TELEFON İLETİŞİM VE ANAHTARLAMA SİSTEMLERİ

0

1-TELEFON ANAHTARLAMA SİSTEMLERİ 1.1 HABERLEŞMEYE GİRİŞ İnsanlık tarihinin başlaması ile birlikte insanlar birbirleriyle sözlerle ve işaretlerle haberleşmişlerdir.insan sesini ulaştıramadığı mesafeye işaretlerle, bu şekilde haber veremiyorsa bizzat giderek haber vermek veya bir vasıtayla haber vermek ihtiyacını duymuştur. Toplum hayatının gelişmesiyle yazılı metinlerle haberleşmeyi sağlayan posta işletmeleri kurulmuştur. Posta işletmeleri alt yapılarını elektronik-haberleşmenin gelişimine göre sürekli geliştirmiş ve bugünkü modern işletmeler haline gelmişlerdir. 1.1.1 TELGRAF VE TELEFONUN KEŞFİ VE İLK UYGULAMALAR Elektriğin keşfi ile uzaktan haberleşmede kullanılması yeni bir çığır açmıştır.elektrik akımına bağlı mıknatıslanma olayı ve ilk basit rölenin gerçekleştirilmesi ile uzak mesafeye işaret gönderme yolu açılmıştır. İlk olarak anlamlı bir işaret gönderme sistemi MORSE tarafından ortaya konularak 1830 yıllarında demiryolu işletmesinde kullanılmaya başlanmıştır. Sistemin gönderme tarafında hatta gerilim uygulamaya yarayan anahtar (maniple) ve alış tarafında akım geçişini tam olarak duymaya yarayan kulaklık vardı. Her iki taraftaki operatöre kısa uzun işaretlerle ifade edilen harfleri gönderecek ve alacak şekilde morse alfabesinin öğretilmesi ve titizlikle eğitilmeleri gerekiyordu. Çünkü kaçırılan bir sinyal bilginin hatalı olmasına netice veriyordu. Daha sonra alıcı tarafın işaretleri şerit şeklindeki kağıda yazmasını sağlayan sistemin geliştirilmesi ile telgraf (latince tel:uzak, graphe:yazı) ticari amaçlı yaygın haberleşme aracı haline gelmiştir. Maniple Hat Hat Lamba Gönderme Şerite Hoparlör Sistemi Yazıcı Pil Telgrafın basit şeması 1

Telgrafın pratik olarak kullanılması yaygınlaşırken artan haberleşme talepleri, uzak mesafeye iletmedeki zorluklar, aynı anda çok sayıda haberleşme isteği, ticari olarak cazip bir iş kolu haline gelmesi, hızlı bir şekilde daha iyi yeni sistemlerin geliştirilmesine ve telgraf şebekesinin kurulmasına zorlayıcı sebepler olmuştur. Fransa'da Emile Boudat 1874'de çoklayıcı sistemleri keşfederek telgrafta uygulanmasını sağladı. Telgraf işaretlerinin uzak mesafelere doğrudan bakır iletkenlerle naklinde karşılaşılan zayıflama, girişim ve gürültü gibi zorlukların etkisini azaltmak için, ilk olarak uzun hatlara röleli tekrarlayıcılar (repetör) kondu. Bu yenilikten sonra tek hattan tek kanallı olarak uzak mesafelerle haberleşme sağlanmış oldu. Telgrafta kazanılan tecrübeler ses nakliyle ilgili araştırmaların yoğunlaşmasına sebep oldu. Elektrik akımındaki titreşimi bir bobindeki mıknatıslanma etkisine bağlı olarak vızıltı şeklinde izleme gerçekleştirildi. Telgrafın keşfinden 40 yıl sonra 1876 Abraham Graham Bell ilk olarak insan sesini elektrik akımındaki değişmeye bağlı olarak iletmeyi gerçekleştirdi. İlk mikrofon, sabit mıknatıstan çekirdek etrafındaki iletken sargı ve manyetik akıyı sese dönüştüren diyaframdan ibaretti. Alıcı ise benzer şekilde dizayn edilmiştir. Endüksiyon akımının bobinden geçmesi ile değişen manyetik kuvvet etkisi ile diyafram sesi tekrarlıyordu. Daha sonra zayıf olan ses iletimini güçlendirmek için besleme bataryası ilave edilmiştir. Böylece uzak mesafeden insan sesiyle haberleşmenin yolu açılarak telefon (tele=uzak, Phone=ses) hizmete girmiştir. Telefonun keşfinden hemen sonra sisteme zil akımı üretecek manyeto sistemi eklenerek diğer tarafı uyaran ilk telefon işaretleşmesi gerçekleştirildi. Daha sonra telefonları irtibatlamak için manuel santrallar kuruldu. Santrallar arası irtibatı sağlayan trank devreleri gerçekleştirildi. Uzak mesafe haberleşmesinde ortaya çıkan zayıflama, gürültü gibi problemleri çözecek tedbirler ve araçlar geliştirildi. DC işaret gönderme zorlukları sebebiyle AC ton üreterek uzak mesafeye işaret gönderilmesi sağlandı. Yoğunlaşan haberleşme talepleri bir hattan çok sayıda bağlantı kurma çalışmalarını arttırdı. Ve 1920 yıllarında çok sayıda frekans kanalı kullanan telgraf taşıyıcı (fransızca couranporteur = akım taşıyıcı) sistemleri geliştirildi. Modülasyon teknikleri kullanılmaya başlandı. 24 kanallı telgraf sistemi tesis edildikten sonra çok büyük bir tasarruf sağlandı. Daha sonra üst mertebede analog çoklayıcı sistemler geliştirildi. 2

1.2. SES VE SES ÖZELLİKLERİ Ses hava zerreciklerinin bir titreşim kaynağının etkisi altında bir noktadan diğer bir noktaya hareketiyle meydana gelir. Temas eden diğer zerrenin etkilenmesi suretiyle yayılır. Yayılmakta olan ses titreşimleri hava moleküllerinin, bir kısmından diğerine doğru iletilmesinde karşılaşılan direnç sebebiyle zayıflar. 20Hz ile 20KHz arasındaki sinyallere ses frekans sinyalleri denir. Normal bir insan kulağı 100 Hz ile 12 KHz arasındaki sinyalleri rahatlıkla duyabilirler. İnsan kulağının işitemiyeceği seviyede olan 20KHz'den büyük seslere ultra ses denir. Kulağın algılama özelliği ile ilgili yapılan çalışmalarda ses gücünün artması ile ses artışının doğrusal olmadığı ve logaritmik olduğu anlaşılmıştır.haberleşme sistem ve cihazlarının yapısı ve ölçü birimleride bu sebepten logaritmik olarak düzenlenmiştir.decibel kullanılır. 1.3. SANTRAL VE TELEFON İLE İLGİLİ KAVRAMLAR End office : Abone hattının bağlandığı santrala end office (uç santral) denir. Trunk: End office leri (telf. santrallarını) birbirine bağlayan hatta trunk denir Tandem office : Birden fazla End office i bağlayarak santrallar arası anahtarlama yapan merkezdeki santrala tandem office denir. Tandem trunk :End Office leri tandem santrala bağlayan hatlara tandem trunk denir. 3

HABERLEŞME KEŞİF VE GELİŞMESİNİN TARİFİ İŞLETMEDE KULLANILAN İŞARETLEŞME VE BAĞLANTI ŞEKİLLERİ DÜNYADA İLK TESİS YILI TÜRKİYE DE TESİS YILI Mors telgrafı Tek hat,tek akım tek ibre ile 1830 İlk çoklayıcı sistem Emil Baudot beşli sistem 1840 Telefonun keşfi İki tel irtibatı ile görüşme 1876 İlk manuel yol verme Zille diğer aboneyi ikaz 1879 1881 İlk ticari manuel santral Aboneden santral operatörüne - santraldan aboneye zille ikaz ve meşgul lambası 1879 İstanbul 1909 İlk otomatik yol verme 5 telli abone telefonundan 4 tel sinyalleşme ve 1889 düzeni Strowger sürücü İlk uzak mesafe telefon irtibatı Manuel kanal kullanılarak Londra-Paris arasında 1891 Ankara-İst 1926 İlk ticari otomatik santralın tesisi Abone devresinin durum kontrolü, Pals şeklinde adres kodlama, zil,geri tonu... laporte 1892 İlk döner sellektörlü santralın tesisi DC tek hat işaretleşmesi DP yazıcı işaretleşmesi İngiltere 1914 Ankara 1926 İlk Krosbar santral Santrallar arası otomatik arama ve trank işaretleşmesi Stockholm 1919 İlk analog çoklayıcı 12 kanal K/P sistemlerinin geliştirilmesi 1920 1940 sistemlerin kullanımı Bell NO.1 Krosbar Amerika da geliştirildi 1938 Uzak mesafede oparatör Operatörler trank üzerinden otomatik arama Philedelphia 1970 otomatik araması ile bağlantı yaparak irtibat sağlıyorlar 1943 Şehirler arası uzak mesafede otomatik görüşme Abone Şehir kodu kullanarak otomatik arama yapıyor. 1960 1976 İlk uydu haberleşmesi ABD de ilk uydu yer bağlantısı 1970 Yer İst.1975 İlk milletlerarası Trank ücretlendirmesi 1965 1979 otomatik görüşme Elektronik santrallar TTE 500A tipi santrallar 1965 Pasin 1983 Yeni işaretleşmelerin R1 ve R2 MF işaretleşmesinin kullanılmaya 1968 1968 kullanılması başlanması Sayısal santrallar Ankara da Kavaklıdere DMS10 1980 1984 Mobil (araç) telefonu Ankara ve İstanbul Nokia Firması 1986 No.7 işaretleşmesi Ankara DMS 300-ABD arası 12.08.1983 GSM santralı İstanbul,Türkcell-Ericson 24.02.1994 Telefon Haberleşmesinin tarihi gelişme dönemleri 4

