda da edinebileceğimizi zannetmiyorum. Sanırım o toplumun bizi ürküten yanları da bu filmde var. Herkes izole bir hayat yaşıyor, o maddeye ulaşmak dışında da bir beklentileri yok, bütün günleri öyle geçiyor. İnsanı kaygılandıran şeyler aklında bir yer ediniyor. Benim bu filmi seçme nedenlerimden ilki, tekniğinin çok değişik olması. Ama bu interpolated rotoscoping açısından değil. Onların icabına ale baksın. Tekniği değişik ama değişik olmaya da mecburmuş sanırım. Ben bu filmin başka türlü çekilebileceğini de düşünemiyorum. ale Akarun: Kendine yabancılaşma, dünyaya yabancılaşma, kişilik bölünmesi gibi durumları bu teknik çok güzel yansıtıyor. em Ersoy: inklater a da kredi vermek lazım. Genellikle roman uyarlamaları pek beğenilmez. Sanki burada senaryo da çok kuvvetli yazılmış. Uymuş işin ruhuna. ale Akarun: İlginç bir şey daha var onu da söyleyeyim. Bu filmin en temel ve değişik yanlarından bir tanesi de adamın filmde giyindiği o çok değişik kostüm. Giydiği o kostüm ya da o konsept Harry Potter da da var, meşhur görünmezlik pelerini. Harry Potter kitapları popüler olduktan ve görünmezlik pelerini de tanındıktan sonra, IEEE ommunication Magazine den birisi, görünmezlik pelerini teknik olarak nasıl yapılır konusunda bir makale yazdı. Şunu da belirtelim ki IEEE ommunication Magazine elektrik mühendisliği alanında inanılmaz ciddi makalelerin çıktığı bir dergidir. Aslında bu filmde göreceğiniz kostüm o görünmezlik peleriniyle aynı. Nasıl görünmez olabi-
582 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 lirsiniz? Öncelikle kumaştan bir pelerin olacak. Üzerinde de piksel piksel, küçük ekran parçacıkları olacak ki o kıyafetin üstüne ne isterseniz yansıtabileceksiniz. Arka tarafa da birtakım kameralar koyacaksınız, arkanızda ne göründüğünü o anda ön tarafınıza yansıtacak. Filmde göreceğiniz kostüm de aslında aynı konseptte düşünülmüş. Yamaç Okur: inklater Amerikan bağımsız sinemasında özellikle son yirmi yılda öne çıkan yönetmenlerden bir tanesi. Filmleri neye göre seçiyorsunuz? ale Akarun: Benim aslında inklater ın bu tarzda bildiğim başka bir filmi yok. En son geçen yıl, Amerikan yeme tarzını eleştiren filmini izlemiştim (Fast Food Nation, 2006). Yani inklater ın sineması hakkında bir uzmanlığımız yok. em Ersoy: inklater sevdiğimiz bir yönetmen. Aslında biz çok zor bir durumdayız. Soracağınızdan korktuğum bir soru var: Son seyrettiğiniz film nedir? Korktum çünkü ale yle en son mecburen Komando Dadı (The Pacifier, Yön: Adam Shankman, 2005) filmini seyrettik. Birincisi çok koşturuyoruz, ortada bir zaman sorunu var. İkincisi de evde 10 yaşında bir kızımız var. Garfield (Yön: Peter Hawitt, 2004) gibi bir şey yerine A Scanner Darkly i seyredebilmek için evde bir savaş vermemiz gerekti. O yüzden orta boy çocukları olan insanlar için animasyon film konusunda uzmanlaşmak kolay oluyor. Ama tabii ki öğrencilik yıllarımızdan sevdiğimiz filmler ve ara sıra kaçamak yaparcasına seyrettiğimiz filmler var. Gönlümüzden geçenle yapabildiğimiz arasında hakikaten bir uçurum var. Seyrettiğimiz filmlerin yüzde doksanını artık evde seyredebiliyoruz mecburen. Evde, gayet ev yapımı bir sinema sistemimiz var. Hiçbir receiver falan kullanmadan benim yerlere yatarak kablolar çekerek kurduğum bir düzenek sayesinde filmleri izliyoruz. Zaman içinde Türkiye de, bir filmini izledikten sonra gelecek filmlerini de merak ettiğimiz yönetmenler ortaya çıkmaya başladı. Okuldan dönem arkadaşımız olan Nuri Bilge eylan gibi. Bir yönetmenin herhangi bir filmini seversek, sonraki filmlerini de takip ediyoruz.
