Lisanssız Elektrik Üretiminde Başvuru, Projelendirme ve Kabul İşlemleri

Lisanssız Elektrik Üretiminde Başvuru, Projelendirme ve Kabul İşlemleri 15 Kasım 2013 YEGM - Ankara Bilal Şimşek Elektrik Y. Mühendisi TEDAŞ Genel Müdürlüğü 1

Sunum İçeriği 1 Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 2

Sunum İçeriği 1 Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 3

Türkiye Elektrik Sektörünün Yapısı Üretim İletim Dağıtım Elektrik Satış Elektrik Üretim A.Ş.(EÜAŞ) Özel Üretim Şirketleri Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) Mülkiyet Sahibi Özel Dağıtım Şirketleri (21 Bölge) Organize Sanayi Bölgeleri (OSB 145 Bölge) Görevli Tedarik Şirketleri (Dağıtım Şirketleri 21 Bölge) Tedarik Şirketleri 4

Özelleştirme ve Yeniden Yapılandırma Özel sektörün elektrik piyasasına girmesine izin verilmesi (1984 yılı 3096 sayılı yasa) TEK (Üretim, İletim, Dağıtım ve Perakande) TEK in bölünmesi, Dağıtımın üretim ve iletimden ayrılması (1993-1994) TEAŞ (Üretim ve İletim) TEDAŞ (Dağıtım ve Perakande) 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası ve TEAŞ ın bölünmesi (2001) Bölgesel dağıtım şirketlerinin kurulması (2004) Dağıtım özelleştirme sürecinin başlaması 20 Bölge (Dağıtım) 19 Kasım 2013 itibariyle; 21dağıtım bölgesi özel sektör tarafından işletilmekte, KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) 5

Avrupa Y. İstanbul Anadolu Y. Tekirdağ Zonguldak Dağıtım 17. Şirketleri Edirne Çanakkale 13 Kırklareli Kütahya Manisa Bartın Karabük Kocaeli Düzce Yalova Bolu Sakarya 15 Bilecik 9 Bursa Balıkesir Eskişehir 11 12 Uşak İzmir Aydın Denizli Muğla İstanbul 19 14 16 Afyon Isparta Ankara Konya 8 Kastamonu Çankırı Sinop 21 Çorum Tokat Kırıkkale Yozgat Kırşehir Nevşehir Aksaray Niğde Samsun Amasya Kayseri 18 Sivas Malatya K.Maraş Burdur Adana Karaman Osmaniye Gaziantep Antalya 10 Mersin Kilis 7 6 Ordu Giresun 20 5 Adıyaman Trabzon Gümüşhane Bayburt Erzincan Tunceli Bingöl Elazığ 1 Şanlıurfa 4 Artvin Ardahan Rize Kars Erzurum 3 Diyarbakır Batman Mardin Ağrı Muş Bitlis Siirt Şırnak 2 Iğdır Van Hakkari Hatay 1. Dicle E. Dağıtım A.Ş. / Dicle Elec. Distr. Co. (Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman, Şırnak) 2. Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. / Vangölü Electricity Distribution Co. (Bitlis, Hakkari, Muş, Van) 3. Aras E. Dağıtım A.Ş. / Aras E. Distr. Co. (Ağrı, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iğdır) 4. Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çoruh E. Distribution Co. (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon) 5. Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. / Fırat Electricity Distribution Co. (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) 6. Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çamlıbel Electricity Distribution Co. (Sivas, Tokat, Yozgat) 7. Toroslar E. Dağıtım A.Ş. / Toroslar E. Distr. Co. (Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Kilis, Osmaniye) 8. Meram E. Dağıtım A.Ş. / Meram E. Distr. Co. (Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Karaman) 9. Başkent E.D.A.Ş. / Başkent E.D.Co. (Ankara,Çankırı,Kastamonu,Zonguldak,Kırıkkale,Bartın,Karabük) 10. Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akdeniz Electricity Distribution Co. (Antalya, Burdur, Isparta) 11. Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Gediz Electricity Distribution Co. (İzmir, Manisa) 12. Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş. / Uludağ Electricity Distribution Co. (Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova) 13. Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Trakya Electricity Distribution Co. (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) 14. İstanbul Anad.Y. E.Dağ. A.Ş. / İstanbul Anatolian Side E.D.Co. (İstanbul ili Anad.Yakası / İstanbul Anatolian Side) 15. Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Sakarya Electricity Distribution Co. (Bolu, Kocaeli, Sakarya, Düzce) 16. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. / Osmangazi E. Distr. Co. (Afyonkarahisar, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak) 17. Boğaziçi Elektrik Dağ. A.Ş. / Boğaziçi Elec. Distribution Co. (İstanbul ili Avrupa Yakası / İstanbul European Side) 18. Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. / Kayseri and Its Vicinity Electricity Turkish Inc. Co. (Kayseri) 19. Aydem Elektrik Dağıtım A.Ş. / Aydem Electricity Distribution Co. (Aydın, Denizli, Muğla) 20. Akedaş Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akedaş Electricity Distribution Co. (Adıyaman, Kahramanmaraş) 21. Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş. / Yeşilırmak Electricity Distribution Co. (Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop) 6