1.4. A-B HATTI (Tip-ring Hattı) AB hattı telefon santralı ile telefon makinası arasındaki bağlantıyı sağlayan bir çift hatta denir. Bu hat üzerinde DC besleme akımı, AC zil çaldırma akımı, numara arama sinyalleri, konuşma sinyalleri ve telefon makinasının durumuna göre ücretlendirme işaretleri taşınır. Bu bağlantı fiziksel olarak ya da radyo dalgaları ile sağlanır. Fiziksel bir AB hattı iç şebekede kullanılan 0.4, 0.5, 0.6, 0.9, 1.3 mm çapındaki iletkenlerden oluşabilir. AB hattına bağlanan telefonun santralının göndermiş olduğu çevir sesini ve 12 KHz ücretlendirme sinyalini algılayabilmesi için max zayıflaması -7.75 db0 olması maksimum bukl (gidiş-dönüş) direnci ise santral tiplerine göre XBar 1500 ohm,erikson 1200 ohm,elektronik santrallerde 1300 ohm olması gerekmektedir. A AB Hattı A Çatalaltı Kontağı B B C -48 V Zil Santral hat Telefon röleleri makinası AB hattı prensip şeması Ahizenin kaldırılmasıyla çatalaltı kontağı üzerinden devre tamamlanır ve santrallardaki hat röleleri çeker.bu şekildeki telefonun açıldığını anlayan santral numara kaydedici devreyi A-B hattına bağlar. Bunu da çevir sesi ile aboneye duyurur. 5

Numara bilgisi santrala iki şekilde gönderilir. 1- Kadran kontağı yada hat transistörü yardımıyla A-B hattı çevrilen numaraya göre açılıp kapanır.ahize kapalı iken -48V DC besleme vardır.ahize açılınca besleme gerilimi -12V ile -19V DC olur. Numara bilgisi gönderilirken hat 60 ms açık 40 ms kapalı kalır. Bu bilgiler DP (Dial Pulse) kayıt devresi tarafından değerlendirilir. Çatalaltı Kontağı A A DP B B K Kayıt Devresi a d r a n -48 V Diğer Devreler Santral hat röleleri Telefon makinası 0 40ms -12 60ms -48 3 2 Telefon DP Numara Bilgisi Telefon Kapalı Telefon Konuşma Açık Süresi Kapalı DP numara arama sinyalleri 2- Göndermek için tuşa basılan rakamın değerine göre makina içindeki osilatör tarafından üretilen bir çift sinyal A-B hattına iletilir. Bu frekans santraldeki MF (Multi Frequency) kayıt devresi tarafından değerlendirilir. Abone tuşlara hızlı basarsa numara grubu hızlı gönderilir. Bu özelliği nedeniyle DP aramaya göre üstündür. 6

A A Çatalaltı Kontağı MF Kayıt B B Numara Devresi Devresi -48 V Diğer Devreler Santral hat röleleri Telefon makinası 0-12 V 3 2-48 V MF Numara Bilgileri Konuşma Süresi Telefon Kapalı Telefon Açık Telefon Kapalı DTMF numara arama sinyalleri 7

1.5 TELEFON MAKİNASININ TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE ÇEŞİTLERİ AB hattından gelen elektrik enerjisini yükselterek kulaklığa, mikrofondan alınan elektrik sinyallerini yükselterek AB hattına ileten uzak iki birim arasında görüşme yaptıran cihazdır. Bir telefon makinasının 3 ana prensibi vardır. 1- Çağrılma (Aranma ) durumu 2- Çağırma (Arama ) durumu 3- Konuşma (Görüşme)durumu 1.5.1 TELEFON MAKİNASININ PARÇALARI Bir otomatik telefon makinasına ait parçalar aşağıda belirtilmiştir. 1-Telefon ahizesi a)kulaklık b)ağızlık 2-Endüksiyon bobini 3-Zil ve Zil bobini 4-Kadran 5-Çatalaltı kontağı 6-Spiral kordon 7-Köken kordonu 8-Dış koruyucu ve şase 8

1.5.1.1 TELEFON AHİZESİ Mikrofon ve kulaklık kapsüllerini içine alan portatif parçadır. a)kulaklik KAPSÜLÜ: Ses bileşimi şeklindeki elektriksel dalgaları sese dönüştüren ve 300-3400 Hz'de verimli çalışan cihazlardır. Elektrik sinyalleri bobin üzerinden geçerken manyetik alan meydana getirir. Bu manyetik alan yumuşak demirin elektromıknatıslanmasına neden olur.yumuşak demirin elektromıknatıslığı sabit mıknatıs parça tarafından çoğaltılır.yumuşak demir etrafında oluşan alan şiddetine göre metal diyafram şiddetli yada zayıf bir şekilde çekerek hareket eder. Diyafram hareketiyle titreşen hava molekülleri ses çıkartırlar. Böylece elektrik sinyalleri ses enerjisine çevrilmiş olur. Kulaklığa paralel bağlanan varistör (VDR) yüksek akımlarda düşük direnç gösterip kulaklığı kısa devre yaparak yüksek akımların kulakta şok tesiri yapmasını engeller. Düşük akımlarda ise yüksek direnç göstererek kulaklığı kısa devre etmez. Böylece ses seviyesi dengede kalır. Diyafram Bobin Yumuşak Demir S N Mıknatıs Kulaklık kapsülü iç yapısı 9

b)mikrofon KAPSÜLÜ: Ses dalgalarına bağlı olarak değişen ses basıncının etkisi ile titreşim yapan diyagramın mikrofon kapsülü içindeki kömür zerreciklerini sıkıştırması ve serbest kalmasına göre iletken bağlantı uçları arasındaki direncin değişmesi esasına göre çalışır. Bu işlevin yürütülmesini sağlayan bir çok mikrofon tipleri bulunmaktadır. 1-Karbonlu mikrofon 2-Kristalli mikrofon 3-Kondansatörlü mikrofon 4-Elektrodinamik mikrofon 1-KARBONLU MİKROFON: Diyafram Piston Karbon tanecikleri Ağızlık V + - DC kaynak Karbonlu mikrofon prensip şeması Mikrofon iki disk arasına yerleştirilmiş karbon taneleri diyafram ve ses dalgalarını da toplayan bir ağızlıktan oluşur.karbon zerrecikleri yatak ve piston görevi yapan pirinç parçaları arasına yerleştirilmiştir. Piston üzerine diyagram bağlanmıştır. Piston ile yatak arasına DC kaynak bağlanmıştır. Mikrofon karşısında konuşan bir kimsenin ağzı aracılığı ile oluşturduğu ses dalgaları hava moleküllerini hareket ettirerek mikrofon diyagramı üzerinde değişen basınç oluşturur. Diyaframa çarpan ses dalgaları diyafram ve pistonu hareket ettirir. Pistonun hareketiyle sıkışan veya gevşeyen karbon taneciklerinin direnci değişir. Değişen direnç değerlerine bağlı olarak akım miktarıda değişir. Böylece ses şiddetine bağlı değişen bir akım şiddeti elde edilir. 10

2-KRİSTALLİ MİKROFON: Kristal üzerine düşen ses sinyalleri kondansatör üzerindeki yükün değişmesine sebebiyet verir.bu ise transistör beyzine uygulandığında transistörün iletime geçmesine veya kesime gitmesine sebebiyet verir. Bu ise diğer kondansatör üzerindeki yük değişikliğine sebep olacaktır. Kondansatör üzerinden elektriksel sinyal elde edilmiş olur. Ses Kristal C C Kristalli mikrofon prensip şeması 3-KONDANSATÖRLÜ MİKROFON: Diyagram üzerine düşen ses dalgaları bobin üzerindeki magnetik alanı etkiler. Bobinin ucundaki kondansatör üzerinde bir elektrik yükü değişmesi meydana gelir. Böylece ses sinyali elektriksel sinyale çevrilmiş olur. Diyafram Bobin Mıknatıs C R Kondansatörlü mikrofon prensip şeması 11

