ATIK KAĞIT İŞLEME ENDÜSTRİSİNDE ATIKSU MİKTARININ AZALTILMASI ve GERİ KAZAMMIYLA ÇEVRENİN KORUNMASI Yrd. Doç. Recep İLERİ, Arş. Gör. Burhan SÜMER, Haluk GEZBUL, Erdoğan ŞENOL Sakarya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Esentepe Kampusu 54040, ADAPAZARI ÖZET Çalışmalar, atıksularını geri kazanıp yeniden kullanan Sakarya'da kurulmuş atık kâğıt işleme endüstrisi (Onduline Avrasya A.Ş.) üzerine yoğunlaştırılmıştır. Geri kazanılan atıksuyun yeniden kullanılmasından dolayı herhangi bir işletme problemiyle karşılaşılmamıştır. Geri devir suyu ile üretilen onduline ürününün kalitesi, yeni kullanım suyuyla yapılmış ürünün kalitesi ile aynıdır. Tesis içi önlemlerin alınması, atıksuyun geri kazanımı ve yeniden kullanılmasıyla; atıksu arıtım tesisi boyutlarının küçültüleceği, ön yatırımda, işletmede ve su temininde ekonomi sağlanacağı aşikârdır. Sonuç olarak atıksuyu geri devirli kullanabilmek için ünitelerde yapılacak birtakım işlemler ve tesis içi önlemler, hem atıksu miktarının, hem de kirlilik yükünün önemli miktarda azaltılacağını göstermektedir. İlâve olarak da, endüstrilerde atıksuyun geri kazanımı ve kullanımı, su kaynaklarının ve çevrenin korunmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. Anahtar kelimeler: Atık kâğıt işleme endüstrisi, atıksu geri kazanımı ve kullanılması, çevre korumacılığı. ENVIRONMENTAL PROTECTION BY WASTEWATER RECLAMATION AND REUSE İN WASTE PAPER PROCESS INDÜSTRY ABSTRACT Studies ar e conducted to upgrade the wastewater reclamatıon and reuse system of a waste paper process industry (Onduline Avrasya Company) located in Sakarya. No operaıional problem was observed due to reuse of the reclaimed vvastevvater. Quality of the products were as good as those manufactured by use offresh water. Inplant control, reclamation and reuse ofwastewater, proposed treaıment plaııt dimensions mil be reduced and economy wıll be provided in the investment, managemem and water supply. As a result, some changes in the units and ınplant control due to reuse ofwastewater show that wastewaıer and pollıttion loads will be reduced signifıcantly. in addition, reclamation and reuse of wastewater from Industries play the most important role to prevent environment and water resources. Key words: Waste paper process industry, wastewater reclamation and reuse, environmental protection. GİRİŞ Bilindiği gibi dün/ada su tüketiminde önemli bir bileşen de endüstriyel sulardır ve memleketler teknolojik olarak geliştikçe endüstriler için su gereksinimi de artmaktadır. Her endüstriyel proses, doğal su sistemlerine zararlı olabilecek atıklar verir. Deşarj edilen suyun kalitesi ve miktarı, bu atıkların çevredeki zararları hakkında bir fikr verir, fakat hesaplanabilecek neticeler vermez. Bu nedenle atıkların fabrika içinde kontrolü ve planlanması gerekmektedir. Geri kazanma, geri devir gibi alternatiflerin değerlendirilmesinden sonra geri kalan ve atılacak olan su miktarlarının ve kalitesinin belirlenmesi gereklidir. Sanayileşme ile birlikte çevre kirlenmesi artarken bu kirlenmeden en çok etkilenen genellikle su ortamı olmaktadır. Üretimde kullanılan sular alıcı ortama doğrudan verildiğinde alıcı ortamın su kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Nerede olursa olsun su kaynaklarındaki su kalitesinin daima kullanılabilir nitelikte olması arzu edilir. Bu amaçla su kaynaklarının korunabilmesi için su kirlenmesinin kontrol altına alırması gerekir. Bunu yapabilmek içn de kullanılan sular alıcı ortamlara arıtılarak verilmelidir. Günümüzde bir çok ülkede atıksu arıtma tesislerinin kurulması zorunlu hale getirilmiştir. Atıksu arıtma tesisleri 1930'lu yıllardan itibaren kullanılmış ve günümüze kadar sistem alternati'leri ile birlikte gelmiştir (1,2). Arıtma tesislerinde gerek ilk yatırımlar ve gerekse işletme masraflarının azaltılabilmesi için atıksu ve arıtma özelliklerinin yanısıra tesis içi önlemlerle Kirletmeyi Azaltma Teknolojileri (KAT) üzerinde çalışmalar yapılmaktadır (3. 