İHSÂN KONUYLA İLGİLİ BAZI AYETLER ی ا م ر ب ال ع د ل و الا ح س ان و إ یت اء ذ ي ال ق ر ب ى و ی ن ھ ى ع ن ال ف ح ش اء و ال م نك ر و ال ب غ ي ی ع ظ ك م ل ع ل ك م ت ذ كر و ن إ ن الله Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor. 1 Nerede olursanız olunuz, Allah sizinledir. 2 و ھ و م ع ك م أ ی ن م ا ك نت م Allah tan uzak bir yerde bulunmak mümkün olmadığı gibi denetim dışı özel hayat bir hayat da yoktur. Yerde ve gökte hiç bir şey, aslâ Allah a gizli kalmaz. 3 Doğrusu senin Rabbin hep gözetlemektedir. 4 لا ی خ ف ى ع ل ی ھ ش ي ء ف ي الا ر ض و لا ف ي ال سم اء إ ن الله إ ن ر بك ل ب ال م ر ص اد KONUYLA İLGİLİ BAZI HADİSLER ق ال ر س ول الله :لای ز ول ق د م ا ع ب د ی و م ال ق ی ام ة ح ت ى ی س ا ل ع ن أر ب ع : ع ن ع م ر ه ف یم ا أف ن اه ع م ل ب ھ و ع ن م ال ھ م ن أی ن اك ت س ب ھ و فیم ا أن ف ق ھ و ع ن ج س م ھ فیم ا أب لاه. و ع ن ع ل م ھ م ا Ebu Berze (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Kıyamet günü, dört şeyden sual edilmedikçe, kulun ayakları[rabbinin huzurundan] ayrılamaz: * Ömrünü nerede harcadığından, * Ne amelde bulunduğundan, * Malını nerede kazandığından ve nereye harcadığından, * Vücudunu nerede çürüttüğünden." 5 الله ح ی ث م ا ك ن ت وأ ت ب ع ال سی ي ة ال حسنة ت م ح ھ ا وخ الق الن اس بخ ل ق ح س ن ات ق Nerede ve nasıl olursan ol, Allah dan kork. Kötülük işlersen, hemen arkasından iyilik yap ki, o kötülüğü silip süpürsün. İnsanlarla güzel geçin! 6 1 Nahl, 90 2 Hadîd, 4 3 Âl-i İmrân, 5 4 Fecr, 14 5 Tirmizî, Kıyamet, 1/2419
KONUNUN İŞLENİŞİ İhsan; Sözlükte "bir şeyi iyi ve güzel yapmak, iyi, güzel ve yararlı fiil işlemek, iyilik etmek, ikram ve in'am'da bulunmak" anlamlarına gelir. Istılahta ise, Allah'a kulluk olan her görevi en iyi bir şekilde, önemseyerek, hakkıyla ve layıkı vechiyle yapmak, îmân, iş, ibâdet, muâmelât, yönetim, yargı vb... insanın yaptığı her işi ve görevi şartlarına, kurallarına ve tekniğine uygun olarak estetik, sağlam, güzel, kaliteli, en iyi ve en mükemmel bir şekilde yapmayı ifade eder. İnsanlar açısından ihsân, üç kısımda zikredilebilir: 1) Allah'a karşı ihsân. Bu, şartlarına uygun îmân etmek, emir ve yasaklara uymaktır. 2) İnsanlara karşı ihsân. Bu, insanın ana-babasına, eş ve çocuklarına, komşu ve akrabalarına, insanlara iyilik yapmak, iyi davranmak, haklarına riâyet etmek ve kusurlarını bağışlamaktır. 3) Kişinin kendisine karşı ihsânı. Bu, îmân edip sâlih ameller işleyerek Allah'ın rızasını, rahmet, mağfiret, nimet ve cennetini kazanmasıdır. Allah'a ve insanlara yapılan ihsân da aslında kişinin nefsine karşı ihsânıdır. ( Dini Kavramlar Sözlüğü Diyanet İ. Bşk. Yayınları "İhsan" maddesi) Kur an-ı Kerim de Yüce Rabbimiz bizlere İhsanı emretmektedir. Ayet-i kerimede şöyle buyurmaktadır. Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor. (Nahl, 90) İhsan Kavramını, Sevgili Peygamberimizden bize aktarılan ve Cibril Hadisi diye meşhur olmuş hadisten şöyle öğreniyoruz. Ömer İbnü l-hattâb radıyallahu anh şöyle dedi: Bir gün Rasûlullah (s.a.v) in huzurunda bulunduğumuz sırada, elbisesi beyaz mı beyaz, saçları siyah mı siyah, yoldan gelmiş bir hali olmayan ve içimizden kimsenin tanımadığı bir adam çıkageldi. Peygamber in yanına sokuldu, önüne oturdu, dizlerini Peygamber in dizlerine dayadı, ellerini (kendi) dizlerinin üstüne koydu ve: - Ey Muhammed, bana İslâm ı anlat! dedi. Resûlullah (s.a.v): - İslâm, Allah tan başka ilah olmadığına ve Muhammed in Allah ın resûlü olduğuna şehâdet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı (tastamam) vermen, ramazan orucunu (eksiksiz) tutman, yoluna güç yetirebilirsen Kâbe yi ziyâret (hac) etmendir buyurdu. Adam: - Doğru söyledin dedi. Onun hem sorup hem de tasdik etmesi tuhafımıza gitti. Adam: - Şimdi de imanı anlat bana, dedi. Resûlullah (s.a.v): - Allah a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe inanmandır. Yine kadere, hayrına ve şerrine iman etmendir. buyurdu. 6 Tirmizî, Birr, 55
Adam tekrar: - Doğru söyledin, diye tasdik etti ve: - Peki ihsan nedir, onu da anlat, dedi. Resûlullah (s.a.v): - İhsan, Allah a onu görüyormuşsun gibi kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da O seni mutlaka görüyor. buyurdu. Adam yine: - Doğru söyledin dedi, sonra da: - Kıyâmet ne zaman kopacak? diye sordu. Peygamber (s.a.v): - Kendisine soru yöneltilen, bu konuda sorandan daha bilgili değildir. cevabını verdi. Adam: - O halde alâmetlerini söyle, dedi. Resûlullah (s.a.v): - Annelerin, kendilerine câriye muamelesi yapacak çocuklar doğurması(cariyelerin efendilerini doğurması), yalın ayak, başı kabak, çıplak koyun çobanlarının, yüksek ve mükemmel binalarda birbirleriyle yarışmalarıdır. buyurdu. Adam, (sessizce) çekip gitti. Ben bir süre öylece kalakaldım. Daha sonra Peygamber (s.a.v): - Ey Ömer, soru soran kişi kimdi, biliyor musun? buyurdu. Ben: - Allah ve Resûlü bilir, dedim. Resûlullah (s.a.v): - O, Cebrâil di, size dininizi öğretmeye geldi buyurdu.( Müslim, İman, 1, Buhari, İman, 37) Muhsin ise, ihsan eden, iyilik eden, güzel düşünüp güzel davranan demektir. Muhsin olan Cenâbı Allah, güzeli ve güzellik sergileyenleri sever. Nahl Sûresinin 90. âyetinde yüce Allah Adâlet in yanı sıra İhsan ı getirmiş, kesin ve şaşmaz adâlet ölçülerinin yanına, inceliği ve letâfeti koymuş, müsamaha etmek isteyen herkesin önüne kapıları açık tutmuş, böylece gönül almayı ve nefislerdeki kinleri yok etmeyi hedeflemiş, hak ihlallerine yol açmamak kaydıyla iyilik ve ihsanın sergilenmesini teşvik etmiştir. Kısaca günlük işlerden ibadetlere kadar her iş ve davranışta dinimizin aradığı ve istediği, ihsan kalitesidir. Çünkü yüce Allah kullarını en güzel şekilde yaratmış, rızıkta, hükümde ve her alanda her şeyin en güzelini ortaya koymuş, kullarından da her alanda güzellik ve ihsan sergilemelerini istemiştir.