Perakende Satış Şirketleri GÖREVLİ PERAKENDE SATIŞ LİSANSI SAHİBİ ŞİRKET ADLARI ENERJİSA ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ ANONİM ŞİRKETİ TRAKYA ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. İSTANBUL ANADOLU YAKASI ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. KAYSERİ ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. VANGÖLÜ ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. DİCLE ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. TOROSLAR ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. ARAS ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. AKDENİZ ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. GEDİZ ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. BOĞAZİÇİ ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. ÇAMLIBEL PERAKENDE ELEKTRİK SATIŞ A.Ş. AYDEM ENERJİ SATIŞ A.Ş. ULUDAĞ PERAKENDE ELEKTRİK SATIŞ A.Ş. ÇORUH ELEKTRİK SATIŞ ANONİM ŞİRKETİ SAKARYA ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ A.Ş. MERAM ELEKTRİK SATIŞ A.Ş. FIRAT ELEKTRİK SATIŞ A.Ş. ÇALIK YEŞİLIRMAK PERAKENDE ELEKTRİK SATIŞ A.Ş. AKEDAŞ ELEKTRİK SATIŞ A.Ş. OSMANGAZİ ELEKTRİK TİCARET A.Ş. 7

Görev Paylaşımı Dağıtım Şirketi Sayaç okuma Aydınlatma (sistemin işletilmesi) Elektriğin kesilmesi Kayıp kaçağa ilişkin enerjinin temini Lisanssız üretim (Geçici kabule kadarki işlemler ve izleme) Kaçak ve usulsüz kullanım Talep tahmini Serbest tüketici bilgilerinin yayımlanması Müşteri Hizmetleri Merkezi (Şebekeyle ilgili arıza, kesinti, bakım vb.) Yönetim ve destek hizmetleri Görevli Perakende Satış Şirketi Faturalama Aydınlatma (enerji temini) Elektriğin kesilmesine karar verme Son kaynak tedarikçisi Lisanssız üretim (YEKDEM kapsamındaki işlemler lisanslı üretim dahil) Usulsüz kullanım (kısmen) Tahmin için gerekli bilgilerin temini Tedarikçi değişikliğinde bilgi sunulması Müşteri Hizmetleri Merkezi (Fatura hataları ve diğer şikayetler) Yönetim ve destek hizmetleri Müşterilere yönelik çağrı hizmetleri Faturanın tebliği Dengeden sorumlu grup oluşturma KAYNAK: Faaliyet Raporu 2012 - EPDK 8

Sunum İçeriği 1 Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 9

Lisans Çeşitleri Elektrik piyasasında elektrik enerjisinin; 1) Üretimi, 2) İletimi, 3) Dağıtımı, 4) Toptan satışı, 5) Perakende satışı, 6) İthalatı 7) İhracaatı 8) Piyasa işletim faaliyetleri için lisans alınması zorunludur. 1) Üretim lisansı, 2) OSB üretim lisansı, 3) İletim lisansı, 4) Piyasa işletim lisansı (EPİAŞ TEİAŞ), 5) Dağıtım lisansı, 6) OSB dağıtım lisansı, 7) Tedarik lisansı (İthalat ve İhracat yapılabilir). 10

Yeni Düzenleme Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi Türkiye de PV Pazarı lisanslı ve lisanssız olarak iki ana bölüme ayrılmıştır. 11

