2009 ÇEK CUMHURĠYETĠ ÜLKE BÜLTENĠ 2011 ÜLKE BĠLGĠLERĠ Resmi Adı : Çek Cumhuriyeti Yönetim ġekli : Parlamenter Cumhuriyet CumhurbaĢkanı : Vaclav Klaus (Şubat 2003- görevde) BaĢbakan : Mirek Topolanek (Eylül 2006-Mart 2009 itibariyle hükümet düştü) Yüzölçümü : 78,866 km 2 (%54 ü tarımsal, %33 ü ormanlık alan) Sınır KomĢuları : Almanya, Polonya, Avusturya, Slovakya Nüfus : 10,2 milyon Etnik Gruplar : Çek (%90,4), Moravyalı (%3,7), Slovak (%1,9), Diğer (%4) BaĢkent : Prag Önemli ġehirler : Brno, Ostrava, Plzen Para Birimi : Çek Kronu (CZK) 1 CZK=0.041 Avro, 1 Avro= 24.18 CZK 1 CZK= 0.059 ABD $, 1 ABD $= 16.85 CZK (Kaynak: Çek Merkez Bankası, haziran 2011) 1
EKONOMĠK GÖSTERGELER *EIU Beklentileri 2008 2009 2010 2011* 2012* GSYİH 216,4 190.2 192.2 210.6 213.3 (Milyar Dolar) Kişi Başı GSYİH 25,521 24,076 24,807 25,668 27,108 (Dolar) GSYİH Büyüme Hızı 3,5-4.1 2.3 2.0 2.9 (%) TÜFE 6,3 1.0 1.5 2.2 2.5 (Ortalama, %) İhracat (fob) 145,3 107,5 126,4 152,1 174,0 (Milyar Dolar) İthalat (fob) 139,8 103,3 123,5 149,2 171,2 (Milyar Dolar) Cari Denge 6,8 4,2 2,8 2,9 2,8 (Milyar Dolar) Toplam Dış Borç 83,9 82,1 75,5 86,3 95,9 (Milyar Dolar) Döviz Rezervleri 36,6 41,2 42,1 49,5 54,0 (Milyar Dolar) Dolar Kuru (ortalama) 17.07 a 19.48 18.56 SĠYASĠ GÖRÜNÜM Çeklerin tarihi yaklaşık 5.yy. a ve bölgesel olarak Karadeniz ve Karpat kıyılarına dayanmaktadır. Takriben 8.yy. da Orta Avrupa ya göç etmişlerdir. Avrupa nın merkezinde yer alarak, kıtanın sanatsal, kültürel ve bilimsel gelişmesine büyük katkılarda bulunmuşlardır. 16.yy. itibaren Habsburgların yönetimine girmiş, sırasıyla Kutsal Roma İmparatorluğu, Avusturya İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu nun bir parçası olarak yer almışlardır. I.Dünya Savaşı ile Avusturya Macaristan İmparatorluğu ortadan kalkınca, Orta Avrupa nın Slovakya, Bohemya, Morava, Silezya ve Karpat Rutenya bölgeleri birleşerek Çekoslovakya yı oluşturmuştur. Bu bölgesel birliktelik Slovakya nın II. Dünya Savaşı nda Nazi Almanya sını desteklemesi ile sonlanmıştır. Alman işgalinin Amerikan birlikleri ile sonlandırılmasıyla Çekler ve Slovaklar bir kez daha Çekoslovakya yı oluşturmuştur. Çekoslovakya bu kez de batı dünyasından uzaklaşarak, siyasi ve ekonomik olarak komünist doğu bloğu ülkelerine katılmıştır. Sovyet Rusya nın etkisinde geçen 41 yıldan sonra, Çekoslovakya yeni bir dönemin kapılarını Kadife Devrim ile aralamıştır. 1989 yılında gerçekleşen değişim ile Çekoslovakya artık batı dünyasının yanında yer alacağını göstermiştir. Geçmişte sıkça yaşanan Çek ve Slovak ayrılığı bir kez daha 1 Ocak 1993 tarihinde gerçekleşmiş ve iki bölge de Çek Cumhuriyeti ve Slovakya Cumhuriyeti olarak ayrılmıştır. 1969 dan itibaren görevde olan Slovak Gustav Husak ın yerine, devrimin mimarı toplumsal oluşum Yurttaşlık Forumu nun lideri, aynı zamanda dünya çapında tanınmış bir tiyatro yazarı olan Vaclav Havel 1993 2003 yılları arasında on yıllık bir dönem süresince Cumhurbaşkanlığı görevini yürütmüştür. 2
Çek Cumhuriyeti siyasi olarak 1 Ocak 1993 de kurulmuş olsa da, köklü siyasi geleneklere ve devlet yapısına sahiptir. 12 Mart 1999 da NATO da, 1 Mayıs 2004 te ise Avrupa Birliği nde yer alarak, Orta Avrupa nın siyasi olarak etkin önemli bir Avrupa ülkesi konumuna gelmiştir. 2006 yılı Eylül ayındaki seçimler sonucunda Çek Yurttaşlık Partisi hükümeti oluşturmuş ve Başbakan Mirek Topolanek olmuştur. Çek Cumhuriyeti geçiş döneminde oluşturduğu güçler ayrılığı ilkesine dayalı devlet kurumları ülkede politik sistemin düzenli işleyişini sağlamaktadır. Çek Cumhuriyeti 1 Ocak 2009 itibariyle, altı ay süreyle AB Dönem Başkanlığı nı yürütmeye başlamıştır. Dünyanın enerji ihtiyacının arttığı ve krizin dünya piyasalarını sarstığı bir dönemde göreve gelen Çek Cumhuriyeti nin en büyük önceliği enerji bağımlılığını azaltmak ve AB de enerji politikaları konusunda uyum sağlayabilmektir. Özellikle Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan enerji krizinin boyutları, AB nin enerji konusundaki bağımlılığını yeniden gündeme taşımaktadır. 2009 yılı Mart ayı itibariyle, Sivil Demokrasi Partisi ve merkez sol parti; Çek Sosyal Demokrat Partisi CSSD nin aralarındaki fark kapanmakta, CSSD ülkedeki popülerliğini artırmaktadır. 24 Mart 2009 tarihinde gerçekleşen güven oylamasında Başbakan Mirek Topolanek başkanlığındaki hükümet düştü. Çek Cumhuriyeti anayasasına göre güven oylamasıyla düşürülen hükümetin derhal istifasını sunması gerekiyor. Anayasa, Cumhurbaşkanı yeni hükümeti kurma görevini bir başkasına verinceye kadar eski hükümetin görevde kalmasını da öngörüyor. Başbakan Topolanek başkanlığında ortanın sağı partilerden kurulan hükümet, 200 üyeli parlamentoda 96 sandalyeye sahipti. Parlamentoda muhalefetin 97, bağımsızların ise 7 sandalyesi bulunuyor. Çek Cumhuriyeti nde iki siyasi parti 5 Nisan 2009 Pazar günü sonbaharda yapılacak olan genel seçimlere kadar bir geçiş hükümeti kurmayı kabul etti. 24 Mart 2009 da güvenoyunu kaybeden hükümetin Başbakanı Mirek Topolanek, geçici hükümeti kurma görevinin halen Çek İstatistlik Dairesi Başkanlığı yapan Jan Fischer a verilmesinin beklendiğini söyledi. Fischer 9 Mayıs 2009 da geçici hükümetin başkanı olacak ve Avrupa Birliği Çek Cumhuriyeti dönem Başkanlığı nı da yürütecek. Topolanek, mevcut hükümetin, Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı ndan, yeni yıl bütçesinin oluşturulması, ekonomik krizle ve devlet mekanizması kontrolünden sorumlu olacaklarını belirtti. Topolanek erken seçimlerin 9-10 Ekim 2009 tarihine çekilebileceğini söyledi. EurActiv Strateji uzmanları uzun süre tartışmalara neden olan Lizbon Antlaşması nın Çek Cumhuriyeti tarafından kabul edilmesi olasılığının, hükümetin düşmesi ile büyük oranda azaldığını belirtmektedir. Ekim 2010 da gerçekleşen seçimlerde muhalefetteki Çek Sosyal Demokrat Partisi, Üst Meclis te çoğunluğa ulaşmış olsa da Hükümet in Parlemento daki stabilitesine bir 3
