İSTATİSTİKLERLE SAKARYA 2010 T.C. SAKARYA VALİLİĞİ

İSTATİSTİKLERLE SAKARYA 2010 T.C. SAKARYA VALİLİĞİ

İstatistiki veri, bilgi ve yayın istekleri için TÜİK Kocaeli Bölge Müdürlüğü Tel: + (262) 321 52 86 / 152 Fax: + (262) 322 44 25 İnternet http://www.tuik.gov.tr E-Posta tuikkocaeli@tuik.gov.tr Sakarya Valiliği, TR42 Doğu Marmara Kalkınma Ajansı ve Türkiye İstatistik Kurumu Kocaeli Bölge Müdürlüğü İşbirliği ile hazırlanmıştır. Bu yayının 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre her hakkı T.C. Sakarya Valiliği ne aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Kitapçıkta kullanılan görsellerin bir kısmı Sakarya Büyükşehir Belediyesi nden alınmıştır. ISBN: 978 605 87691 1 3 Kocaeli Gazetecilik ve Yayın A.Ş. www.kocaeligazetesi.com.tr Haziran 2011-10.000 Adet

Önsöz ÖNSÖZ Küresel rekabetin ivme kazandığı bir dünyada yaşamaktayız. Küreselleşme ile yaşanan bu değişim sürecinde güvenilir bilgi sistemlerine olan ihtiyacı her geçen gün daha da artırmaktadır. Kamu ve özel kesim yöneticileri tarafından yapılan planların başarıya ulaşması doğru ve zamanlı göstergelere bağlıdır. Kurtuluşa yazılan unutulmaz destanın diyarı, kültür mozaiği Sakarya ilimize ilişkin göstergelerin yer aldığı İstatistiklerle Sakarya, 2010 kitapçığı, her yaştan ve her eğitim düzeyinden kullanıcıyı tatmin edecek görsellikte ve anlaşılırlıkta her ortamda başvurulabilir, güvenilir bir kaynaktır. Gelecekte görmek istenilen ve her yönüyle örnek bir şehir yaratma yolunda yapılacak projelere rehberlik edecek bu çalışmanın oluşturulmasında emeği geçen Türkiye İstatistik Kurumu Kocaeli Bölge Müdürlüğüne teşekkür eder bu tür çalışmaların devam etmesini temenni ederim. Mustafa BÜYÜK Sakarya Valisi MARKA Yönetim Kurulu Başkanı

Önsöz ÖNSÖZ Bilginin üretilmesi kadar açık, şeffaf ve hızlı bir biçimde topluma aktarılması da önemlidir. Güncel ve güvenilir bilgiye olan ihtiyacın giderek arttığı bilgi çağı olarak nitelendirilen günümüzde bölgesel düzeyde olduğu kadar iller ve ilçeler düzeyinde de güvenilir istatistiki bilgilere gereksinim duyulmaktadır. Karar alıcıların, araştırmacıların ve diğer kullanıcıların beklentilerine cevap verebilecek çeşitlilikte, kaliteli, güncel, güvenilir, tarafsız ve uluslararası standartlara uygun istatistikleri üretmek misyonuyla çalışan Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) 26 taşra teşkilatından biri olan Kocaeli Bölge Müdürlüğümüz, sorumluluk alanına giren Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova illerindeki istatistiki çalışmaları yürütmektedir. Bu yayının hazırlanma sürecinde başından beri gösterdikleri yakın ilgi ve desteklerinden dolayı Sakarya Valisi ve MARKA Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Mustafa BÜYÜK e teşekkürü borç bilirim. Cep Kitapçığının yayımı noktasında hiçbir fedakârlıktan kaçınmayarak yayının basımını sağlayan MARKA Genel Sekreteri Sayın Erkan AYAN a ayrıca teşekkürlerimi sunarım. TÜİK Kocaeli Bölge Müdürlüğü tarafından istatistiklerin derlenmesi sürecinde kalite ve tarafsızlıktan ödün vermeden yapılan çalışmaların bir ürünü olan İstatistiklerle Sakarya, 2010 yayınının akademisyenlere, yöneticilere, sivil toplum örgütlerine, özel girişimlere ve Sakarya iline ilgi duyan tüm kullanıcılara yararlı olmasını dilerim. Şemsettin ÖZCAN Türkiye İstatistik Kurumu Kocaeli Bölge Müdürü

İçindekiler Sayfa no Temel Göstergeler 2 Arazi 4 İklim 5 Çevre 7 Nüfus 11 Göç 33 Demografi 39 Sağlık 46 Eğitim, Kültür 51 Adalet, Seçim 68 İşgücü 73 Gelir, Tüketim 80 Fiyat 86 Dış Ticaret 90 Tarım 95 İş İstatistikleri 105 Enerji 109 Bina İnşaatı 111 Ulaştırma 113 Ulusal Hesaplar 118 Maliye 122 Semboller Bilgi yoktur - Bilgi geçicidir *

Temel Göstergeler Türkiye ve Sakarya ili Temel Göstergeleri, 81 il içindeki sırası TR Türkiye TR422 Sakarya Gösterge Veri Veri Sıra Şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı 2010 % 76,3 74,1 14 Nüfus yoğunluğu (1) 2010 96 180 10 Toplam yaş bağımlılık oranı 2010 48,9 46,7 53 Yıllık nüfus artış hızı 15,88 13,03 25 Cinsiyet oranı 2010 % 101,0 100,0 43 Net göç hızı 2009 2010-1,9 18 Okuma yazma bilen oranı (6+ yaş) 2010 % 94,0 95,3 15 İlköğretimde öğretmen başına öğrenci sayısı (2) 2010/2011 21 20 21 Yüzbin kişi başına hastane yatak sayısı (3) 262 189 58 2008 Uzman hekim sayısı 2006 57 882 371 33 Bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayısı (4) 2009 275 192 69 Kaynak: (1) Nüfus Yoğunluğu Sakarya Valiliği İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğünden alınan yüzölçüm bilgilerine göre hesaplanmıştır. (2) Milli Eğitim Bakanlığı (3) Sağlık Bakanlığı (4) Kütüphane ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 2 Sakarya Valiliği

Temel Göstergeler Türkiye ve Sakarya ili Temel Göstergeleri, 81 il içindeki sırası (devam) Kişi başına elektrik tüketimi (5) 2009 Bin kişi başına otomobil sayısı (6) 2010 TR Türkiye TR422 Sakarya Gösterge Veri Veri Sıra (kwh) 2 162 2 082 24 102 90 37 Bir milyon nüfusta trafik kaza sayısı (7) 2008 1 457 1 850 20 İşsizlik Oranı 2010 (%) 14,0 11,0 48 İthalat (8) 2010 (Milyon $) 185 535 1 005 14 İhracat (8) 2010 (Milyon $) 113 976 1 678 10 Kişi başına ithalat (8) 2010 ($) 2 517 1 151 13 Kişi başına ihracat (8) 2010 ($) 1 546 1 923 7 Kişi başına bitkisel üretim değeri 2009 Kişi başına canlı hayvanlar değeri 2009 Kişi başına hayvansal ürünler değeri 2009 Belediyelerde kişi başına temin edilen günlük su miktarı 2008 (YTL) 941 1 101 38 (YTL) 388 541 43 (YTL) 367 1 346 4 (lt/ kişigün) 215 273 18 Kaynak: (5) Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (6) Emniyet Genel Müdürlüğü (7) Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı (8) İhracat ve ithalat verileri, firma vergi kimlik numaralarının bağlı olduğu ile göre oluşturulmuştur. Not. 2010 Dış Ticaret verileri geçicidir. Sakarya Valiliği 3

Arazi Yüzölçümüne göre Sakarya ilçeleri Yüzölçümü (km²) Sakarya ili 4 471 Yüzölçümü en büyük olan ilçeler Geyve 666 Hendek 657 Karasu 405 Yüzölçümü en küçük olan ilçeler Serdivan 120 Karapürçek 118 Arifiye 80 Kaynak: Sakarya Valiliği İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü. 4 Sakarya Valiliği

İklim Sakarya iklim göstergeleri, 2010 Aylar Aylık maksimum sıcaklık (ºC) Aylık minimum sıcaklık (ºC) Aylık ortalama nem (%) Ocak 25,8-6,3 76,9 Şubat 25,9-3,0 75,0 Mart 25,0-0,2 74,1 Nisan 29,2 3,7 73,9 Mayıs 34,2 7,7 64,4 Haziran 37,2 15,5 74,0 Temmuz 34,8 17,3 70,4 Ağustos 38,5 17,7 68,5 Eylül 33,4 12,0 75,2 Ekim 27,4 3,9 77,9 Kasım 28,7 3,0 64,6 Aralık 28,5-0,4 71,1 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Sakarya İstasyon Müdürlüğü. Sakarya Valiliği 5

İklim Sakarya iklim göstergeleri, 2010 Aylar Aylık toplam yağış (mm) Aylık ortalama günlük toplam güneşlenme süresi (saat) Ocak 126,2 1,3 Şubat 123,9 1,9 Mart 91,5 4,0 Nisan 98,2 5,7 Mayıs 82,3 7,8 Haziran 59,0 6,7 Temmuz 15,4 8,8 Ağustos 3,8 9,1 Eylül 71,2 5,6 Ekim 202,6 2,6 Kasım 19,2 4,7 Aralık 130,8 1,9 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Sakarya İstasyon Müdürlüğü. 6 Sakarya Valiliği

Çevre İstatistikleri Çevresel Hizmet Verilen Nüfus Oranları, 2008 TR TR422 Türkiye Sakarya Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı (%) 88 86 İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı (%) 99 100 Atık hizmeti verilen belediye nüfusunun toplam nüfusa oranı (%) 82 78 Atık hizmeti verilen belediye nüfusunun belediye nüfusuna oranı (%) 99 100 Atıksu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun belediye nüfusu içindeki payı (%) 56 73 Sakarya Valiliği 7

Çevre İstatistikleri Çevresel Atık İstatistikleri, 2008 TR Türkiye TR422 Sakarya Kişi başı ortalama belediye atık miktarı (kg/kişi-gün) 1,15 1,18 Belediye tarafından ya da belediye adına toplanan atık miktarı (1000 ton) 24 361 280 Çöp depolama sahalarında bertaraf edilen belediye atık miktarı (1000 ton) 23 798 280 Diğer bertaraf (çöp depolama sahası ve yakma tesisi hariç) (1000 ton) 563-8 Sakarya Valiliği

Çevre İstatistikleri İçme ve Kullanma Suyu İstatistikleri, 2008 TR Türkiye TR422 Sakarya Belediyelerde kişi başı temin edilen günlük su miktarı (litre/kişi-gün) 215 273 Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı (1000 m3/yıl) 4 557 074 64 705 Belediyelerde içme ve kullanma suyu şebekesi için çekilen yüzey suyu miktarı (1000 m3/yıl) 2 220 421 58 954 Belediyelerde içme ve kullanma suyu şebekesi için çekilen yeraltı suyu miktarı (1000 m3/yıl) 2 336 654 5 751 Su temini için belediyelerin toplam yatırım harcamaları (YTL) 1 465 485 765 14 260 200 Sakarya Valiliği 9