AG ve OG den Bağlı Santraller Artmakta 380 kv EİH Ototrafolar 380kV ve 154 kv seviyesinden bağlı büyük güçlü, Hidrolik, Kömür, Doğalgaz, Rüzgar Santralleri 154 kv EİH Orta Gerilimden Bağlı/Bağlanacak Santraller (Hidrolik, Rüzgar, Doğalgaz, Güneş, vs) Dağıtım Trafosu 34,5 kv OG ENH 0,4 kv AG 154/OG TM Küçük güçte dağıtılmış üretim (PV Ağırlıklı) Yeraltı AG Hattı 12

Lisanssız Elektrik Üretimi (Mevzuat) 6446 Elektrik Piyasası Kanunu 5627 Enerji Verimliliği Kanunu 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Teşvik) Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ 13

Bazı Önemli Tanımlar - 1 İLGİLİ MEVZUAT: Elektrik piyasasına ilişkin kanun, yönetmelik, tebliğ, genelge ve Kurul kararlarını, İLGİLİ ŞEBEKE İŞLETMECİSİ: İlgisine göre TEİAŞ ı, dağıtım şirketini veya OSB dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiyi, İLGİLİ TEKNİK MEVZUAT: Bakanlık tarafından çıkarılan ilgili yönetmelik, tebliğ ve diğer düzenlemeleri, KOJENERASYON TESİSİ: Isı ve elektrik ve/veya mekanik enerjinin eşzamanlı olarak üretiminin gerçekleştirildiği tesisi MİKROKOJENERASYON TESİSİ: Elektrik enerjisine dayalı kurulu gücü 100 kwe ve altındaki kojenerasyon tesisi YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI: Hidrolik, rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dahil), dalga, akıntı, gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynakları 14

Bazı Önemli Tanımlar - 2 MUAFİYETLİ ÜRETİM MİKTARI: Her bir dağıtım bölgesinde, LÜY kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kuran gerçek veya tüzel kişilerin üretim tesislerinde İlgili Mevzuat hükümlerine uygun olarak üretip sisteme verdikleri ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi miktarını, BAĞLANABİLİRLİK ORANI: Dağıtım sistemine bağlı üretim tesislerinin kısa devre katkısı hariç bağlantı noktasındaki üç faz kısa devre akımının, bağlanacak üretim tesisinin nominal akımına bölümü ile elde edilecek değeri, İLGİLİ STANDART: Üretim tesisinde kullanılacak teçhizat, bağlantı sistemi ve performans kriterlerine ilişkin olan, öncelik sırasına göre TSE Standartları/CENELEC/IEC/EN ve diğer uluslararası standartları, İRTİBAT MERKEZİ: Kullanıcıların bağlantı başvuruları ya da anlaşmaları kapsamında; iletim sistemine bağlanacaklar için bağlandıkları noktanın irtibatlı olduğu TEİAŞ trafo merkezini, dağıtım sistemine YG den bağlanacaklar için dağıtım sistemine bağlandıkları hattın ya da dağıtım merkezinin irtibatlı olduğu TEİAŞ trafo merkezini, AG den bağlanacaklar için bağlandıkları dağıtım transformatörünü, TEKNİK DEĞERLENDİRME RAPORU: Rüzgar veya güneş enerjisine dayalı üretim sahalarının etkin kullanılmasına ilişkin YEGM tarafından yapılan değerlendirmeyi, 15

Hangi Tesisler Kurulabilir? Yönetmelik Santral Tipi Kurulu Güç Sınırı Bağlanacağı Şebeke Tipi a İmdat Grupları Yok İzole Şebeke b İzole Üretim Santralleri Yok İzole Şebeke c YEK Santralleri 1 MWe Dağıtım Sistemi e Mikrokojenerasyon 100 kwe Dağıtım Sistemi d Kojenerasyon Yok Dağıtım Sistemi f YEK e dayalı Belediyelerin Katı Atık Santralleri ve Arıtma Tesisi Çamurları Bertarafı ile ilgili Santraller Yok Dağıtım Sistemi f YEK harici, Belediyelerin Katı Atık Santralleri ve Arıtma Tesisi Çamurları Bertarafı ile ilgili Santraller Yok Dağıtım Sistemi g Belediye Su İsale Hattı ve Atık Su İsale Hattı Santralleri Yok Dağıtım Sistemi ç Üretimin Tamamını Kullanan ve Aynı Barada Ölçülen YEK e Dayalı Santraller Yok Dağıtım Sistemi veya İletim Sistemi 16