4-ELEKTRODİNAMİK MİKROFON: Bobin Diyafram Mıknatıs Elektrodinamik mikrofonun prensip şeması Diyagramın titreşmesine bağlı olarak sabit manyetik alan içerisindeki bobinin hareketiyle sese bağlı olarak indüksiyon akımı elde edilmesi esasına göre çalışır. 1.5.1.2 Endüksiyon Bobini Mikrofon veriş ve kulak alış devrelerinin iki telli bağlantıya uygun hale getiren hibrit bobini telefonun önemli bir parçasıdır. Görevleri: Konuşma akımını yükseltir, dengeyi sağlar, konuşma akımının bir kısmının kulaklıktan geçmesini sağlar. AB Hattına R Mikrofon VDR Hoparlör Endüksiyon bobini prensip şeması Konuşanın kulağını kulaklığın kapatması ağızdan çıkan sesi duymasına sebep olur. Bu yüzden kendi sesinden bir miktarını kulaklığa vermek suretiyle rahat konuşma ortamını sağlayan yukarıdaki devre gerçekleştirilmiştir. 12

1.5.1.3 ZİL VE ZİL BOBİNİ Abonelere telefondan çağrıldıklarını haber vermek için telefon makinalarına zil ve zil bobini konmuştur. Telefon makinalarında genel olarak AC zil mekanizması bulunur. Çağırma akımı telefon makinalarında AC olduğu için telefon makinalarında kullanılan ziller polarize tip zildir. Zil devresinde seri bir kondansatör bulunur. Bu kondansatör doğru akımın zil devresine geçmesini engellediği gibi aynı zamanda AC çağırma akımına karşı da zil devresinin empedansını düşürür. Şekilden de görüldüğü gibi AC zil akımının bir alternansında sol taraftaki kutbun armatörün çektiğini kabul edersek diğer alternansta sağ taraftaki kutup armatörü çekecektir. Tokmakta buna bağlı alarak çanlara vuracaktır. Elektronik telefonlarda zil olayı doğrultmaç+transistörlü devre + buzzer devreleriyle gerçekleştirilir. Çan Tokmak Yumuşak Demir S N Armatür Mıknatıs Polarize zilin iç yapısı 13

SORU-1 çiziniz. -48 V DC Telefon Hattına binen 110V rms zil sinyalinin dalga şeklini CEVAP-1 v=v m Sin2πf m t V m =V rms *1,41 V m =110*1,41=155,1V 200 150 155,1V 100 50 0-50 1-100 -150-200 Şekil:1A. -155,1V 110V rms sinyalin dalga şekli -48 Volta binen pozitif alternans -48+(155,1)=107,1V -48 Volta binen negatif alternans -48+(-155,1)= -203,1V 144 96 107,1V 48 0-48 -96-144 -192-203,1V -240 Şekil 1B. -48V DC üzerine binmiş 110V rms sinyalin dalga şekli 14

SORU-2) Aşağıda verilen telefon zil sinyalinin şekline göre zil sinyalinin efektif değerini bulunuz 96 48 64,8 V 0-48 -96-144 -160,8 V -192 Şekil 2. Telefon zil sinyali CEVAP-2 (1) Birinci yol 160,8-48=112,8 112,8 = 80 Vrms 1,41 (2) İkinci yol 64,8+48=112,8 112,8 = 1,41 80 Vrms 15

1.5.1.4 KADRAN Çevirdiğiniz yada tuşladığınız numaraya göre hattın uçlarını açıp kapatarak santrala sinyal gönderme işlemi yapan otomatik santrallarda araya hiç bir aracı girmeden arayacağımız numaraya göre hattın uçlarına açıp kapamayla numara bulmamızı sağlar. 4 parçası vardır. 1-Şase kısmı 2-Delikli kadran levhası 3-Empüls ve kısa devre kontakları 4-Regülatör 1-Şase kısmı:regülatör, kontak grupları, kurma yayı ve diğer parçaların yerleştirildiği yer. 2-Delikli kadran levhası: Üzerinde numaralar yazılı 10 delikli bakalit yada plastik malzemeden üretilmiş bir parçadır. Bu parça göbekten bir yay aracılığı ile sabit olarak kurulur. Her numara çevrilişinde bu yay kadranı yeniden ilk konumuna getirir 3-Empüls ve kıssa devre kontakları: Abone kadran numara levhasını ileri yönde (saat yönünde) çevirirken empüls kontakları temas durumunda kalır. Kadran yay etkisiyle geri dönmeye başlayınca bu kontaklar açılır kapanır. Empüls ve kısa devre kontaklarının görünümü Kadran üzerinde bulunan diğer bir kontak çifti kısa devre kontaklarıdır. Kadranın parmakla döndürülen ileri hareketinde kadran eksenine saptanan bir kam parçası kontakları temas durumuna getirerek mikrofonu ve kulaklığı kısa devre eder. Ancak kadranın geri dönmesi sonunda yaylar yine açılarak kulaklık ve mikrofon üzerinden kısa devre kalkar. Empüls gönderilirken kulaklık ve mikrofonu kısa devre etmekteki amaç mikrofonun değişken direnci ile kulaklığın reaktansını kadran devresinden çıkarmak hem de empülsleri düzenli olarak sağlamaktır. 16

4-Regülatör: Kadranın dönme hızı regülatör yardımıyla ayarlanır. Her numara çevrilişinde kadranın aynı hızla geri dönmesini sağlar. Telefon makinasında bulunan kadran ünitesi ile yalnızca pulse araması yapılır. Empüls kontakları adı verdiğimiz parçalar DP numara arama arama bilgilerini mekanik olarak üretirler. Üretilen DP işaretlerinde işaret boşluk oranı 60/40 dır. Yani AB hattı 60 msn açık 40 msn kapalı kaldığında bir numara bilgisi elde edilmiş olur. İki numara arasındaki maksimum süre 800 msn dir. Bu süre aşılacak olursa hat meşgule düşer. Elektronik telefonlarda numara arama bilgileri transistörlü yada entegreli osilatör devreleri ile hem DP hem de MF olarak üretilir. 1.5.1.6 SPİRAL KORDON Telefon makinasıyla ahizeyi birbirine bağlayan kabloya denir. 1.5.1.7 KÖKEN KORDONU AB hattına telefon makinasını bağlayan kabloya köken kordonu denir. 1.5.1.8 DIŞ KORUYUCU VE ŞASE denir. Telefon makinasının parçalarını dış etkenden koruyan parçaya dış koruyucu Telefon makinasının parçalarını üzerinde toplayan kısma şase denir. 1.5.1.9 ÇATALALTI KONTAĞI Telefonun AB hattı ile irtibatını sağlar. Telefon makinası kapalı iken zil kondansatörünü ve zil bobinini devreye sokar. Telefon makinası açık iken konuşma transformatörünü, mikrofonu ve kulaklığı devreye sokar. Mekanik telefonlarda çatalaltı kontakları hem A hem B iletkenlerinin açılıp kapanmasını sağlar. Elektronik telefonlarda ise yalnız A iletkenini ya da B iletkenini açıp kapatan bir anahtardan oluşur. 17

1.6. TELEFON MAKİNASININ ÇALIŞMA PRENSİBİ T A C1 Mikrofon C2 Hoparlör Zil X Y S B Telefon makinasının basit şeması Telefon kapalı iken S çatalaltı kontağı Y konumunda açıktır. Santraldan arama işaretleri (rink akımı) geldiğinde bu sinyal A - C2 - ZİL - B yolunda devresini tamamlar ve zil çalmaya başlar. Telefon açıldığında S anahtarı X konumunda kapanır. Ve ring kesilir. AB hattına gelen elektrik sinyalleri T tranformatörü (indüksiyon bobini) tarafından yükseltilip kulaklığa iletilir. Kulaklık bu elektrik sinyallerini ses sinyallerine çevirir. Mikrofon yaptığımız konuşma sinyallerini elektrik sinyallerine çevirip T transformatörü aracılığıyla yükselterek AB hattına iletilir. Aynı anda yükseltilen bu işaretlerin bir kısmı kulaklığa iletilir. Böylece konuşmamızı hem karşımızdaki hem de biz duyarız. Zil ile seri bağlı olan C2 kondansatörünün görevi hatta var olan DC akımını (voltajını) süzmektir. C1 kondansatörünün görevi ise gelen sesin seviyesini belirgin bir seviyede tutmayı sağlar. 18