4, 5, 6,7). Hangi sanayi türü olursa olsun mutlak surette en azından bir miktar atıksuyu vardır. En zararsızından en tehlikelisine kadar olan atıksuların önemli kısmı sanayiden kaynaklanmaktadır. Fabrikada su korunumu temin edildikten sonra geri kalan atıkların arıtılması amacı ile atıksuların kalitesi belirlenmeli, arıtma seçenekleri araştınlrnalı ve değerlendirilmelidir. Her endüstri için kirlilik karakteristikleri farklı olacağındar önerilecek arıtma yöntemleri de farklılık gösterecektir. Sanayide kullanılarak atı 16 EKİMKASIMARALIK 1996 SAYİ: 21
lan sular kullanım yerlerine göre değişik kalitelerde olacağından bunları taşıdıkları kirletici tür ve yüklerine göre başlıca; üretim işlemleri atıksuları, soğutma suları, işyeri ve çalışanların temizliğiyle ve sıhhî kullanımla ilgili atıksular, yağmur suları ve temizlik suları olarak dört sınıfta toplayabiliriz. Birbirinden çok farklı kalitelerde olan bu dört sınıfa ait atıksular doğai olarak çok farklı tekniklerle arıtılacağından genellikle ayrı tutulup işlem görmeleri ekonomik bakımdan uygun olur. Atıksuların üretim işlemleri süresince atılış biçimleri de kirletici etkilerinin belirlenmesi bakımından önem taşır. Bazı tesisler sürekli atık boşaltırken, bazıları gerek birtakım ünitelerden gerekse genelde "batch" sistemle yani zaman içinde kesikli çalıştıklarından kesikli atıksu boşaltırlar. Arıtma tekniklerinin seçiminde ve teknolojik uygulamalar sırasında sorun yaratan kesikli boşaltımları önlemek veya en azından etkisini azaltmak amacıyla hacim veya yük eşitlemesi (dengeleme) yapmak uygun olur. Endüstriyel atıksuların incelenmesi; kirlenmenin temel kaynaklarının tesbiti ve atıksu miktarını azaltma amacı ile yapılan çalışmalar şeklinde yapılabilir Çevre korumacılığı açısından, hangi uzaklaştırma ve arıtma yöntemi seçilirse seçilsin: kentsel kanalizasyon şebekesinin ve diğer tesislerin korunması, kentsel arıtma tesisinin korunması ve çalışmasına engel olunmaması, toplum sağlığının korunması, endüstriyel atıksu tarımda kullanılacaksa toprağın ve bitkilerin zarar görmemesi, yeraltı sularının kirlenmemesi, boşaltılan atıksuların endüstri, tarım, insan toplulukları, su ürünleri, taşıma, turizm v.s. gözönünde tutularak nehir, göl, haliç ve denize deşarj standartlarına uygun nitelikte olması, kirliliğin sudan ha vaya veya sudan toprağa iletilmesinin önlenmesi gibi hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Endüstride toplam su tüketimim ve atık miktarını azaltma amacıyla kullanılabilecek metodları tertipli ve kontrollü çalışma, atıkların gerektiği zaman birbirinden ayrılması, işlemlerde değişiklik yapma ve atıkların değerlendirilmesi, suyu daha verimli şekilde kullanan yeni makine veya işlem metodlarının eskilerinin yerine kullanılması, atıksuların yeniden kullanılması şeklinde saymak mümkün olabilir. Endüstrilerde atıksuların tekrar kullanılması denince; endüstrilerden atılan suların yine aynı endüstride tasfiye edildikten sonra veya tasfiye