Çevre İstatistikleri. Atık Su İstatistikleri, 2008 TR TR422 Türkiye Sakarya Belediyelerde kişi başı günlük atıksu miktarı (litre/kişi-gün) 173 218 Belediyelerde kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksu miktarı (1000 metreküp/yıl) 3 261 455 44 215 Belediyeler tarafından arıtılan atıksu miktarı (1000 metreküp/yıl) 2 251 581 40 880 Belediyelerdeki toplam atıksu arıtma tesisi sayısı 236 2 Belediyelerdeki gelişmiş atıksu arıtma tesisi sayısı 32 1 Atıksuların toplanması ve arıtımı için belediyelerin toplam yatırım harcamaları (YTL) 518 585 047 3 286 282 10 Sakarya Valiliği

Nüfus Nüfus, 1927 2010 Nüfus Sayım yılı (1) Türkiye Sakarya (2) 1927 13 648 270-1935 16 158 018-1940 17 820 950-1945 18 790 174-1950 20 947 188-1955 24 064 763 297 108 1960 27 754 820 361 992 1965 31 391 421 404 078 1970 35 605 176 459 052 1975 40 347 719 495 649 1980 44 736 957 548 747 1985 50 664 458 610 500 1990 56 473 035 683 061 2000 67 803 927 756 168 2007 70 586 256 835 222 2008 71 517 100 851 292 2009 72 561 312 861 570 2010 73 722 988 872 872 (1) (2) 1927 yılından 2000 yılına kadar olan veriler Genel Nüfus Sayımlarından elde edilmiştir. 2007 ve sonraki yıllara ait veriler Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nden elde edilmiştir. Sakarya ili 01.12.1954 tarih ve 6419 sayılı kanunla Kocaeli ilinden ayrılmıştır Sakarya Valiliği 11

Nüfus İl, ilçe, belediye ve köy sayısı, 31.12.2010 Türkiye Sakarya İlçe sayısı 957 16 Belediye sayısı 2 934 28 Köy sayısı 34 402 428 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 Not. Yerleşim yeri (il, ilçe, belediye, köy) sayıları belirlenirken; Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 5393 sayılı Belediye Yasası nın 8. ve 11. maddeleri ve ilgili diğer mevzuat uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanında yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan idari bağlılık ve tüzel kişilik değişiklikleri dikkate alınmıştır. Ayrıca, 5747 sayılı yasa ile kurulan ve belediye organlarının seçimi 29/03/2009 tarihli Mahalli İdareler Seçiminde yapılan 43 ilçe, belediye sayısına dâhil edilmiştir. 12 Sakarya Valiliği

Nüfus Yıllık nüfus artış hızı, 1935 2010 (Binde- ) Sayım yılı (1) Türkiye Sakarya (2) 1935 21,10-1940 17,03 (3) - 1945 10,59-1950 21,73-1955 27,75-1960 28,53 39,51 1965 24,63 22,00 1970 25,19 25,51 1975 25,01 15,34 1980 20,65 20,35 1985 24,88 21,33 1990 21,71 22,46 2000 18,28 10,17 2008 13,10 19,06 2009 14,50 12,00 2010 15,88 13,03 (1) 1935 yılından 2000 yılına kadar olan veriler Genel Nüfus Sayımlarından elde edilmiştir. 2008 ve sonraki yıllara ait veriler Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nden elde edilmiştir. (2) Sakarya ili 01.12.1954 tarih ve 6419 sayılı kanunla Kocaeli ilinden ayrılmıştır. (3) Hatay ilinin nüfusu toplama dahil edilerek hesap edilmiştir. Sakarya Valiliği 13

Nüfus Nüfus büyüklüğüne göre ilçe nüfusları, 31.12.2010 Nüfus Sakarya ili 872 872 Adapazarı 245 458 Nüfusu en fazla olan ilçeler Serdivan 90 680 Akyazı 83 191 Hendek 73 815 Nüfusu en az olan ilçeler Söğütlü 14 249 Karapürçek 12 326 Taraklı 7 337 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Not. İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. 14 Sakarya Valiliği

Nüfus Nüfus yoğunluğu, 2000 2010 (kişi/km²) Sayım yılı Türkiye Sakarya 2000 88 169 2007 92 187 2008 93 190 2009 94 193 2010 96 195 Not. 1. Not. 2. Türkiye'nin yüzölçümü 769_604 km2; Sakarya nın yüzölçümü 4 471 km 2 'dir. Sakarya nın yüzölçümü (ilçeler bazında) Sakarya Valiliği İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Harita Şube Müdürlüğü nden alınmıştır. Nüfus yoğunlukları bu yüzölçümüne göre hesaplanmıştır. Sakarya Valiliği 15

Nüfus Sakarya ilçe nüfusları, 31.12.2010 Toplam İl/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam 872 872 646 899 225 973 Akyazı 83 191 41 369 41 822 Geyve 46 846 20 941 25 905 Hendek 73 815 44 247 29 568 Karasu 53 708 28 782 24 926 Kaynarca 23 085 5 200 17 885 Sapanca 37 652 32 289 5 363 Kocaali 22 983 12 080 10 903 Pamukova 26 640 16 037 10 603 Taraklı 7 337 2 983 4 354 Ferizli 23 620 12 802 10 818 Karapürçek 12 326 7 351 4 975 Söğütlü 14 249 8 281 5 968 Adapazarı 245 458 233 023 12 435 Arifiye 37 864 32 550 5 314 Erenler 73 418 66 373 7 045 Serdivan 90 680 82 591 8 089 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 16 Sakarya Valiliği

Nüfus 2009 2010 dönemi nüfus artış hızı en yüksek ve en düşük olan ilçeler ADNKS nüfusu 2009 2010 ADNKS nüfusu Yıllık nüfus artış hızı ( ) Nüfus artış hızı en yüksek olan ilçeler Serdivan 81 943 90 680 101,31 Sapanca 36 856 37 652 21,37 Arifiye 37 245 37 864 16,48 Nüfus artış hızı en düşük olan ilçeler Ferizli 23 877 23 620-10,82 Taraklı 7 549 7 337-28,49 Kocaali 24 141 22 983-49,16 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Sakarya Valiliği 17

Nüfus Nüfus ve nüfus yoğunluğu bakımından Sakarya ilçeleri, 31.12.2010 Nüfus Yüzölçümü (km²) Nüfus Yoğunluğu (kişi/km²) Toplam 872 872 4 471 195 Akyazı 83 191 306 272 Geyve 46 846 666 70 Hendek 73 815 657 112 Karasu 53 708 405 133 Kaynarca 23 085 332 70 Sapanca 37 652 182 207 Kocaali 22 983 259 89 Pamukova 26 640 280 95 Taraklı 7 337 292 25 Ferizli 23 620 167 141 Karapürçek 12 326 118 104 Söğütlü 14 249 147 97 Adapazarı 245 458 335 733 Arifiye 37 864 80 473 Erenler 73 418 125 587 Serdivan 90 680 120 756 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 Not. Nüfus yoğunlukları Sakarya Valiliği İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Harita Şube Müdürlüğü nden alınan yüzölçümlere göre hesaplanmıştır. 18 Sakarya Valiliği

Nüfus Nüfus yoğunluğuna göre Sakarya ilçeleri, 31.12.2010 Nüfus Yüzölçümü (km²) Nüfus Yoğunluğu (kişi/km²) Sakarya ili 872 872 4 471 195 Nüfus yoğunluğu en fazla olan ilçeler Serdivan 90 680 120 756 Adapazarı 245 458 335 733 Erenler 73 418 125 587 Nüfus yoğunluğu en az olan ilçeler Geyve 46 846 666 70 Karynarca 23 085 332 70 Taraklı 7 337 292 25 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Sakarya Valiliği 19

Nüfus Sakarya belediye nüfusları, 31.12.2010 İlçe Belediye Nüfus Sıra Nüfusu en fazla olan belediyeler Adapazarı Adapazarı 233 023 1 Serdivan Serdivan 82 591 2 Erenler Erenler 66 373 3 Nüfusu en az olan belediyeler Karasu Darıçayırı 1 745 26 Karasu Yuvalıdere 1 150 27 Kocaali Lahna 1 071 28 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. 29 Mart 2009 tarihli Genel Mahalli İdareler Seçimi'nden sonra, 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 8. ve 11. maddelerine göre yapılmış olan birleşme ve katılmalar, belediye nüfuslarına dâhil değildir. Birleşen veya katılan yerlerin nüfusu, söz konusu Yasa'nın 12. maddesi gereğince mevcut tüzel kişiliklerinde gösterilmiştir. 20 Sakarya Valiliği

Nüfus Sakarya belediye nüfusları, 31.12.2010 İlçe Belediye Nüfus Sıra Akyazı Akyazı 41 369 5 Dokurcun 2 597 22 Kuzuluk 5 856 15 Altındere 4 344 18 Geyve Geyve 20 941 9 Alifuatpaşa 5 454 16 Hendek Hendek 44 247 4 Çamlıca 2 937 20 Karasu Karasu 28 782 8 Yuvalıdere 1 150 27 Kurudere 2 480 23 Darıçayırı 1 745 26 Limandere 2 260 24 Kaynarca Kaynarca 5 200 17 Sapanca Sapanca 32 289 7 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. 29 Mart 2009 tarihli Genel Mahalli İdareler Seçimi'nden sonra, 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 8. ve 11. maddelerine göre yapılmış olan birleşme ve katılmalar, belediye nüfuslarına dâhil değildir. Birleşen veya katılan yerlerin nüfusu, söz konusu Yasa'nın 12. maddesi gereğince mevcut tüzel kişiliklerinde gösterilmiştir. Sakarya Valiliği 21

Nüfus Sakarya belediye nüfusları, 31.12.2010 (devam) İlçe Belediye Nüfus Sıra Kocaali Kocaali 12 080 12 Lahna 1 071 28 Pamukova Pamukova 16 037 10 Taraklı Taraklı 2 983 19 Ferizli Ferizli 12 802 11 Sinanoğlu 2 767 21 Gölkent 1 844 25 Karapürçek Karapürçek 7 351 14 Söğütlü Söğütlü 8 281 13 Adapazarı Adapazarı 233 023 1 Arifiye Arifiye 32 550 6 Erenler Erenler 66 373 3 Serdivan Serdivan 82 591 2 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. 29 Mart 2009 tarihli Genel Mahalli İdareler Seçimi'nden sonra, 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 8. ve 11. maddelerine göre yapılmış olan birleşme ve katılmalar, belediye nüfuslarına dâhil değildir. Birleşen veya katılan yerlerin nüfusu, söz konusu Yasa'nın 12. maddesi gereğince mevcut tüzel kişiliklerinde gösterilmiştir. 22 Sakarya Valiliği

Nüfus Sakarya Valiliği 23

Nüfus Sakarya ilçe merkez belediye nüfusları, 31.12.2010 Belediye Toplam Erkek Kadın Sakarya Büyükşehir Belediyesi 646 899 323 682 323 217 Nüfusu en fazla olan ilçe belediyeleri Adapazarı 233 023 116 264 116 759 Serdivan 82 591 41 667 40 924 Erenler 66 373 33 353 33 020 Nüfusu en az olan ilçe belediyeleri Karapürçek 7 351 3 733 3 618 Kaynarca 5 200 2 622 2 578 Taraklı 2 983 1 483 1 500 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. 29 Mart 2009 tarihli Genel Mahalli İdareler Seçimi'nden sonra, 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 8. ve 11. maddelerine göre yapılmış olan birleşme ve katılmalar, belediye nüfuslarına dâhil değildir. Birleşen veya katılan yerlerin nüfusu, söz konusu Yasa'nın 12. maddesi gereğince mevcut tüzel kişiliklerinde gösterilmiştir. 24 Sakarya Valiliği