tehdit oluşturamamaktadır. 2012 senesinde ülkede genel seçimler gerçekleştirilecektir. EKONOMĠK YAPI Çek Cumhuriyeti, Orta ve Doğu Avrupa nın en gelişmiş ekonomilerinden birine sahiptir. Komünist dönem sonrası değişim yaşayan geçiş ekonomileri arasında da küresel ekonomi ile uyum sürecinde en başarılı performans gösteren ülkelerdendir. Fakat Eylül 2008 tarihinde ABD eksenli ortaya çıkan ekonomik kriz, etkisini Çek Cumhuriyeti nde de hissettirmiştir. 20.yy. başından itibaren sanayileşmede büyük adımlar atmış, dünya piyasaları ile bütünleşmiş olan Çek Cumhuriyeti nin son yıllarda ekonomi grafiği olumlu yönde gelişmiş, ancak küresel kriz nedeniyle Eylül 2008 Mart 2009 arası durağan bir döneme geçmiştir. 2010 yılında büyüme değerlerinin artıya dönmesiyle birlikte ülke ekonomisi toparlanma sürecine girmiştir. Tahminler, Çek Cumhuriyeti nin 2011 yılında da 2010 yılında yaşanan toparlanmayı izleyeceği yönündedir. Ekonomik Büyüme % GDP 2010a 2011b 2012 b 2013 b 2014b 2015b 2.3 2.0 2.9 3.0 2.9 3.1 a=gerçek Değerler b=eiu Tahminleri Özel Tüketim 0.4 0.9 2.4 3.0 3.1 3.0 Ġhracat 18.0 9.9 8.0 7.3 7.2 7.1 Ġthalat 18.0 9.2 7.5 7.1 7.2 6.9 Tarım 5.4 3.5 2.6 2.2 1.4 1.0 Sanayi 7.3 6.0 5.0 3.5 4.5 3.0 Hizmet 1.0-1.1 1.2 2.6 1.7 3.2 Çek Cumhuriyeti nin ekonomik kalkınmasında 1950 ve 60 lı yıllardaki ağır sanayi hamlelerinin payı oldukça büyüktür. Çek Cumhuriyeti kazandığı bu ivme ile 1980 li yıllarda daha çok kimya-ilaç sektörüne yatırımlar yapmıştır. Bu yatırımların geri dönüşü sonucunda kişi başına düşen milli gelir yaklaşık 25,207 $ a kadar yükselmiştir. Hizmet Sektörü 59% GSYİH-Sektörel Dağılım Tarım ve Balıkçılık 3% Sanayi ve İnşaatı 38% 2009 yılı itibariyle GSYİH 191 milyar ve GSYİH artış oranı -2,3 olarak beklenmektedir. Kişi başına milli gelir yaklaşık 25 bin ABD dolarıdır. Üretici fiyatlarında 2008 Aralık ayı itibariyle sanayi de %-0,2, inşaat sektöründe %4 ve hizmet sektöründe %4,0 ve tarım alanında 4
% -23 oranında bir değişim olmuştur. 2008 yılının son çeyreği itibariyle, toplam istihdam 66,2 bin kişi ile artış göstermiştir. Verilere göre çalışan sayısındaki artış geçen yıllara göre daha azdır. Buna rağmen toplam işsiz sayısı ise 22,1 bin azalmıştır.. Pl ea se se e g ra p hi c b el ow 2006a 2007a 2008a 2009a 2010 a 2011b 2012b GDP Nominal GDP (US$ milyar) 142.6 174.2 216.1 190.2 192.2 210.6 213.3 Nominal GDP (Kc bn) 3,222 3,535 3,689 3,626 3,670 3,750 3,936 Reel GDP büyüme (%) 6.8 6.1 2.5-4.1 2.3 2.0 2.9 Expenditure on GDP (% real change) Özel Tüketim 5.0 4.9 3.6-0.3 0.4 0.9 2.4 Hükümet Harcamaları 1.2 0.5 1.1 2.6 0.3-1.0 0.5 Gayrisafi Yatırım 6.0 10.8-1.5-7.9-4.6 3 0 4.5 İhracat 15.8 15.0 6.0-10.8 18.0 9.9 8.0 İthalat 14.3 14.3 4.7-10.6 18.0 9.2 7.5 Nüfus ve Gelir Nüfus (m) 10.3 10.4 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 Kişibaşı Gelir (US$) 22,223 24,059 24,983 24,076 24,807 25,668 27,108 İşsizlik (%) 8.1 6.6 5.4 8.1 9.0 9.0 8.3 Bütçe (US$ m) Ticaret Dengesi 2,843 5,909 6,333 4,232 2,813 2,884 2,779 İhracat 95,147 122,697 146,232 107,536 126,354 152,109 173,996 İthalat -92,304-116,788-139,900-103,304-123,541-149,225-171,217 Denge -3,558-5,747-1,255-6,201-7,188-6,651-6,978 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Country Report of Czech Rep., March 2009-03-09 a Güncel. b Economist Intelligence Unit finansal tahmini. 5
DIġ TĠCARET En çok ihracat yapılan 10 ülke : Sıra No Ülke Pay 1 Almanya %32.6 2 Slovakya %9.8 3 Polonya %6.8 4 Fransa %5.7 5 İngiltere %5.1 6 Avusturya %5.0 7 İtalya %4.9 8 Hollanda %4.0 9 Macaristan %3.0 10 Rusya F. %2.9 Liste Toplamı %79.8 21 Türkiye %0.6 Genel Toplam %100.0 Çek Cumhuriyeti en önemli ihracatını üç sınır ülkesine yapmaktadır; Almanya, Slovakya ve Polonya. Bu üç ülkeye yapılan ihracatın toplamı, toplam ihracatın yaklaşık %50 sini oluşturmaktadır. Türkiye %0,6 ile, Çek Cumhuriyeti nin ihracat sıralamasında 21. sırada yer almaktadır. Kaynak : The Economist Intelligence Unit March 2009; Çek Milli Bankası, DTM, Mart 2009 Tütün perakendecilerinden Imperial Tobacco CR karını 2008 yılında elde ettiği 9.149 milyar CZK ile kar oranını %23.5 artırdı. (EMIS) 2009 yılı itibariyle, Bölgesel gaz distribütörü Vychodoceska Plynarenska (VCP) net karında bir yıl içerisinde 11.7 milyon Avro ile %29 oranında düşüş yaşadı. (EMIS) 2009 yılı itibariyle, Heineken, ünlü Çek bira markası Staropramen i satın almayı planlamaktadır. Satışın gerçekleşmesi durumunda, Çek Cumhuriyeti nin 2. ve 3. en büyük bira üreticileri aynı çatı altında toplanmış olacaktır. Ülkede Heineken bira pazarının %14 üne, Staropramen ise %17 sine sahiptir. En çok ithalat yapılan 10 ülke : Sıra No Ülke Pay 1 Almanya %26.9 2 Çin H.C. %8.7 3 Rusya Federasyonu %6.4 4 Polonya %5.9 5 Slovakya %5.6 6 İtalya %4.5 7 Fransa %4.1 8 Avusturya %3.7 9 Japonya %3.3 10 Hollanda %3.1 6
Liste Toplamı %72.3 23 Türkiye %0.7 Genel Toplam %100.0 Çek Cumhuriyeti, ithalatının %26,9 unu yine komşusu Almanya ile yaparken, Çin Halk Cumhuriyeti de ithalat sıralamasında ikinci sırada gelmektedir. Son yıllarda Çin ürünleri Avrupa pazarında geniş çapta yer bulmaktadır. Türkiye ithalat sıralamasında 0,7 ile 23.sırada yer almaktadır. Kaynak : The Economist Intelligence Unit March 2009; Çek Milli Bankası, DTM, Mart 2009 YABANCI SERMAYE Bugün gerçekleşen üretimin yaklaşık yarısından fazlası yabancı yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmektedir. Coğrafi konumu, AB ile uyumlu yasal düzenlemeleri, Çek Cumhuriyeti ni seçen yatırımcıların sayısını artırmaktadır. 2007 yılı itibariyle Çek Cumhuriyeti nde kişi başına düşen yabancı sermaye tutarı 5,719 Euro ya ulaşmıştır. Bu rakam, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri arasında Macaristan dan sonra kişi başına düşen en yüksek tutardır. Önde gelen yatırımcılar arasında Siemens, Panasonic, Mercedes Benz Engineering, ABB/ALSTOM, Bosch, Coca-Cola, Royal Dutch Shell, LG Philips, SAB Miller, Toyota Motor, Daewoo, Volkswagen, Daimler-Chrysler sayılabilinir. Otomotiv ve yan sanayinde dünya sıralamasında yer alan ilk 100 firmadan yaklaşık 40 ının Çek Cumhuriyeti nde imalat veya montaj yatırımı bulunmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinden gelen sermaye dikkate değerdir. Almanya, Hollanda, Avusturya ve Fransa toplam yatırımın %64 ünü teşkil etmektedir. ABD ise %7 lik bir payla 5. büyük yatırımcı konumunda bulunmaktadır. Doğrudan yatırımlar Çek Cumhuriyeti nin finansal yapısında önemli paya sahiptir.. Doğrudan yabancı yatırımlar sadece cari işlemler açığının dengelenmesi açısından değil, ekonomik büyümenin de temel taşlarından birisidir. Kümülatif toplam yabancı sermaye 2007 yılı sonunda ise 75,8 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. 2005-2007 yılları arasında 25 milyar $ sermaye girişi gerçekleşecek, 2007 yıl sonu itibariyle, yabancı sermaye yatırımları tutarı 75,8 milyar dolara ulaşmıştır. Çek Cumhuriyeti nde Yabancı Sermaye Ülkeler Ġtibariyle Dağılımı (milyon $) Çek Cumhuriyeti nde yerleşik toplam 1,954 yabancı sermayeli firma, ülkedeki işgücü istihdamının %42 sini, yurtiçi satışın %59 unu ve toplam ihracatın %68 ini gerçekleştirmektedir. Doğrudan yabancı sermaye Çek Cumhuriyeti ne know-how ve teknoloji aktarımını sağlamıştır. Özellikle elektrik donanımı, elektronik, makine ve otomotiv sektöründe teknolojik gelişim hızlıdır. Ayrıca gelen yabancı sermaye rekabeti arttırarak özel 7