edilmeden direkt olarak kullanılması, diğer kaynaklardan (şehir evsel sularından) elde edilen atıksuların endüstride kullanılması, atıksuların endüstriyel faaliyetlerin ötesinde tekrar kullanılması (örneğin sulama) anlaşılır. Atıksuların tekrar kullanılacağı yerler; malzemelerin taşınması (ağaç gövdeleri, şeker pancarı, vs.), bahçe sulaması ve ziraat, tuvaletlerin temizlenmesi, söndürme işlemi, soğutma işlemi, suni göllerin oluşturulması, işlem suyu olarak (hatta kazan besleme suyu), diğer kullanımlar (örneğin içme suyu olarak) şeklinde sıralanabilir. Yukarıdaki sıralama, atıksuyu tekrar kullanmak için gereken arıtma derecesine göre yapılmıştır Endüstride kullanılan temiz sular, işleme girdikten sonra, işlemin özelliğine göre, değişik derecelerde çözünmüş veya toplam askıda katı maddeyi bünyesine alırlar. Bundan dolayı kısmen temiz olan atıksuları, daha kirli olandan ayırmak oldukça avantajlıdır. Bazı işlemlerden çıkan atıksular oldukça temizdir ve arıtmaya tâbi tu EKÎMKASIMARALIK 1996 SAYI: 21 17
tulmadan kullanılabilir Daha kirli olanları ise arıtrraya tâbi tutmak gerekir. Değişik endüstriyel işlemlerden gelen oldukça temiz atıksular, az bir arıtmadan sonra, veya hiç arıtılmadan diğer işlemlerde kullanılabilir. Mesela sebze veya odun parçalarının naklinde (iletme kanalları kullanılarak) (suyun çok temiz olduğu hallerde) çökeltme yapılmadan tekrar kullanmak mümkündür. Tekstil endüstrisindeki yıkamalarda da oldukça temiz olan yıkama suları çok kirli olan kumaşların ilk yıkamasında kullanılabilir. Endüstriyel atıksuların içerdiği kirlilik yüklerini azaltmak, bu atıksuları arıtma işleminden geçirmeden önce alınması gereken birtakım önlemleri ve yapılması gerekli bazı işlemleri içermektedir. Endüstriyel atıksuların kirlilik yükleri; proses değişiklikleri, teçhizat değişiklikleri, atıksula'in ayrılması, atıksuların dengelenmesi, yan ürünlerin eldesi ve geri kazanma işlemlerinin uygulanması, atıksula'in oranlanması, atıksu akımlarının kontrolü yöntemleri ile azaltılabilir. Endüstriyel atıksuların alıcı sulardaki olumsuz etkilerini minimuma indirmede en önemli etmenlerden birisi atıksuların hacminin azaltılmasıdır. Bunu sağlamak üzere uygulanan işlemleri, atıksuların sınıflandırılması, atıksüarın su korunumu ile azaltılması, atıksuyu azaltacak üretim değişiklikleri, endüstriyel ve kentsel atıksuların her ikisinin de ham su teminlerinde kullanılması, kesikli ve ani atıksu deşarjlarının ortadan kaldırılması şeklinde özetlemek mümkün olabilir. Özellikle su kirliliği açısından ele alındığında, kâğıt ve onduline sanayi en çok su kuilanan endüstriyel faaliyetler içinde yer almaktadır. Bu fabrikalarda kullanılan ham suyun bir kısmı buharlaşmak ve ürün içerisinde taşınmakla harcanırken büyük bir kısmı kirlenmiş oir halde atılmaktadır. Bunun çok su ve enerji sarfiyatı, çevreye verilen kirlilik yüklerinin fazlalığı şeklinde bir bedeli de bulunmakladır. Bu hususlar dikkate alınarak dünyada yeni üretim teknolojilerinin geliştirilmesi, su ve enerji kullanımının azaltılması, çevrenin korunması için atıksu arıtımı ile ilgili yeni tekniklerin ortaya konulması, atıksuların geri kazanılması, atık kâğıtların tekrar kullanılablmesi ve enerji tasarrufu gibi çalışmalara hız verilmiştir (8). Bu noktalardan dolayı, atık kâğıttan bir yapı malzemesi olan çatı ondulinesi üreten ve sisteminde geri devrli su kullanan Onduline Avrasya AŞ. Fabrikası bu çalışmaya esas teşkil etmiştir. MATERYAL ve METODLAR Çalışma Alanı İşletme (Onduline Yapı Malzemeleri A.