Nüfus Yaş grubuna göre nüfus, 31.12.2010 Türkiye Sakarya Yaş grubu Nüfus Oran (%) Nüfus Oran (%) Toplam 73 722 988 100 872 872 100 0-4 6 178 723 8,38 66 172 7,58 5-9 6 131 118 8,32 69 220 7,93 10-14 6 568 741 8,91 73 505 8,42 15-19 6 277 307 8,51 71 780 8,22 20-24 6 267 787 8,50 68 488 7,85 25-29 6 437 922 8,73 73 376 8,41 30-34 6 209 967 8,42 74 446 8,53 35-39 5 566 117 7,55 67 437 7,73 40-44 4 594 723 6,23 56 913 6,52 45-49 4 700 291 6,38 57 885 6,63 50-54 3 706 289 5,03 49 434 5,66 55-59 3 264 313 4,43 42 268 4,84 60-64 2 491 954 3,38 33 032 3,78 65-69 1 807 292 2,45 23 418 2,68 70-74 1 420 784 1,93 18 270 2,09 75-79 1 118 047 1,52 14 405 1,65 80-84 664 301 0,90 8 931 1,02 85-89 244 362 0,33 2 993 0,34 90+ 72 950 0,10 899 0,10 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Not. Tablodaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. Sakarya Valiliği 25

Nüfus Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, Sakarya 31.12.2010 Yaş grubu Toplam Erkek Kadın Toplam 872 872 436 494 436 378 0-4 66 172 34 157 32 015 5-9 69 220 35 619 33 601 10-14 73 505 37 756 35 749 15-19 71 780 36 652 35 128 20-24 68 488 32 268 36 220 25-29 73 376 37 030 36 346 30-34 74 446 38 066 36 380 35-39 67 437 33 939 33 498 40-44 56 913 29 162 27 751 45-49 57 885 28 870 29 015 50-54 49 434 25 280 24 154 55-59 42 268 21 165 21 103 60-64 33 032 16 387 16 645 65-69 23 418 11 079 12 339 70-74 18 270 8 169 10 101 75-79 14 405 6 240 8 165 80-84 8 931 3 418 5 513 85-89 2 993 1 003 1 990 90+ 899 234 665 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)ı. 26 Sakarya Valiliği

Nüfus İl/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu, 2010 Türkiye Sakarya Toplam nüfus 73 722 988 872 872 İl ve ilçe merkezi 56 222 356 646 899 Erkek 28 308 856 323 682 Kadın 27 913 500 323 217 Belde ve köy 17 500 632 225 973 Erkek 8 734 326 112 812 Kadın 8 766 306 113 161 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not. İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. Sakarya Valiliği 27

Nüfus Sakarya il/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu 2009 2010 Toplam nüfus 861 570 872 872 İl ve ilçe merkezi 633 158 646 899 Erkek 317 215 323 682 Kadın 315 943 323 217 Belde ve köy 228 412 225 973 Erkek 114 046 112 812 Kadın 114 366 113 161 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not. İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır. 28 Sakarya Valiliği

Nüfus Ortanca yaş ve yaş bağımlılık oranı, 2009 2010 2009 2010 Türkiye Ortanca yaş 28,8 29,2 Toplam yaş bağımlılık oranı 49,25 48,89 Yaşlı bağımlılık oranı (65+ yaş) 10,46 10,76 Genç bağımlılık oranı (0-14 yaş) 38,79 38,13 Sakarya Ortanca yaş 30,4 30,9 Toplam yaş bağımlılık oranı 46,95 46,69 Yaşlı bağımlılık oranı (65+ yaş) 11,27 11,58 Genç bağımlılık oranı (0-14 yaş) 35,67 35,11 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nuçlar Nüfus Sayımı Sakarya Valiliği 29

Nüfus Sakarya ili ilçe okuma yazma bilen oranı (6+ yaş), 2010 Okuma Yazma Bilen Oranı (%) Toplam Erkek Kadın Adapazarı 96,86 99,06 94,67 Akyazı 93,62 98,10 89,22 Arifiye 96,21 98,54 93,84 Erenler 96,31 98,91 93,71 Ferizli 93,65 97,83 89,48 Geyve 93,13 97,25 89,10 Hendek 94,09 98,37 89,87 Karapürçek 93,39 97,63 89,08 Karasu 93,24 97,88 88,67 Kaynarca 92,47 96,81 88,04 Kocaali 91,73 97,56 86,05 Pamukova 94,99 98,28 91,79 Sapanca 96,02 98,58 93,48 Serdivan 97,31 99,14 95,45 Söğütlü 93,53 97,92 89,14 Taraklı 89,31 94,70 84,09 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 30 Sakarya Valiliği

Nüfus Sakarya ili ilçe çağ nüfusları, 2010 Yaş Grubu 0-2 3-5 6-13 14-17 18-21 22-24 25+ Akyazı 3 855 4 054 11 940 5 872 4 490 3 701 49 279 Geyve 2 178 2 186 6 077 2 897 2 519 2 129 28 860 Hendek 3 384 3 469 9 873 4 724 5 014 3 878 43 473 Karasu 2 244 2 451 7 435 3 954 3 036 2 487 32 101 Kaynarca 970 970 3 161 1 651 1 319 1 116 13 898 Sapanca 1 763 1 712 4 966 2 703 2 235 1 719 22 554 Kocaali 876 997 3 156 1 548 1 210 900 14 296 Pamukova 1 151 1 296 3 337 1 801 1 501 1 200 16 354 Taraklı 275 320 916 451 401 315 4 659 Ferizli 1 022 1 058 3 112 1 585 1 437 1 100 14 306 Karapürçek 668 690 1 844 905 729 624 6 866 Söğütlü 540 543 1 603 943 810 667 9 143 Adapazarı 10 910 11 085 31 169 15 110 14 215 11 747 151 222 Arifiye 1 906 1 873 5 469 2 819 2 385 1 853 21 559 Erenler 3 472 3 547 9 897 4 952 4 430 3 568 43 552 Serdivan 3 867 3 907 11 132 5 803 8 950 5 436 51 585 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Sakarya Valiliği 31

Nüfus Sakarya ili ortalama hanehalkı büyüklükleri, 2010 Toplam Şehir Köy Akyazı 4,10 3,97 4,23 Geyve 3,98 3,93 4,02 Hendek 4,01 3,89 4,19 Karasu 3,86 3,75 4,00 Kaynarca 4,49 3,83 4,73 Sapanca 3,96 3,95 4,03 Kocaali 3,67 3,76 3,57 Pamukova 3,78 3,72 3,86 Taraklı 3,90 3,52 4,21 Ferizli 3,86 3,90 3,81 Karapürçek 4,45 4,48 4,40 Söğütlü 3,93 4,12 3,70 Adapazarı 3,84 3,80 4,71 Arifiye 4,38 4,39 4,34 Erenler 4,28 4,23 4,77 Serdivan 4,03 4,02 4,07 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 32 Sakarya Valiliği

Göç Alınan göç, verilen göç, net göç ve net göç hızı, Sakarya Dönemi 2008-2009 2009-2010 Dönem sonu nüfusu 861 570 872 872 Aldığı göç 25 376 26 248 Verdiği göç 21 665 24 627 Net göç 3 711 1 621 Net göç hızı (binde) 4,32 1,86 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sakarya Valiliği 33

Göç Sakarya ilinin diğer illerden aldığı göç 2009 2010 Dönemi Sayı Oran (%) Toplam 26 248 - En fazla göç aldığı iller İstanbul 6 924 26,38 Kocaeli 2 899 11,04 Ankara 1 117 4,26 Düzce 1 080 4,11 Bursa 962 3,67 En az göç aldığı iller Aksaray 56 0,21 Karaman 53 0,20 Burdur 36 0,14 Kilis 28 0,11 Tunceli 26 0,10 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 34 Sakarya Valiliği

Göç Sakarya ilinin diğer illere verdiği göç 2009-2010 Dönemi Sayı Oran (%) Toplam 24 627 - En fazla göç verdiği iller İstanbul 7 670 31,14 Kocaeli 3 464 14,07 Ankara 1 125 4,57 Bursa 1 050 4,26 Düzce 1 001 4,06 En az göç verdiği iller Karaman 29 0,12 Bitlis 29 0,12 Uşak 28 0,11 Bayburt 20 0,08 Tunceli 14 0,06 Kilis 11 0,04 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sakarya Valiliği 35

Göç Sakarya İli ilçe göç bilgileri, 2009 Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı ( ) Akyazı 2 579 3 637-1 058-12,63 Geyve 2 077 2 293-216 -4,63 Hendek 4 582 4 866-284 -3,83 Karasu 3 040 3 469-429 -7,94 Kaynarca 801 1 078-277 -11,90 Sapanca 1 510 1 769-259 -7,00 Kocaali 1 341 2 058-717 -29,27 Pamukova 1 373 1 553-180 -6,70 Taraklı 227 327-100 -13,16 Ferizli 967 1 185-218 -9,09 Karapürçek 249 401-152 -12,14 Söğütlü 541 439 102 7,18 Adapazarı 9 683 7 052 2 631 10,88 Arifiye 1 314 1 267 47 1,26 Erenler 2 448 2 161 287 3,97 Serdivan 6 996 2 462 4 534 56,91 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2009 36 Sakarya Valiliği

Göç Sakarya ilinde ikamet edenlerin nüfusa kayıtlı oldukları iller, 2010 Sakarya ilinde ikamet edenler Sayı Oran (%) Sakarya'da ikamet eden Sakarya'lılar 666 000 76,44 En fazla nüfus kaydı olan iller Trabzon 23 528 2,70 Erzurum 13 133 1,51 Düzce 13 053 1,50 Kocaeli 9 670 1,11 Ağrı 7 953 0,91 En az nüfus kaydı olan iller Burdur 293 0,034 Karaman 292 0,034 Tunceli 229 0,026 Şırnak 161 0,018 Hakkari 70 0,008 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not. Yabancılar hariçtir. 31/12/2010 tarihi itibari ile ADNKS sonuçlarına göre Sakarya ili nüfusu 872 872 olup Sakarya ilinde ikamet eden TC uyruklu 871 244 Kişi bulunmaktadır. Sakarya ilinde ikamet edenlerin % 76,44 ü Sakarya ili nüfusuna kayıtlıdır (yabancılar hariç). Sakarya Valiliği 37