1.7 TELEFON MAKİNALARININ ÇEŞİTLERİ Telefon makinaları kullanma şekillerine göre çeşitlre ayrılır. 1-Manyetolu Telefon Makinası:LB (local Bataryalı)Telefonlardır. 2-Merkezi Bataryalı Telefon Makinası:CB (Santral Bataryalı) 3-Otomatik telefon Makinası 4- Ankesörlü Telefon Makinası 5-Telsiz Telefon Makinası 6-Araç Telefon Makinası 7-Self Sekreter ve Tele Sekreter 8-Cep Telefonları 1.8 DP VE DTMF ARAMA a)dp ARAMA: Bu aramada kare dalga osilatörü 10 Hz'lik işaretler üretir. Basılan tuşun değerine göre hat açlıp kapanarak numara bilgisi hatta iletilir. DP arama bilgilerinde işaret boşluk oranı 60/40 msn'dir. 3 5 800 msn DP numara arama sinyalleri ÖRNEK DP telefon ile 5 çevrildiğinde hatta oluşan darbeyi on-off hook sürelerini göz önüne alarak çiziniz. ÇÖZÜM 100-8V/-12V -48V 60 ms 40 ms 19

b)dtmf (ÇOK FREKANSLI) ARAMA: DP numara arama bilgileri teker teker santrala gönderilirken DTMF aramada son rakam çevrilinceye kadar numara bilgileri telefon makinasının hafıza ünitesinde saklanır. Arama işlemi bittikten sonra bütün numara bilgileri toplu olarak santrala gönderilir. Bu şekilde gerçekleştirilen numara arama olayı çok süratlidir. DTMF kullanımında her rakam için 2 değişik frekans üretilir. DTMF kullanımında her numaranın gönderilme süresi aynıdır. Ve numara bilgileri dışardan gelen müdahelelerden az etkilenir. DTMF Frekansları aşağıdaki tabloda verilmiştir.dtmf tuşlamada bir digit için geçen süre 0.25 sn ve digitler arası geçen süre 0.25 sn alınır. Satır frekansları arasındaki artış ortalama %10 dur. KOLON FREKANSLARI (Hertz) SATIR FREKANSLARI (Hertz) 1209 1336 1477 1633 697 1 2 3 A 770 4 5 6 B 852 7 8 9 C 941 * 0 # D Tuş takımı ve DTMF Frekansları 20

ÖRNEK a)dtmf Telefon aparatında 01234 digitleri tuşlandığı zaman hangi entegre hangi frekansları üretir,toplam geçen süre ne kadardır? b)aynı numara DP telefonla çevrilseydi geçen süre ne olurdu? ÇÖZÜM KOLON FREKANSLARI (Hertz) SATIR FREKANSLARI (Hertz) 1209 1336 1477 1633 697 1 2 3 A 770 4 5 6 B 852 7 8 9 C 941 * 0 # D Tuş takımı ve DTMF Frekansları 0 941 1336 1 697 1209 2 697 1336 3 697 1477 4 770 1209 (a) DTMF frekanslarını, TP 5088 DTMF generatör entegresi ya da TP5650 DTMF generatör entegresi üretir. DTMF tuşlama için geçen toplam süre: Digit ler için 5*0,25=1,25sn Digit arası için 4*0,25=1 sn Toplam süre =2,25 sn (b) DP için geçen toplam süre: 0 için 1 sn 1 için 0,1sn 2 için 0,2 sn 3 için 0,3 sn 4 için 0,4 sn Digit süresi toplamı = 2 sn Digit arası için 4*0, 5 =2 sn Toplam süre =4 sn 21

1.9 KONUŞMA ÜNİTESİ: Elektronik telefonlarda DTMF tuşları ve entegreli konuşma devreleri bulunur. Konuşma devrelerinde mikrofon ve kulaklıktaki parazitleri giderici devreler bulunur. Böylece her zaman net bir konuşma yapabilir. Ayrıca telefonlarda ahizeyi kullanmadan görüşmede yapabiliriz. Elektronik tuşla arayan abone meşgul ise ahize yerine konur. Bir süre sonra tekrar aynı numarayı aramak gerektiğinde telefon kaldırılır # tuşuna basılır. Aranan abonenin hafızadaki numara bilgileri santrale gönderilir. Hafızayı silmek istiyorsak * tuşuna basılır. 22

2.TELEFON DEVRELERİ VE FANTOM DEVRELERİ Fiziksel telefon devrelerinde randımanı arttırmak ve bir telefon devresi üzerinden daha fazla haberleşme sağlamak gayesiyle teşkil edilen sistemlere fantom devreleri denir. Bunlarda prensip fiziksel devrenin iki ucuna birebir değerinde yani primer ve sekonderleri aynı değerde olan bir transformatöre irtibatlamak ve transformatörün sekonder sargılarının sonuna bir telefon sistemini bağlamaktır. Toprak dönüşlü fantom devrelerde iyi kaliteli bir telefon haberleşmesi sağlanamaz. Bu bakımdan bunlarda genellikle bir fiziki telefon devresine bir telgraf sistemi irtibatlandırılır. Transformatör 1 Fiziksel devre Transformatör 2 Telefon Telefon Maniple Maniple Lamba Lamba Pil Pil Toprak Dönüşü Yarı fantom devre prensip şeması Fantom devrelerde daha kaliteli haberleşme sağlamak için süper fantom denilen tertipler kullanılır. Bu bağlama ile fantom akımlar yan devre tansformatörlerinin bobinlerinde ters yönde akarlar. İki bobinin endüktif etkileri birbirlerini yokeder.telefon görüşmesine etkisi olmaz Ancak yan devre transformatörlerinin merkez simetrilerinin (orta ucunun) çok iyi olması ve her bir devrenin A ve B kablolarının aynı dirence sahip olmaları 23

gerekmektedir. Bu durum dışındaki çok küçük sapmalar bile devre sinyallerini etkileyecek ve karışık telefon konuşması (crosstalk) meydana gelecektir. Transformatör 1 Transformatör 2 Fiziksel Devre Süper Fantom devre Fiziksel Devre 2 Toprak Dönüşlü Fantom Devre Süper fantom devresi prensip şeması 24

3.HİBRİT: Hibrid 2 teli 4 tele çıkaran devreye denir A abonesi için hibrid ayarını yapmak için sinyal jeneratörü f=800 Hz 1V t-t ayarlanır. Osiloskopta minimum genlik çıkışı için 1 numaralı hibridin balans ayarı yapılır. B abonesinin hibrid ayarını yapmak için ölçü aletleri çapraz konuma alınır ve 2 numaralı hibridin balans ayarı aynı şekilde yapılır. 25

4.RÖLE Elektromagnetik anahtarlardır. Bobinden geçirilen akım ile oluşturulan elektromagnetik alan yardımıyla karşısında bulunan iletkeni çekme esasına göre çalışır. Çok çeşitli ayak konumları vardır. Normalde kapalı veya nomalde açık gibi. 1 Kılavuz Devre 1 ve 3 2 nolu uclardan 3 tamamlanır Bobin Yay Enerji Uygulanmamış Rölenin enerjisiz haldeki çalışma şekli Röle armatür adı verilen harekli bir kontağa sahiptir. Enerji uygulanmamış durumda iken yay armatürü yukarı doğru çeker ve armatür ucu 1 nolu röle bacağı ile irtibatlıdır. Elektriksel olarak 1 ve 3 nolu röle bacakları arasında bağlantı vardır. 1 Kılavuz Devre 2 ve 3 2 nolu uclardan 3 tamamlanır Bobin Yay Rölenin enerjili haldeki çalışma şekli 12 V DC Uygulanmış Röle bobinlerine 12 V DC uygulandığında bobinin oluşturduğu manyetik alan, röle armatürünü çekecek ve armatür konum değiştirecektir. Armatür normalde kapalı olan kontağını açacaktır. Armatür rölenin 2 nolu röle bacağı ile irtibatlanır. Elektriksel olarak 2 ve 3 nolu röle bacakları arasında bağlantı vardır. Bobin uclarındaki voltaj kaldırıldığında, armatür yayın etkisi ile, tekrar konum değiştirerek rölenin 1 nolu bacağı ile irtibatlanır. Normalde kapalı konumuna geri döner. 26