sektörün gelişimini teşvik etmiştir. Avrupa Birliği üyeliği ve AB Dönem Başkanlığı da yabancı sermayeyi ülkeye çeken önemli bir faktör olmuştur. Bankacılık sektöründeki özelleştirme uygulamaları sonucunda finansal hizmetler sektörüne yoğun bir yabancı sermaye girişi olmuştur. Başarılı bilim-mühendislik mezunları oranının Çek Cumhuriyeti nde yüksek olması nedeniyle Honeywell, Panasonic, Simens, Hewlett-Packard gibi önde gelen teknoloji firmaları ARGE, dizayn ve tasarım çalışmalarını bu ülkede gerçekleştirmektedirler. Çoğunluk Hissesi Yabancı Yatırımcılarına Ait Bankalar 1 Bawag Bank CZ a.s. 2 Citibank a.s 3 Česká spořitelna, a. 4 Československá obchodní banka, a.s 5 ebanka, a.s. 6 GE Money Bank, a.s 7 HVB Bank Czech Republic a.s 8 IC Banka, a.s. 9 Komerční banka, a. s 10 PPF banka a.s. Kaynak:T.C Prag Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Rapor 2008 Ġġ KURMA ESASLARI Ülke mevzuatı, yabancıların Çek girişimcilerle aynı koşullarda ticari faaliyette bulunmasına imkân tanımaktadır. Yabancı yatırımcılar bir şirketin kurucusu, kurucu ortağı olabilir ya da mevcut bir Çek firmasıyla ortaklık tesis edebilirler. Yabancı sermaye için bir sınırlama veya yatırım yapmak için özel bir izne ihtiyaç bulunmamaktadır. Ticaret Kanunu na göre, genel ticari ortaklık, limited şirket, anonim şirket, kooperatif ve şube şeklindeki oluşumlar tüzel kişilik olarak kabul edilmektedir. Limited şirket genellikle tercih edilmektedir. Limited şirket için asgari sermaye miktarı 200,000 kron (6,700 Euro) dur. Kayıtlı sermaye tutarının en az % 30 unun şirketin ticari kaydı sırasında ödenmesi gerekmektedir. Vergi Oranları Kurumlar vergisi %24 Gelir vergisi %15-32 Katma değer vergisi (KDV) % 5 (gıda, ilaç, sağlık hizmetleri, kitap) % 19 (birçok mal ve hizmetler) Özel tüketim vergisi Petrol, sigara ve alkollü içeceklerden alınmaktadır. Yol vergisi 1,200-4,200 kron (yolcu taşıtları) 1,800-44,100 kron (ağır vasıtalar) Emlak vergisi Yer ve kullanım amacına göre değişmektedir. Emlak devir vergisi % 3 Miras ve intikal vergisi % 7- % 40 Sosyal Güvenlik ve Sağlık Sigorta Primleri alanında 2004 yılı itibari ile, AB üyeliği nedeniyle değişiklik yapılmıştır. Buna göre : 8
Sağlık sigortası katkısı Emeklilik sigorta katkısı ĠĢsizlik fonuna katkı Sağlık ve diğer katkılar Toplam yapılan ödeme ĠĢveren tarafından yapılması gereken ödemeler ÇalıĢan tarafından yapılması gereken ödemeler % 9 % 4.5 % 21.5 % 6.5 % 1.2 % 0.4 % 3.3 % 1.1 %35 %12.5 YATIRIM TEġVĠKLERĠ Çek Cumhuriyeti, jeo-politik stratejik konumu sebebiyle Avrupa da etkinliği olan, ekonomik olarak yabancı yatırımcıların dikkatini çekmiş bir Orta Avrupa ülkesidir. Çek Cumhuriyeti nde yabancı yatırım ve mal ve emlak alımında herhangi bir sınırlama yoktur. Stratejik konumu sebebiyle, yabancı yatırımcılara Orta Avrupa da birçok farklı pazara açılma imkânı tanımaktadır. Ülkenin yine en büyük avantajlarından biri knowledge pipeline adi verilen uzman bilgi akışının rahatlıkla sağlanabilmesi ve yabancı yatırımcıların bu bilgi akısından faydalanabilmesidir. Çek Cumhuriyeti, donanımlı iş gücü, yabancı yatırımcıların çalışan ihtiyacını karşılamaya hazırdır. 2004 yılında gerçekleşen AB üyeliği kapsamında devlet yardımları AB mevzuatı ile uyumlu hale getirilmiştir. Yerli ve yabancı yatırımcılara sağlanan teşvikler CZECHINVEST tarafından yönlendirilmektedir. Devlet yardımlarından yararlanmak isteyen yatırımcı, projesini veya proje taslağını anılan kuruma sunmakta, bu kurum da yatırımcıya devlet yardımları ve proje detayları (yer tahsisi vs.) konusunda bir nevi danışmanlık görevi yapmaktadır. Yatırımcılar için kurum, özel finansal yardım ve profesyonel danışmanlık hizmetleri sağlamaktadır. Ayrıca yatırım süreci boyunca kendisine ücretsiz bir danışman da tahsis edilmektedir. Kurum, endüstriyel faaliyetlere uygun olan ulusal emlak portföyünü, özellikle hükümet tarafından belirlenen 103 özel alan yatırımcı ile buluşturmaktadır. Anılan kurum, yabancı yatırımcıyı, güvenilir, endüstriyel bölge izni olan, teknik alt yapılarının tamamlanmış olduğu bölgeler ile buluşturmaktadır. Başvuru koşullarını yerine getiren yatırımcılar, yatırım teşvikleri alabilir, vergi indiriminden, istihdam yaratma hibesinden ve daha farklı yardımlardan faydalanabilirler. Bunun yanında endüstriyel yatırımlar için AB Yapısal Fonları ndan da yararlanılabilir 9
Son yıllarda yüksek kaliteli ofis, yasam alanları, endüstriyel alanlar talep edilmektedir. Özellikle yaşam alanları ve endüstriyel alanlar konusunda uzmanlarla temasa geçmek için Yabancı Yatırım Birliği ne (www.afi.cz) başvurulabilir. Yatırım TeĢvikleri Sistemi Üretim Çek sanayinin rekabet gücünün artırılması amacıyla, Çek Hükümeti 1998 yılından bu yana yerli ve yabancı yatırımcı ayırımı yapmaksızın aşağıdaki teşvikleri sunmaktadır. Kurumlar vergisi muafiyeti Uygun fiyatla arazi tahsisi İstihdam Artırma Desteği Eğitim Desteği Arazi imar değişikliği (Tarım arazisinden sanayi bölgesine gibi) Kurumlar vergisi muafiyeti 10 yıl sürelidir. İşsizlik oranı, Çek Cumhuriyeti ortalamasının en az % 50 üzerinde olan bölgelerde istihdam yaratan her yeni işletme için 200.000 Çek Kronu na kadar, ayrıca engelli kişileri istihdam eden ya da teşvikten yararlanacak kişi 6 aydan daha uzun süreden beri iş başvurusunda bulunmuş ise 50.000 Çek Kronuna kadar; İşsizlik oranı, Çek Cumhuriyeti ortalamasının en az % 25 üzerinde olan bölgelerde istihdam yaratan her yeni işletme için 100.000 Çek Kronu na kadar, ayrıca engelli kişileri istihdam eden ya da teşvikten yararlanacak kişi 3 aydan daha uzun süreden beri iş başvurusunda bulunmuş ise 25.000 Çek Kronu na kadar destek alabilmektedir. Eğitim desteğinde ise, işsizlik oranı, Çek Cumhuriyeti ortalamasından daha yüksek ya da bu orana eşit olan bölgelerde, çalışanların kalitesini yükseltmek için yapılan eğitim amaçlı harcamaların toplamının % 35 ine kadar teşvik sağlanmaktadır. Çek Cumhuriyeti nde teşviklerden yararlanabilmek için bu ülkede kayıtlı olunması şarttır. Ayrıca, işletmenin yeni kurulmuş, mevcut ise üretim hattında esaslı bir değişiklik öngörülmüş olması gerekmektedir. Teşviklerden yararlanabilmek için diğer hususlar aşağıda belirtilmiştir. İşletmenin, en az % 50 si öz kaynaklarından karşılanmış olması şartıyla en az 200 milyon Çek Kronu sermaye ile kurulmuş olması, Toplam yatırımın en az % 40 ının makine alımında kullanılmış olması, Projenin çevre dostu olması İşletmenin en az 5 yıl süreyle varlılığını sürdürebilmesi Kurumlar vergisi muafiyetinden ülkenin neresinde olursa olsun yararlanılabilmekte iken, diğer teşvikler işsizlik oranının nispeten daha yüksek olduğu bölgeler için 10