Göç Sakarya nüfusuna kayıtlı olanların ikamet ettikleri iller, 2010 Sakaryalıların Türkiye'ye dağılımı Sayı Oran (%) Sakarya nüfusuna kayıtlı olup Türkiye'de ikamet edenler 933 471 - En fazla ikamet ettikleri iller Sakarya 666 000 71,35 İstanbul 130 158 13,94 Kocaeli 61 123 6,55 Ankara 10 025 1,07 Bursa 9 501 1,02 En az ikamet ettikleri iller Gümüşhane 53 0,006 Ardahan 48 0,005 Bayburt 47 0,005 Adıyaman 45 0,005 Kilis 39 0,004 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not. Yabancılar hariçtir. 31/12/2010 tarihi itibari ile Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sitemine göre yurt içinde ikamet eden Sakarya ili nüfusuna kayıtlı 933 471 kişi mevcuttur. Yurt içinde ikamet eden Sakarya ili nüfusuna kayıtlıların %71,35 si Sakarya ilinde ikamet etmektedir. 38 Sakarya Valiliği

Demografi Medeni duruma göre nüfus, 2010 (15+ yaş) Sayı Oran (%) Türkiye Hiç evlenmedi 15 064 319 27,55 Evli 35 098 388 64,20 Boşandı 1 562 082 2,86 Eşi öldü 2 946 602 5,39 Toplam 54 671 391 100,00 Sakarya Hiç evlenmedi 170 647 25,76 Evli 434 744 65,62 Boşandı 16 116 2,43 Eşi öldü 40 966 6,18 Toplam 662 473 100,00 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not. Tablolardaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. Sakarya Valiliği 39

Demografi Cinsiyete göre ölüm sayıları Toplam Erkek Kadın Türkiye 2001 175 137 99 360 75 777 2002 175 434 98 757 76 677 2003 184 330 103 082 81 248 2004 187 086 104 852 82 234 2005 197 520 110 253 87 267 2006 210 146 116 923 93 223 2007 212 731 118 059 94 672 2008 215 562 119 391 96 171 Sakarya 2001 1 523 827 696 2002 1 518 858 660 2003 1 684 900 784 2004 1 749 906 843 2005 1 956 1 036 920 2006 2 426 1 323 1 103 2007 2 346 1 269 1 077 2008 2 036 1 112 924 40 Sakarya Valiliği

Demografi Evlenme sayıları, 2002-2009 Türkiye Sakarya Oran (%) 2002 510 155 6 080 1,19 2003 565 468 6 922 1,22 2004 615 357 7 129 1,16 2005 641 241 7 893 1,23 2006 636 121 7 226 1,14 2007 638 311 7 473 1,17 2008 641 973 7 227 1,13 2009 591 742 6 608 1,12 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS). Sakarya Valiliği 41

Demografi Yaş grubuna göre evlenen sayıları, Sakarya 2009 Erkek Kadın Toplam 6 608 6 608 16-19 191 1 561 20-24 1 816 2 581 25-29 2 753 1 459 30-34 1 014 425 35-39 324 184 40-44 141 87 45-49 84 60 50-54 77 56 55-59 58 23 60+ 96 19 Bilinmeyen 54 153 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS). 42 Sakarya Valiliği

Demografi Boşanma sayıları, 2002 2009 Türkiye Sakarya Oran (%) 2002 95 323 1 007 1,06 2003 92 637 966 1,04 2004 91 022 912 1,00 2005 95 895 1 028 1,07 2006 93 489 1 034 1,11 2007 94 219 1 028 1,09 2008 99 663 1 026 1,03 2009 114 162 1 274 1,12 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS). Sakarya Valiliği 43

Demografi Yaş grubuna göre boşanan sayıları, Sakarya 2009 Erkek Kadın Toplam 1 274 1 274 16-19 6 45 20-24 51 212 25-29 229 287 30-34 279 238 35-39 241 196 40-44 180 105 45-49 96 75 50-54 82 48 55-59 37 25 60+ 52 20 Bilinmeyen 21 23 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS). 44 Sakarya Valiliği

Demografi İntihar sayıları, 2002-2009 Türkiye Sakarya Oran (%) 2002 2 301 7 0,30 2003 2 705 28 1,04 2004 2 707 24 0,89 2005 2 703 16 0,59 2006 2 829 34 1,20 2007 2 793 33 1,18 2008 2 816 24 0,85 2009 2 898 34 1,17 Cinsiyet ve yaş grubuna göre intihar sayıları, Sakarya 2009 Yaş Toplam Erkek Kadın Toplam 34 28 6-15 1 1-15 - 24 4 3 1 25-34 9 8 1 35-44 4 3 1 45-54 9 7 2 55-64 4 3 1 65-74 2 2-75+ 1 1 - Bilinmeyen - - - Sakarya Valiliği 45

Sağlık İstatistikleri Kamu ve özel hastane sayıları ile hastane yatak sayıları Hastane sayısı Toplam Yatak sayısı TR Türkiye 2004 1 175 171 888 2005 1 156 176 785 2006 1 163 180 767 2007 1 276 184 983 TR422 Sakarya 2004 14 1 371 2005 14 1 439 2006 14 1 327 2007 17 1 577 46 Sakarya Valiliği

Sağlık İstatistikleri Kamu ve özel hastane sayıları ile hastane yatak sayıları (devam) Kamu (1) Özel (2) Hastane sayısı Yatak sayısı Hastane sayısı Yatak sayısı TR Türkiye 2004 922 160 114 253 11 774 2005 888 164 446 268 12 339 2006 858 167 060 305 13 707 TR422 Sakarya 2007 911 166 988 365 17 995 2004 10 1 225 4 146 2005 10 1 292 4 147 2006 9 1 170 5 157 2007 12 1 420 5 157 Not. Bilgiler Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğünden alınmış olup, Milli Savunma Bakanlığı'na ait hastaneleri kapsamaz. (1) 14 Şubat 2005 tarihli 927 sayılı Sağlık Bakanlığı makam onayı ile Sosyal Sigortalar Kurumu Sağlık Bakanlığı'na devredildiğinden, İstatistiki veriler Sağlık Bakanlığı verileri içerisinde yer almıştır. (2) Kişilere, derneklere, yabancılara ve azınlıklara ait hastaneler özel hastanelerdir. Sakarya Valiliği 47

Sağlık İstatistikleri Sakarya ilinde kamu hastanelerine ve özel hastanelere ait toplam yatak sayısı 2004 yılında 1 371 adet iken, % 15,03 oranında artarak 2007 yılında 1 577 adet olmuştur. 48 Sakarya Valiliği

Sağlık İstatistikleri Sağlık personeli sayısı Uzman hekim TR Türkiye Pratisyen hekim Diş hekimi 2003 46 563 51 200 18 073 2004 53 344 50 882 18 363 2005 53 103 53 595 18 771 2006 57 882 56 701 18 213 TR422 Sakarya 2003 303 335 177 2004 333 344 157 2005 336 340 198 2006 371 421 170 Sağlık personeli sayısı Sağlık memuru TR Türkiye Hemşire Ebe 2003 53 432 82 246 41 273 2004 57 723 82 616 42 649 2005 58 599 83 411 43 429 2006 67 649 87 327 43 301 TR422 Sakarya 2003 539 610 446 2004 635 649 463 2005 628 668 464 2006 830 703 463 Kaynak: Sağlık Bakanlığı Not. Milli Savunma Bakanlığı sağlık personeli Türkiye toplamında verilmiştir. Sakarya Valiliği 49

Sağlık İstatistikleri 2006 yılında Sakarya İlinde toplam 2 958 sağlık personeli dağılımı: 371 Uzman Hekim, 421 Pratisyen Hekim, 170 Diş Hekimi, 830 Sağlık Memuru, 703 Hemşire ve 463 Ebe dir. Sakarya da sağlık personel sayısında 2006 yılında 2005 e göre en çok artış % 32,17 ile Sağlık Memuru sayısında olurken, ikinci sırada ise % 23,82 ile Pratisyen Hekim sayısında artış yaşanmıştır. 50 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci sayıları TR Türkiye Toplam Okul Öğretmen Öğrenci 2008/'09 66 097 679 373 15 351 849 2009/'10 68 904 735 255 16 137 436 2010/'11 69 684 774 363 16 845 528 TR422 Sakarya 2008/'09 872 7 754 184 769 2009/'10 884 8 536 189 630 2010/'11 883 9 175 195 644 Sakarya Valiliği 51

Eğitim İstatistikleri Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci sayıları TR Türkiye Okul öncesi Okul Öğretmen Öğrenci 2008/'09 23 653 29 342 804 765 2009/'10 26 681 42 716 980 654 2010/'11 27 606 48 330 1 115 818 TR422 Sakarya 2008/'09 382 339 15 933 2009/'10 380 602 13 754 2010/'11 365 601 14 437 İlköğretim Okul Öğretmen Öğrenci TR Türkiye 2008/'09 33 769 453 318 10 709 920 2009/'10 33 310 485 677 10 916 643 2010/'11 32 797 503 328 10 981 100 TR422 Sakarya 2008/'09 376 5 094 120 582 2009/'10 382 5 483 122 259 2010/'11 387 5 837 121 551 52 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci sayıları TR Türkiye Genel ortaöğretim Okul Öğretmen Öğrenci 2008/'09 4 053 107 789 2 271 900 2009/'10 4 067 111 896 2 420 691 2010/'11 4 102 118 378 2 676 123 TR422 Sakarya 2008/'09 49 1 034 21 575 2009/'10 48 1 104 23 113 2010/'11 48 1 165 25 140 TR Türkiye Mesleki ve teknik ortaöğretim Okul Öğretmen Öğrenci 2008/'09 4 622 88 924 1 565 264 2009/'10 4 846 94 966 1 819 448 2010/'11 5 179 104 327 2 072 487 TR422 Sakarya 2008/'09 65 1 287 26 679 2009/'10 74 1 347 30 504 2010/'11 83 1 572 34 516 Sakarya Valiliği 53

Eğitim İstatistikleri Eğitim seviyesine göre okullaşma oranı (%) 2008/' 09 Okullaşma Oranı İlköğretim Toplam Erkek Kadın TR Türkiye Brüt 103,84 104,91 102,71 Net 96,49 96,99 95,97 TR422 Sakarya Brüt 103,51 103,76 103,24 2009/' 10 Net 97,75 98,15 97,33 TR Türkiye Brüt 106,48 107,05 105,88 Net 98,17 98,47 97,84 TR422 Sakarya Brüt 105,53 105,35 105,73 2010/'11 Net 98,98 99,27 98,68 TR Türkiye Brüt 107,58 107,36 107,81 Net 98,41 98,59 98,22 TR422 Sakarya Brüt 105,62 104,70 106,58 Net 98,97 99,19 98,74 Kaynak: Millî Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2008/ 09 2010/ 11 54 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Eğitim seviyesine göre okullaşma oranı (%) 2008/' 09 Okullaşma Oranı Ortaöğretim Toplam Erkek Kadın TR Türkiye Brüt 76,62 80,96 72,05 Net 58,52 60,63 56,30 TR422 Sakarya Brüt 86,07 91 80,94 2009/' 10 Net 66,80 71,28 62,14 TR Türkiye Brüt 84,19 89,14 78,97 Net 64,95 67,55 62,21 TR422 Sakarya Brüt 95,11 100,81 89,15 2010/'11 Net 73,86 79,12 68,36 TR Türkiye Brüt 93,34 99,06 87,31 Net 69,33 72,35 66,14 TR422 Sakarya Brüt 103,36 108,95 97,46 Net 77,88 82,86 72,63 Kaynak: Millî Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2008/ 09 2010/ 11 Sakarya Valiliği 55