5. İŞARETLEŞME İHTİYACI VE UYGULAMALARI Birbirine bağlantılı müstakil düğüm noktalarından oluşan genel veya özel haberleşme şebekesindeki kullanıcılara hizmet verebilmek için, bu farklı sistemler arasında işaretleşmeye ihtiyaç vardır.ancak bu sayede kullanıcılar şebeke üzerinden farklı amaçlara uygun bağlantıyı sağlayacak mekanizmayı harekete geçirebilirler. İşaretleşme sistemin donanım yapısı telefon, teleks ve data gibi hizmet türüne bağlı olarak farklılıklar gösterir. İşaretleşme sistemleri kullanılan haberleşme ünite ve cihazlarının bağlantı durumuna göre; a) Aboneden aboneye işaretleşme, b) Abone ile santral arası işaretleşme, c)santrallar arası işaretleşme, d)santral içi anahtarlama işaretleşmeleri, e)transmisyon teçhizatı işaretleşmeleri olarak sınıflandırılır. Telefon Şebekesi Yapısına ve Kullanma Yerine Göre; a)local, b)şehir içi, c)şehirler arası, d)milletler arası, e)özel servisler ve operatör devreleri olarak sınıflandırılır. İletim Sistemi Transit Santral İrtibatına Göre; a)uçtan uca, b)bağlantıdan bağlantıya olarak sınıflandırılır. İşaret Fonksiyonuna Göre; a)hat işaretleşmesi, b)yazıcı işaretleşmesi olarak sınıflandırılır. İşaret iletme Metoduna Göre ; a)normal işaret, b)zorlanmış işaret olarak sınıflandırılır. İşaret Sürekliliğine göre; a)darbeli işaret, b)yarı devamlı işaret olarak sınıflandırılır. Frekans sıralamasına Göre; a)bant içi, b)bant dışı olarak sınıflandırılır. Kullanılan Frekans Sayısına Göre; a)tek frekanslı, 27

b)çok frekanslı olarak sınıflandırılır. İşaretleşme Seviyesine Göre; a)düşük seviye, b)yüksek seviye olarak sınıflandırılır. İşaretleşme Kanalının Kullanılmasına Göre; a)müstakil kanal, b)yardımcı kanal, c)ortak kanal olarak sınıflandırılır. 6. TELEFON KABLOSU (YALITKAN) RENK KODLARI Kablo renk kodları konusunda henüz yerleşmiş standartlar bulunmadığından kablo renk kodları ülkeden ülkeye değişim gösterebilmektedir. Telefon kablosu, renk kodları için soyulmaya başlandığı zaman gruplara dikkat edilir ve farklı renk kodlaması ile karşılaşılabileceği göz önüne alınır.telefon kablosu renk kodlarıyla ilgili olarak doğru yaklaşım üretici firma ile temasa geçmektir. Aşağıda 2 tip kodlama anlatılacaktır. A) 25 Lİ GRUP KODLAMASI Kablo çiftinin tanınması: Kablo çifti teşhis edilirken 3 durum göz önüne alınır 1) Kablonun geometrik yapısı 1.1) Kablolar gruplar halinde bulunurlar 1.2) Büyüklüğüne bakılmaksızın kablo merkezindeki grup başlangıç grubudur. 1.3) Kablo grupları merkezden başlayarak saat yönünde yer alırlar 2) Bağımsız iletkenlerin renk kodu İletkenleri birbirinden ayırmak için 10 renk kullanılır Renk birimlerini, alt birimleri, süperbirimleri birbirinden ayırmak için bağ renkleri kullanılır. Bağ rengi olarak da 10 renk kullanılır 3)Renk birimleri, alt birimler, süper birimler Bir birim 25 çift iletkenden oluşur. Bir alt birim ; bir birimin 12+13 ya da 8+8+9 lu gruplara bölünmesi ile oluşur Süperbirim iki ya da daha fazla birimin bir araya gelmesi ile oluşturulur (50 çift iletken 2 birimden oluşmuştur.) RENK KODLARI TİP:Tip kablo çiftinin gönderici iletken rengidir. 5 Tip rengi vardır RİNG:Kablo çiftinin alıcı iletken rengidir. 5 Ring rengi vardır 28

TİP İLETKENLERİ BEYAZ KIRMIZI SİYAH SARI MOR RİNG İLETKENLERİ MAVİ PORTAKAL YEŞİL KAHVERENGİ GRİ Ring (-) İletkenleri Tip (+) İletkenleri 1 Mavi (Blue) Beyaz(white) 2 Portakal (Orange) Kırmızı (red) 3 Yeşil (Green) Siyah(Black) 4 Kahverengi (Brown) Sarı(Yellow) 5 Gri (Gray-Slate) Mor-Menekşe(Violet) BİRİM İÇİNDEKİ İLETKEN NO RİNG (-48Volt) NEGATİF TİP (0 Volt) POZİTİF 1 MAVİ BEYAZ 2 PORTAKAL BEYAZ 3 YEŞİL BEYAZ 4 KAHVERENGİ BEYAZ 5 GRİ BEYAZ 6 MAVİ KIRMIZI 7 PORTAKAL KIRMIZI 8 YEŞİL KIRMIZI 9 KAHVERENGİ KIRMIZI 10 GRİ KIRMIZI 11 MAVİ SİYAH 12 PORTAKAL SİYAH 13 YEŞİL SİYAH 14 KAHVERENGİ SİYAH 15 GRİ SİYAH 29

16 MAVİ SARI 17 PORTAKAL SARI 18 YEŞİL SARI 19 KAHVERENGİ SARI 20 GRİ SARI 21 MAVİ MOR 22 PORTAKAL MOR 23 YEŞİL MOR 24 KAHVERENGİ MOR 25 GRİ MOR TİP RİNG RENKLERİ RENKLERİ MAVİ PORTAKAL YEŞİL KAHVERENGİ GRİ BEYAZ 1 2 3 4 5 KIRMIZI 6 7 8 9 10 SİYAH 11 12 13 14 15 SARI 16 17 18 19 20 MOR 21 22 23 24 25 30

SORU 10.Çift için renk kodu nedir? CEVAP: KIRMIZI-GRİ SORU 8.Çift için renk kodu nedir? CEVAP: KIRMIZI-YEŞİL SORU 12.Çift için renk kodu nedir? CEVAP: SİYAH-PORTAKAL BAĞ RENK KODLARI BAĞ: Birden fazla kablo birimlerini saran üzerinde renk kodu olan sargıdır. 1-600 arasındaki herhangi bir kablo çiftini bulmak için önce süperbirim bağ sargı rengine bakılır. Mesela 72. kablo bulunmak isteniyorsa önce 72. kablonun içinde bulunduğu bağ rengi bulunur. Bu bağ rengi 51-75 arası birimlerin sarildığı (Yeşil- Beyaz) bağ sargısıdır. Yeşil-Beyaz bağ sargısı içinde yer alan ( 72-50=22) 22.kablo çiftinin rengi (morportakal) rengini taşıyan kablo çifti aranan 72.kablodur. 600 Den daha büyük kablo renklerini bulmak için de aynı yol takip edilerek önce süperbirim bağ rengine bakılır daha sonra birim rengine bakılır. SUPER-BİRİM BAĞ- NO BAĞ RENGİ KISALTMA PAİR (Kablo çifti) SAYISI 1. MAVİ BEYAZ MAVİ-BEYAZ 1-25 2. PORTAKAL BEYAZ PORTAKAL-BEYAZ 26-50 3. YEŞİL BEYAZ YEŞİL-BEYAZ 51-75 4. KAHVERENGİ BEYAZ KAHVERENGİ-BEYAZ 76-100 5. GRİ BEYAZ GRİ-BEYAZ 101-125 6. MAVİ KIRMIZI MAVİ-KIRMIZI 126-150 7. PORTAKAL KIRMIZI PORTAKAL-KIRMIZI 151-175 8. YEŞİL KIRMIZI YEŞİL-KIRMIZI 176-200 9. KAHVERENGİ KIRMIZI KAHVERENGİ-KIRMIZI 201-225 31

10. GRİ KIRMIZI GRİ-KIRMIZI 226-250 11. MAVİ SİYAH MAVİ-SİYAH 251-275 12. PORTAKAL SİYAH PORTAKAL-SİYAH 276-300 13. YEŞİL SİYAH YEŞİL-SİYAH 301-325 14. KAHVERENGİ SİYAH KAHVERENGİ-SİYAH 326-350 15. GRİ SİYAH GRİ-SİYAH 351-375 16. MAVİ SARI MAVİ-SARI 376-400 17. PORTAKAL SARI PORTAKAL-SARI 401-425 18. YEŞİL SARI YEŞİL-SARI 426-450 19. KAHVERENGİ SARI KAHVERENGİ-SARI 451-475 20. GRİ SARI GRİ-SARI 476-500 21. MAVİ MOR MAVİ-MOR 501-525 22. PORTAKAL MOR PORTAKAL-MOR 526-550 23. YEŞİL MOR YEŞİL-MOR 551-575 24. KAHVERENGİ MOR KAHVERENGİ-MOR 576-600 SORU 20.Çift için bağ rengi ve renk kodu nedir? CEVAP: Bağ rengi : MAVİ-BEYAZ Kablo rengi: SARI-GRİ SORU 413. Çift için kablo rengi nedir? CEVAP: Bağ rengi : PORTAKAL-SARI Kablo rengi: SİYAH- YEŞİL SORU 69.Çift için bağ rengi ve renk kodu nedir? CEVAP Bağ rengi : YEŞİL-BEYAZ (Bağ rengi 51-75 arası) Kablo rengi: SARI-KAHVERENGİ (50+19) 19. renk kodu sarı-kahverengidir Kablo rengi: SARI-KAHVERENGİ (25 İN KATLARINI ÇIKARTIRIZ) (69-50=19) 32