Kimler Kurabilir ve Şartları Nelerdir? 1) Başvuru yapabilmek için öncelikle bir tüketim tesisi aboneliği olmalı. 2) Üretim tesisi ile tüketim tesisi aynı dağıtım bölgesinde olmak zorunda. 3) Her bir tüketim tesisi için bir adet kojenerasyon/mikrokojenerasyon yada max. 1000 kw gücünde yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurulabilir. 4) Dağıtım sisteminde yeterli kapasite varsa, bir tüketim tesisi için birden fazla yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisi kurulabilir, ancak bu tesislerin toplam gücü 1000 kw ı geçemez. 5) Kojenerasyon tesisleri için güç sınırlaması yok, ancak tesis toplam verimliliği 27 Ekim 2011 tarihli ve 28097 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelikte belirlenen değerin ( % 80) üzerinde olması gerekiyor. 6) Her bir tüketim noktası için bir mikrokojenerayon (<100 kw) tesisi kurabilir. 7) Geçici ve gezici abone grubundaki tüketim tesisleri için bu kapsamda üretim tesisi kurulamaz. 17

Başvuru Adımları Başvuru Yapılması Tesisin Yapımı Değerlendirme Kabul İşlemleri ve Onay Projelerin Onaylanması Sistem Kullanım Anlaşması ve İşletme Bağlantı Anlaşmasının İmzalanması Faturalama ve Ödeme 18

Bağlantı Noktası Türleri 5 4 3 Müşteriler Büyük Santraller 154 kv 380 kv (34,5-15,8-10,5-6,3 kv) 0,4 kv 1 2 Dağıtık Enerji Santrali (DES) Sisteme Bağlantı Noktaları: 1- AG den bağlantı 2- Gerilim düşümü ve güç kaybı hesaplarına göre hattın kapasitesine bağlı olarak OG dağıtım şebekesine gömülü olarak bağlanan santraller, 3- Genelde kurulu gücü 10 MW ile 50 MW arasında olan üretim tesisleri, müstakil hat ve fiderle TM lere direk bağlı santraller, 4- Rüzgar çiftliği, güneş tarlaları gibi büyük ölçekli santrallerin 154 /OG TM üzerinden iletime bağlı santraller) 5- Kurulu gücü 50 MW nın üzerinde olan üretim tesisleri, 154 kv gerilim seviyesinden direk olarak bağlanır. 19

Uyulması Gereken Temel Standartlar Santral Kurulu Gücü Standart Adı < 16 A TS EN 50438 > 16 A ve AG den Bağlı TSE K 191 > 16 A ve YG den Bağlı TSE K 192 TSE K 191 Faz akımı 16 A den büyük olan jeneratörler için bağlantı kuralları - Dağıtım sistemine AG seviyesinden bağlanan TSE K 192 Faz akımı 16 A den büyük olan jeneratörler için bağlantı kuralları - Dağıtım sistemine OG seviyesinden bağlanan 20

Tesislerin Tamamlanma Süreleri Bağlantı anlaşması tarihinden itibaren; 1) OG den bağlanacak hidrolik tesislerin 3 yıl içinde 2) OG den bağlanacak diğer tesislerin 2 yıl içinde 3) AG den bağlanacak tesislerin 1 yıl içinde bitirilmesi zorunludur. 21

OG Bağlantı Görüşleri TEİAŞ 380 kv veya 154 kv Şebeke TEİAŞ TM 154/31,5 KV 25+25 MVA Fider 1 Fider 2 Fider 3 OG İrtibat Merkezi PV 1000 kw Fider n 3/0AWG (Pigeon) Rüzgar & Güneş > 2MW Diğer Kaynaklar için; Her bir TM için +1 MW kapasite tahsis edildi. TEİAŞ Görüşü Alınacak! RES 1000 kw Bağlanabilirlilik Oranı = I k Bağlanabilirlilik Oranı = S k S k :Şebeke kısa devre gücü, P n :Santral kurulu gücü, I k : Kısa devre akımı I n : Santral nominal akımı I n 70 veya Yük P n 70 olmalidir. 22

OG den Bağlantı Esasları YG OG OG fider YG/OG TM DM/KÖK OG fider OG/AG OG/AG OG/AG ~ ~ ~ 1- Mevcut bir DM veya KÖK e bağlantı 2- Mevcut bir OG hattına girdi-çıktı yapılan bağlantı, 3- Mevcut bir hatta direk (T bağlantı) bağlantı (1) (2) (3) 23

