AŞK BAHÇESİ - SPLENDOR İN THE GRASS (1961) Hiçbir şey bir saat öncesine dönmez, görkemli çimenlerde Çiçeklerin zaferi Kederlenmeyiz! Geride bıraktıklarımıza karşı güçleniriz! (William Wordsworth - 1830) Gökhan Keskin www.gokhankeskin.com.tr Aslen Kayseri Germirli bir Rum ailenin çocuğu olan Elias Kazancıoğlu (bilinen adıyla Elia Kazan) 1909 İstanbul doğumlu Rum asıllı ABD li yönetmen ve yazardır. O tarihte Osmanlı İmparatorluğu nun başkenti olan İstanbul un Fener semtinde doğmuş, 4 yaşındayken ailesiyle birlikte ABD ye göç etmiştir. New York da büyümüş, Massachusetts te Williams College a gitmiş ve yükseköğrenimini burada tamamlamıştır. 1940 larda yönettiği oyunlarla Amerika da ülke çapında üne kavuşup Broadway in en iyi yönetmenleri arasına girmiştir. 2003 te New York ta öldüğünde ise geride sinema tarihinde altın değerinde filmler bıraktı. O, Anadolu ruhunu içinde hep taşıyan ve yaşayan bir göçmen kuştu. Bir kahkaha attığında kederin geleceğinden olmalı hep tedirginlik duyarmış Kazan. Bu büyük sanatçı, büyüdüğü New York şehrine de tutkuluydu; Tiyatroya da, elbette sinemaya da Kazandığı hiçbir şeyi kolay elde etmedi. Bir zamanlar komünist olan Kazan, 1952 yılında, Amerika ya Karşı Etkinlikler Komitesi nce (HUAC) sorgulandı ve Senatör McCarthy nin Cadı Kazanı nda ondan fazla Hollywood lu solcu sanatçının adını söyledi. O sanatçılar, yıllarca süründüler ve neredeyse aç kaldılar. Bu gammazcılık onun yaşamı boyunca peşini bırakmadı. Kazan ın lakabı da gadget dı Marlon Brando, James Dean gibi dev oyuncuları ortaya çıkaran Kazan, McCarthy nin Cadı Kazanı ndan gammazcı olarak çıktığı için Hollywood un sol çevrelerince hiç affedilmedi. Elinde sürekli anahtarlık gibi şeyleri çevirmeyi severmiş Kazan. Ne de olsa bir Anadoluluydu... 37
Yetenekleri, başarısı her zaman takdir edildi, ama Hollywood un ve Mccarthy döneminin sanığı olmaktan kendini kurtaramadı. 1952 yılında Wisconsin senatörü Mccarthy nin başlattığı komünist avı, ülkenin en büyük sanatçılarını büyük baskı altına aldı. Sinemacılar arasında komünist damgası yemek, hapse girmek ya da en azından Hollywood da işsiz kalmak anlamına geliyordu. Arkadaşını ihbar eden, ona komünist damgası vuran, yakasını bu avdan kurtarabiliyordu. Hatta birçok sanatçı taviz vermemek için ülkelerini terk etmek zorunda kalmıştı. Bir kişi hariç, ünlü yönetmen Eila Kazan, kendini kurtarmak için Joseph Losey ve Charlie Chaplin gibi sinema dehalarını ihbar eden muhbir vatandaş olarak tarihe geçti. O, Amerika daki yaşamına devam ederken, Losey ve Chaplin, İngiltere ye kaçmak zorunda kaldılar ve sanat yaşamlarını birer İngiliz olarak sürdürdüler. Ancak tarihin garip cilvesi Joseph Losey i kazan ın karşısına 1972 yılında Cannes Film Festivali nde çıkardı. Kazan, The Visitors filmiyle yarışmacılar arasındaydı, Losey ise jüri başkanı. Ve tahmin edeceğiniz gibi The Visitors filmi sinema çevreleri tarafından beğenilmesine rağmen, tek bir ödül bile alamadan döndü Cannes dan. Bu da Elia Kazan yüzünden ülkesini terk etmek zorunda kalan Joseph Losey in intikamıydı belki de. Dahası bu sebeple de 1999 da aldığı yaşam boyu onur ödülünü alırken salonun yarısı tarafından protesto edilmiş ve yıllar sonra kendisine bu konu sorulduğunda sadece çok üzgünüm demiştir. Önce tiyatroda görünen Kazan, Tennessee Williams ve Arthur Miller ın yapıtlarını uyarladı. 