geçerlidir. İşsizlik oranının daha yüksek olduğu bölgelerde yatırımı teşvik etmek amacıyla minimum sermaye oranı bazı bölgeler için 150 milyon Çek Kronu na bazı bölgelerde ise 100 milyon Çek Kronu na indirilmiştir. Teknoloji Merkezleri ve Stratejik Hizmetler Merkezleri Çek Cumhuriyeti ni Orta Avrupa nın bilgi-iletişim (IT) merkezi olmasını sağlamak amacıyla Çek Hükümeti tarafından 10 Aralık 2003 tarihinde çıkarılan 1238/2003 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı yla bir teşvik programı hazırlamıştır. 17 Şubat 2004 tarihinde yürürlüğe konulan söz konusu program ile IT alanında yatırım yapan firmalara aşağıda belirtilen destekler sağlanmaktadır. 1. İlk 5 yıl içinde satın alınan mülkün en fazla % 50 sine kadar (KOBİ ler için % 65) mali destek, 2. İlk 3 yıl içinde çalışanlara ödenen toplam brüt ücretin an fazla % 50 sine kadar mali destek, 3. Çalışanlara yönelik özel eğitim programları için yapılan harcamaların en fazla % 35 i (Prag için % 30), genel eğitim harcamaları için % 60 (Prag için % 55) ine kadar mali destek, yaratılan istihdama bağlı olarak 3 ila 5 yıl geçerli olmak kaydıyla. Diğer taraftan, yaratılan istihdama bağlı olarak eğitim desteği her bir çalışan için en fazla 100.000 ila 150,000 Çek Kronu na kadar sınırlandırılmıştır. Adı geçen teşviklerden yararlanabilmek için aşağıda belirtilen şartları yerine getirmek gerekmektedir. Stratejik Hizmetler Merkezi nin (Müşteri Hizmetleri Merkezi, Yüksek Teknoloji Onarım Merkezleri) en az % 50 si öz kaynaklarından karşılanmış olması şartıyla en az 30 milyon Çek Kronu sermaye ile kurulmuş olması, 3 yıldan fazla süre ile en az 50 kişi için istihdam yaratması, Teknoloji Merkezi, yazılım geliştirme merkezi, uzman çözüm merkezi ve uluslararası firmaların bölge merkezleri için ise yine en az % 50 si öz kaynaklarından karşılanmış olması şartıyla 15 milyon Çek Kronu sermaye, 3 yıldan fazla süre ile en az 15 kişi için istihdam yaratması. ĠĢsizlikten en çok etkilenen bölgeler için istihdam yaratma desteği İşsizlikten en çok etkilenen bölgelerde iş imkânı yaratabilmek ve daha küçük ölçekli firmaların teşvik sisteminden yararlanabilmesini sağlamak amacıyla 2 Haziran 2004 tarihinden itibaren geçerli olmak kaydıyla işsizlikten en çok etkilenen bölgeler için istihdam yaratma desteği adı altında yeni bir teşvik programı uygulamaya konulmuştur. Teşvik programı kapsamında iki yıldan beri işsizlik oranının % 14 ten fazla olduğu bölgelerde; % 50 sini öz kaynaklardan karşılanması kaydıyla en az 10 milyon Çek 11
Kronu sermayeli ve iki yıl süreyle en az 10 kişi için iş imkânı yaratan firmalar aşağıda belirtilen imkanlardan yararlanmaktadır; 1. Her yeni istihdam için 200.000 Çek Kronu na kadar mali destek, 2. İki yıl süreyle, toplam 30.000 Çek Kronu nu aşmamak kaydıyla, her bir çalışan için yapılan eğitim harcamalarının % 35 ine kadar eğitim desteği SEKTÖREL BAKIġ Tarım : Ülke arazisinin % 33 ü orman, % 54 ü tarım arazisidir. Seller ülkedeki en büyük doğal afet olup büyük zarara yol açmaktadır. Sovyetler Birliği döneminde tarım konusunda kendi kendine yetebilen Çek Cumhuriyeti, o dönemde 1749 kooperatif ve 257 devlet çiftliği ile yaklaşık 650 bin kişinin istihdamını sağlamaktaydı. AB Tarım politikasına uyum kapsamında tarıma sağlanan devlet sübvansiyonlarının kesilmesi ve rekabetin artışı ile tarımın GSYİH daki oranı %10 düşmüştür. Diğer taraftan tarım alanında özel şirketler artmış, kooperatifler kurulmuştur. 2007 yılında tahıl üretiminde verim 4,48 ton/hektar olarak gerçekleşirken, aynı yıl patates üretiminde ise verim 25,72 ton/hektar olmuştur. 2006 yılında 57.800 ha alanda 31,6 bin ton haşhaş üretilirken, 2007 yılında 70.000 ha alanda 33,1 bin ton haşhaş üretilmiştir. Ayrıca, organik tarım son yıllarda hızla gelişmekte olup organik tarım alanları 27.000 ha bulmuştur. Baklagiller ve köklü sebzelerin tarımdaki önemi azalırken ayçiçeği, kolza tohumu gibi sanayi bitkilerinin önemi artmıştır. Çek Cumhuriyeti tarım politikasının AB Ortak Tarım Politikası ile uyumlu hale getirilme çalışmaları sürmektedir. Ormancılık ise ağır sanayi nedeniyle ciddi derecede çevre sorunları ile karşı karşıyadır. Balıkçılık: Çek Cumhuriyeti denize kıyısı olmayan bir ülke olmasına bağlı olarak, sadece tatlı su balığı, özellikle sazan ve alabalık üretmektedir. Sazan Çeklerin geleneksel noel yemeğidir. Deniz balığı ve diğer deniz ürünleri ithal edilmektedir. Çeklerin sağlıklı beslenmeye ağırlık vermelerine paralel olarak balıkçılık ürünleri ithalatı da her geçen gün artmaktadır. UlaĢtırma ve ĠletiĢim: Çek Cumhuriyeti ndeki iletişim teknolojisi ve ulaştırma Orta ve Doğu Avrupa bölgesinin en gelişmişlerindendir. Hizmet kalitesi artmakla beraber yine de halen Batı Avrupa standartlarının altındadır. Cesky Telecom, ülkenin GSM operatörlerinden Eurotel Praha nın da % 51 hissesine sahiptir. Eurotel Praha ise ülkedeki üç GSM şirketinin en büyüğü ve cep telefonu pazarının lideri konumundadır. Enerji: Kömür ülkedeki enerji kaynaklarının başında gelmektedir. Kömür üretimi iç talebi karşılamakta, fazlası ihraç edilmektedir. Başlıca ihraç ülkeleri Slovakya, Almanya ve Avusturya dır. Çek Cumhuriyeti nde petrol ve doğal gaz rezervleri çok sınırlı olduğundan ülke bu kaynaklarda dışa bağımlıdır. Uzun yıllar Rusya ülkeye petrol ve doğal gaz sağlayan tek ülke olmuştur. Ancak, Almanya ile yeni bir petrol boru hattı inşasının kararlaştırılması ve Norveç ile yapılan doğal gaz anlaşması, Çek Cumhuriyeti nin enerji tedarikçilerini arttırıp Rusya ya bağımlılığı azaltmak için yaptığı 12
