11.1. ELEKTRONİK ATEŞLEME SİSTEMLERİ ( ELECTRONIC IGNATION )

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "11.1. ELEKTRONİK ATEŞLEME SİSTEMLERİ ( ELECTRONIC IGNATION )"

Volkan Ahmad
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 11. DİĞER ELEKTRONİK SİSTEMLER ELEKTRONİK ATEŞLEME SİSTEMLERİ ( ELECTRONIC IGNATION ) Elektronik ateşlemenin diğerlerinden farkı, motorun her durumda ateşleme zamanlamasının hassas olarak hesaplanabilmesidir. Bu nedenle kontrol ünitesinde bir mikro bilgisayar yer almaktadır. Bilgisayarın hafızası, detaylı ve dijital olarak hazırlanan bir ateşleme haritası içermektedir. Haritada ilgili ateşleme zamanlaması (ateşleme açısı ) motor yüküne ve devrine göre noktalar halinde tahsis edilmiştir (harita kontrollü ateşleme).motorun bu özellikleri sensörler tarafından algılanarak ateşlemenin herhangi bir çalışma durumunda doğru ve hızlı olması sağlanmaktadır. Ateşleme zamanlaması kontrol ünitesi aracılığıyla daha başka sensör sinyalleri de(ör: motor ısısı) kullanılarak en uygun hale getirilmektedir. Harita kontrolü ile yapılan ateşleme zamanlaması, santrifujlü veya vakum kontrollü avans mekanizmalarına göre çok daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Tam elektronik ateşleme sisteminde yüksek voltaj dağıtımı, dönen mekanik parçalar yerine sabit elektronik aksam tarafından yürütülmektedir. Elektronik ateşleme kontrol ünitesi (electronic ignation control unit)alıcının gönderdiği sinyali motor bilgisayarına iletmektedir. Böylece, bilgisayar bazı arızalar dışında ateşleme zamanlaması veya rötar durumu hakkında karar vermektedir. Bu gibi durumlarda, sistem acil durum (lımp home )durumuna geçerek motorun elektronik ateşleme sistemin önceden belirlenmiş bir ateşleme zamanlaması veya sınırlı bir avans/rötar ile çalışmasını sağlamaktadır. Daha sonra bilgisayar, elektronik ateşleme kontrol ünitesi ateşleme bobini tetiklemesi hususunda talimatlar vermektedir. Başlangıç (temel) zamanlama ise mekanik olarak belirlenmektedir. Bazı sistemlerde önemli değişiklikle yapılmıştır. Örneğin distribütör bulunmayan tiplerde elektronik modül ve çift çıkışlı (her birinde buji kablosu bulunan) ateşleme bobinleri kullanılmaktadır. Her birinden kıvılcım geçmekte ancak yalnızca içerisinde yakıt bulunan silindirin bujisi ateşleme yapmaktadır. Buji kablosu bulunmayan doğrudan ateşleme uygulamalarında, bobin içeren elektronik ateşleme ünitesi bir çift veya daha fazla buji gurubunun üzerine yerleştirilmiş hatta her bir silindir için bir adet olabilmektedir. Bunlar kendi içerisinde çalışan ateşleme sistemleridir ve her bir ateşleme zamanını kontrol eden veriler göndermektedir Günümüzün araçlarında klasik ateşleme sistemi yavaş yavaş terk edilmektedir. Çünkü motorların sıkıştırma oranları ve devirleri arttıkça klasik ateşleme sistemi yetersiz kalmaktadır Elektronik ateşleme sisteminin klasik ateşleme sistemine göre üstünlükleri: a) Platin ömrü daha uzundur. b) Sekonder devre gerilimi çok yüksektir. c) Marş sırasında daha kararlı bir ateşleme gerilimi verirler. d) Ateşleme gerilimi daha yüksek hızlarda azalmadığından yüksek motor devirlerinde çalışmaya daha uygundurlar Platin Ömrü Daha Uzundur: Platin kumandalı tiplerde platinlerin yanması veya meme yapma sorunu olmadığından çekiç fiberi aşınıncaya kadar platinler uzun bir süre kullanıla bilirler. Bunlarda zaman zaman platin aralık ayarı yapılması gerekir. Platinsiz tiplerde ise bu sorun ortadan kaldırılmıştır.