SORU 210. Çift için bağ rengi ve renk kodu nedir? Bağ rengi: KAHVERENGİ-KIRMIZI Kablo rengi: KIRMIZI-GRİ (210-200=10) SORU 120. Çift için bağ rengi ve renk kodu nedir? Bağ rengi: GRİ-BEYAZ Kablo rengi: SARI-GRİ SORU 172. Çiftin bağ rengi ve renk kodu nedir? Bağ rengi: PORTAKAL-KIRMIZI Kablo rengi : 172-150=22 MOR- PORTAKAL B) 10 LU GRUP KODLAMASI 10 lu grup kodlamada kablolar 10 arlı bağ yapısı içinde yer alırlar ve sadece 10 renk kullanılır.bu tip kablo kodlaması 50 çiftlik kablolara kadar kullanılırlar RİNG (-48Volt) NEGATİF TİP (0 Volt) POZİTİF 1 MAVİ BEYAZ 2 PORTAKAL BEYAZ 3 YEŞİL BEYAZ 4 KAHVERENGİ BEYAZ 5 GRİ BEYAZ 6 MAVİ KIRMIZI 7 PORTAKAL KIRMIZI 8 YEŞİL KIRMIZI 9 KAHVERENGİ KIRMIZI 10 GRİ KIRMIZI BAĞ RENKLERİ UNIT PAİR (KABLO ÇİFTİ BAĞ RENGİ NO SAYISI 1. MAVİ 1-10 2. PORTAKAL 11-20 3. YEŞİL 21-30 4. KAHVERENGİ 31-40 5. GRİ 41-50 33

SORU 17.Çift için bağ rengi ve renk kodu nedir? CEVAP: Bağ rengi : PORTAKAL Kablo rengi: PORTAKAL-KIRMIZI B4610 TELEFON SANTRAL SİSTEMİ EĞİTİM SETİ ÖNSÖZ B4610 eğitim seti, 6 hat kapasiteli olup, endüstriyel tip telefon santral sisteminin kompakt bir modelidir. Bu hatlardan 1tanesi operatör pozisyonudur,genel telefon ağı ile bağlantı kurmak için gereken hatlar ise 2 tane şehirlerarası hat devreleridir. B4610 küçük bir sistem olmasına karşılık, büyük ve ileri teknoloji sistemlerinin özelliklerini taşımaktadır. Bu özelliklerden bazıları şunlardır; Ses ve veri iletimi için elverişli olan tamamen sol id-stat bir telefon santrali ağıdır. Santral ağı birbirlerine bağlantılı olan 4x10 matris olarak entegre edilmiş analog şalterlerinden oluşmuştur Şalter matrissi Statik boşluk Şalteri, Statik Space swich olarak çalıştırılabilir, bu da telefon teknoloji üzerindeki en son CCITT ÖNERİLERİ ne uygundur. Mikroprosesöre dayalı kontrol. Bu kısım değiş tokuş (exchange) modelinin çoğu yüksek seviyeli özelliklerinden sorumludur. Sistemin içine yerleştirilmiş ses tonu ve zil sesi jeneratörleri. B4610 modeli değişik ülkelerde kullanılan çeşitli telefon tonlarına sahip olduğu halde, en çok kullanılan tonu benimsenmiştir; örneğin Hat alınmış = numarayı çevirmeye davet eden 150 Hz tonunu ve 1 saniye ON / 1 saniye OFF tonunu da Hat meşgul için benimsenmiştir. Çalma sinyali bir saniye ON / 4 saniye OFF dadır. Sistemin içine yerleştirilmiş güç kaynağı : eğitim seti belirtildiği üzere 110, 130, 220 V AC ton ağı tarafından direk olarak güçlendirilir, bu da 50 den 60 Hz ye kadardır. Sistemin içine yerleştirilmiş operatör pozisyonu. Bu da operatörün ahizesini ve kolay kullanıla bilen kompakt bir klavyeyi içermektedir. Operatör pozisyonunun her komut ve kontrol cihazı açıkça ipek yazım ile etiketlenmiştir. Eğitim seti 6 telefon seti birleştirici kablolar, güç kablosu ve aşağıdaki kullanım kılavuzu ile verilmektedir. 34

B4610 santralinin Numaralandırma Planı, Tel. istasyon 1 = 41 Tel. istasyon 2 = 42 Tel. istasyon 3 = 43 Tel. istasyon 4 = 44 Tel. istasyon 5 = 45 Tel. istasyon 6 = 46 Santral = 49 Dış hat = 0 SİSTEMİN ANLATIMI Şekil 1 eğitim setinin önden görünüşünü göstermektedir. Bu şekil sistemin çalıştırılmasında gereken unsurları, öğrencinin anlayabilmesi için anlaşılır bir şekilde ve be sistemin mimarisini ve organizasyonu göstermektedir. GÜÇKAYNAĞI. Bu kısım şekildeki eğitim setini sağ-alt kısmında yerleştirilmiş bir kutu ile temsil edilir. Bu kutu 3- delikli AC prizini, ana şalteri ve kaynağı açık olduğunu gösteren bir ışık içermektedir. Güç kayağı sistemin çalışmasında kullanılan aşağıdaki voltajları yaratır ve gönderir. +12 V, +5 V,-12 V,-24 V, 100 V AC zil çaldırma voltajı. Sondan bir önceki güç kaynağı (-24 V), telefon hatlarını çalışmak içindir. 100 V nominal AC voltajı telefonların zillerini çaldırmak içindir. Bu Voltaj arama işlemleri sırasında uzatma hatlarının üzerinde gönderildiği için yanlışlıkla öğrenciler tarafından kullanılmaması için özel önlemler alınmıştır; bu önlemler AC hatlarından üçlü insülasyon içermektedir, böylece seri halindeki rezistörleri kısa devreler karşı dayanıklı olmaları için kısıtlamıştır, aynı zamanda riskleri azaltmak için eklenmiş güç kısıtlamaları içermektedir. TELEFON İSTASYON HAT DEVRELERİ veya CCITT ÖNERILER tarafından verilen sonraki ismi ile Abonman Değiş tokuş Terminalleri. Bu devrelerin 6 tanesi verilmektedir. Her hat devresi şunları içermektedir; Telefonları modemleri veya kullanılan herhangi bir cihazı bağlamakta kullanılan standart ISDN telefon prizleri. Telefon istasyonlarını çalma sinyalleri gönderildiği zaman komut üzerine merkez kontrol çalıştırılabilen, röleden oluşan sistemin içine yerleştirilmiş zilin çalmasını sağlayan devreler. 35

Telefon kullanan kimse avizeyi kaldırdığı zaman mantık sinyal geçişini veren optoinsulatör sensorindan oluşan uzun duyarlı halka (loop)devresi. Hat sağlayıcı köprüsü. Hatlar direnç köprüsünden geçerek 24 V de verilir. Bu 20 de 30 ma a kadar olan loop akımına sağlamaktadır (telefonu içten ne tür rezistansı olduğuna bağlıdır). Bu hem geleneksel elektro-mekanik aletler ham de modern elektronik telefonlar için kullanışlıdır. Ağ bağlantı çıkışları İnterfeyzi. Bu devre, konuşma sinyali hariç, abonman hatlarının santral ağından ayırması ve dekapulaj yapmasını elektriksel olarak sağlayan transformatörü kapsar. ANA İLETKEN HATLARI KUTUPLARI Bunlar B4610 nın genel telefon ağına veya B4610 Telefon Hat Simulatörünü bağlama noktalarıdır. Bu devreler dış dünyaya olan elektrik interfeyzlerine kadar, sıradan bir telefon seti gibi çalışırlar. Örneğin; Bunlar DC loopunu kapatarak bir hat ala birler. Bu tür bir hat alma olayı Hat Kutusu (bak şekil 1) bloğunda bulunan röleleri harekete geçiren mikroprosesörü tarafından kontrol edilirler. 36

Bunlar çevrilen numaraları sıradan bir telefonun yaptığı gibi dışarıya gönderirler. Bu işlem yine, DİEler yani çevirici diye bildiğimiz bir diğer alt-blok tarafından yapılır. Bu hatlar arama sinyalini yaklaşık olarak 100V AC voltajın standart formunda algılar ve fark ederler. Zil çalması yerine, arama sinyali ZİL DEDEKTÖRÜ tarafından algılanır ki bu detektör de mikroprosesör tarafından taranması için bir mantık sinyali temin eder. Aktif bir ZİL DEDEKTÖR ün sinyaline tepki olarak mikroprosesör operatörün cevap vermesi için TRK 1 veya TRK 2 ismini verdiğimiz uyarıcı lambayı çalıştırır. SANTRAL AĞI Daha önce de belirtildiği üzere, santral ağı 4x10 ebatlarında analog şalterlerinin statik matrisidir.(aslında ebatlar daha büyüktür ancak bulunan komponentler bu sayıya uygundur). 37