Ş), Sapanca Gölümün^ güney batısında Kurtköy mevkiinde toplam 50000 m 2 'lik bir alanda kurulmuş olup, bu alanın yaklaşık olarak 20000 rr'lik kısmı halen kullanılmakta, geriye kalan kısım ise yeşil saha olarak değerlendirilmektedir. Tesisin kuruluş kapasitesi 200x89 cm ebatlı levhalardan yılda ortalama olarak 1.800.000 adettir. İşletmede çalışan toplam personel sayısı 100'dür. İşletmede "Onduline" adı altında renkli, oluklu, çatı, cephe ve tavan kaplama levhaları üretilmektedir. Üretimin temel ilkesi, bitkisel liflerin, bitümle birleştirilmesinden ibarettir. Hammadde olarak hurda kâğıt ve bitüm kullanılmaktadır. Hurda kâğıt piyasadan, bitüm (75/100 penetrasyondaı Batman Rafinerisi'nden temin edilmektedir. Levha üretimi için önce ambardan gelen hurda kâğıt hamurhanede döner karıştırıcıh tanklarda su ile çözülerek, kâğıt hamuru hazırlanmakta; bu hamur karton makinasından geçirilerek düz veya oluklu ham karton üretilmektedir. Elde edilen ham karton, brülörle ısıtılan kurutma tünelinde 160180 C'de yaklaşık olarak 20 dakikada kurutularak her dokız olukta bir kesilip, bitümleme ünitesine alınmaktadır. Bitümleme tankırda ortalama 20 dakika 180 D C'deki bitümle muameleye sokulan ham karton, bünyesine yaklaşık olarak ağırlığının % 20'si kadar bitüm almaktadır. Bitümleme tanklarından çıkarılan levhalar açık havada, tabii kurumaya bırakılırlar. Böylece elde edilen onduline, siyah ondulinedir. Şayet renkli onduline üretilmek isteniyorsa elde edilen bu siyah onduline, boyahanede, plâstik boyalarla püskürtme yöntemiyle istenilen renge boyanıp, 1ırında 100 C'de kurutularak depolanmaktadır (9). Tesislerde günde 40 ton/gün atık kâğıt (gazete, dergi, mukavva gibi) işlenip, istenilen renklerde yaklaşık 11000
adet onduline üretilmektedir. İşletmede, proses suyu, yıkama suyu ve büro kullanım suyu olmak üzere başiıca üç amaçla su kullanılmaktadır. Proses suyu, ham kâğıt hamurunun haz rlanması amacıyla hurda kâğıdın çözülmesi ameliyesinde kullanılan sudur. İşletmede atık olarak katı ve sıvı olmak üzere başlıca iki tip atık sözkonusudur. Katı atıklar hurda kâğıdın çözülmesi esnasında ayrılan kâğıt harici maddelerdir. Bunlar biriktirilerek fabrika arazisi içinde toprağa gömülmektedir. Şekil 1 'de verilen üretim akış şeması ve Şskil 2'de verilen kapalı devre su ve atıksu akım şemasından da görüleceği üzere, karton makinası altında toplanan süzme suları (yaklaşık 265C m 3 /gün). kapalı bir devre ile tekrar kullanılmak üzere (2650 m 3 / gün+50 m 3 /gün=2700 m 3 /gün proses suyu olarak) hurda kâğıt çözme tankına pompalanmaktadır, işletmenin zaman zaman yıkanması esnasında oluşan yıkama ve taşma suları ile muhtemel boyalı sular da, bir ara havuza alınıp, bir boru bağlantısı vasıtasıyle proses geri devir suyuna dahil edilmektedir. Artezyenden çekilen 50 rrrvgün kullanma suyunun 10 rrrvgün'ü hidrofor dağıtım sistemi ile sıhhi tesisler ve işletme bürolarına ve 40 m 3 /gün'ü de geri devir yaptırılan proses suyuna (ihtiyaç halinde boya ünitesine de su alınabilmekte) dahil edilmektedir. 