girişimlerdendir. Çek Cumhuriyeti, nükleer enerji ve doğal gaz kaynaklarını arttırarak ülke enerji kaynaklarını çeşitlendirmeye çalışmaktadır. Elektrik enerjisi tüketiminin yaklaşık üçte biri sanayi sektöründe, tüketimin yaklaşık beşte biri konutlarda gerçekleşmektedir. Ġmalat: İmalat sektöründe düşüş yaşanmaktadır. Zira COMECON ittifakının ve Sovyetler Birliği nin çöküşü ile geleneksel pazar kapanmış, Çek ürünleri yabancı ürünlerle rekabet edememiştir. Bu nedenle yeni pazar arayışı içine girilmiştir. AB, imalat sektöründe Çek Cumhuriyeti nin en büyük ihraç pazarıdır. 1999 ve sonrası yoğunlaşan doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde imalat sektörü tekrardan canlanmıştır. Özellikle Alman ve Japon yatırımcıların elektrikli ekipmanlardaki yatırımları dikkate değerdir. Amerikan tütün firması Philip Morris Çek üreticisi Tabak firmasını satın alarak tesislerini yenilemiştir. Şu anda Çek pazarını kontrol etmekte olup genişleyerek eski Sovyet ülkelerine ihraçta Çek Cumhuriyeti ni kendisine üs yapmayı planlamaktadır. Doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde, gıda sektörü de diğerlerine göre daha iyi konumdadır. GSYİH nın yaklaşık 1/3 ünü tek başına üreten Çek imalat sanayi, toplam işgücünün de yaklaşık % 30 unu istihdam etmektedir. Otomotiv: İmalat sanayi içerisinde otomotiv önemli bir yere sahiptir. Avrupalı birçok otomotiv firmasının Çek Cumhuriyeti nde yatırımı bulunmaktadır. Çek Cumhuriyeti, dünyanın en eski üç otomobil firmasına ev sahipliği yapmakta olup Orta Avrupa nın ilk otomobil üreticisidir. Yılda ortalama 450,000 araba üretilmektedir. Otomotiv sektörü, imalat sektörünün toplam üretimine ortalama % 20 oranında katkıda bulunmakta ve ülkenin toplam ihracatının da % 17,2 sini gerçekleştirmektedir. 1992 yılında Çek Skoda Auto nun %70 hissesini alarak pazara giren Volkswagen ülkedeki en başarılı yabancı yatırımcıdır. Skoda, Çek sektör ihracatının % 10-12 sini kapsamaktadır. Japon Toyota ve Fransız PSA Peugeot-Citroen Kolin ülkede yeni bir tesis yapmaktadır. Toyota ve PSA nın ortak projesi TPCA (Toyota Peugeot-Citroen Automobile Czech), toplam 1,5 milyar Avro değerinde yatırım sermayesi ile bölgedeki büyük yatırımlar ve otomotiv üretimini büyük oranda arttırmıştır. Otomotiv üretiminin yanısıra parça üretimi ve yan sanayi de gelişmekte ve pazardaki payı büyümektedir. Johnson Controls, Siemens, Faurecia, Visteon ve Peguform Globak gibi global yan sanayi tedarikçileri Çek Cumhuriyeti nde merkez kurmuştur. Son dönemlerde TPCA projesi katma değeri yüksek artış kaydetmiştir. DaimlerChrysler in mühendislik merkezi gibi. Çek otomotiv sektörüne yatırım yapmış 120 ye yakın çok uluslu şirketlerden başlıcalar şunlardır: Autopal, Volkswagen (Skoda Auto a.s.), Denso, Continental AG, Ford (Visteon), Siemens, Johnson Controls, Cooper Tire & Rubber, Robert Bosch AG, Saint Gobain, Delphi, Dura, Federal Mogul, Hella, Showa, Hayes- Lemmerz, Mannesmann, TRW, Valeo, Lucas Varity, Peguform ve Toyoda Gosei. Elektronik: Ülkede yaklaşık 400,000 firma faaliyet göstermekte olup bunların yaklaşık % 60 ı yabancı yatırımcıların kontrolündedir. 13
Telekom, ulaşım, otomotiv ve bilgi teknolojisi alanlarında yapılan yatırımlar, elektrik ve elektronik parça ithalatı ve üretimini desteklemiştir. Bu alanda ithalat, ihracattan fazladır. Sektörde faaliyet gösteren başlıca yabancı yatırımcılar arasında ABB, Alps, Amphenol-Tuchel, Asconn, Bebro, Bosh, Celestica, Conec, Connektel, Cherry, Draka, Dura-Line, Electrolux, Eltodo, Epcos, Energizer, Felten & Guilleaume, Fest, FIC, Foxconn, Goldcard, Hakel, Honeywell, Infineon, Kyocera/AVX, Lexmark, Linet, Lucent, Magneton, Marconi, Matsushita, Narex, Océ, ON Semiconductor/ Motorola, Onamba, Optrex, Osram, Philips, Preciosa-Crytur, Sagem/Celestica, Schiedel, Schneider, Schurter, Schott, Tesla, Tyco/AMP, Y.S. Corp, Varta ve Vishay sayılabilir. ĠnĢaat: Sektör büyümesinin en başında doğrudan yabancı sermaye yatırımları gelmektedir. Yeni imalat sanayi yatırımları, iş merkezlerinin inşası, kamu finansmanlı altyapı projeleri sektörde büyümeyi ön plana çıkaran başlıca nedenleridir. Karayolları ağının genişletilmesi, demiryolu ve karayolunun modernizasyonu, Prag Havalimanı na yeni terminal eklenmesi başlıca altyapı projelerindendir. Söz konusu projelerde büyük şirketlerin yanında KOBİ ler de yer almaktadır. Finansal Hizmetler ve Bankacılık: Çek finans sektörü hızla büyümüş, 1990 da banka sayısı 5 iken, 1995 te bu sayı 55 e yükselmiştir. Ancak bankacılık sektöründeki ihtiyatsız borçlanma, hile ve müdahaleler nedeniyle 2006 yılında Çek Milli Bankası lisanslı banka sayısını 37 ye indirmiştir. Bunların 29 u ise ya tamamen ya da kısmi olarak yabancı sermayelidir. Bankacılık alanındaki özelleştirme büyük çoğunlukla tamamlanmıştır. Yabancı bankalar özellikle kurumsal bankacılık alanında hâkimdir ve sektörde uluslararası standartların yerleşmesine, risk ve maliyet analizi konularında yapısal değişimlerin gerçekleşmesine katkı sağlamışlardır. Ülkedeki ilk yabancı bankalardan olan Citibank önemli bir paya sahiptir. Diğer önemli yabancı bankalar HypoVereinsbank, Creditanstalt, ING Barings, AMB Amro Bank ve Credit Lyonnais tir. Bu hizmetler başında yatırım fonları gelmektedir. Ayrıca kredi kurumları, uzmanlaşmış bankalar, sigorta firmaları da üst seviyede hizmet vermektedir. Özel emeklilik sistemi 1994 ten beri uygulamada olmasına rağmen sektördeki rolü fazla gelişmemiştir. Bunun en önemli sebebi de devletin yürütmekte olduğu pay-asyou-go sistemi olarak tabir edilen politikadır. Bu sistem ile devlet göreceli olarak daha fazla emekli maaşı vermektedir. Çek Cumhuriyeti nde, finans ve bankacılık sektöründeki en önemli sorun denetim ve danışmanlık hizmetlerinin eksikliği olarak göze çarpmaktadır. Perakendecilik: Çek Cumhuriyeti nde hızlı bir gelişme kaydeden bir diğer sektör de perakendeciliktir. Perakende satışın % 55 i büyük alışveriş merkezleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Belçikalı Delhaize, Alman Metro, Fransız Carrefour ve İngiliz Tesco Çek pazarında yerlerini almışlardır. Perakende zincirinde çeşitlilik görülmektedir. Küçük fabrika satış mağazalarından (outlet) büyük mağazalara kadar değişik yapılar mevcuttur. Dünyanın en büyük 15 perakendecisinden 9 u Çek 14
Cumhuriyeti nde faaliyette bulunmaktadır. Hipermarket ve alış-veriş merkezi sayısı da hızla artmaktadır. Turizm: Ülke yüzölçümünün % 16,2 si tarihi sit alanı uygulaması kapsamında koruma alanıdır. Prag kültürel mirası ile turistleri en çok çeken şehirdir. Şehir dışına turlar düzenleyerek ülkenin başka yerlerinde de turizm canlandırılmaya çalışılsa da turistik altyapı yetersizdir. Ünlü uluslararası otel zincirleri Çek pazarında yer almaktadır. Çek Cumhuriyeti ne yılda yaklaşık 100 milyon civarında yabancı giriş yapmaktadır. Bunların yaklaşık % 95 i kara ve demir yolu ile çoğunluğu komşu ülkelerden yapılan girişler ve transit geçişlerden oluşmaktadır. Çek Cumhuriyeti ne giriş yapan yabancıların yaklaşık % 75 i dört sınır komşusunun vatandaşlarıdır. Ülkeye giriş yapan yabancıların %1 inden daha azı vizeye tabi ülkelerden gelmektedir. Ülkeye girişlerin %50 si Almanya dan yapılmaktadır. Turizm sektörü, 7.500 ü aşkın tesisin faaliyet gösterdiği ve sadece otel ve restaurantlar itibariyle toplam işgücünün yaklaşık % 4 ünün istihdam edildiği, Çek ekonomisi için son derece önemli bir sektördür. Bununla