Eğitim İstatistikleri Eğitim seviyesine göre okul ve öğretmen başına düşen öğrenci sayıları TR Türkiye Genel Ortaöğretim 2008 2009 2010 Okul 471 492 519 Öğretmen 18 18 18 Mesleki ve teknik Ortaöğretim İlköğretim Okul 307 338 355 Öğretmen 16 17 18 Okul 307 316 322 Öğretmen 23 22 21 TR422 Sakarya Genel Ortaöğretim 2008 2009 2010 Okul 363 391 411 Öğretmen 17 17 17 Mesleki ve teknik Ortaöğretim İlköğretim Okul 355 354 351 Öğretmen 18 19 19 Okul 309 307 301 Öğretmen 23 21 20 Kaynak: Millî Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2008/ 09 2010/ 11 56 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Yükseköğretim kurumlarında ön lisans ve lisans düzeyinde öğrenci sayıları TR Türkiye 2007/'08 2008/'09 2009/'10 Mezun 378 818 409 023 447 132 Okuyan 2 372 136 2 757 828 3 322 559 Yeni kayıtlı 602 248 807 400 764 042 TR422 Sakarya 2007/'08 2008/'09 2009/'10 Mezun 6 926 8 096 9 349 Okuyan 38 565 42 124 44 776 Yeni kayıtlı 11 531 14 948 14 443 Kaynak: Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Not. Mezun olan öğrenciler bir önceki dönemin mezunlarıdır. Sakarya Valiliği 57

Eğitim İstatistikleri Yükseköğretim kurumlarında kendi biriminde görevli öğretim elemanı sayısı TR Türkiye 2007/'08 2008/'09 2009/'10 Toplam öğretim elemanı 98 766 100 504 105 427 Profesör 13 494 13 662 14 571 Doçent 6 867 7 360 7 827 Yardımcı Doçent 18 074 18 538 19 783 Diğer öğretim elemanı (1) 60 331 60 944 63 246 TR422 Sakarya 2007/'08 2008/'09 2009/'10 Toplam öğretim elemanı 1 173 1 192 1 313 Profesör 105 110 120 Doçent 75 87 112 Yardımcı Doçent 367 399 438 Diğer öğretim elemanı (1) 626 596 643 Kaynak: Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (1) Diğer öğretim elemanı: Okutman, Uzman, Araştırma görevlisi, Çevirici, Eğitim Öğretim Planlamacısı. 58 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Okuryazarlık ve cinsiyete göre nüfus, 31.12.2010 [6 > yaş] (%) TR Türkiye TR422 Sakarya Toplam Okuma yazma bilmeyen 6,04 4,74 Okuma yazma bilen 93,96 95,26 Erkek Okuma yazma bilmeyen 2,21 1,54 Okuma yazma bilen 97,79 98,46 Kadın Okuma yazma bilmeyen 9,87 7,91 Okuma yazma bilen 90,13 92,09 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 Sakarya Valiliği 59

Eğitim İstatistikleri Eğitim durumuna göre nüfus, 31.12.2010 [6 > yaş] TR Türkiye TR422 Sakarya Okuma yazma bilmeyen 3 825 644 36 214 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 13 448 484 140 905 İlkokul mezunu 15 709 975 221 627 İlköğretim mezunu 10 820 045 136 916 Ortaokul veya dengi okul mezunu 3 127 204 41 135 Lise veya dengi okul mezunu 11 374 336 137 791 Yüksekokul veya fakülte mezunu 4 566 049 45 252 Yüksek lisans mezunu 365 791 3 332 Doktora mezunu 113 862 1 157 Bilinmeyen 2 782 071 27 702 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 60 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Sakarya Valiliği 61

Eğitim İstatistikleri Sakarya da Yüksekokul veya fakülte mezunlarının en az ve en çok yaşadığı ilçeler, 31.12.2010 Erkek Kadın TR422 Sakarya 28 272 16 980 Yüksekokul veya fakülte mezunlarının en çok yaşadığı ilçeler Adapazarı 10 676 7 083 Serdivan 3 820 2 594 Erenler 2 416 1 365 Yüksekokul veya fakülte mezunlarının en az yaşadığı ilçeler Söğütlü 270 133 Karapürçek 167 68 Taraklı 131 38 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 62 Sakarya Valiliği

Eğitim İstatistikleri Sakarya da Yüksek lisans mezunlarının en az ve en çok yaşadığı ilçeler, 31.12.2010 Erkek Kadın Sakarya 2 165 1 167 Yüksek lisans mezunlarının en çok yaşadığı ilçeler Adapazarı 871 475 Serdivan 493 294 Erenler 161 81 Yüksek lisans mezunlarının en az yaşadığı ilçeler Söğütlü 12 6 Karapürçek 7 1 Taraklı 1 2 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 Sakarya Valiliği 63

Eğitim İstatistikleri Sakarya da Doktora mezunlarının en az ve en çok yaşadığı ilçeler, 31.12.2010 Erkek Kadın Sakarya 803 354 Doktora mezunlarının en çok yaşadığı ilçeler Serdivan 383 104 Adapazarı 211 97 Hendek 49 24 Doktora mezunlarının en az yaşadığı ilçeler Karapürçek 2 4 Kocaali 2 0 Taraklı 1 0 Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 64 Sakarya Valiliği

Kültür İstatistikleri Halk kütüphaneleri TR Türkiye Kütüphane sayısı Kitap sayısı Yararlanma sayısı 2007 1 162 13 198 814 20 228 517 2008 1 156 13 662 483 19 034 750 2009 1 149 14 093 896 19 929 836 TR422 Sakarya 2007 10 112 062 165 538 2008 10 114 494 171 348 2009 10 114 993 165 274 Sakarya Valiliği 65

Kültür İstatistikleri Müzeler, mevcut eserler ve ziyaretçiler TR Türkiye TR422 Sakarya Müze sayısı Eser mevcudu Ziyaretçi sayısı 2007 165 2 767 149 11 936 591 2008 159 2 989 749 12 422 148 2009 183 3 044 197 14 137 870 2007 1 1 656 3 767 2008 1 1 662 4 968 2009 1 1 735 4 364 66 Sakarya Valiliği

Kültür İstatistikleri Sinema TR Türkiye Salon sayısı Koltuk sayısı Gösteri sayısı Seyirci sayısı 2007 1 140 161 923 28 733 20 659 569 2008 1 514 212 155 32 003 31 132 231 2009 1 647 229 822 34 947 31 334 447 TR422 Sakarya 2007 16 2 173 279 235 428 2008 26 3 581 628 452 083 2009 23 4 978 690 575 868 Sakarya Valiliği 67

Adalet, Seçim Türlerine göre ceza infaz kurumu sayısı 2007 2008 Türkiye Toplam 462 436 Kapalı ceza infaz kurumu 400 369 Açık ceza infaz kurumu 57 61 Çocuk ceza infaz kurumu ve eğitimevi 5 6 Sakarya Toplam 4 5 Kapalı ceza infaz kurumu 4 4 Açık ceza infaz kurumu - 1 Çocuk ceza infaz kurumu ve eğitimevi - - Suçun işlendiği yerleşim yerine göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 2001-2008 Türkiye Sakarya Oran (%) 2001 112 237 1 244 1,11 2002 98 955 1 551 1,57 2003 99 876 1 613 1,62 2004 101 308 1 668 1,65 2005 52 716 706 1,34 2006 77 884 816 1,05 2007 127 304 1 819 1,43 2008 76 607 1 129 1,47 68 Sakarya Valiliği

Adalet, Seçim Suçun işlendiği yerleşim yer ve eğitim durumuna göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 2007 2008 2007 2008 Değişim (%) Türkiye Toplam 127 304 76 607-39,82 Okuma yazma bilmeyen 3 089 2 137-30,82 Okuryazar olup bir okul bitirmeyen 2 397 1 795-25,11 İlkokul 72 844 42 683-41,40 İlköğretim 9 779 8 303-15,09 Ortaokul ve dengi meslek okulu 15 283 8 078-47,14 Lise ve dengi meslek okulu 19 495 11 049-43,32 Fakülte ve yüksekokul 4 417 2 562-42,00 Sakarya Toplam 1 819 1 129-37,93 Okuma yazma bilmeyen 33 29-12,12 Okuryazar olup bir okul bitirmeyen 21 19-9,52 İlkokul 1 194 650-45,56 İlköğretim 62 69 11,29 Ortaokul ve dengi meslek okulu 242 163-32,64 Lise ve dengi meslek okulu 236 167-29,24 Fakülte ve yüksekokul 31 32 3,23 Sakarya Valiliği 69

Adalet, Seçim Mahalli idareler seçimi, Belediye başkanlığı seçmen ve oy bilgileri, 2009 Türkiye Sakarya Toplam kayıtlı seçmen sayısı 39 809 274 454 252 Oy kullanan seçmen sayısı 33 510 343 392 285 Katılım oranı (%) 84,2 86,4 Başkanlık sayısı 2 931 28 Adalet ve Kalkınma Partisi 1 453 21 Cumhuriyet Halk Partisi 513 - Milliyetçi Hareket Partisi 485 5 Demokrat Parti 151 2 Demokratik Toplum Partisi 97 - Saadet Partisi 80 - Demokratik Sol Parti 60 - Bağımsızlar 45 - Diğer partiler 27 - Büyük Birlik Partisi 20 - Kaynak: Not. Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı 29 Mart 2009 tarihinde gerçekleştirilen Mahalli İdareler Seçiminde belediye başkanlığı seçimi iptal edilen yerleşim yerlerine ilişkin 7 Haziran 2009 tarihinde yenilenen seçim sonuçları dahil edilmiştir. 70 Sakarya Valiliği

Adalet, Seçim Milletvekili genel seçimi, seçmen ve oy bilgileri, 2007 Türkiye Sakarya Seçmen listesinde yazılı olan seçmen sayısı 42 799 303 561 191 Oy kullanan seçmen sayısı 36 056 293 480 212 Katılım oranı (%) 84,2 85,6 Milletvekili sayısı 550 6 Adalet ve Kalkınma Partisi 341 5 Cumhuriyet Halk Partisi 112 - Milliyetçi Hareket Partisi 71 1 Bağımsızlar 26 - Not. 1. Türkiye toplamı (TR) Resmi Gazete'den, düzey bilgileri birleştirme tutanaklarından Kurumumuzda hesaplanmıştır. 2. Türkiye toplamındaki, toplam kayıtlı seçmen sayısı ve oy kullanan seçmen sayısındaki 228 019 sayılık fark, gümrük kapılarında oy kullanan seçmen sayısıdır. 3. Seçmen listesi, Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı'nın elindeki kayıtların güncelleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Sakarya Valiliği 71

Adalet, Seçim Halk oylaması sonuçları, 2010 Türkiye Sakarya Sandık sayısı 152 006 1 878 Seçmen listesinde yazılı olan seçmen sayısı 52 051 828 612 621 Oy kullanan seçmen sayısı 38 369 099 505 267 Katılım oranı (%) 73,7 82,5 Geçersiz oy oranı (%) 1,9 1,8 Geçerli oy oranı (%) 98,1 98,2 Evet oyu (%) 57,9 67,3 Hayır oyu (%) 42,1 32,7 Kaynak: Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı Not. 1. Seçmen listesi, Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı'nın elindeki kayıtların güncelleştirilmesi ile oluşturulmuştur. 2. Gümrük kapıları Türkiye toplamında verilmiştir. 3. Resmi Gazete sonucudur. 72 Sakarya Valiliği