10 m 3 / gün olan evsel atıksular ise. geri dönüşümlü biyolojik arıt ma sisteminde arıtıldıktan sonra, 500 m 3 'lük su deposuna verilmekte ve oradan da 10 rnvgün'lük su proses geri devir suyuna ilâve edilmektedir. Böylece evsel atıksular da geri devir yapılmakta ve aynı zamanda buharlaşma kaybı olan toplam 50 m 3 /gün su da bu dolaşım sistemi içerisinde karşılanmaktadır. Sistemde su optimum kullanılmış olup, atıksu deşarjı sözkonusu olmamaktadır. Eski Arıtma Tesisinin Tanıtılması Onduline Fabrikası atıklarıyla ilgili olarak 1982 yılında istanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü'nce bir araştırma yapılmış, bu araştırma sonucu bir arıtma tesisi projesi hazırlanmış ve bu projeye göre arıtma tesisi yapılarak işletmeye alınmıştır. Bu tesis ana başlıklarıyla; a) Izgara ve Kalbur Tesisi, b) Anaerobik Çürütme Tesisi, c) Biyolojik Etkili Sızdırma Kuyusu ünitelerinden oluşmaktadır. İşletmeden gelen sular ızgara ve kalbur tesisinde süzüldükten ve evsel atıksular yağ tutucudar geçirildikten sonra bir rögarda birleşerek anaerobik reaksiyon hücresine alınmaktadır. Burada takriben bir günlük bekleme sonucu çürüme, çökelme ve yüzdürme sağlanmakta, sonra da iki adet biyolojik etkili sızdırma kuyusuna ve EKfMKASIMARALIK 1996 SAYI: 21 19
PARAMETRE Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı, BOl 5 Kimyasal Oksijen ihtiyacı. KOI Askıda Katı Madde, AKM ph Birim Evsel Atıksu Arıtma Sistemi Girişi 163 710 337 6.8 Evsel Atıksu Arıtma Sistemi Çıkışı 12 55 19 7.14 SKKY Değerleri Tablo 21.1 50 180 70 69 Sıcaklık, T C 16.5 17.2 rilmektedir. Bu tesisin çalışması sırasında yapılan birçok geliştirmeler olmuştur. Atıksu debisinin azaltılması, dengelenmesi, bazı arıtma tesisi ünitelerinin, üretim ünitelerine entegre edilmesi sayesinde bu anaerobik sistemin mantıklı ve verimli operasyonu sürdürülmüştür, ancak, fabrika açısından gelişen yeni koşullar gereği bir sistem değişikliği yapmak ve tam biyolojik arıtma sistemine geçmek zarureti doğmuştur. Geri Dönüşümlü Biyolojik Arıtma Sisteminin Tanıtılması Bu sistemin projesi Fransa'daki Onduline Uluslararası Araştırma Geliştirme Ünitesi (Onduline ARGE) tarafından yapılmış olup, inşaatı Türkiye'deki Ondulne Fabrikası yapmıştır. Sistem 1993 yılında faaliyete başlamıştır. Şekil 3 ve 4 te akım ve prensip şemalarından da görüleceği gibi bu sistem; yer altına inşa edilmiş olan çürütme, havalandırma, dinlendirme hücreleri ve toplama deposu ile üst yapıda monte edilmiş mekanik ekipmanlar ve kumanda sisteminden oluşmaktadır. Bu sistemler hakkında aşağıda kısaca bilgi verilmiştir. Çürütme Hücresi Tesiste muhtelif noktalardaki rögarlar, yağ tutucular ve eleklerden gelen atıksular bir anaerobik çürütme hücresine alınır Burada giriş ve çıkışlarda bulunan savaklar vasıtasıyla çok düşük bir akış hızı ile laminer hareketler sağlanmaktadır. Yer altına gömülü bulunan bu kapalı hücre betonarme perdelerden inşa edilmiş olup bu sayede önemli bir termik izolasyon elde edilmektedir. Doğal sıcaklık altında yaklaşık üç günlük bir bekleme süresi temin edilmektedir. Bu sayede bir taraftan ön yağ tutucularda ve rögarlarda tutulamayan hafif maddelerin yüzdürülmesi, çökebilenlerin ise çöktürülmesi sağlanmakta olup, bir taraftan da anaerobik olarak çürütme ortamı oluşturulmakta ve bu ortamda organik maddelerin kısmen primitif maddelere ayrıştırılması sağlanmaktadır. Havalandırma Hücresi Çürütme hücresinden çıkan sular havalandırma hücresine alınarak burada yaklaşık iki günlük bekleme süresi içinde organik maddelerin tamamen indirgenmesi suretiyle tam arıtma elde edilmektedir. Yine toprağa gömülü betonarme olarak yapılan bu hücrenin üstü örtülü, fakat atmosfere açılan bacalar mevcuttur. Bu hücrenin tabanına, eşit dağılım sağlayacak şekilde difüzörler yerleştirilmiştir. Arıtma tesisi üst yapısında iki adet hava kö rüğü (blovver) monte edilmiştir. Bunlar iki ayrı tip olmalarına rağmen