DİN AĞACININ MEYVESİ; İHSAN Dinin bütününü bir ağaca benzetirsek: iman bu ağacın kökleri ve gövdesi, İslâm dalları ve yaprakları, ahlâk ise meyvesidir. Meyve ağacı, meyve elde etmek için yetiştirilir. İstenen seviyede meyve vermeyen ağaç bahçe sahibi nazarında değerli değildir. Kur an-ı Kerim de Yüce Rabbimiz bizlere İhsanı emretmektedir. Ayet-i kerimede şöyle buyurmaktadır. Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor. ( Nahl, 90 ) ASR-I SAADETTEN ÖRNEK Biri Beni Gözetliyor Sahabenin ileri gelenlerinden Muaz bin Cebel Hazretleri, Hazret-i Ömer devrinde zekat memurluğu vazifesiyle çalışıyor, kabileleri dolaşıp onların verdikleri zekatları toplayarak Halifeye getiriyordu. Muaz, yine bir gün, Medine civarındaki kabileleri dolaşıp onların zekatlarını almış, Halifeye teslim etmiş ve sonra da evine dönerek istirahata çekilmişti. Muaz ın hali fakirceydi. Bu fukaralık, bazan hanımının canına tak ettiği oluyordu. Kocasının eve eli boş geldiğini görünce, ona şu şekilde sitem etmeye başlamıştı: Günlerdir çöllerde dolaşıp duruyor, halkın zenginlerinden zekatlarını topluyorsun. İnsan, bu arada kendine de bir şeyler ayırır, eve getirir. Kim bilecek, kim duyacak? Muaz, hanımının sitemine şu karşılığı verdi: - Bunu nasıl yaparın hanım? Peşimde her an gözcü var. Biri beni gözetliyor. - Ne söylüyorsun bey, demek sana Allah ın Resulü itimad etti, Ebû Bekir itimad etti de, Ömer itimad etmeyip peşine gözcü koydu, seni gözetletiyor ha?.. Şimdi ben ona gösteririm Kadın hışımla gitti, Halifenin huzuruna çıkarak kocasının peşine niçin gözcü koyduğunu sordu. Fakat Halifeden, kesinlikle böyle bir durumun olmadığını öğrenince, mahcup olarak geri döndü. Bu sefer de kocasına çıkıştı: - Beni Halifenin huzurunda mahcup düşürmeye ne hakkın var? Neden yalan söylüyor, Halife peşime gözcü koydu, diyorsun? Muaz, karısına şu manalı cevabı verdi: - Hayır hanım, yalan söylemiyorum. Ben, peşimde gözcü var, biri beni gözetliyor, dedim. Fakat o gözcüyü Halife peşime taktı demedim. Peşimdeki gözcü, Halifenin değil, Allah ın gözcüsü idi. Allah ın Kirâmen Kâtibin melekleri, iyi kötü her şeyi yazıp kaydetmiyorlar mı? Allah her yaptığımız işten haberdar değil mi? O nun ilminden kaçmak, bilgisinden uzak
kalmak mümkün mü? Zerre kadar hayrın da, zerre kadar şerrin de yarın ahirette hesabı sorulmayacak mı? Muaz ın hanımı, bu cevab üzerine derin derin düşünceye daldı. Fakirliğin verdiği sıkıntı ile nasıl yanlış düşüncelere saplandığını anladı. Kocasına hak vererek, ona bir daha bu konuda sitem etmemeye karar verdi. Öte yandan Halife Hz. Ömer (r.a.) Muaz (r.a.) hazretlerini çağırttı ve: Hanımının söylediğin bu sözün aslı nedir? diye sordu. Hz. Muaz olan biteni anlattı. Hz. Ömer r.a.bu hale güldü. Bazı hediyeler vererek: Al bunları eşine götür, dedi. (İmam Gazalî, Kimyâ-yı Saadet) KİMSENİN GÖREMEDİĞİ GİZLİ BİR YER Hocaları tarafından ellerindeki kuşları kimsenin görmediği bir yerde kesip gelmeleri emredilen bir gurup talebe, hepsi gizli bir yerde kuşlarını kesip geriye gelmişlerdi. Ancak ihsan şuuruna sahip bir tanesi kuşunu kesmeden geriye gelmişti. Hocası bunun sebebini sorunca: -Ben kimsenin görmediği gizli bir yer bulamadım. Nereye gittiysem Yüce Allah ı orada hâzır ve nâzır olarak gördüm. diye cevap vermiştir. Bir Hikaye Marangozun Pişmanlığı "Yapabileceğinden daha fazlasını yapamayacak hiç kimse yoktur." (Henry