1947 de Manhattan ın Hell s Kitchen Mahallesi nde Elia Kazan, Cherl Crawford, Robert Lewis, Anna Sokolow bir araya gelip Actors Studio yu (Oyuncular Stüdyosu) kurdular. Lee Strasberg, bu oluşuma sonradan katıldı. Metod oyunculuğu denilen bir oyunculuk tekniği geliştirdiler. Bu oyunculuktan çıkan ilk Marlon Brando ydu. Sonra James Dean geldi. Daha sonra da bu oyunculuk metodu Hollywood un vazgeçilmezi oldu. Bu oyunculuk metodunun sonradan en büyük iki oyuncusu Al Pacino ve Robert de Niro ydu. Elia Kazan - Aşk Bahçesi (Splendor in the Grass - 1961) Pulitzer ödüllü yazar William Inge, senaryoyu gençliğinde duyduğu yaşanmış bir öyküden yola çıkarak kaleme almış. 1920 lerde Kansas ta geçen hikâyede, birbirini seven ancak aileleri yüzünden ayrılmak zorunda kalan iki gencin ilişkisi anlatılıyor. 38
Film, bir gençlik aşkını anlatır. Dönem, ortam, şartlar, koşullar tarafından belirlenen bir aşk hikâyesinin hüzünlü yolculuğu elbette Cinderella nın masalı değildir; sonunda da onun gibi muradlarına eremezler, ama bir şeyi öğrenirler; acı, büyümenin bir parçasıdır... Tür: Dram, Romantik, IMDb puanı 7,8/10 dur. Hayatımızda ne olursa olsun, nereye gidersek gidelim, üstünü neyle örtersek örtelim hep içimizde kalan, kendimize sakladıklarımız vardır. Kaçarak, gizlenerek, saklanarak, görmemeye, görünmemeye çalışarak yok saydıklarımız; yok ettiğimizi sandıklarımız. Bir acıdan kaçıp diğerine yakalanırız... Sonra bir başkasına... Acılar kaybolmaz; biz onlara arkamızı döneriz. Gitmesi, bitmesi için uğraştığımız her şey ayaklarımıza dolanır. Artık bitmesini ve ardımızda kalmasını istediğimiz ne varsa önce onunla yüz yüze gelip ona bakmak dokunmak gerekir mi? Geçmişe, acılarına, pişmanlıklarına... Unutmaya çalışırken, unuttuğumuz bir şey vardır; sevdiklerimizden kaçarken kendi gözlerimizden kaçarız. Başka şansımız yoktur. Oysa bakabilsek, aynı şeyi görmeyeceğiz... Kim bilir? Kazan ın 1961 de yönettiği Gençlik Biterken adıyla da anılan Splendor in the Grass- Aşk Bahçesi filminde Natalie Wood ve Warren Beatty oynamıştı. Bu Technicolor filmin görüntüleri de yine Boris Kaufman a aitti. Film, aşkın acısı üzerineydi. Bu melodram filminde Wilma, Kansaslı zengin genç Bud a aşık oluyordu. Bud ın babası ve toplumsal baskı da bu aşka izin vermiyordu. Hikâye de 1920 lerin sonunda geçiyordu. Film, orijinal adını, romantik dönemin şairlerinden İngiliz William Wordsworth un (7 Nisan 1770-23 Nisan 1850) şiirindeki bir dizeden alıyor: Of splendour in the grass, of glory in the flower (İhtişamlı otların içinde, zafer çiçeğin olacak) Oyuncular: Natalie Wood, Pat Hingle, Audrey Christie, Barbara Loden, Zohra Lampert, Warren Beatty, Fred Stewart, Joanna Roos, John McGovern, Jan Norris, Martine Bartlett, Gary Lockwood, Sandy Dennis, Crystal Field, Kırılgan bir Kansas kızı, zengin ve yakışıklı bir adama âşık olur. Bu yasak aşk genç kızı birçok acının içine sürüklediği gibi onu delirtmeye başlar. Âşık olduğu adam kasabanın en güçlü ailesinin bir mensubudur ve bu aşk neredeyse imkânsızdır. Film sırasında Kazan, adeta Beatty nin akıl hocası oldu. Ne ki, yönetmen Beatty ye eleştirilerinde lafını hiç sakınmıyor. Kazan, 1963 tarihli mektubunda Warren Beatty den diva gibi hâl tavrına bir ket vurmasını istiyor: Sevgili Warren Beatty, arkadaşının sabırsızlığını mazur gör. Ama Maryland deki herkesin burnundan getirdiğini duyduğumda umutsuzluğa düşüyorum... Her şeyin var: Yakışıklısın, zekisin, yeteneklisin. Ziyan etme bunları. 39