yedek olarak veya birlikte çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bir tanesi yüksek basınçlı hava körüğü olup difüzörlere sıcak hava basmaktadır. Diğeri esas itibariyle, bir su ringli vakum pompası olup aynı zamanda yüksek kapasiteli bir hava körüğü olarak da fonksiyon görmektedir. Yeraltı borularıyla havalandırma hücresindeki difüzörlere gelen hava, burada havuz dibinde yoğun ve şiddetli bir şekilde ince kabarcıklar oluşturarak bütün hücrede topyekün bir karıştırma sağlanmaktadır. Bu sayede sağlanan oksijenle hücrede bulunan mikroorganizmalar atıksu içindeki organik maddeleri oksitleyerek su ve karbondioksite dönüştürmektedir. Çürütme ve uzun havalandırma sayesinde bu tür atıkların bertaraf edilmesi ve yüksek arıtma verimliliği sağlanmaktadır. Dinlendirme Hücresi Dinlendirme hücresi bir çökeltme ve durultma havuzudur. Giriş ve çıkışları yine savaklar altından ve düşük hızlarla yapılmaktadır. Bu hücreye havalandırma hücresinden gelen su ve çamur karışımı, dinlenme ve yaklaşık iki günlük bekleme sonucu ayrışmaya başlar. Mikroorganizmaların oluşturduğu çamur dibe çöker, su ise durularak çıkış savağından sistemi terkeder. Havuz dibinde binken çamur çok azdır. Bu çamur zaman zaman havalandırma hücresine geri devredilmektedir. Böylece o gözdeki mikroorganizmaların gerekli düzeyde tutulması sağlanmaktadır. Bir iki senede bir fazla çamurun alınması ve havza dışına taşınması düşünülmektedir. Çamur geri devri ve atılması işlemlerinin yapılması için küçük bir vidanjör sistemi düşünülmüştür. Yukarıda bahsi geçen vakum pompası bu sistemin çalışmasını sağlamaktadır. Seyyar vidanjör tankı vakumlanarak, içine hücre dibindeki çamurun emilmesi temin edilecektir. Bu tanka alınan çamur geri devredilecek veya tesis dışına taşınacaktır. Kalite Kontrolü Çeşitli aşamalardan geçerek arıtılmış bulunan suyun kalitesi birçok laboratuvar testlerinden geçirilmiş ve çeşitli standartlardaki kriter değerlerle kıyaslaması yapılmıştır. Onduline Avrasya A.Ş.'ye ait evsel atıksu özellikleri ve standartlarla kıyaslanması Tablo 1'de verilmiştir. Elde edilen değerler "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğrndeki ilgili sektörler içm izin verilen deşarj kriterlerinin altında kalmasına rağmen su deşarj edilmemekte, aksine kullanım 20 EKIMKASIMARALIK 1996 SAYI: 21
Tablo 2. Onduline Avrasj a A.Ş.'ne Ait Proses Suyu ve Proses Atıksuyu Özellikleri PARAMETRE Birim Kağıt Hamuru Kağıt Hamuru Geri Devir Suyu SKKY Değerleri Tablo 13.8 Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı, BOİ5 Kimyasal Oksijen İhtiyacı, KOİ Çökeb lir Katı Madde Askıda Katı Madde. AKM Sıcaklık. T ph (ml/l) oc 3776 10070 7860 44.4 6.16 1615 4263 8 358 43 6.28 35 75 0.5 optimizasyonu ve su kaynakları korumacılığı açısından su tekrar proses içerisinde kullanılmaktadır. Geri Dönüşüm Sisteminin Tanıtılması Elde edilen artılmış suyun, ilgili deşarj kriterlerine uygun olmasına rağmen toprağa sızdırılması yerine fabrikanın üretim birimlerinde kullanılması düşünülmüştür. Proses suları, daha önce açıklardığı gibi zaten kendi içinde kapalı devre haline getirilerek arıtma tesisi üzerindeki yükü minimuma indirilmiştir. Bu çalışma daha da ileri götürülerek, bu kez üretim birimlerinin, arıtma tesisinin yükünü taşıması mümkün hale getirilmiştir. Üretim birimlerinde gerekli olan suyun tamamı kuyudan sağlanırken şimdi, kullanılmış su arıtılıp gensin geriye işletmeye verilerek su ihtiyacının önemli bir bölümü böylece karşılanmaktadır. Böylelikle