İşgücü Kurumsal olmayan sivil nüfusun yıllara göre işgücü durumu [15+ yaş] (%) TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, TR Türkiye Bolu, Yalova 2009 2010 2009 2010 İşgücüne katılma oranı 47,9 48,8 49,2 50,3 İşsizlik oranı 14,0 11,9 15,0 13,0 İstihdam oranı 41,2 43,0 41,8 43,7 Tarım dışı işsizlik oranı 17,4 14,8 17,9 15,7 Sakarya Valiliği 73

İşgücü İşgücüne dahil olmayanların yıllara göre işgücüne dahil olmama nedenleri [15+ yaş] (Bin kişi) TR42 Kocaeli, Sakarya,Düzce, TR Türkiye Bolu, Yalova 2009 2010 2009 2010 İşgücüne dahil olmayan nüfus 26 938 26 901 1 191 1 197 İş bulma ümidi olmayanlar 757 716 8 7 Diğer 1 304 1 297 17 22 Mevsimlik çalışanlar 87 65 7 6 Ev işleriyle meşgul 12 101 11 914 662 619 Eğitim/öğretime devam eden 3 967 4 122 169 190 Emekli 3 622 3 577 188 196 Çalışamaz halde 3 396 3 394 100 103 Diğer 1 705 1 817 41 55 74 Sakarya Valiliği

İşgücü İstihdam edilenlerin yıllara göre işteki durumu [15+ yaş] (Bin kişi) TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, TR Türkiye Bolu, Yalova 2009 2010 2009 2010 Toplam 21 277 22 594 978 1 053 Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli 12 770 13 762 626 677 İşveren ve kendi hesabına 5 638 5 750 235 257 Ücretsiz aile işçisi 2 870 3 083 117 119 Eğitim durumuna göre işsizler TR Türkiye (Bin kişi) TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 2009 2010 2009 2010 Toplam 3 471 3 046 173 158 Okuma-yazma bilmeyen 87 69 3 2 Lise altı eğitimliler 2 033 1 767 99 86 Lise ve dengi meslek okulu 891 764 47 47 Yükseköğretim 459 446 24 22 Sakarya Valiliği 75

2010 2009 İşgücü İl Düzeyinde İşgücü Göstergeleri, Sakarya (%) %95 Güven Aralığı: Üst Sınırı %95 Güven Aralığı: Alt Sınırı Ortalama İşgücüne Katılma Oranı 54,0 50,1 52,0 İşsizlik Oranı 13,0 8,9 11,0 İstihdam Oranı 48,5 44,1 46,3 İşgücüne Katılma Oranı 54,4 50,7 52,5 İşsizlik Oranı 13,5 9,4 11,4 İstihdam Oranı 48,7 44,4 46,5 Not: İl düzeyinde üretilmiş olan bu temel işgücü göstergelerinin, dolaylı olarak elde edildiği göz önünde bulundurulmalı, veriler güven aralıkları ve istatistiksel anlamlılık düzeyleri dikkate alınarak kullanılmalıdır. 76 Sakarya Valiliği

İşgücü Sakarya ilinde, 2009 yılında % 52 olarak gerçekleşen işgücüne katılım oranı, % 0,96 oranında artarak 2010 yılında % 52,5 e yükselmiştir. Bu tahminler için salt işsiz sayısı vermek metodolojik açıdan anlamsız olacağından, bu tarz verilerin karşılaştırılması oransal olarak Türkiye ortalamasına göre yapmak istatistiksel olarak daha anlamlıdır. Bu kapsamda, Sakarya ilinde 2010 yılı il tahminleri sonuçlarına göre % 52,5 olan işgücüne katılım oranı, % 48,8 olan Türkiye geneli işgücüne katılım oranının üzerinde gerçekleşmiştir. Not: İl düzeyinde üretilmiş olan bu temel işgücü göstergelerinin, dolaylı olarak elde edildiği göz önünde bulundurulmalı, veriler güven aralıkları ve istatistiksel anlamlılık düzeyleri dikkate alınarak kullanılmalıdır. Sakarya Valiliği 77

İşgücü Sakarya ilinde, 2009 yılında % 11 olarak gerçekleşen işsizlik oranı, % 3,64 oranında artarak 2010 yılında % 11,4 e yükselmiştir. Bu tahminler için salt işsiz sayısı vermek metodolojik açıdan anlamsız olacağından, bu tarz verilerin karşılaştırılması oransal olarak Türkiye ortalamasına göre yapmak istatistiksel olarak daha anlamlıdır. Bu kapsamda, Sakarya ilinde 2010 yılı il tahminleri sonuçlarına göre % 11,4 olan işsizlik oranı, % 11,9 olan Türkiye geneli işsizlik oranının altında gerçekleşmiştir. Not: İl düzeyinde üretilmiş olan bu temel işgücü göstergelerinin, dolaylı olarak elde edildiği göz önünde bulundurulmalı, veriler güven aralıkları ve istatistiksel anlamlılık düzeyleri dikkate alınarak kullanılmalıdır. 78 Sakarya Valiliği

İşgücü Sakarya ilinde, 2009 yılında % 46,3 olarak gerçekleşen istihdam oranı, % 0,43 oranında artarak 2010 yılında % 46,5 e yükselmiştir. Bu tahminler için salt işsiz sayısı vermek metodolojik açıdan anlamsız olacağından, bu tarz verilerin karşılaştırılması oransal olarak Türkiye ortalamasına göre yapmak istatistiksel olarak daha anlamlıdır. Bu kapsamda, Sakarya ilinde 2010 yılı il tahminleri sonuçlarına göre % 46,5 olan istihdam oranı, % 43 olan Türkiye geneli istihdam oranının üzerinde gerçekleşmiştir. Not: İl düzeyinde üretilmiş olan bu temel işgücü göstergelerinin, dolaylı olarak elde edildiği göz önünde bulundurulmalı, veriler güven aralıkları ve istatistiksel anlamlılık düzeyleri dikkate alınarak kullanılmalıdır. Sakarya Valiliği 79

Gelir, Tüketim Gelir dağılımı, 2003 TR Türkiye (Milyon TL) (%) Kullanılabilir yıllık gelir 180 304 703 755 100,0 1. % 20 10 809 491 775 6,0 Gelire göre sıralı % 20'lik gruplar 2. % 20 18 542 882 046 10,3 3. % 20 26 093 318 941 14,5 4. % 20 37 741 799 501 20,9 5. % 20 87 117 211 491 48,3 80 Sakarya Valiliği

Gelir, Tüketim Gelir dağılımı, 2003 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova (Milyon TL) (%) Kullanılabilir yıllık gelir 7 307 287 687 100,0 1. % 20 519 112 405 7,1 Gelire göre sıralı % 20'lik gruplar 2. % 20 846 047 031 11,6 3. % 20 1 139 120 630 15,6 4. % 20 1 577 978 640 21,6 5. % 20 3 225 028 981 44,1 Sakarya Valiliği 81

Gelir, Tüketim Gelir dağılımı, 2003 TR Türkiye Fertlerin elde ettiği gelir türleri Tutar (Milyon TL) (%) Toplam gelir 161 832 014 264 100,0 Maaş, ücret 62 560 876 002 38,7 Yevmiye 5 041 943 451 3,1 Toplam müteşebbis 51 816 640 084 32,0 Tarım 15 932 430 135 9,8 İmalat 6 415 956 681 4,0 İnşaat 2 128 781 031 1,3 Ticaret 16 923 324 214 10,5 Hizmet 10 416 148 023 6,4 Mülk gelirleri 10 072 705 226 6,2 Gayrimenkul 5 811 908 567 3,6 Menkul kıymet 4 260 796 659 2,6 Toplam karşılıksız 32 339 849 500 20,0 Devletten 28 238 195 744 17,4 Yurt dışından 974 995 541 0,6 Diğer 3 126 658 216 1,9 Not. Tablodaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. 82 Sakarya Valiliği

Gelir, Tüketim Gelir dağılımı, 2003 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Fertlerin elde ettiği gelir türleri Tutar (Milyon TL) (%) Toplam gelir 6 661 628 617 100,0 Maaş, ücret 2 985 945 224 44,8 Yevmiye 128 243 562 1,9 Toplam müteşebbis 1 889 972 766 28,4 Tarım 67 410 870 1,0 İmalat 552 697 953 8,3 İnşaat 50 154 732 0,8 Ticaret 781 648 354 11,7 Hizmet 438 060 858 6,6 Mülk gelirleri 259 944 030 3,9 Gayrimenkul 165 208 657 2,5 Menkul kıymet 94 735 373 1,4 Toplam karşılıksız 1 397 523 034 21,0 Devletten 1 292 038 962 19,4 Yurt dışından 43 183 267 0,6 Diğer 62 300 804 0,9 Not. Tablodaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. Sakarya Valiliği 83

Gelir, Tüketim Harcama türlerine göre hanehalkı tüketim harcamasının dağılımı (%) Toplam tüketim harcaması Gıda ve alkolsüz içecekler Alkollü içecekler, sigara ve tütün Giyim ve ayakkabı TR Türkiye 2007 100,0 23,6 4,3 5,9 2008 100,0 22,6 3,8 5,4 2009 100,0 23,0 4,1 5,1 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 2005-07 100,0 24,2 4,6 5,9 2006-08 100,0 22,4 4,5 5,7 2007-09 100,0 23,0 4,3 5,5 Harcama türlerine göre hanehalkı tüketim harcamasının dağılımı (%) TR Türkiye Konut ve kira Mobilya, ev aletleri ve bakım hizmetleri Sağlık 2007 28,9 5,9 2,4 2008 29,1 5,8 1,9 2009 28,2 6,2 1,9 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 2005-07 27,7 6,0 2,6 2006-08 30,2 5,1 2,3 2007-09 29,4 5,5 2,4 84 Sakarya Valiliği

Gelir, Tüketim Harcama türlerine göre hanehalkı tüketim harcamasının dağılımı (%) Ulaştırma Haberleşme Eğlence ve kültür TR Türkiye 2007 11,1 4,5 2,1 2008 14,1 4,4 2,5 2009 13,6 4,2 2,6 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 2005-07 11,8 4,2 2,2 2006-08 12,7 4,6 2,2 2007-09 12,8 4,8 2,8 Harcama türlerine göre hanehalkı tüketim harcamasının dağılımı (%) TR Türkiye Eğitim hizmetleri Lokanta ve oteller Çeşitli mal ve hizmetler 2007 2,5 4,5 4,2 2008 2,0 4,4 4,1 2009 1,9 5,2 4,0 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 2005-07 1,3 4,2 5,3 2006-08 1,3 4,4 4,5 2007-09 1,0 4,2 4,4 Sakarya Valiliği 85

Fiyat 2003 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeks Rakamları ve Yıllık Değişim Oranları, Yıl Sonu İtibariyle TR Türkiye TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Endeks Değişim (%) Endeks Değişim (%) 2005 122,65 7,72 125,23 9,74 2006 134,49 9,65 138,35 10,48 2007 145,77 8,39 151,17 9,27 2008 160,44 10,06 167,25 10,64 2009 170,91 6,53 175,68 5,04 2010 181,85 6,40 185,56 5,62 86 Sakarya Valiliği