ale Akarun, em Ersoy 583 Yamaç Okur: Dünya sinemasında anime veya animasyonlara bakışınız nasıl? ale Akarun: Aslında bu konuda Pixar da visual effects 2 konusunda uzman olan bir arkadaşımız gelip konuşacaktı. Geçenlerde onun bir filmini izledik. Erdem Taylan, Türkiye de hatta üniversitenin içinde bir animasyon film şirketi kurmaya çalışıyor ve işin akademik bir yanı da olsun istiyor. Bir arkadaşımız daha var bu konuyla ilgilenen. Aslında grafik alanında Amerika da merkez üniversitelerden bir tanesi olan Texas A&M Üniversitesi nde bilgisayar grafiğiyle sinema arasında eğitim veren bir enstitüde bir Türk var, Ergun Akleman. Gırgır dan bilinen bir isimdir. Sonra elektrik mühendisliği okudu, öğretim üyesi oldu. Bir dönem Boğaziçi Üniversitesi nde de ders verdi. Onun olduğu yere bizden birkaç öğrenci gitti, Zeki Melek, em Yüksel, an Yüksel kardeşler gibi. Zeki Melek le em Yüksel doktora yapıyorlar. an Yüksel de masterını aldı bir şirkete girdi. Türkiye deki şirketlerle Pixar gibi şirketleri ne ayırıyor derseniz; animasyon dünyasında büyük şirketler yazılımları da yazıyorlar genellikle. Pixar ın bünyesinde yüzlerce bilgisayar mühendisi çalışıyor, çok büyük bilgisayarlar kurulu. Her büyük film için yeni bir yazılım geliştiriliyor. O filmden sonra da o yazılımı başkalarına satıyorsunuz ya da kendiniz kullanıyorsunuz. Türkiye de ise bu boyutta iş yapan yok. em Ersoy: Birkaç örnek verebilirim bu boyut farkına. Bir animasyon filminin başarıya ulaşabilmesi için bir sanat ekibine ve bir de teknik ekibe ihtiyacı var. Teknik ekibin uğraştığı iş için, büyükçe bir yatırım yapıp büyükçe para kazanmayı düşünmek lazım. Biz bu para işlerinden çok anlamayız ama örneğin rendering farm dedikleri pek çok blade server ı 3 yan yana taktıkları bir sistem kullanıyorlar. 2 Görsel efektler anlamına gelmektedir. 3 Blade server, yüksek çözünürlük için tasarlanmış bağımsız bir bilgisayar işlemcisidir.
584 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 O sistemi kurabilmek için sizin yüz milyon dolar seviyesinde bir yatırım yapmanız lazım. Film başarılı olursa, bir de onun sağda solda satılan sırt çantaları gibi eşantiyonlarıyla beraber belki altı yüz milyon dolar para kazanacaksınız. Türkiye de bu işe bu boyutta bakabilen birisi yok. Bir de, hakikaten teknoloji nasıl ilerliyorsa, her yeni aldığınız fotoğraf makinesi ya da araba nasıl her seferinde daha yüksek teknolojide oluyorsa, her filmde de yapılabilenler artıyor. Örneğin Robots (Robotlar, Yön: arlos Saldanha ve hris Wedge 2005) diye bir film vardı. Elimizde olmayan sebeplerle bütün animasyon filmlerini seyrediyoruz. Robotlar kahve yerine yağ içiyorlardı ve yaşadıkları şehirdeki havuz su yerine yağ fışkırtıyordu. Yağ sudan çok daha yoğun bir madde. O yüzden de yağla çalışan bir havuzun yağlarının sıçraması, onun bardağa dökülüşü farklı bir şey. Onun için arkada fluid dynamics 4 konusunda üniversitede doktora tezi yapan birileri çalışıyor ki o filmdeki yağ sahneleri çok daha gerçekçi olsun. Bu filmde yağ viskozite 5 işleri ve fazlasıyla eğik atışlar vardı. Sanırım o eğik atışlar ilk kez orada denenmiş. Ondan sonra da bu teknik sanırım artık Pixar ın rutin bir işlemi haline gelecek. Bir sonraki filmde de ağaçların yapraklarının gerçekçi bir şekilde sallanmasında kullanılabilir mesela. ars ı (Arabalar, Yön: John asseter ve Joe Ranft, 2006) seyrederseniz ön planda çocuk grafiği gibi bir şeyler var ama arka plandakinin gerçek bir orman mı bilgisayar grafiği mi olduğu ayırt edilmez bir hale gelmiş. ale Akarun: Bence bu teknolojinin en büyük etkisi sinemanın oyuncu odaklı olmaktan çıkıyor olması. Yaratıcı ekibin etkisi artıyor. Her şeyi siz yaratıyorsunuz ve oyuncu denen şey ortadan kalkıyor. Ağırlığı oyuncudan senariste kaydırıyor. 4 Akışkanlar dinamiği anlamına gelmektedir. 5 Vikipedi de viskozite bir akışkanın, akmaya karşı gösterdiği iç direnç olarak da tanımlanmaktadır.