2 Sekonder Devre Gerilimi Çok Yüksektir: Primer devre akımının büyük olması nedeniyle sistemde daha fazla enerji depolandığından ve ateşleme bobinini sarım oranının yüksek olmasından dolayı elektronik ateşleme sistemleri klasik ateşleme sistemlerinden daha yüksek gerilim verirler. Kıvılcımları daha güçlü olduğundan daha iyi bir ateşleme yaparlar Marş Sırasında Daha Kararlı Bir Ateşleme Gerilimi Verirler: Klasik ateşleme sistemlerinde marş sırasında platinler yavaş açıldıklarından bobinde depolanan enerjinin bir kısmı platinlerde ark yaparak kaybolur ve bujilerdeki kıvılcım zayıflar. Buda motorda ilk hareket zorluğu yaratır. Elektronik ateşleme sistemlerinde böyle bir sorun yoktur Yüksek Motor Devirlerinde Çalışmaya Daha Uygundurlar: Elektronik ateşleme sistemlerinde, yüksek devirlerde Primer devre akımı azalma ve platinsiz tiplerde yüksek devirlerde platinli tiplerdeki gibi tam zamanında açılıp kapanmama problemi yoktur. Bu yüzden elektronik ateşleme sistemleri yüksek devirlerde de iyi çalışırlar Elektronik Ateşleme Sistemlerinin Çeşitleri: Tetikleme şekillerine göre; o Kontak kesicili (platin kumandalı) o Manyetik kumandalı (platinsiz) o Hall devreli (hall effect) o Foto elektrik (fotosel) kumandalı o Işık veren diyot kumandalı 124 Enerjinin depolandığı yere göre; o Elektro manyetik enerji olarak bobinde depolama o Elektro statik enerji olarak kondansatörde depolama Tetikleme Şekillerine Göre; Kontak Kesicili (Platin Kumandalı) E.A.S. : Bu tipin çalışması temelde klasik ateşleme sistemine benzer. Enerji yine bobinde depolanır. Platinler birinci devre akımı yerine transistor ün Beyz devresi akımını geçirir veya keserler. Beyz akımı 0,5 1 amper dolayında olduğundan platinlerde yanma sorunu olmaz ve platinler meme yapmazlar. Ancak, zamanla çekiç fiberi aşındığından platin ve avans ayarları bozulur. Zaman zaman platinleri ayar yapmak gerekir.

3 Transistör Tevzi makarası Buji Bobin Platinler Batarya Şekil 1:Platin kumandalı Elektronik ateşleme sistemi şeması Manyetik Kumandalı (Platinsiz) Tip E.A.S. : Yukarı da açıklanan platin kumandalı tipin dışında kalan bütün tipler platinsizdirler. Manyetik kumandalıda platin kaldırılmış ve yerine küçük bir bobin koyulmuştur. Distribütör kamının yerine de silindir sayısı kadar sivri uçları bulunan bir yıldız kam veya tetikleme tekeri almıştır. Platin tablasına küçük bir daimi mıknatıs yerleştirilmiştir. Mıknatısın kuvvet hatları sivri uçlar bobinin göbeğinden uzakta iken havadan geçerler. Sivri uçlar bobin göbeği ile karşı karşıya geldiklerinde ise kuvvet hatları bobinin içinden geçerler.