Örnek: OG den PV Santral Bağlantısı DAĞITIM ŞEBEKESİNE BAĞLANTI HATTI TRAFOLU BETON KÖŞK BİNASI GES SANTRAL 24

Mevcut Tesisinde Üretici Olmak 154 kv E.İ.H G Müşteri DM 154/34,5 kv TR-A 50 MVA 154/34,5 kv TR-B 50 MVA.kV/34,5 kv ö 34,5/0,4 kv 1600 KVA Fabrika Bara-A 34,5 kv Bara-B AG Pano G DM 34,5 kv 477 MCM - 7,8 km DN : 34 34,5 kv 477 MCM 12,6 km 25

OG Teknik Değerlendirme Genel olarak üretim santralının dağıtım sistemine bağlantısında; Başvurular irtibat merkezine göre sınıflandırılacak; OG için TM bazında değerlendirilecek. Bağlanabilirlilik oranının sağlanması. Dağıtım şirketi tarafından alternatif bağlantı noktası önerilebilir. E.P. Şebeke Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer alan 50 MW kısıtının aşılmamalıdır. (Lisanslı bağlı/bağlanacak diğer santrallerde dikkate alınmalıdır) 2 MW üstü başvurular için TEİAŞ tan görüş alınmalıdır. Sistem kısa devre arıza akım limiti olan 16 ka in aşılmaması (TEİAŞ tarafından hesaplanmakta), şartlarının sağlanması halinde uygun bağlantı görüşü verilmektedir. 26

AG den Bağlantı Kapasitesi Trafo Gücü S (kva) Bağlanabilir Toplam Kapasite Pt (kw) Bir kişiye bir yıl içerisinde tahsis edilebilecek kapasite (kw) t.g. < 100 7,5 Trafo Gücü 100 t.g. 1000 (S) x 0,3 t.g. x 0,1 t.g. >1000 100 kw 27

AG Trafo Güç ve Kapasiteleri Trafo Gücü (kva) Bağlanabilir Toplam Kapasite (kw)) Bir kişiye bir yıl içerisinde tahsis edilebilecek kapasite (kw) 50 15 7,5 100 30 10 160 48 16 250 75 25 400 120 40 630 189 63 800 240 80 1000 300 100 1250 375 100 1600 480 100 2000 600 100 2500 750 100 28

AG Teknik Değerlendirme Trafo OG Şebeke 33 kv AG Hattı Mesken Mesken P n 5 kw 1~ bağlantı ve P n > 5 kw ise 3~ bağlantı yapılmalıdır. 29

Güç Kalitesi 50 Hz Arz Akım Harmonikleri: (EN 61000-3-2 Sınıf A) Gerilim Dalgalanmaları: (Devreye Girerken/Çıkarken: %3,3) Fliker Şiddeti: Normal Çalışma Durumunda Pst=1.0 Plt=0,65 Enjekte Edilen Doğru Akım: < %0,5 (Anma akımın % olarak) Talep Tasarım Kurulum İşletme 30

Uzaktan İzleme ve Kontrol Kurulu gücü 50 kw tan büyük üretim tesisleri uzaktan izleme ve kontrol sisteminin kurulması için uygun olmalıdır. Yönetmelik kapsamında üretim faaliyetinde bulunan gerçek veya tüzel kişi uzaktan izleme ve kontrol için gerekli ekipman ve altyapıdan sadece bağlantı anlaşmasında belirlenen mülkiyet sınırına göre kendi mülkiyet alanında olanları temin ve tesis eder. İlgili Şebeke İşletmecisi, kurulu gücü 50 kw tan büyük üretim tesislerinden uzaktan izleme ve uzaktan kontrol sistemine ilişkin haberleşme altyapısının kurulması talebinde bulunabilmesi için kendisi gerekli altyapıya sahip olmalıdır. Uzaktan izleme ile asgari olarak haberleşmenin durumu ile jeneratörün çalışma ve şebekeye bağlantı durumu izlenebilir; ilaveten aktif ve reaktif güç, güç faktörü, akım, gerilim, frekans, harmonikler ve toplam harmonik bozulma değerleri alınabilir. Veri iletişimine ilişkin masraflar ilgili mevzuata göre tahakkuk ettirilir 31