hem yeraltı su rezervlerin n daha tasarruflu kullanılması sağlanırken aynı zamanda da fabrika içindeki suların tam kapalı devre halinde dolaşımda bulunması ve çevreye deşarjın sıfır olması mümkün hale gelmektedir. Bu, her bakımdan ekolojik dengelerin korunması açısından çok önemli bir gelişme olmaktadır. Bu fabrikanın sıvı atık deşarjı yoktur. Arıtılmış suyun işletmede proses suyu olarak kullanılabilmesi amacıyla ilâve arıtma üniteleri kurularak daha iyi bir su kalitesi elde edilmektedir. Arıtılmış Suyun Tanıtılması Biyolojik olarak arıtılmış olan su bir başka yeraltı havuzunda depolanır. Bu depo, fabrikanın yak aşık üç günlük arıtılmış suyunu alacak kapasitededir. Normalde boş tutulmaya çalışılır Bu boşaltma işlemi su seviyesine göre otomatik olarak iki adet pompa sayesinde yapılmaktadır. Pompalardan biri arıza yaparsa diğeri otomatik olarak devreye girecek şekilde tasarlanmıştır. Filtrasyon Ünitesi Arıtılmış su, askıda katı madde oranı açısından son derece yjksek bir kaliteye sahip olmasına rağmen, bir ileri derecede arıtma sağlanması ve gravite ile çökmeyen katıların ve kolloidlerin tutulması için bir basınçlı filtre grubu ilâ^e edilmiştir, iki adet yüksek kapasiteli aşağı akışlı, iki tabaka kum ve/veya aktif karbon yataklı kolonlar kullanılmaktadır. Kolonlar, arıtılmış suyun değerlendirme yerine göre seri veya paralel veya tek tek çaiıştırılabilmektedir. Kirlenme derecesi, üzerinde bulunan ölçü aletleri vasıtasıyle oluşan basınç farklılıklarına göre değerlencirilmektedır. Biriken kirliliğin uzaklaştırılması ko lonların ters yıkama işlemleriyle sağlanmaktadır. Ters yıkama suları ana atıksu giriş rögarına geri döndürülmektedir. Dezenfeksiyon Ünitesi Arıtılmış ve filtre edilmiş suyun bakteriyolojik olarak pasifleştirilmesi, insanların bunu işletme suyu olarak güvenli kullanabilme eri için gereklidir. Dezenfeksiyon işlemi sodyum hipokloridin sudaki çözeltisi ile yapılmaktadır. Bu çözelti uygun bir tankta hazırlanmakta ve değişken debilı bir dozaj pompası vasıtasıyle tesisata enjekte edilmektedir. Dozaj pompası debisi arıtılmış su debisine göre ayarlanmış olup, doğrudan doğruya arıtılmış su pompaları ile senkronıze şekilde otomatik olarak devreye girmektedir. Geri Kazandırma Tesisatı Geri kazanılan suyun, işetmeye doğrudan verilmesi mümkün olmakla birlikte, işletmenin su taleplerinin saatlere ve günlere göre değişiklik göstereceği düşünülerek büyük bir depolama tankı bir dengeleme unsuru olarak tahsis edilmiştir. Depolama tankı fabrikanın bir aylık atık suyunun tamamından fazlasını alabilecek kapasitededir. Bu büyük hacim, her türlü arıza, bakım v.s. duraksamalarda atık suyun geri kazanılması ve depolanması bakımından geniş bir rahatlık ve sigorta olanağı sağlamaktadır. Tank çıkışında bulunan pompalar, işletmenin su ihtiyacına göre otomatik olarak devreye girmektedir. Tanka ayrıca, fabrikanın yangın söndürme sistemine bağlantılı ek bir yangın pompası bağlanarak, gerek görüldüğünde tankta mevcut bulunabilecek suyun yangın suyu rezervi olarak kullanılması olanağı da getirilmiştir. Proses Suyu Cnduline Avrasya A.Ş.'ne ait proses suyu ve proses atıksuyu özellikleri Tablo 2'de verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi kâğıt hamuru geri devir suyu; KOİ=4263 mg/ I, BOİ5=1615 mg/l ve AKM=358 mg/l değerlerine sahiptir. Fabrika; bu özellikteki atıksuyunu, geri devir sistemi yaptırmasından dola/ı birçok problemini çözmüş bulunmaktadır Daha önce karşılaşılan proolemlerden bazıları; fabrikanın AdapazarıSapanca Gölünün orta mesafeli koruma sahası içerisinde bulunmasından dolayı, atıksu karakteristik değerlerini deşarj kriterlerine indirmek için ileri arıtma sistemi ihtiyacı, göle deşar ettirilmeme ve yaklaşık 1700 m 3 /gjn su temini sıkıntısıydı. F.KİMKAS1MARALIK 1»6 SAYİ: 21 21