Ford) Yaşlı bir marangozun emeklilik çağı gelmişti. Yanında çalıştığı müteahhite; yapmış olduğu ahşap ev inşa işini bırakmak, eşi ve çocukları ile birlikte daha rahat, daha huzurlu bir hayat sürme isteğinden bahsetti. Müteahhit, yıllardır birlikte çalıştığı emektar marangozunun işi bırakma isteğine oldukça üzüldü. Fakat ondan, kendine bir iyilik olarak, son bir ev daha yapmasını rica etti. Marangoz, bu son olsun diye istemeye istemeye teklifi kabul etti ve işe girişti. Ne var ki gönlünün yaptığı işte olmadığı her halinden belliydi. Bundan dolayı baştan savma bir işçilik yaptı ve kalitesiz malzeme kullandı. Ömrünü verdiği mesleğine böyle bir eserle son vermek ne büyük talihsizlikti!.. Marangoz, ev bittiğinde müteahhite teslim etmek üzere kendisini çağırttı, işveren, evi gözden geçirmek için geldi. Şöyle bir baktıktan sonra dış kapının anahtarını marangoza uzattı. "Bu ev senin" dedi, "Yıllardır süren emeklerinin karşılığı sana benden hediye." Marangoz şoka girdi. Ne kadar utanmıştı! Keşke yaptığı evin kendi evi olduğunu bilseydi! O zaman onu böyle yapar mıydı!
Unutmayın! Herkes kendi hayatının marangozudur. Herkes gün be gün kendi hayatını inşa eder; bir çivi çakarak, bir tahta koyarak veya duvar dikerek... Evet bugün aldığınız kararlar, ortaya koyduğunuz davranışlar, sarfettiğiniz sözler, yaptığınız tercihler yarın yaşayacağınız evin malzemeleridir. Elinizden gelenin azını değil, fazlasını yapın ki o evin içinde uzun yıllar huzurla yaşayabilesiniz. ( İbrahim Refik - Hayatın Renkleri S.:151) Allah ın emir ve yasaklarını yerine getirmek ve gerektiğinde Allah rızası için her türlü maddi ve manevi sıkıntılara katlanmak ihsan şuurunun insana kazandırmış olduğu en önemli davranış şeklidir. İnsan bu şuurla çevresinde bulunan insanlardan kaynaklanan sıkıntılara daha anlayışla yaklaşabilecektir. Anlayış ise sıkıntıların artmasına değil azalmasına sebeptir. Bu dünya hayatına kavga etmeye değil, huzurlu bir hayat sürmeye geldik. Bu huzur ise ihsan şuurunda gizlidir. Yunus Ermenin dizelerinde dile getirildiği üzere, "Ben gelmedim davi (kavga) için Benim işim sevgi için Dostun evi gönüllerdir Gönüller yapmağa geldim." Özetleyecek olursak; günlük işlerden ibadetlere kadar her iş ve davranışta dinimizin aradığı ve istediği, ihsan kalitesidir. Çünkü yüce Allah kullarını en güzel şekilde yaratmış, rızıkta, hükümde ve her alanda her şeyin en güzelini ortaya koymuş, kullarından da her alanda güzellik ve ihsan sergilemelerini istemiştir. Bunu yaparken de her türlü yardımı sırf Allah rızası için yapmaya, yapılan iyiliği dile dolamamaya, başa kakmamaya, bu tür işleri olabildiğince gizli yapmaya, örnek olmak için açıktan yapılacaksa riya karıştırmamaya, karşı taraftan herhangi bir menfaat ummamaya dikkat edilmelidir. Birbirimizle olan ilişkilerimizde bozulma olmamasını arzu ediyorsak, razı olunan bir hayat yaşamak istiyorsak, sevdiğimiz ve sevildiğimiz bir hayat düşlüyorsak hepsinin başında ihsan şuurunu hayatımıza aktarmamız gerekecektir. Beyin Fırtınası Sizce İhsan her işi güzel yapmak anlamıyla ne kadar örtüşür? Sizce ihsan bilincine sahib olmak neyle ve nasıl mümkün olur? Sizce Muhsin olmak kolay mıdır? Soru-Cevap 1. İhsanı hayatında uygulayan bir tanıdığınız var mı? Hangi davranışlarından dolayı onu Muhsin sayıyorsunuz? 2. Günlük hayatımızda hangi davranışlarımız ihsan kavramını içine alır?