Üretim-Tüketim Aynı Yerde Dahili Yükler U: PV santralde üretilen ve şebekeye verilen enerji (kwh) E: Şebekeden çekilen enerji (kwh) P: PV santral tarafında üretilen enerji (kwh) C: Kullanıcı tarafından tüketilen enerji (kwh) Şebeke GECE VEYA ARIZALI DURUM U=P=0 ise E=C (Enerji Şebekeden) PV Santral SANTRAL ÜRETİM YAPTIĞINDA 1) P>C ise fazla enerji şebekeye verilir. 2) P<C ise şebekeden enerji çekilir. M2 Elektrik Sayacı çift yönlü elektronik, saatlik bazda ölçüm yapabilen OSOS ve DUY yönetmeliğine uygun olmalıdır. 32

Günlük Üretim-Tüketim 33

Sunum İçeriği 1 Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 34

Yetki Devri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü nün 01/06/2012 tarih ve 422 sayılı yazısı ile elektrik piyasasında lisanssız elektrik üretimi kapsamında gerçekleştirilecek olan projelerin onay ve tesislerin kabul işlemleri için, 20/04/2012 tarih ve 448 sayılı Bakanlık Makam Olur u ile TEDAŞ Genel Müdürlüğü 31/12/2012 tarihine kadar görevlendirilmiştir. 2013 Yılı için 24 Ocak 2012 tarih ve 647 sayılı yazı ile görevlendirme 31/12/2013 tarihine kadar uzatılmıştır. ***ÖNEMLi NOT: Onaya verilen projeler kesin projelerdir. Sahada veya çatıda uygulanacak projelerle aynı olmalıdır. 35

Proje Hazırlama Ana Yönetmelikler ELEKTRİK TESİSLERİ PROJE YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi : 16.12.2009 Resmi Gazete Sayısı : 27434 Resmi Gazete Tarihi : 30.11.2000 Resmi Gazete Sayısı : 22280 Resmi Gazete Tarihi : 21.08.2001 Resmi Gazete Sayısı : 24500 Resmi Gazete Tarihi: 16.06.2004 Resmi Gazete Sayısı: 25494 36

Neden Proje Hazırlanır? AMAÇ Elektrik tesislerinin ulusal iletim ve dağıtım şebekelerine uyumlu olarak bağlanmasını, Can ve mal emniyetinin sağlanmasını, Projelerin ilgili standart, mevzuat ve norma uygun gerçekleştirilmesini temin etmektir. KAPSAM Yurt düzeyinde kamu görevi yapan kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından tesis edilecek her türlü; Elektrik üretim tesisleri ve yardımcı tesislerinde, Elektrik iletim şebekeleri ile yardımcı tesislerinde, Elektrik dağıtım şebekeleri ile yardımcı tesislerinde, Elektrik tüketim tesisleri ve yardımcı tesislerinde, bu Yönetmelik (ETPY) hükümleri uygulanır. 37

Proje Geliştirme 38

Proje Dosyası İçeriği BELGELER HESAPLAR PAFTALAR (ÖLÇEKLİ) Bağlantı Anlaşmasına Çağrı Mektubu ve Bağlantı Görüşü İl Özel İdaresi/OSB/Belediye tarafından verilen statik uygunluk onay yazısı (İnşaat Statik Rapor) İl Özel İdaresi/OSB/Belediye tarafından verilen GES uygunluk yazısı YEGM tarafından verilen Teknik Değerlendirme Raporu Sistem Temel Bilgi Formu Mühendislik Belgeleri (Büro Tescil Belgesi, SMM Belgesi) İmza Sirküleri Vekâletname Gerekçe raporu Keşif özeti Panel Seçimi Evirici Seçimi Kabloların seçimi AC ve DC Gerilim Düşümü Akım Devre Koruma Aygıtları Kısa Devre Hesapları Topraklama Yıldırım koruma Vaziyet Planı Sistem Kurulum Şeması Tek Hat Şeması Topraklama Planı Kablo Güzergahı Planı Ölçü, İzleme ve Haberleşme Planı Pano Detay Planları 39

Akdeniz Akeda ş Aydem Ayeda ş Ba şkent Boğa ziçi Ça mlıbel Dicle Fırat Gediz Göksu Ka yseri Meram OSB Osmangazi Sakarya Torosla r Tra kya Uluda ğ Kurulu Güç (kwp) Dağıtım Şirketleri Dağılımı (Eylül 2013) 10,000 9,000 8,000 Toplam Proje Sayısı: 166 Toplam Kurulu Güç: 44 MWp 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 40