Fiyat 2003 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksinde, 2005-2010 yılları arasında en yüksek yıllık artış Türkiye Genelinde % 10,06; Kocaeli Bölgede % 10,64 oranları ile 2008 yılında gerçekleşmiştir. 2009 ve 2010 yıllarında Kocaeli Bölgede gerçekleşen yıllık artış oranları Türkiye Geneli yıllık artış oranlarında daha düşük gerçekleşirken, 2005, 2006, 2007 ve 2008 yıllarında ise daha yüksek gerçekleşmiştir. Sakarya Valiliği 87

Fiyat 2003 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi, Harcama Gruplarına Göre Yıllık Değişim Oranları, Yıl Sonu İtibariyle, (%) TR TR42 2009 2010 2009 2010 00:Genel 6,53 6,40 5,04 5,62 01:Gıda ve alkolsüz içecekler 9,26 7,02 7,03 5,45 02:Alkollü içecekler ve tütün 20,91 24,66 21,36 22,53 03:Giyim ve ayakkabı 3,39 4,74 1,13 4,75 04:Konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar 2,31 5,91 0,31 5,61 05:Mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetleri -2,68 3,27-3,43 2,82 06:Sağlık 2,44 0,57 0,82 1,04 07:Ulaştırma 7,89 6,78 8,20 6,75 08:Haberleşme 3,35-3,22 3,36-3,60 09:Eğlence ve kültür 8,92-2,32 4,83-3,91 10:Eğitim 5,47 4,25 5,10 2,45 11:Lokanta ve oteller 7,31 9,76 4,26 8,82 12:Çeşitli mal ve hizmetler 13,75 5,51 13,87 2,36 88 Sakarya Valiliği

Fiyat 2010 yılında, 2003 Temel yıllı Tüketici Fiyatları Endeksinde, hem Türkiye Genelinde hem de TR42 Kocaeli Bölgesinde (İstatistik Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey 2 de Kocaeli Bölgesi; Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova illerini kapsamaktadır.) en yüksek artış gerçekleşen ana harcama grubu sırasıyla % 24,66 ve % 22,53 oranları ile alkollü içecekler ve tütündür. En yüksek düşüş gerçekleşen ana harcama grubu Türkiye Genelinde % -3,22 oranı ile haberleşme, TR42 Kocaeli Bölgesinde -3,91 oranı ile Eğlence ve Kültürdür. 2010 yılında, TÜFE de en yüksek ağırlığa sahip olan gıda ve alkolsüz içecekler grubunda Türkiye Genelinde % 7,02; TR42 Kocaeli Bölgesinde % 5,45 oranlarında artışlar gerçekleşmiştir. En yüksek ikinci ağırlığa sahip olan konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar grubunda ise, Türkiye Genelinde % 5,91; TR42 Kocaeli Bölgesinde % 5,61 oranlarında artışlar gerçekleşmiştir. Benzin, mazot vb. akaryakıt fiyatlarını da bünyesinde barındıran ulaştırma ana harcama grubunda Türkiye Genelinde % 6,78; TR42 Kocaeli Bölgesinde % 6,75 oranlarında yıllık artışlar gözlenmiştir. Sakarya Valiliği 89

Dış Ticaret Dış ticaret göstergeleri, Sakarya (Bin $) 2008 2009 2010 İhracat 2 912 889 1 722 375 1 678 183 Değişim (%) -40,9-2,6 İthalat 1 708 866 908 949 1 005 086 Değişim (%) -46,8 10,6 Dış ticaret dengesi 1 204 023 813 426 673 097 Dış ticaret hacmi 4 621 755 2 631 324 2 683 269 İhracat / İthalat karşılama oranı (%) 170,5 189,5 167,0 Not. 2010 yılı verileri geçicidir. 90 Sakarya Valiliği

Dış Ticaret Yıllara göre dış ticaret (Bin $) Türkiye Sakarya İhracat 2005 73 476 408 2 712 960 2006 85 534 676 2 981 394 2007 107 271 750 3 522 655 2008 132 027 196 2 912 889 2009 102 142 613 1 722 375 2010 113 980 611 1 678 183 İthalat 2005 116 774 151 1 555 407 2006 139 576 174 1 930 986 2007 170 062 715 2 018 569 2008 201 963 574 1 708 866 2009 140 928 421 908 949 2010 185 541 758 1 005 086 Not. 2010 yılı verileri geçicidir. Sakarya Valiliği 91

Dış Ticaret Ekonomik faaliyetlere göre ihracat, 2010 [ISIC, Rev. 3] (Bin $) İhracat Türkiye 113 980 611 Balıkçılık 156 016 Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri 3 617 Elektrik, gaz ve su 181 375 Gayri-menkul kiralama ve iş faaliyetleri 2 037 İmalat 105 569 731 Madencilik ve taş ocakçılığı 2 676 523 Tarım ve ormancılık 4 939 543 Toptan ve perakende ticaret 451 768 Sakarya 1 678 183 Balıkçılık - Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri - Elektrik, gaz ve su - Gayri-menkul kiralama ve iş faaliyetleri - İmalat 1 665 934 Madencilik ve taş ocakçılığı 885 Tarım ve ormancılık 11 344 Toptan ve perakende ticaret 21 Not. 1. 2010 yılı verileri geçicidir. 2. Tablolardaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. 92 Sakarya Valiliği

Dış Ticaret Ekonomik faaliyetlere göre ithalat, 2010 [ISIC, Rev. 3] (Bin $) İthalat Türkiye 185 541 758 Balıkçılık 33 322 Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri 28 128 Elektrik, gaz ve su 20 471 Gayri-menkul kiralama ve iş faaliyetleri 2 284 İmalat 145 366 699 Madencilik ve taş ocakçılığı 25 931 997 Tarım ve ormancılık 6 456 896 Toptan ve perakende ticaret 7 701 962 Sakarya 1 005 086 Balıkçılık - Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri - Elektrik, gaz ve su - Gayri-menkul kiralama ve iş faaliyetleri 6 İmalat 993 139 Madencilik ve taş ocakçılığı 2 312 Tarım ve ormancılık 9 540 Toptan ve perakende ticaret 89 Not. 1. 2010 yılı verileri geçicidir. 2. Tablolardaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. Sakarya Valiliği 93

Dış Ticaret 2010 yılında Sakarya dan en çok ihracat ve ithalat yapılan ülkeler ( $) İhracat 1 678 183 493 Almanya 311 972 662 İspanya 214 200 012 Fransa 140 728 023 İngiltere 140 493 387 İsveç 98 354 926 İtalya 81 265 369 Diğer Ülkeler 691 169 114 İthalat 1 005 086 156 Japonya 168 813 468 Çek Cumhuriyeti 165 990 126 İngiltere 140 908 853 Fransa 113 516 503 Almanya 102 980 100 Hollanda 77 385 006 Diğer Ülkeler 235 492 100 Not. 2010 yılı verileri geçicidir. 94 Sakarya Valiliği

TR422 Sakarya TR Türkiye Tarım İstatistikleri Alan Kullanımları (Hektar) Toplam İşlenen Uzun Tarım Tarım Ömürlü Alanı Alanı Bitkiler 2002 26 579 218 23 905 693 2 673 525 2003 26 027 240 23 309 890 2 717 350 2004 26 593 178 23 812 992 2 780 186 2005 26 606 715 23 775 459 2 831 256 2006 25 876 271 22 981 020 2 895 251 2007 24 887 394 21 978 693 2 908 700 2008 24 505 223 21 555 242 2 949 980 2009 24 294 681 21 351 696 2 942 984 2002 195 868 117 682 78 186 2003 186 439 108 402 78 037 2004 196 147 118 171 77 976 2005 195 596 117 278 78 318 2006 193 670 112 693 80 977 2007 182 540 103 172 79 367 2008 187 319 106 985 80 334 2009 188 437 107 421 81 016 Sakarya Valiliği 95

Tarım İstatistikleri 2002-2009 yılları arasında, Sakarya iline ilişkin alan kullanımlarına ilişkin istatistikler incelendiğinde: anlaşılmaktadır. 2002 yılında 11 7682 hektar olan işlenen tarım alanının, 2009 yılı itibariyle % 8,72 oranında azalarak 10 7421 hektara düştüğü, 2002 yılında 78 186 hektar olan uzun ömürlü bitki alanının, 2009 yılı itibariyle % 3,62 oranında artarak 81 016 hektara yükseldiği, 96 Sakarya Valiliği

TR422 Sakarya TR Türkiye Tarım İstatistikleri Tarımsal Üretim Değeri (Bin TL) Bitkisel Canlı Hayvansal Üretim Hayvanlar Ürünler 2002 32 264 200 10 470 768 9 399 981 2003 40 569 390 14 380 595 13 443 323 2004 45 680 438 18 395 078 15 573 596 2005 50 939 687 20 919 260 16 506 022 2006 54 515 463 22 943 481 18 897 671 2007 56 787 424 24 666 222 22 921 524 2008 66 010 114 25 521 071 23 816 982 2009 68 267 486 28 145 579 26 610 721 2002 485 587 167 072 327 417 2003 491 526 204 376 328 418 2004 755 427 273 878 427 810 2005 770 556 305 382 455 704 2006 955 462 312 188 482 097 2007 863 633 382 659 564 420 2008 1 052 981 370 949 660 751 2009 948 410 465 764 1 159 907 Sakarya Valiliği 97

Tarım İstatistikleri 98 Sakarya Valiliği

Tarım İstatistikleri Sakarya İlinde Sebze Üretimi, 2009 Üretim (Ton) Toplam 219 050 Kök ve Yumru Sebzeler 24 465 Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzeler 116 435 Diğer Sebzeler (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) 78 150 Sakarya Valiliği 99

Tarım İstatistikleri Sakarya İlinde Meyve Üretimi, 2009 Üretim (Ton) Toplam 234 872 Üzüm 41 365 Muz-Incir-Avakado-Kivi 1 212 Diğer Meyveler-Taş Çekirdekliler ve Yumuşak Çekirdekliler 106 987 Zeytin ve Diğer Sert Kabuklular 85 308 100 Sakarya Valiliği

Tarım İstatistikleri Sakarya İlinde Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler, 2009 Alan (Hektar) Üretim (Ton) Toplam 97 702 1 211 968 Parfümeri, eczacılık vb. bitkiler, şekerpancarı ve yem bitkileri tohumları 52 436 Patates, kuru baklagiller, yenilebilir kök ve yumrular 733 8 149 Saman ve ot 20 734 555 361 Tahıllar 68 160 433 520 Yağlı tohumlar 3 743 5 417 Şeker imalatında kullanılan bitkiler 4 031 208 467 İşlenmemiş Tütün 250 618 Sakarya Valiliği 101

Tarım İstatistikleri Sakarya İlinde Seçilmiş Bazı Tarla Ürünlerinin Üretim Miktarları (Ton) Mısır (dane) Buğday Şekerpancarı 2004 351 079 84 730 175 149 2005 430 530 79 404 186 680 2006 283 465 53 624 170 210 2007 262 166 57 798 257 111 2008 277 464 67 607 274 301 2009 371 077 49 673 208 467 102 Sakarya Valiliği