SONUÇLAR Kâğıt endüstrisi ve atık kâğıt kullanılarak Onduline yapı malzemesi üretimi sistemi çok su kullanan, bunun sonucu olarak da su ekonomisi ve çevre kirlenmesi yönünden üzerinde önemle durulması gereken bir alandır. Onduline Avrasya A.Ş.de kullanılan evsel atıksılar için ger devirli biyolojik sistem ve geri devirli çalışan proses sistemi sayesinde hiçbir atıksu deşarjı sözkonusu olmamaktadır. Geri kazanımın sağladığı avantaj sadece maddî kazançtan ibaret değildir. Proses atıksuyu ve arıtılan evsel nitelikli atıksular geri devrettirilerek tekrar proseste kullanılmak üzere sisteme verildiğinden, hem bunların deşarjından Oıuşacak çevre kirlenmesi önlenmiş ve hem de proses suyu devamlı geri devrli olarak kullanıldığından su tasarrufu yapılarak su kaynaklarımız korunmuş olmaktadır. Ayrıca, 2700 m 3 /gün'lük su temini maliyetinin önüne geçilmiş olmak:a ve sadece buharlaşma sebebiyle oluşan su kaybının telafisi için ilâve edilen su ve sıhhi tesisler ve işletme büroları su ihtiyacının (toplam 50m 3 /gün) maliyeti söz konusu olmaktadır. Ayrıca geri devirli bir sistem kullanılmasından dolayı, yüksek kirlilik konr santrasyonuna sahip 2700 m 3 /gün proses atıksularının arıtılmasının ve deşarj edilmesinin önüne geçilmiş olunmakta ve sadece 10 m 3 /gün'lük evsel nitelikli atıksjların arıtılıp gen devrettirilmesi sebebiyle, arıtma sistemi yatırım ve işletme maliyetleri minimize edilmiş olmaktadır. Ayrıca bu fabrika ile ilgili olarak, biyolojik arıtma sisteminde biriken atık çamurlar için de sistemde geri devir yapılması çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışma tamamlandığında sonuçları ayrıca yayınlanacaktır. TEŞEKKÜR Bu çalışmanın gerçekleşmesinde teşvik ve katkılarıyla yardımcı olan Onduline Avrasya A.Ş. Fabrikası Müdürü Talat Bayanra ve Teknik Müdür Ethem Sakıoğlu'na emek ve katkılarından dolayı teşekkür ederiz. KAYNAKLAR 1 Eckenfelder, W.W., Industrial Water Pollution Conlrol. McGravvHill, Inc.. Second Edilion. New York, 1989. 2 Mctcalf & Eddy, Inc., Wastewaler Engineering, McGravvIlill, Inc., Thırd Edition, New York, 1991. 3 Topacık, D., Alıksulann Uzaklaştırılmasında Yeni Arayışlar, Türk Devletleri Arasında 2. İlmî işbirliği Konferansı, Sahife 99106,1993. 4 Türkeli, A., Kor, M.N., Sankaya, Hz. Z., Tekstil Sanayi Atıksularının Geri Kazanılması Maliyeti ve Teknolojisi Üzerine Bir Uygulama, Dokuzuncu TürkiyeAlmanyaPolonya Çevre Mühendisliği Sempozyumu Tebliğleri. Sahife 509519, 1992. 5 Şengü., F.. Endüstriyel Atıksulann Özellikleri Ve Arıtılması, D.E.Ü. MühendislikMimarlık Fakültesi, 2. Baskı, İzmir, 1991. 6 Müezzinoğlu, A, Endüstriyel Kirlenmeyi Azaltma Teknikleri "Madde ve Enerji Bilançosu Yöntemi*', l.t.ü. 4. Endüstriyel Kır.enme Sempozyumu'94, Sahife 1118, 1994. 7 Yüceer, A. Atıksu Yükünün Azalulmasında Tesis İçi Önlemler ve Bir Uygulama, l.t.ü. 4. Endüstriyel Kirlenme Scmpozyumu'94, Sahife 8996, 1994. S Leblebici. Z., Kâğıt Sanayinde Atıksu Arıtım Teknolojilerinin Araştırılması, T C. Çevre Bakanlığı. Çevre Yazılan3,1995. 9 Gürlük, A.. Çınar, A, Sapanca Gölü Çevresindeki Sanayi Tesislerinin Genel Durumu, Sapanca 83 Sempozyumu, Sahife 4553. 1984. 22 EKİMKASIMARALIK 1996 SAYI: 21