4 Transistör Tevzi makarası Buji Bobin Manyetik sinyal Bobini Batarya Şekil 2: Manyetik kumandalı (Platinsiz) E.A.S Hall Etkili (Hall Effect) E.A.S. : Bu tipin yapısı ve çalışması manyetik kumandalıya benzer. Üzerinden akım geçen bir yarı iletken levha dik olarak bir manyetik alanın kuvvet hatları tarafından kesilirse iletkenin kenarları arasında bir gerilim meydana gelir. Bu gerilim manyetik alanın ve yarı iletkenden geçen akımın şiddeti ile doğru orantılıdır. Hall Effect alıcısı distribütör tablasına bağlanmıştır. Küçük bir daimi mıknatıs ta bu alıcının karşısına yerleştirilmiş olup ikisi arasında dar bir hava aralığı vardır. Distribütör mili üzerinde silindir sayısı kadar kanatçıklar bulunan bir tetikleme tekeri bağlanmıştır Foto Elektrik (Fotosel) Kumandalı E.A.S. : Fotoelektrik kumandalı tipin tetikleme sisteminde bir fotosel ile ışığı bu fotosel üzerine odaklanmış küçük bir lamba kullanılır. Distribütör milinde yukarda açıklanan Hall Effect sisteminin tetiklenme tekerine benzer yarıklı bir tetikleme tekeri vardır. Distribütör mili dönerken tetikleme tekeri kanatları lamba ile fotosel arasına girince ışık perdelenmiş olur ve birinci devreden akım geçer. Kanatlar arsındaki yarık lambanın karşısına gelince ışık fotoseli etkilet ve bir gerilim sinyali meydana gelir. Bu gerilim transistör ün Beyz devresini etki ederek birinci devre akımının kesilmesini ve bujide kıvılcım çıkmasını sağlar Işık Veren Diyot Kumandalı E.A.S. :

5 Bu tip aslında ışıklı tipin biraz değişik şeklidir. Bu tipte lamba yerine enfraruj (kızıl ötesi) ışınlar veren özel bir diyot kullanılır. Diyotun karşısına da bir fototransistör konulmuştur. Distribütör miline, fotoelektrik kumandalı tipte olduğu gibi, bir yarıklı disk bağlanmıştır. Kızıl ötesi ışınlar fototransistor ün üzerine düşünce fototransistör bir gerilim sinyali meydana getirir. Bu gerilim ateşleme sistemindeki akım kontrol transistor ünün Beyz devresine etki ederek birinci devre akımını kesilmesini sağlar ve ikinci devrede yüksek gerilim meydana gelir Enerjinin Depolandığı Yere Göre Elektromanyetik Enerji Olarak Bobinde Depolama: Klasik ateşleme sistemi ve elektronik ateşleme sistemlerinin birisi hariç hepsi bobinin birinci devresinden akım geçirerek enerjiyi bobinde elektro manyetik enerji olarak depolarlar. Bunlar sadece tetikleme sistemleri bakımından birbirinden ayrılırlar Elektrostatik Enerji Olarak Kondansatörde Depolama: Bu sistemde batarya gerilimi yüksek frekanslı bir şarj devresi tarafından 300 veya 400 voltluk bir gerilime yükseltilip doğru akıma çevrildikten sonra yüksek kapasiteli bir kondansatör bu voltluk gerilimle şarj edilir. Bu şekilde enerji elektrostatik enerji olarak kondansatörde depolanmış olur. Bu sırada kondansatörün deşarj devresi Tristör adı verilen özel bir diyot tarafından açık tutulur. Distribütörden ateşleme sinyali gediğinde bu sinyal gerilimi tristörü tetikleyerek iletime geçmesini sağlar. Tristör iletime geçince kondansatörde depo edilmiş bulunan elektrik enerjisini ateşleme transformatörünün birinci devre sargısına deşarj olur, ikinci devre sargısı bu yüksek gerilimi ateşleme gerilimine yükselterek distribütör yolu ile bujilere gönderir. 127 Şekil 3: Elektrostatik olarak kondansatörün şarj edilmesi

6 Şekil 4:Elektrostatik olarak kondansatörün deşarj edilmesi 128

Benzer belgeler

5. Distribütör kamının aşınması sonucu silindirler arası ateşleme avansının değişmesidir.

5. Distribütör kamının aşınması sonucu silindirler arası ateşleme avansının değişmesidir. 2. ELEKTRONĐK ATEŞLEME SĐSTEMLERĐ Otomotiv Elektroniği-Elektronik Ateşleme Sistemleri, Ders sorumlusu Yrd.Doç.Dr.Hilmi KUŞÇU 2.1.KLASĐK ATEŞLEME SĐSTEMĐNĐN YETERSĐZLĐKLERĐ Motorlar gelişip sıkıştırma oranları