Tarım İstatistikleri Sakarya İlinde Seçilmiş Bazı Meyvelerin Üretim Miktarları (Ton) Fındık Elma Ayva Üzüm 2004 126 485 41 139 6 032 51 365 2005 62 190 68 742 18 427 62 120 2006 99 328 64 173 32 520 62 115 2007 92 319 25 353 18 970 33 030 2008 114 547 33 765 16 254 32 345 2009 79 041 32 365 18 476 41 365 Sakarya Valiliği 103

Tarım İstatistikleri Sakarya İlinde Hayvansal Üretim Beyaz et Tavuk Yumurtası Kırmızı et İnek sütü Deri Ton Bin Adet Ton Ton Adet 2004 116 579 167 298 5 607 124 730 33 807 2005 130 039 195 217 3 133 124 730 19 306 2006 114 785 164 595 5 054 134 125 35 388 2007 118 586 130 444 6 131 146 914 42 644 2008 101 529 246 814 5 116 156 944 36 155 2009 156 544 192 434 5 439 151 960 28 261 104 Sakarya Valiliği

İş İstatistikleri Girişim Sayıları, 2010 (Adet) TR TR422 Türkiye Sakarya Toplam 3 003 116 36 996 Madencilik ve taş ocakçılığı 4 847 96 İmalat 348 396 3 912 Elektrik, gaz, buhar ve 1 533 7 iklimlendirme üretimi ve dağıtımı Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri 721 10 İnşaat 160 327 1 423 Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve 1 121 606 14 461 motosikletlerin onarımı Ulaştırma ve depolama 537 568 6 773 Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri 243 786 4 176 Bilgi ve iletişim 19 528 143 Finans ve sigorta faaliyetleri 47 524 405 Gayrimenkul faaliyetleri 31 201 288 Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler 146 446 1 284 İdari ve destek hizmet faaliyetleri 29 490 178 Eğitim 11 783 121 İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri 36 425 315 Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor 34 451 474 Diğer hizmet faaliyetleri 227 484 2 930 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı Sakarya Valiliği 105

İş İstatistikleri İş Demografisi, 2009 (Adet) TR TR422 Türkiye Sakarya Kurulan şirket ve kooperatiflerin sayısı 44 472 311 Kapanan şirket ve kooperatiflerin sayısı 10 395 40 Kurulan ticaret ünvanlı işyerlerinin sayısı 44 050 365 Kapanan ticaret ünvanlı işyerlerinin sayısı 32 419 160 106 Sakarya Valiliği

İş İstatistikleri Otomotiv Sanayii Firmalarının Toplam Üretimleri ve Sakarya' nın Türkiye İçerisindeki Payı Toplam Üretim TR Türkiye (Adet) 2008 1 171 917 2009 884 466 2010 1 124 982 TR422 Sakarya Toplam Üretim (Adet) Sakarya' nın Türkiye İçerisindeki Payı (%) 2008 129 544 11,05 2009 74 824 8,46 2010 85 522 7,60 Kaynak: Otomotiv Sanayii Derneği (Otomotiv Sanayii 2010 Yılı Değerlendirme Raporu, Otomotiv Sanayii Firmalarının 1963 2010 Yılları Arasındaki Model Bazında Üretimleri) Not. Sakarya için üretim değerleri, ilde faaliyet gösteren ve Otomotiv Sanayii Derneği üyesi firmaların üretim değerleri toplanarak elde edilmiştir. Sakarya Valiliği 107

İş İstatistikleri 108 Sakarya Valiliği

Enerji Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi (MWh) TR Türkiye TR422 Sakarya 2008 2009 2008 2009 Toplam tüketim 161 947 528 156 894 070 1 953 023 1 793 702 Resmi daire 7 344 252 6 989 641 61 952 62 389 Sanayi işletmesi 74 850 263 70 470 076 934 107 806 230 Ticarethane 23 903 332 25 018 856 284 476 233 124 Mesken 39 583 598 39 147 505 461 099 472 303 Tarımsal Sulama 4 730 976 3 661 805 5 506 5 577 Sokak aydınlatma 3 970 228 3 844 834 56 880 47 941 Diğer 7 564 880 7 761 353 149 003 166 137 Not: Tablodaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. Sakarya Valiliği 109

Enerji 2009 yılında Sakarya ilinde tüketilen elektrik miktarları incelendiğinde, toplam elektrik tüketiminin en çok % 44,95 inin sanayi işletmeleri tarafından, % 26,33 ünün meskenler tarafından, % 13 ünün ticarethaneler tarafından, gerçekleştirildiği görülmektedir. 110 Sakarya Valiliği

Bina İnşaatı Kullanma amacına göre tamamen veya kısmen biten yeni ve ilave yapılar, 2009 [Yapı kullanma izin belgelerine göre] Genel Toplam TR Türkiye İkamet amaçlı binalar Toplam Bir daireli binalar İki ve daha fazla daireli binalar Halka açık ikamet yerleri A 79 577 67 491 18 737 48 491 263 B 80 763 646 60 100 235 3 382 988 56 146 222 571 025 C 404 058 402 591 18 787 383 803 1 TR422 Sakarya A 1672 1470 583 882 5 B 945 708 595 087 95 111 493 942 6 034 C 4 508 4 493 584 3 909 - A. Bina sayısı B. Yüzölçümü (m²) C. Daire sayısı Sakarya Valiliği 111

Bina İnşaatı Kullanma amacına göre tamamen veya kısmen biten yeni ve ilave yapılar, 2009 Toplam TR Türkiye İkamet amaçlı olmayan binalar Otel binaları Ofis (işyeri) binaları Toptan ve perakende ticaret binaları Trafik ve iletişim binaları A 12 086 823 1 233 5 713 138 B 20 663 411 1 904 160 2 051 618 7 172 142 314 820 C 1 467 10 118 1 058 29 TR422 Sakarya A 202 12 39 67 - B 350 621 19 273 52 701 48 470 - C 15-3 11 - İkamet amaçlı olmayan binalar Kamu, eğlence, eğitim, hastane veya bakım kuruluşları binaları İkamet amaçlı binalar dışındaki diğer binalar Sanayi binaları ve depolar TR Türkiye A 2 525 785 869 B 5 063 465 2 928 538 1 228 668 C 144 44 64 TR422 Sakarya A 51 18 15 B 136 729 78 591 14 857 C - - 1 A. Bina sayısı B. Yüzölçümü (m²) C. Daire sayısı 112 Sakarya Valiliği

Ulaştırma Motorlu kara taşıtları sayıları, 2010 TR TR422 Sakarya/ Türkiye Türkiye Sakarya Oranı (Adet) (Adet) (Binde) Otomobil 7 544 871 78 654 10,42 Minibüs 386 973 4 190 10,83 Otobüs 208 510 3 027 14,52 Kamyonet 2 399 038 28 769 11,99 Kamyon 726 359 9 917 13,65 Motosiklet 2 389 488 21 353 8,94 Özel amaçlı taşıtlar 35 492 495 13,95 Traktör 1 404 872 29 064 20,69 Toplam 15 095 603 175 469 11,62 Sakarya Valiliği 113

Ulaştırma 2010 yılında Türkiye de kayıtlı toplam 15 095 603 adet motorlu kara taşıtının binde 11,62 si (175 469 adeti) Sakarya iline kayıtlıdır. 2010 yılında Sakarya ya kayıtlı toplam 175 469 adet motorlu kara taşıtı içerisinde % 44,83 ile otomobil, % 16,56 ile traktör ve % 16,40 ile kamyonet en fazla paya sahip motorlu kara taşıtlarıdır. 114 Sakarya Valiliği

Ulaştırma Sakarya İlindeki Trafik Kazaları Kaza sayısı Ölü sayısı Yaralı sayısı (Adet) (Kişi) (Kişi) 2002 976 78 1 671 2003 1 302 98 2 251 2004 1 490 110 2 451 2005 1 802 112 3 026 2006 1 854 101 3 120 2007 1 728 81 3 033 2008 1 575 61 2 844 2009 1 614 79 2 922 Sakarya Valiliği 115

Ulaştırma 2002-2009 yılları arasında Sakarya ili trafik kazası istatistikleri incelendiğinde: anlaşılmaktadır. 2006 yılının, 3 120 kişinin yaralandığı ve 101 kişinin öldüğü 1 854 adet kaza ile en fazla trafik kazasının gerçekleştiği yıl olduğu, 2002-2009 yılları arasında toplam 720 kişinin trafik kazaları sonucunda öldüğü, 116 Sakarya Valiliği

TR422 Sakarya TR Türkiye Ulaştırma Karayolu uzunlukları (Km) İl ve devlet yolu Otoyol Köy yolu 2002 61 368 1 775 291 202 2003 61 491 1 832 291 585 2004 61 814 1 662 285 739 2005 61 939 1 667 285 632 2006 61 764 1 908 285 632 2007 61 912 1 908 286 888 2008 62 023 1 922 288 013 2009 62 219 2 036 298 405 2002 594 70 2 518 2003 569 70 2 522 2004 568 70 2 506 2005 568 70 2 506 2006 565 70 2 506 2007 569 70 2 505 2008 569 70 2 504 2009 569 70 2 504 Sakarya Valiliği 117

TR42: Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR: Türkiye Ulusal Hesaplar Gayri Safi Katma Değer 2006 2007 2008 Kişi başına GSKD (TL) 9 632 10 744 12 020 Kişi başına GSKD ($) 6 686 8 267 9 384 Tarım / Değer (1000 TL) 62 662 754 64 331 717 72 274 585 Sanayi / Değer (1000 TL) 188 646 805 209 515 201 232 475 082 Hizmetler / Değer (1000 TL) 417 108 706 480 537 624 549 835 548 Gayrisafi katma değer / Değer (1000 TL) 668 418 265 754 384 542 854 585 214 Kişi başına GSKD (TL) 13 847 15 029 16 990 Kişi başına GSKD ($) 9 612 11 563 13 265 Tarım / Değer (1000 TL) 2 937 668 2 559 303 3 201 951 Sanayi / Değer (1000 TL) 16 185 419 17 944 800 20 132 181 Hizmetler / Değer (1000 TL) 21 705 728 24 825 106 29 242 185 Gayrisafi katma değer / Değer (1000 TL) 40 828 815 45 329 209 52 576 318 118 Sakarya Valiliği

Ulusal Hesaplar Türkiye de kişi başına GSKD 2006 yılı itibariyle 6 686 $ iken, 2008 yılı itibariyle % 40,35 oranında artarak 9 384 $ a ulaşmıştır. Buna karşılık Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova illerinden oluşan bölgede, 2006 yılında 9 612 $ iken, % 38 oranında artarak 2008 yılında 13 265 $ olmuştur. Sakarya Valiliği 119

Ulusal Hesaplar 2008 yılında Türkiye de toplam 854 585 215 000 TL olan GSKD in % 8,46 sını tarım, % 27,20 sini sanayi, % 64,34 ünü hizmetler sektörü oluşturmuştur. 120 Sakarya Valiliği

Ulusal Hesaplar 2008 yılında Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova illerinden oluşan bölgede toplam 52 576 318 000 TL olan GSKD in % 6,09 unu tarım, % 38,29 unu sanayi, % 55,62 sini hizmetler sektörü oluşturmuştur. Sakarya Valiliği 121