Akdeniz Akeda ş Aydem Ayeda ş Ba şkent Boğa ziçi Ça mlıbel Dicle Fırat Gediz Göksu Ka yseri Meram OSB Osmangazi Sakarya Torosla r Tra kya Uluda ğ Kurulu Güç (%) Dağıtım Şirketleri Dağılımı (%) 25% 20% 19.0% 19.7% 15% 14.2% 10% 5% 0% 4.9% 2.3% 0.8% 7.4% 1.5% 1.1% 2.3% 0.0% 4.5% 9.5% 1.4% 0.6% 0.1% 6.2% 1.2% 3.2% 41

Gerilim Seviyeleri Dağılımı Gerilim Seviyesi Kurulu Güç (MWp) Kurulu Güç (%) Santral Sayısı Ortalama Santral Gücü (kwp) AG ( 11 kw) 0.20 0.45% 35 6 OG ( 11 kw) 43.84 99.55% 131 335 YG 0.00 0.00% 0 0 Toplam 44.04 100.00% 166 265 AG seviyesinden yapılabilecek bağlantının özel değerlendirmeler haricinde 11 kw ile sınırlı olması. AG bağlantının dominant olduğu ülkelerde bu değerin 100 kw olduğu görülmektedir. AG seviyesinden bağlanacak mikro GES ler ile 1 MW ölçeğindeki GES lerin aynı müracaat, proje ve kabul süreçlerine sahip olması. Küçük güçlerde proje maliyetleri santral kurulum maliyetleri içerisinde çok büyük oranlara ulaşmaktadır. 11 kw altındaki santrallerde evirici arayüz korumalarının yeterli kabul edilebileceği uluslar arası standardlarda yer almasına rağmen bazı dağıtım şirketlerinin personel güvenliği endişesiyle dijital arayüz koruma rölesi talep etmesi. Harici arayüz koruma sisteminin kurulum maliyeti küçük güçlerde santral modül+evirici maliyetleriyle karşılaştırılabilir boyuttadır. Proje müracaat ve onay sürecinde önemli miktarda bir elektrik, makine ve inşaat mühendislik hizmet alımı zorunluluğunun olması. Bu işlemler çok ciddi zaman, kaynak ve süreç takibi gerektirmektedir. Statik proje hesaplarının onaylatılmasında yaşanan zorluklar. 42

Sunum İçeriği 1 Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 43

Kabul İşlemi Neden Yapılır? Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde.1 Bu Yönetmelik, elektrik kuvvetli akım tesislerinin; kurulmasının, işletilmesinin ve bakımının can (insan hayatı) ve mal emniyeti bakımından güvenlikle yapılmasına ilişkin hükümleri kapsar. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde.4 Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir. Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir. Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir. Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir. 44

Geçici Kabul Elektrik Tesisleri Kabul Yönetmeliğine göre yapılır. Tesisin emniyetli olduğu garanti edilmeli, Amacına ve projesine uygun tesis edildiği görülmeli, Mevzuata uygun tesis edildiği görülmeli, Saha testleri yapılmalı (İzolasyon, kablo süreklilik, RCD, bağlantıların doğrulanması, projeye uygunluk, topraklama direncinin ölçülmesi vb), Teknik şartname, yönetmelik ve standartlara uygun malzeme kullanıldığı ispatlanmalıdır. 45

Kontroller Konstrüksiyon kontrolleri, Kablo kanalları, tavaları, kablo bağları kontrolleri, Panel kontrolü, Kablolama kontrolleri, Etiketleme ve uyarı levha kontrolü (Dizi + ve uçların kalıcı şekilde etiketlenmesi, İnverter girişlerinin kalıcı etiketlenmesi vs), Panoların kontrolü, Topraklama kontrolü, Şebeke bağlantı noktasındaki koruma önlemleri kontrolü, vb. 46