Filmin traileri: https://www.youtube.com/watch?v=dwdkdszqq_c ELİA KAZAN HAKKINDA NOTLAR: Marlon Brando yu Marlon Brando yapan rıhtımlar üzerinde filminin yönetmenidir. Mccarthy döneminin ayakta kalamayan aydınları arasında John Steinbeck le beraber ön sıraları paylaşırlar. Sinema tarihine Marlon Brando, James Dean ve Warren Beatty gibi ünlü yetenekleri keşfeden adam olarak geçmiştir. 1940 larda yönettiği oyunlarda ülke çapında üne kavuştu ve Broadway in en iyi yönetmenleri arasına girdi. Bu oyunlardan bazıları Thorton Wilder ın the skin of our teeth (1942; ramak kaldı/ her şeye rağmen), Arthur Miller ın All my sons (1947; bütün oğullarım) ve Tennessee Williams ın A streetcar named desire (1949; ihtiras tramvayı) adlı yapıtlarıydı. Kazan ayrıca Miller dan Death of a salesman (1949; satıcının ölümü) ve After the fall (1964; düşüşten sonra), Williams tan cat on a hot tin roof (1954; kızgın damdaki kedi) ve Archibald Maclesih ten jb (1958; eyüb üzerine oyun) oyunlarını da sahneye koydu. 1947 de Cherly Crawford ve Robert Lewis le birlikte ünlü oyunculuk okulu Actors Studio yu kurdu. Bir yıl sonra Lee Strasberg de gruba katıldı. 40
Film yönetmeye 1944 te başladı. Çoğu ilerici ve toplumsal açıdan eleştirel temalar içeren filmleri arasında A tree grows in brooklyn (1945; bir genç kız yetişiyor), yahudi düşmanlığını ele alan Gentleman s agreement (1947; namus sözü), ırkçılığı işleyen Pinky (1949; kara damga) ile üçünde de Marlon Brando nun oynadığı A streetcar named (1951; ihtiras tramvayı), Viva zapata (1952) ve On the waterfront (1954; rıhtımlar üzerinde) yer alıyordu. Namus sözü ve Rıhtımlar Üzerinde yle iki kez en iyi yönetmen dalında oscar alan Kazan ın öteki filmleri arasında, James Dean in oynadığı East of eden (1955; cennet yolu), Baby doll (1956; taş bebek), A face in the crowd (1957; kalabalıkta bir yüz) ve Splendour in the grass (1960; aşk bahçesi/ gençlik biterken) sayılabilir. Kazan 1960-64 arasında da New York kentindeki Lincoln Sahne Sanatları Merkezi Repertuar Tiyatrosu nun yönetmenleri arasında yer aldı. Kazan 1960 ların ortalarında tiyatrodan uzaklaşmaya başladı; sinemayı da ikinci plana bırakarak yazarlığa ağırlık verdi. 1964 tarihli America America filmi aynı addaki otobiyografik romanının (1962; Amerika Amerika, 1967, 1972) uyarlamasıydı. ABD deki bir Rum göçmenin yaşantılarını The Arrangement (1969; kader değişmez) adıyla perdeye aktardı. Öteki kitapları arasında The Understudy (1972; baba nın suçu, 1973), The Anatolian (1982; Anadolu) sayılabilir. Kazan 1988 de birkaç kez Türkiye ye geldi. 7. Uluslararası İstanbul Sinema Günleri nin Altın Lale Uluslararası Film Yarışması nda seçici kurul başkanlığı yaptı. Zülfü Livaneli nin Sis filminde küçük bir rol aldı (1989). Otobiyografisi A life (bir yaşam; 1989) 1988 de yayımlandı. 1999 yılında geçmişiyle hesaplaşan Hollywood, Elia Kazan a Sanat ve Meslek Özel Oscar ödülü verdi. Kaynaklar: https://tr.wikipedia.org/ http://www.uludagsozluk.com/ http://www.sadibey.com/ https://eksisozluk.com/ http://parfumumunkokusu.blogspot.com.tr/ 41