10 bağlantı kutupları aşağıda belirtildiği şekilde kullanılmaktadır: İstasyon hatları için 6 Ana iletken hatları için 2 Ton jeneratörü için 1 Operatörün konuşma devresi için 1 Matriskin diğer tarafının büyüklüğü 4 dür, bu da demek oluyor ki sistemin içinde ardı ardına 4 bağlantı yapılabilir. Bir bağlantı şu şekilde yapılır: Tel. bir hattının Tel 3 hattına bağlanması gerektiğini düşünün ;bu bağlantı mikroprosesörden alınan talimat üzerine 12 ve 14 üncü şalterlerin kapatılması ile elde edilir. Eğer örneğin aynı anda hat 2 ve hat 6 arasında bir diğer konuşma da yapılacak ise, 23 ve 27 inci şalterler kapatılır ve bu böyle devam eder. Eğer örneğin 4 üncü abonmanın meşgul sinyalini alması gerekiyorsa, ton jeneratörüne bağlantı yapılır, ve bu da 35 ve 30 uncu şalterlerin kapatılması ile bu ayarlanır. Bağlantının aralıklı hallerde duraklaması çok iyi bilinen Hat Meşgul efektifini üretir. Ağ meşguliyetleri rasgele olacağı için, bağlantıları kontrol eden mikroprosesör basit bir kuralı takip eder; her bağlantı isteği için ilk idle (kullanılmayan) sıra bağlanır, ve bu sıraları 1, 2, 3, 4, diye takip eder. Bir örnek vermek gerekir ise ;eğer santral hatları kullanılmıyorsa ve bir abonman ahizesini kaldırırsa 1 numaralı sırayı almış olur. Ondan sonraki bir başka abonman aynı şekilde ahizesini kaldırırsa 2 numaralı sırayı alır ve böyle devam eder. Eğer bu sırada ilk abonman ahizeyi yerine bırakırsa 1 numaralı sıra idle hale gelir ve bir daha ki sefere kullanılır. OPERATÖRÜN POZİSYONU Bu fonksiyonel blok panelin sol tarafında yer almaktadır ve ahize, klavye ve Led ikaz lambalarını içirmektedir. Ahize santral ağına ağ bağlantı çıkışı ile iletilir. Klavye ve ikaz lambaları sırasıyla direk olarak mikroprosesör tarafından doğru buffer / çalıştırıcı kullanarak işletirler. Ledler ve görüntü ikaz lambaları sistemdeki yazımlar tarafından kontrol edilirler. Operatörün pozisyonunun işlem detayları deneylerin işletilmesinde daha kolay ve çabuk referans olması için bu kılavuzun bir kısmında toplanmışlardır. MİKROPROSESÖR KONTROL BİRİMİ Bu blok hartware i kontrol eder, gözetler,ve aynı zamanda santral pozisyonunun ve abonman hatlarının yüksek seviye teknolojisinden de sorumludur. MCU, programın depo edildiği Sadece Oku Hafızası ve kullanılan fonksiyonlarla bağlantılı olan geçici verileri saklamak için RAM ile sağlanmıştır ve 8-bit mikroprosesörün etrafına inşa edilmiştir. 38

MCU 48 hatlı programlanabilir Çevre İnterfeyzi ile birliktedir. Bu 48 hat ya Giriş (Input) veya çıkış (Output) hatları olarak kullanılırlar. Girişler, hardwarein belirli noktalarının algılamakta ve mikroprosesörün gereken işlemi yapmasına izin vermektedir. Çıkışlar, mikroprosesör tarafından hardwarin belirli kısımlarını işletmek için verilen talimatlardır. Bu çıkışlar LED lambası, düzenleyici, vs... olabilir. ARAMA İŞLEMLERİ Bu bölüm adım adım sistemde çeşitli bağlantıların nasıl yapılacağını anlatmaktadır. Birinci kişi birinci telefon istasyonunun ahizesini kaldırır bu durumda:hat SAĞLAMA KÖPRÜSÜ Telefon prizi Dış hat Telefon seti Dış hat Telefon prizi HAT SAĞLAMA KÖPRÜSÜ loop unda bir DC akımı akmaktadır. Loop akımı mikroprosesörü uyarmak için düşük seviyeli bir lojik sinyali üreten loop algılama devresi tarafından fark edilir. Bu lojik sinyali aynı zamanda test noktasında öğrencinin incelemesi için bulunmaktadır. Algılama noktalarını seviyelerde değişiklik için devamlı tarayan mikroprosesör,birinci kişinin lojik sinyalini fark eder ve hemen bu kişiyi ton jeneratörüne bağlamak için kullanılmayan bir hat aramaya başlar. Arayış birinci sıradan başlar. Bu sıranın kullanılmadığı farz ederek, mikroprosesör 12 ve 10 uncu şalterlerin kapatılması talimatını vererek bağlantıyı yapar. Böylece ton üreticisinden 1 inci istasyonun bağlantı çıkışına ve buradan da telefon kullananın setine bir yol açılmış olur. Birinci kişi aradığı numaranın ilk rakamını çevirir. Numarayı çevirme sesi Loop algılama devresi tarafından algılanan abonman loop undaki zamanlanmış aralıklardır. Mikroprosesör, büyük bir hızla hala algı noktalarını tararken,bu zamanlanan duraklamaları fark eder, ve duraklamanın uzunluğunu çevirilerden mi, ahizenin yerine konmasında mı yoksa arızalardan dolayı mı olduğunu ölçer. Çevirme duraklaması olduğunu anlayınca mikroprosesör loop aralıklarını sayar, örneğin çevrilen numara gibi. B4610 santralinin numaralandırma sırası aşağıda görüldüğü üzeredir: Tel. istasyon 1 = 41 Tel. istasyon 2 = 42 Tel. istasyon 3 = 43 Tel. istasyon 4 = 44 Tel. istasyon 5 = 45 Tel. istasyon 6 = 46 Santral = 9 Dış hat = 0 39

Böylece ilk çevrilen rakam abonmandan sadece 4, 9 ve 0 algılanırlar. Hangi rakamın sayıldığına dayanarak, mikroprosesör aşağıdaki işlemler yapar. 4 = istasyondan istasyona arama 9 = istasyondan santrali arama 0 = dışarıya giden arama Diğer rakamlar: kabul edilmezler. Ahizenin yerine konması dışında abonmanın işlemlerinin hepsi göz ardı edilir. Abonmanın ağ kesişme noktası ton jenaratörüne meşgul sesi vermek üzere bağlanır. İSTASYONDAN İSTASYONA ARAMA Bir kere, ilk çevrilen rakamın 4 olduğu anlaşılırsa mikroprosesör daha önce kapatmış olduğu 12 ve 10 uncu şalterleri açarak 1 inci kişiye çevir sesi göndermeyi durdurur. İşlemde olan aramayı tesis ederken birinci sıra meşgul kalır ve böylece hattı bir başkasının alması önlenmiş olur. Abonman ikinci rakamı çevirir. Eğer bu rakam mikroprosesör tarafından dışarıya giden rakam olarak algılanmaz ise işlemler ret edilir ve daha önce de açıklandığı gibi 1 inci kişiye meşgul sesi gönderilir. Eğer algılanan rakam geçerli ise (2 den 6 ya kadar olan rakamlar). Mikroprosesör aranan kişinin off-hook olmasını önlemek için arana kişinin hat devresini kitler ve bu arada bir başka telefonla aramayı başlatır. Aynı zamanda mikroprosesör aranan kişinin zil çaldırıcısını da işletir ve arayanı ton üreticisine bağlayarak ZİL KONTROL tonu sağlar. Aranan kişi ahizeyi kaldırarak cevap verir. Bu yine arana kişinin hat devresinin loop algı devresi tarafından ortaya çıkarılır. Aranan kişi aranan olarak bağlantıya alındığı için mikroprosesör aşağıdaki işlemleri yapar. Cevap veren kişiye zil sinyalleri göndermeyi durdurur. Arayan kişiye zil kontrol sesi göndermeyi durdurur. Ağdaki gereken şalterleri kapatır(örneğin eğer aranan kişi 46 ise, 12 ve 17 inci şalterler kapatılır). Telefon konuşması başlar. Konuşma biter. Kişilerden biri ahizeyi yerine koyar. O kişinin loop algı devresi bunu fark eder ve mikroprosesör bağlantıyı keser. Ağdaki sıra (1) diğer kişi ahizeyi kapatana kadar meşgul kalır. Böylece 1 inci sıra idle hale gelir. 40