Kabul Tutanağı Ekleri PROJE ONAY YAZISI GÖREVLENDİRME YAZISI BAĞLANTI ANLAŞMASI SİSTEM KULLANIM ANLAŞMASI ENERJİLENDİRME VE DEVREYE ALMA PROTOKOLU İŞ TESLİM TUTANAKLARI İLAN TUTANAĞI TOPRAKLAMA ÖLÇÜM RAPORU ÇED BELGESİ İTFAİYE RAPORU SAHA TEST RAPORLARI UYUM RAPORU KORUMA RÖLESİ SET DEĞERLERİ RAPORU ONAYLI TEK HAT VE GENEL VAZİYET PLANI 47

Uyum Raporu Güneş Panelleri, Eviriciler, Konstrüksiyon, Kablolar (DC Solar Kablolar ve AC Kablolar) Topraklama Elemanları Panolar, Şalt Ekipmanları, Trafo OG Köşk ve Hücreler Koruma Elemanları vb cihazların standartlara, şartnamelere uygun olduğunu gösteren sertifika, tip test raporların olduğu uyum raporu talep edilir. 48

Temel Standartlar 49

Projelendirilen Toplam LUY Başvuruları Toplam Başvurular Onay İşlemi Tamamlanan Başvurular Toplam Başvurular Geçici Kabul İşlemi Tamamlanan Tesisler Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Rüzgar 35 11,783 Güneş 170 46,256 80 21,693 26 4,009 14 3,018 Hidrolik Jeotermal Biyogaz 2 1,000 1 500 Biyokütle Alt Toplam 207 59,039 81 22,193 26 4,009 14 3,018 Kojenerasyon 6 8,832 Trijenerasyon Genel Toplam 213 67,872 81 22,193 26 4,009 14 3,018 50

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Gürsu Belediyesi 96kWp 51

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Gazi Teknopark GES 263 kwp 52

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Prokon - Ankara 495,88kWp 53

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri SG Weber - Adana 92kWp 54

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Adana Çimento 500kWp 55

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Muğla Belediyesi 105kWp 56

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Tepebaşı Belediyesi 95kWp 57

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri İnhisar Belediyesi 90kWp 58

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Ner Enerji -Denizli 560kWp 59

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Reysaş Lojistik -İzmir 250kWp 60

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri MEDAŞ GES - Konya 200kWp 61

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Marka Grup - Sivas 500kWp 62

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Mumcu Teneke Bandırma OSB - 500 kwp 63

Sunum İçeriği 1 Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 64

Sonuçlar (1) Temel Konular Teknik konularda çalışmaların ve projelerin geliştirilmesi, Konuyla ilgili piyasa ve dağıtım şirketleri personellerine eğitimlerin verilmesi, Enerji üretim tahmin sistemlerinin geliştirilmesi, Üretim santrallerin dağıtım şebekeleri üzerindeki etkilerin araştırılması, Bağlantı görüşlerinin standart hale getirilmesi. Özellikle AG den bağlantılar için sürecin kısaltılması ve kolaylaştırılması. Çözümler Dağıtım şebekesinde yerel merkezi bir kontrol merkezinin kurularak üretimtüketim dengesinin izlenmesi ve kontrol edilmesi, Küçük güçteki üretim tesislerinin dağıtım şebekesi üzerindeki etkilerinin incelenmesi için AR-GE projelerinin gerçekleştirilmesi, Akıllı şebeke uygulamalarının incelenerek kendi dağıtım sistemimize uygulanabilirliğinin araştırılması, Yeni koruma sistemlerinin dağıtım şebekesinde uygulanması, Dağıtım şirketlerinde konuyla ilgili birimlerin kurulması gerekir. 65

Sonuçlar (2) Proje Konusunda; Projelerin konusunda deneyimli ve eğitimli kişilerce/firmalarca hazırlanması, Yerinde inceleme yapılarak proje hazırlanması, Saha veya çatı uygulamalarında gerekli yasal izinler alındıktan sonra proje aşamasına geçilmesi, Bağlantı görüşlerinin dağıtım şirketince doğrulanması ve projenin buna göre hazırlanması, Üretim santrallerinin projelendirmesinde ve uygulanmasında teknik kriterlere (standartlara) uyulması. Kabul Konusunda; Yurt dışındaki tecrübeli firmalardan kurulum konusunda eğitim ve/veya bilgi edinilmesi, İlk projelerde her aşamada saha testlerin yapılarak tesisin denenmesi, Dağıtım şirketiyle bağlantı konusunda mutabakat sağlanması, Standartlara uygun malzeme ve kaliteli işçilik konusunda hassas davranılması önerilebilir. 66

Teşekkürler! 67