ale Akarun, em Ersoy 585 Yamaç Okur: Sizin okuduğunuz zamanlarda, 1970 lerin sonunda 1980 lerin başında Boğaziçi Üniversitesi nde sinema atmosferi nasıldı? Film gösterimleri yapılır mıydı? em Ersoy: O dönem, internet yoktu. Yurtlarda televizyon da yoktu. Kişisel bilgisayar, video kayıt cihazları ve çoğu öğrencinin walkmani de yoktu. Bence çok daha güzel bir kampüs ortamı vardı. Çünkü bir şey yapmak istediğiniz zaman top oynamak, kahveye gitmek gibi normal insanların tercih ettiği seçenekleriniz vardı. ale Akarun: BTS de 6 sinema gösterimleri yaparlardı ve tıkır tıkır çalışan bir sinema makinesi vardı. em Ersoy: Nuri Bilge eylan sinemacı değildi o zaman, fotoğrafçıydı. Fotoğraf Kulübü ndeydi. O dönemlerde Sinema Kulübü nün başkanı elektrik mühendisliğinden bizim de arkadaşımız olan Ertuğrul Karabulut tu. O, Ankara Fen isesi nden de arkadaşımdı benim. Kulübe o kadar sardırdı ki hiç mühendislik yapmayıp tamamen sinemaya yöneldi. Gönlünden geçen sinemacı olmaktı herhalde ama ekonomik nedenlerle reklâm filmi çekmeye başladı. Sonra da o sektörde kaldı. Bir de Türkiye de filmler, hep birkaç yıl sonra gösterime girerlerdi. İstanbul Film Festivali nin önemi çok daha büyüktü. O yüzden festival, çok daha sıkı takip edilirdi ve filmler kaçırılmazdı. Çok entelektüel olmamız icap ettiği için kâbus gibi filmler seyrettiğimizi hatırlıyorum. Yine de görevlerimizi yerine getirerek o filmlerin hepsini seyrettik. Yamaç Okur: New York a 80 lerin ortasında gidip, oradan 90 ların başında dönüyorsunuz. New York tam bir sinema mabedi. Burada sinemayla ilişkiniz nasıldı? em Ersoy: Hakikaten müthiş bir zenginlik vardı. İstanbul da yaşarken NETAŞ ta 7 çalışıyordum ve bir yan- 6 Robert ollege zamanında Albert ong Hall, günümüzde Büyük Toplantı Salonu (BTS) olarak adlandırılan, Boğaziçi Üniversitesi Güney Kampüs meydanında yer alan toplantıların ve gösterilerin yapıldığı bina.
586 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 dan da master yapıyordum. Zamanımız kısıtlıydı. İkinci köprü henüz yapılmamıştı. Buradan Beşiktaş a, Beşiktaş tan motorla Üsküdar a, Üsküdar dan Ümraniye meydana, oradan da yürüyerek NETAŞ a gidiyordum. Bu tempoda hayat zordu. Ardından New York a gidip tekrar öğrenci moduna geçince, inanılmaz bir boş zamana sahip olduk. O yüzden özellikle ilk yıllarda sinemanın, müziğin çok yoğun bir şekilde tadına baktık. Sonra kanoculukla ilgilendik fazlasıyla. Too many toys, no time 8 diye araba çıkartmaları vardı, bizim durumu en iyi o açıklıyor sanırım. ale Akarun Kimdir? 1984 yılında Boğaziçi Üniversitesi Elektronik mühendisliğinden mezun olan Prof Dr. ale Akarun, doktorasını 1992 yılında Polytechnic Üniversitesi nde tamamladı. Şu anda Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde öğretim görevlisidir. em Ersoy ile evlidir. em Ersoy Kimdir? 1984 yılında Boğaziçi Üniversitesi Elektronik Mühendisliğinden mezun oldu. Doktorasını 1992 yılında Polytechnic Üniversitesi nde tamamlayan Prof. Dr. em Ersoy, şu anda Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde öğretim görevlisidir. ale Akarun ile evlidir. 7 Nortel Netaş, Türkiye nin iletişim gereksinimini yerli üretimle karşılamak amacıyla 1967'de PTT (Türk Telekom) ve Kanada'nın Northern Electric ompany td. (Nortel Networks) ortaklığıyla kurulmuştur. 8 Oyuncak çok, zaman yok.