birlikte, 5 yıldızlı oteller 442 bini bulan yatak kapasitesinin sadece % 2,3 ünü oluşturmaktadır. Ayrıca, yatak kapasitesi itibariyle tesislerin % 16 sı Prag da, % 11 i ünlü kaplıca merkezi Karlovy Vary de bulunmaktadır. Çek Cumhuriyeti ne gelen turistlerin % 58 i Prag ı tercih etmektedir. Karlovy Vary ise % 7,5 ile en cazip ikinci bölgedir. TÜRKĠYE ÇEK CUMHURĠYETĠ TĠCARĠ VE EKONOMĠK ĠLĠġKĠLERĠ Çek Cumhuriyeti-Türkiye DıĢ Ticarteti (1.000 $) Yıllar Türkiye nin Türkiye nin Denge Hacim Ġhracatı Ġthalatı 1999 94.042 66.527 27.515 160.569 2000 110.713 158.573-47.860 269.286 2001 172.377 128.381 43.996 300.758 2002 235.262 275.477-40.215 510.739 2003 327.021 329.246-2.225 656.267 2004 417.741 537.137-119.396 954.878 2005 533.434 521.777 11.657 1.055.211 2006 583.385 544.372 39.013 1.127.757 2007 791.950 731.225 60.725 1.523.175 2008 969.459 802.295 167.164 1.771.754 2009 489.003 1.028.600-539.597 1.517.603 2010 694.307 1.327.677-633.370 2.021.984 2011* 758.993 1.437.249-678.256 2.196.242 *Ocak-Ekim Dönemi Kaynak: TUİK, Çek İstatistik Ofisi 15
Türkiye de 23 Çek firması bulunmakla birlikte, Prag Büyükelçiliği Ticaret Müsteşarlığı nın bilgilerine göre, Çek Cumhuriyeti nde 70 den fazla Türk firması faaliyet halindedir. Sözkonusu firmalar genelde ticaret ve hizmet sektöründe faaliyet göstermektedir. Türk firmalarının Çek Cumhuriyeti ndeki yatırımları 20 milyon Avro yu bulmaktadır. Türk firmalarının çoğu küçük ölçekli olup tekstil ve hediyelik eşya, kuyumculuk, turizm sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Kuyumculuk alanında faaliyet gösteren LAPĠS ve G&S toptancılık da yapmaktadır. Çek Cumhuriyeti nin Türkiye ye Ġhraç Ettiği BaĢlıca Maddeler (1.000 $) Ürünler 2009 2010* Makina,kazan,nükleer reaktörler 170,702 135821 Uçak,uzay gemisi ve parçaları 150,993 255 Elektronik Ekipmanlar 124,425 133789 Karayolu Taşıtları(Tren,Tramvay hariç) 121,892 154722 Plastik ve Mamülleri 44,394 34141 Demir, Çelik 31,517 52190 Kauçuk ve Mamülleri 29,080 29924 Yün,hayvan kılı ve Mamülleri 19,455 24452 Koton 18,169 17154 Demir,Çelik ve Mamülleri 16,705 13455 Çek Cumhuriyeti nin Türkiye den Ġthal Ettiği BaĢlıca Ürünler (1.000 $) Ürünler 2009 2010* Karayolu Taşıtları(Tren,Tramvay hariç) 158,712 50621 Giyim ürünleri ve aksesuvarları(triko hariç) 118,339 74998 Elektronik Ekipmanlar 64,709 36723 Giyim ürünleri ve aksesuvarları(triko) 58,966 12331 Makina,kazan,nükleer reaktörler 45,016 30851 Kauçuk ve Mamülleri 24,906 18950 Plastik ve Mamülleri 23,039 19961 Meyve,narenciye ve yemişler 21,181 9743 Demir,Çelik ve Mamülleri 19,757 15579 Diğer tekstil ürünleri 18,565 10447 YATIRIM ĠLĠġKĠLERĠ Türkiye deki Çek Yatırımları Türkiye ile Çek Cumhuriyeti arasında uzun vadeli ekonomik işbirliğinin tesisi karşılıklı yatırımların artırılması ile mümkündür. 2010 Haziran ayı itibariyle ülkemizde 31 adet 16
Çek Cumhuriyeti menşeli firma faaliyette bulunmaktadır. Söz konusu firmaların toplam sermaye tutarı 1,6 milyar dolar düzeyindedir. Akkök Şirketler Grubu ile Orta ve Doğu Avrupa nın lider enerji Çek şirketi CEZ arasında, Akenerji nin yüzde 75 lik hissesi üzerinde yüzde 50-50 ortaklığı dayalı stratejik ortaklık anlaşması uyarınca hisse devri tamamlanmıştır. CEZ, Akenerji nin yüzde 37,36 sını temsil eden 24.4 milyon TL nominal değere sahip hisseyi 14 Mayıs 2009 tarihiyle devralmıştır. AKCEZ OGG isimli Akenerji-CEZ ortaklığının ilk yatırımı, Sakarya, Kocaeli, Bolu ve Düzce bölgelerinin elektrik dağıtımı kapsayan Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. (SEDAŞ) ihalesinin 600 milyon tutarındaki teklif karşılığında Özelleştirme İdaresi nden devralınması ile gerçekleştirilmiştir. Ek bir bilgi olarak, Afşin-Elbistan (B)'nin yenilenme ve genişletilme projesi ile Afşin-Elbistan (C) projesine talip olan CEZ ayrıca, nükleer santraller de dahil olmak üzere, Türk enerji pazarında her türlü projeye ilgi duymaktadır. Öte yandan, NABUCCO Projesi dışında kalmak istemeyen Çek Hükümeti nin, yine "AkCEZ OGG" ile projede yer alması beklenebilir. Öte yandan, Skoda Power, Bolu- Göynük termik santrali için 2x120 MW buhar türbini temin etmek üzere AKSA ile Ekim 2009 başında ca. 40 milyon luk bir Sözleşme imzalamıştır. Türkiye de imalat sanayi alanında BTL Tıbbi Cihazlar San. A.Ş. ve Korado Radyatör San. A.Ş., hizmet sektöründe ise Çek Havayolları faaliyet gösteren diğer Çek Cumhuriyeti menşeli firmalardır. Çek Cumhuriyeti ndeki Türk Yatırımları Prag Ticaret Müşavirliğimizden alınan bilgilere göre, Çek Cumhuriyeti nde 80 civarında Türk firması faaliyette bulunmaktadır. Bu firmalar arasında en önemli yatırımcılar Saran Grubu ile Arslanlı Grubudur. Türk firmalarının çoğu tekstil ve hediyelik eşya sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Bir Alman firması olmakla birlikte sahipleri Türk olan ASKO, ülkenin en büyük mobilya zincir mağazalarından biri ve IKEA nın bu pazardaki en önemli rakibidir. Hava UlaĢımı: Türkiye ile Çek Cumhuriyeti arasında 15 Nisan 1996 tarihinde imzalanmış olan ikili Hava Ulaştırma Anlaşması kapsamında iki ülke milli havayolları tarafından İstanbul ve Prag arasında her gün düzenli seferler yapılmaktadır. ĠġBĠRLĠĞĠ OLANAKLARI Türkiye ile Çek Cumhuriyeti arasında sanayi alanında işbirliği I.Dünya Savaşı sonrasına dayanmaktadır. Türkiye nin sanayi altyapısının tesisinde örneğin şeker sanayi, otomotiv sanayi ve elektrik enerjisi üretim santrallerinin kurulmasında Çek sanayisinin önemli katkıları olmuştur. Gelişmiş bir sanayi altyapısına sahip olan Çek Cumhuriyeti nde, ortak teknoloji geliştirmesinin yanı sıra altyapı projeleri, tekstil, gıda, turizm, demir-çelik, mühendislik ürünleri, makine-ekipmanlar, otomotiv ve yan sanayi, enerji-taahhüt projeleri, denizcilik (sondaj, sismik teknoloji kullanımı, gemi parçaları vs.) alanında işbirliği imkânları mevcuttur. Çek mamul ve yarı mamulleri diğer Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında kalite ve fiyat avantajı nedeniyle Türk sanayisine cazip işbirliği imkânları sunmaktadır. 17