İSTASYONDAN SANTRALİ ARAMA Birinci kişi 9 u çevirmiştir. Üstte belirtildiği üzere mikroprosesör çalma sinyalini göndereceği yerde, santral pozisyonun INT lambasına yanıp sönme sinyali gönderir. Önceden olduğu gibi zil kontrol sinyali arayan kişiyi gönderilmektedir. Operatör INT düğmesine basarak cevap verir. Bu mikrooprosesör tarafından sanki loop algılayıcısından bir sinyal olarak fark edilir. Bundan sonraki yapılacak işlemler daha önceki belirtilen işlemlerin aynısını teşkil etmektedir, sadece bir değişiklik vardır o da operatörün telefon konuşmasını END düğmesini basarak sona erdirmesidir. Aramanın sonu erdirilmesi aynı zamanda operatörün yeni bir arama yapması için START düğmesine basması veya bir başka arayana cevap vermesi halinde de oluşur. istasyondan DIŞARI GİDEN ARAMA Birinci kişi tarafından eğer çevrilen ilk rakam 0 ise, mikroprosesör kullanılmayan bir ana iletken kutubu arar ve eğer hiçbir ana iletken hatları temin edilmez ise daha öncede gördüğümüz gibi, meşgul sinyali gönderir. Diğer durumda, ilk ana iletken kutubu elde edilir ve 12 ve 18 inci şalterler kapatılır. Şimdi arayan kişi ilk genel hattın sağladığı telefonun çevirmeye hazır olduğu sesini duya bilir ve istediği numarayı çevirir. Her çevrilen numara mikroprosesör tarafından sayılır, böylece DIALER devresini harekete geçirerek pulsların dış hatlara gönderilmeleri için yeniden tayin edilirler. Hattın boşalması önceden olduğu gibi birinci kişinin ahizeyi yerine koyması ile gerçekleşir. OPERATÖRÜN POZİSYONU Bu bölümde operatörün pozisyonunun fonksiyonlarını çalıştırmak ve denemek için nelerin gerektiğini anlatılmaktadır. SANTRALDEN İSTASYONU ARAMA Operatör ahizeyi kaldırır. Ses yoktur. STARTL a basar. Bir sıra şalter matrisleri işleme girer ve telefonun sinyali duyulur. Extension (dış hat ) numarası çevrilir, örneğin 41. Bir numaralı telefon istasyonu çalar. Operatör zil kontrol sesi algılar. Aranan kişi cevap verir. Konuşma başlar. Aranan kişi ahizeyi yerine koyar ve hattı kapanır. Operatör aranan kişinin pozisyonunu, END düğmesine basarak veya bir başka telefona cevap vermek gibi bir işlem yaparak iptal eder. İSTASYONDAN SANTRALİ ARAMA Birinci abonman kişi 9 u çevirir. Santral pozisyonundaki INT lambası yanıp sönmeye başlar. Operatör INT düğmesine basarak cevap verir. INT in kırmızı ışığı söner ve operatörün içten bir aramaya cevap verdiğini gösteren yeşil ışığı yanar. 41

Operatör END düğmesine basarak veya yeni bir aramaya START düğmesine basarak cevap vermek, bir başka aramaya cevap vermek, beklemekte olan bir telefona cevap vermek gibi diğer işlemler yaparak hattı boşalta bilir. SANTRALDEN TRUNK ( DIŞ ) ARAMA Operatör START düğmesine basar. Çevir sesi duyulur. Operatör 0 ı çevirir. Eğer kullanımda değil ise 1 inci dış hattı şileme girer, eğer kullanımda ise ikinci hat işleme girer. Eğer tüm hatlar meşgul ise operatör meşgul sesini duyar. Operatörün bağlantıda olduğunu gösteren ışık devamlı yanar. Operatör genel değiş tokuşun sağladığı tonu duyar ve istediği numarayı çevirir. Bağlantının sonunda operatör END düğmesine basarak hattı işleme koyar. DIŞ HATTAN SANTRALİ ARAMA Dış hatlardan gelen bir arama operatörün panelinde bir kırmızı ışığın yanıp sönmesiyle anlaşılır. Operatör duruma göre TRK 1 veya TRK 2 ye basarak cevap verir. Kırmızı ışık söner ve yeşil ışık yanar. Eğer operatör diğer dış hatta dışarıdan arayan birisi ile görüşüyor ise, arama otomatik olarak beklemeye alınır (kırmızı ışık yanar halde, yeşil ışık sönmüş halde). Eğer operatör içerden arayan bir kişi ile konuşuyorsa hat işleme girer. BEKLETİLEN ARAMALAR Operatör birinci dış hatta dışarıdan arayan birisi ile konuşuyor. Tam bu sırada başka birisi arıyor. Operatör bu ikinci telefonun nereden geldiğine bakıp INT veya TRK 2 ye basar. İlk telefon kapatılmaz ama otomatik olarak BEKLEME durumuna gelir. İkinci konuşma bittikten sonra, operatör bekleyen telefonu TRK ye basarak alır. Dışarıdan gelen bir telefon gerektiği kadar beklemeye alınır ve sonra cevap verilir. Operatör tarafından END düğmesine basılarak işleme sokulur. Yapılan herhangi bir diğer işlem aramayı beklemeye alır. İçerden gelen bir arama beklemeye alınamaz. Bir iç arama ile konuşurken operatör tarafından yapılan herhangi bir işlem (örneğin, dıştan gelen bir aramaya cevap vermek veya yeni bir konuşma için START a basmak veya akımı durdurmak için END e basmak)iç hattı kapatır. ARAMALARIN TRANSFERİ Operatör dışardan arayan bir kişi ile görüşüyor. Aramayı transfer etmek için operatör START düğmesine basar. Bu durumda arama beklemeye alınır. Operatör iç hat numarasını çevirir. Dış hat cevap verir. 42

Operatör telefonun geldiğini haber verir, sonra TRANSA basarak aramayı transfer eder. Operatör aradan çıkar ve içten arayan kişi dışardan arayan kişi ile konuşmaya başlayabilir. İç hattan aranan kişi eğer cevap vermez transferi istemez ise, operatör dışardan gelen telefonu yeniden elde eder ve ondan sonra başka bir dış hata transfer eder veya işleme sokar. BREAK-IN (Telefon konuşması yapılırken arya girmek) Operatör dışardan birisi ile görüşüyor ve bu telefonu iç hattan bir aboneye transfer etmek istiyor. Operatör önceki işlemlerdeki gibi yapıyor fakat aranan hat meşgul. Operatör konuşmanın arasına girebilir ve transfer edilecek aramayı haber verir. Araya girme INCL (=ınclusion) düğmesine basılarak yapılır. Operatör konuşabilmesi için bu düğmeye devamlı olarak basmak durumundadır. Araya girerken, operatörün sesi konuşmayı yapan iki kişiye haber vermek için meşgul sesinin yerini alır. İç hattaki kişi konuşmayı bitirdikten sonra operatör beklemekte olan telefonu daha önce gördüğümüz işlemleri yaparak transfer eder. KONFERANS Operatör iki kişiden fazla kişi arasında aşağıdaki örnekte görüldüğü üzere, konferans bağlantısı yapabilir. 41 inci abonman ahizeyi kaldırır ve 9 u (operatörü ) çevirir. Operatör INT düğmesine basarak cevap verir ve 41 numaralı abonmandan 42, 43, 44, vs...numaralı abonmanlarla görüşme isteği alır. Bu görüşme hepsi ile aynı anda yapılmak istenmektedir. Operatör 41 numaralı abonmana hatta kalmasını söyleyerek ilk önce kendisi hattan çıkar sonra konferans düğmesine basar.41 inci abonman bu durumda iken ahizeyi yerine koymamalıdır yoksa bütün işlem iptal olur. Operatör ilk istenilen kişiyi arar (örneğin 43 numara ).Bunu da START düğmesine basarak ve 43 ü çevirerek yapar. 43 numaralı abonman cevap verdiğinde, operatör konferansı haber verir ve eğer 43 kabul ederse KONFERANS düğmesine basar. Bundan sonra operatör aradan çıkar ve 43 ve 41 numaralı abonmanlar konuşmaya başlarlar. Operatör bir diğerinin arkasından diğer istenilmiş olan kişiyi arar ve her seferinde görüşmeyi sağlamak için KONFERANS düğmesine basar. Konferansı bağlaya bilmek için gereken önemli şeyin, operatörün bunu tek başına başaramayacağıdır. Konferansı sağlaya bilmek için operatörün bir abonmanda istek almış olması ve abonmanında ahizeyi açık tutması şarttır. Konferans bağlantısı elde edildikten sonra, konuşan kişiler ahizeyi yerine bırakarak konferanstan ayrıla bilirler. Bu durumda pozisyon idle hale gelir ve diğer bir arama yapılabilir. Konferansa yeniden girilmek isteniyorsa, konferansı terk eden 43