Çek Cumhuriyeti ve firmaları özellikle Türkiye nin coğrafi konumu dolayısıyla Orta Asya ve Kafkaslar bölgesini Avrupa ya bağlayacak gerekli altyapı projeleri, demiryolu ağları, bölge enerji kaynaklarının taşınması ve aktarımı için boru hatlarının yapımı konularında işbirliği olanakları ile ilgilenmektedirler. Yine, Türkiye deki enerji tesislerinin, santrallerinin inşası ve modernizasyonu, metro, otobüs, tramvay gibi ulaşım ekipmanlarının temini, gıda ve tekstil makinelerinin temini alanlarında ileri Çek teknolojisi ve mühendisliğinden yararlanılabilir. Bu ileri Çek mühendisliği Türk firmaları ile ortak faaliyetlerle bölgedeki ülkelere yayılabilir. Çek Cumhuriyeti ile beraber üçüncü ülkelerde ortak projelere girilmesi mümkündür. Türkiye, altyapı ve çevre gibi çeşitli alanlarda gelişimi sağlamaya yönelik Avrupa Birliği Çerçeve Programları fonlarından yararlanabilmektedir. Bu program fonlarından yararlanmak için de Türk firmaları, Çek firmaları ile ortaklaşa proje sunabilir, böylece projelerde Çek teknolojisinden yararlanmanın yanısıra Çek firmalarının AB tecrübesinden de faydalanılabilir. Çek Cumhuriyeti nde sanayi bölgelerinin gelişimi devlet teşvikleri ile desteklenmektedir. Bohemya ve Moravya bölgelerindeki sanayi bölgelerinin sunduğu cazip fırsatlar ve hizmetler Türk firmaları tarafından yatırım açısından değerlendirilebilir. ÇEK CUMHURĠYETĠ NDE ġġrket KURMA KOġULLARI Çek Cumhuriyeti nde şirket kurmak, ülkede yatırımda bulunmak isteyen girişimcilerin 18 veya üzeri yaşta olması ve sabıkalarının olmaması gereklidir. İş kurma girişimlerine başlandığında, vergi borcunun olmadığını gösterir belge ve kamu istihdam katkı payı borcu (yerel sosyal güvenlik ofislerinden temin edilebilir) olmadığını gösterir bir belgenin ilgili kuruma sunulması gerekmektedir. Tüm belgelerin üç aydan eski olmaması ve başvurunun içeriğine göre talep edilecek olan diğer belgelerin de asıllarının ilgili birime sunulması gereklidir. Müracaat esnasında, sunulan tüm destek imkânlarından faydalanabilmek için belli bir bankada 200 bin Çek Kronu bloke etmek gereklidir. Bu meblağ sadece müracaat sonrası kullanılabilir. Türkiye den alınan savcılık belgesi de 3 aydan daha eski olmamalı ve aynı temiz sicil belgesinin Çek Cumhuriyeti ilgili makamlarından da alınması gerekmektedir. Ayrıca işletmenin faaliyetlerini ve yazışmalarını sürdürebileceği bir adres belirtilmesi zorunludur. Tüm bu hazırlıklar esnasında Çek Cumhuriyeti, ilgili girişimcilere gereken kolaylığı sunmakta ve çeşitli destekler sağlamaktadır. Çek Cumhuriyeti ndeki ticari faaliyetleriniz için bir avukata başvurmanız önerilir. Avukatlık ücretleri yaklaşık 20 bin Çek Kronu dur. Çek Cumhuriyeti nin 2004 yılı itibariyle AB üyesi olması sebebiyle, Çek Cumhuriyetine ihracat yapabilmek için Türkiye-AB Gümrük Birliği hükümleri çerçevesinde hareket etmek gerekmektedir. Tarımsal ürün ihracatı, Türkiye-AB arasında imzalanan Ankara Anlaşması na bağlı olarak yapılan Katma Protokol hükümlerinin Tarımsal Ürünler bölümü hükümlerine göre yapılmaktadır. 18
Çek Cumhuriyetinde ithalat sırasında KDV tahsil edilmemekte, ithalatçı ithal ettiği malı devrettikten sonra beyanname ile ödeme yapmaktadır. YATIRIM VE TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERDE DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKEN HUSUSLAR Düşük verimlilik seviyesi, kötü marka yönetimi, zayıf yönetim (idare) kapasitesi ve dağıtım sistemindeki ulaşım eksikliği (dağıtım ağlarının zayıflığı) Çek pazarının belli başlı özellikleridir. Buna bağlı olarak Çek Cumhuriyeti ile ticari ilişkilerini geliştirmeyi amaçlayan firmalarımızın bu hususları dikkate alıp, ürünlerinde düşük fiyat, iyi kalite politikası yürütmeleri ve öncelikle perakende sektöründe yatırım veya ortak yatırım yoluyla dağıtım sistemini kontrol altında bulundurmaları tavsiye edilmektedir. Özellikle tekstil ve gıda alanında, Çek Cumhuriyeti ndeki perakende zincirleri hedef alınmalıdır. Hipermarket ve süpermarketlere fason üretim söz konusu olabilir. Refah seviyesi hızla yükselen Çek Cumhuriyeti ne markalı Türk tekstil-konfeksiyon ve deri ürünlerinin ihracat şansı yüksektir. Gelişmiş sanayi sektörünün yanı sıra, ileri düzeydeki ve modern otoyol ve demiryolu ağı, Çek Cumhuriyeti nin tüm Avrupa ile bağını güçlendirmektedir. Hızlı ve kolay erişim, Çek Cumhuriyeti ile ticarette dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Çek Cumhuriyeti ne özellikle yüksek teknoloji (hi-tech) alanında yatırım yapmak avantajlıdır. Hizmet sektörlerinde (su, gaz, elektrik tedariki) özelleştirme devam etmektedir. Çek Cumhuriyeti, müşteri ilişkileri, AR-GE, tasarım, bilgi teknolojisi, uzman çözüm ve yazılım-bilişim merkezlerini ülkeye çekerek bölgede lider olmayı hedeflemektedir. Bu da gerek hizmetler konusunda gerekse inşaat sektöründe ülkeye yatırımı teşvik etmektedir. Ayrıca yüksek kalitede emlak talebindeki artış da inşaat sektörünü, Türk firmaları için cazip hale getirmektedir. Ülkede ulaşım altyapı çalışmaları devam ettiğinden Türk firmaları bu alanda da yer alabilirler. Ancak 2008 tarihi itibariyle de Çek Cumhuriyeti nin Schengen vize alanına dahil olması Türk işadamları açısından büyük avantaj sağlamıştır. SORUNLAR İki ülke arasında muhabir bankacılık ilişkilerinin geliştirilmesi gerekmektedir. T.C. Prag Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği nin verilerine göre, özellikle vadeli satışlarda firmalar arasında borç-alacak ilişkisi problemleri yaşanmaktadır. İhracatçıların yapacakları satış anlaşmalarında bu hususa dikkat etmeleri önerilmektedir. İki ülke arasındaki karayolu taşımacılığında ücretsiz geçiş belge sayısının yeterli olmamasından dolayı uluslararası taşımacılık alanında sıkıntı yaşanmaktadır. 19
ANLAġMALAR Ticaret Anlaşması (Ağustos 1975) Uzun Vadeli Ekonomik, Teknik, Sınaî ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması (Mart 1976) Soma-B Özel Hesabının Tesisine İlişkin Protokol ( Şubat 1981) Turizm İşbirliği Anlaşması (Haziran 1981) Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması (Mart 1982) İkili Hava Ulaştırması Anlaşması (Nisan 1996) Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (Haziran 1997) Serbest Ticaret Anlaşması (Eylül 1998-1 Mayıs 2004 tarihi itibariyle Çek Cumhuriyeti nin AB üyeliği ile feshedilmiştir. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması (Kasım 1999 imzalanmış, Ocak 2004 yürürlüğe girmiştir.) TÜRK-ÇEK Ġġ KONSEYĠ A. KÜNYE KuruluĢ Yılı : 1991 Muhatap KuruluĢ : Çek Cumhuriyeti Ekonomi Odası Türk Tarafı BaĢkanı : Nazmi Akıman, Yönetim Kurulu Başkan Yard. Yüce Auto Motorlu Araçlar A.Ş. KarĢı Kanat BaĢkanı : Frantisek Vladar, CEO, CKD Energy B. KURULMA NEDENĠ Türk-Çekoslovak, İş Konseyi Eylül 1991 de DEİK ile Çekoslovak Ticaret ve Sanayi Ticaret Odası tarafından imzalanan İş Konseyi Anlaşması ile kurulmuş, ve ilk toplantı 1992 yılında düzenlenmiştir. 1993 yılında, Çekoslovakya nın Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye bölünmesi ile Türk-Çek İş Konseyi çalışmalarını Çek Ekonomi Odası ile işbirliği içinde yürütmektedir. Orta Avrupa çatısı altında faaliyet gösteren İş Konseyi, Türkiye ile Çek Cumhuriyeti arasında ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi, iki ülke iş dünyası arasındaki işbirliğinin kuvvetlendirilmesi ve yeni alanlara taşınması amacıyla kurulmuştur. Konsey, iş çevreleri arasında diyalog ve temasları geliştirmeyi hedeflemekte ve bilgi değişimini sağlamaktadır. Karşılıklı olarak her iki ülke düzenli gerçekleştirilen İş Konseyi Ortak Toplantılarına ek olarak çeşitli sektörel heyet ziyaretleri ve toplantılar, üst düzey resmi ziyaretlere katılım gerçekleşmiş ve fuar-sergi organizasyonlarına destek sağlanmıştır. 2000 yılı sonrasında AB üyelik çalışmaları ve integrasyonu kapsamında Çek iş dünyası AB ülkeleri iş örgütleri ve firmaları ile ilişkileri geliştirmeye öncelik vermişler, ancak Türkiye deki projeleri de takip etmişlerdir. Türkiye ve Türkiye üzerinden bölge pazarlara erişim avantajını değerlendirmeye çalışmaktadırlar. İş Konseyi etkinlikleri kapsamında çeşitli vesilelerle Çek Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı, İhracatı Geliştirme Ajansı (Czechexport) ve Yatırım Ajansı (Czechinvest), Sanayi Konfederasyonu, bölgesel Sanayi ve Ticaret Odaları (Brno) ile işbirliği yapılmıştır. Çek Cumhuriyeti Liberec Teknik Üniversitesi nden Prof. David Lukas ve beraberinde ELMARCO ve RNM Ltd. firmaları temsilcilerinin Türkiye ziyaretleri kapsamında, 20
DEİK/Türk-Çek İş Konseyi evsahipliğinde Çek Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu işbirliği ile 7 Aralık 2010 Salı günü TOBB Plaza İstanbul da bir toplantı gerçekleştirilmiştir. TATEF Fuarı vesilesiyle İstanbul a bir ziyaret gerçekleştiren Çek Cumhuriyeti İşadamları heyeti ile 19 Ekim 2010 tarihinde TOBB Plaza / İstanbul da bir toplantı gerçekleştirildi. Toplantıya Çek Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosu Irena Krasnicka, Ticaret Müşaviri Ales Uchytil ve Türk-Çek İş Konseyi Başkanı Nazmi Akıman ın yanı sıra Makina İmalatçıları Birliği ve Kocaeli Sanayi Odası ndan temsilciler ile Türk firma temsilcileri de katıldılar. Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği tarafından DEİK ve TOBB un katkılarıyla 12 Ekim 2010 tarihinde Ankara Sheraton Otel de Çek Ekonomi Kongresi Türkiye 2010 düzenlenmiş ve İş Konseyi Başkan Yardımcısı Halil Kulluk kongreye katılarak bir açılış konuşması gerçekleştirmiştir. Çek Cumhuriyeti nin AB Dönem Başkanlığı kapsamında, 29-30 Nisan 2009 tarihleri arasında Sayın Cumhurbaşkanı A. Gül ün Çek Cumhuriyeti ne resmi ziyareti vesilesiyle Çek Ekonomi Odası ile işbirliği içinde Türk-Çek İş Forumu düzenlenmiştir. İstanbul daki IMF-Dünya Bankası toplantıları kapsamında, 7 Ekim 2009 tarihinde Türk-Çek İş Konseyi tarafından düzenlenen kısıtlı katılımlı çalışma yemeğini Çek Cumhuriyeti Maliye Bakanı Eduard Janota ve T.C. Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek onurlandırmıştır. DEİK/Türk-Çek İş Konseyi, Çek Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı ve EBRD işbirliği ile 10-11 Aralık 2009 tarihinde Prag da gerçekleştirilen toplantıda, Türkiye ve bölge ülkelerindeki EBRD projeleri ve Türk-Çek işbirliği imkanları ele alınmıştır. Türkiye ve 3. pazarlarda uluslararası finansman modelleri ile enerji (yenilenebilir enerji) ve çevre teknolojileri alanlarında Türk-Çek ortak proje fırsatlarının 2010 ilkbahar döneminde İstanbul da gerçekleştirilecek bir seminer kapsamında ele alınması planlanmaktadır. Tarih- Yer 7 Aralık 2010, İstanbul Etkinlik Çek Cumhuriyeti Nanoteknoloji Uygulamaları ve İşbirliği Fırsatları Toplantısı 19 Ekim 2010, İstanbul Çek İşadamları Heyeti ile Toplantı 12 Ekim 2010, İstanbul Çek Ekonomi Kongresi Türkiye 2010 10-11 Aralık 2009, Prag 3 Aralık 2009, İstanbul 7 Ekim 2009, İstanbul 29-30 Nisan 2009, Prag 12 Mart 2009, Prag Çek Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı-DEİK-EBRD işbirliği ile Türkiye ve 3. Pazarlarda İşbirliği Fırsatları Toplantısı Çek Cumhuriyeti Senatosu Parlamenterler Heyeti le çalışma yemeği Çek Cumhuriyeti Maliye Bakanı E. Janota ve T.C. Maliye Bakanı M. Şimşek ile kısıtlı katılımlı çalışma yemeği Cumhurbaşkanı Sayın A. Gül ün Çek Cumhuriyeti ne resmi ziyareti vesilesiyle Türk İşadamları Heyeti ziyareti ve Türk-Çek İş Forumu Başmüzakereci ve Devlet Bakanı Egemen Bağış ın Prag ziyareti vesilesiyle, Türk-Çek İş Konseyi Çalışma Kahvaltısı 21
14 Ekim 2008, İstanbul Türk-Çek İş Forumu 9 Ekim 2008, İstanbul 17 Nisan 2008, Prag Çek Cumhuriyeti Başbakanı nın Türkiye Ziyareti vesilesiyle İş Konseyi Toplantısı Genişleyen Avrupa da Yeni Ortak : Türkiye başlıklı Konferansa Katılım 28 Kasım 2007, İstanbul Çek Exporter Dergisi Editörü ile Toplantı 15-16 Kasım 2007, Prag Başbakan R.T. Erdoğan in Çek Cumhuriyeti ne resmi ziyareti vesilesiyle İş Konseyi Ortak Toplantısı T.C. Prag Büyükelçisi Koray Targay ile Tanışma 8 Şubat 2007, İstanbul Toplantısı Çek Cumhurbaşkanı V. Klaus ve beraberindeki 20 Nisan 2006, İzmir İşadamları Heyeti nin Türkiye ziyareti vesilesiyle İş Konseyi Ortak Toplantısı Çek Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi ile Çalışma 28 Mart 2006, İstanbul Yemeği 18 Şubat 2006, İstanbul Çek Dışişleri Bakanı ile Çalışma Yemeği 29 Eylül 2005, İstanbul Çek Başbakan Yard ile Çalışma Yemeği 13 Eylül 2005, İzmir Türk-Çek İşadamları Toplantısı ve İkili Görüşmeler 3 Ağustos 2005, İstanbul Çek Cumhuriyeti Başkonsolosu Martin Jankovec e Veda Yemeği 4 Mayıs 2005, İstanbul Çek Cumhurbaşkanı Sn. Vaclav Klaus onuruna verilen yemek 15 Nisan 2005, İstanbul Task of Prague Festival kapsamında düzenlenen öğle yemeği 26 Mayıs 2004, İstanbul Çek Parlamenter Heyeti ile Çalışma Yemeği Başbakan Yardımcısı Abdüllatif Şener'in katılımıyla 6-8 Nisan 2004, Prag Türk-Çek İş Konseyi Ortak Toplantısı ve Türkiye-Çek Cumhuriyeti KEK III. Dönem Toplantısına Katılım Yeni göreve atanan Çek Cumhuriyeti İstanbul 11 Mart 2004, İstanbul Başkonsolosu Dr. Martin Jankovec ile Çalışma Yemeği 30 Nisan 2003, Ankara Çek Cumhuriyeti nin Ankara Büyükelçiliği ni Ziyaret Çek Cumhuriyeti Başbakanı V. Spidla ve beraberindeki 3 Ekim 2003, İstanbul İşadamları Heyeti nin Türkiye Ziyareti vesilesiyle, Türk- Çek İş Konseyi Toplantısı T.C. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer in Çek 7 Mart 2002, Prag Cumhuriyeti ne resmi ziyareti vesilesiyle, Türk-Çek İş Konseyi Ortak Toplantısı 25-26 Haziran 2001, Prag 12 Ekim 2000, İstanbul VI. Ortak Toplantı dolayısıyla Türk İşadamları Heyeti nin Çek Cumhuriyeti Ziyareti ve Çek Cumhuriyeti nin en gelişmiş 2. sanayi şehri olan Brno da Türk-Çek İş Konseyi Toplantısı Çek Cumhurbaşkanı V. Havel in Türkiye ziyareti vesilesiyle, Türk-Çek İş Konseyi Toplantısı 22