6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNA GÖRE FAALİYETİ DURDURULAN İŞYERLERİ HAKKINDA HUKUKİ SONUÇLAR Erol GÜNER* 45 I. GİRİŞ 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu 30.06.2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve işverenler açısından eskiye nazaran çok daha ağır müeyyideler öngörmüştür. Bir işyerinin karşı karşıya kalabileceği en büyük ceza, hiç şüphesiz işyerinin belirli bir süre için veya süresiz olarak resmi makamlarca kapatılması ve işyerinin faaliyetlerinin durdurulmasıdır. Dolayısı ile çalışanlarının iş güvenliği açısından gerekli işlemleri yapmayan, önlemleri alma konusunda yetersiz davranan işverenlere karşı kamu gücünün elinde bulunan en önemli araç da; işyerlerinde işin durdurulması hususudur. 331 sayılı Kanunun İşin durdurulması başlıklı 25. Maddesine göre MADDE 25 (1) İşyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur. 6331 sayılı kanuna göre işin durdurulması ile ilgili usul ve esaslar 30.03.2013 tarih ve 28603 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren İŞYERLERİNDE İŞİN DURDURULMASINA DAİR YÖNETMELİK te düzenlenmiştir. Askeri işyerleriyle yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerlerinde işin durdurulması ile ilgili usul ve esaslar ise, 6331 sayılı kanunun 24. Maddesinin 3. Bendine göre çıkarılan ve 16.08.2013 tarih ve 28737 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren ASKERÎ İŞYERLERİ İLE YURT GÜVENLİĞİ İÇİN GEREKLİ MADDELER ÜRETİLEN İŞ- YERLERİNİN DENETİMİ, TEFTİŞİ VE BU İŞYERLERİNDE İŞİN DURDURULMASI HAKKINDA YÖNETMELİK te düzenlenmiştir. 45 * * İş Baş Müfettişi, İş Teftiş Kurulu Ankara Grup Başkanı Makale Geliş Tarihi: 04.05.2015 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 03.08.2015 MAYIS - HAZİRAN 2015 153
Makalemizde 6331 sayılı kanun ve ilgili yönetmelikler bağlamında faaliyeti durdurulan işyerleri hakkında çalışanların haklarını da içerecek şekilde hukuki sonuçları irdelemeye çalışacağım. II. YASAL DÜZENLEME: 6331sayılı Kanun kapsamına giren işyerlerinde işin durdurulması ile ilgili usul ve esaslar 6331sayılı kanunun 25. Maddesi ile aynı kanunun 30. Maddesine göre çıkarılan yönetmelikte düzenlenmiştir. 1.1. 6331 SAYILI KANUNDAKİ DÜZENLEME: 6331 sayılı Kanunun İşin durdurulması başlıklı 25. Maddesine göre; MADDE 25 (1) İşyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur. (2) İş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet, iş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili iş müfettişinin tespiti üzerine gerekli incelemeleri yaparak, tespit tarihinden itibaren iki gün içerisinde işin durdurulmasına karar verebilir. Ancak tespit edilen hususun acil müdahaleyi gerektirmesi hâlinde; tespiti yapan iş müfettişi, heyet tarafından karar alınıncaya kadar geçerli olmak kaydıyla işi durdurur. (3) İşin durdurulması kararı, ilgili mülki idare amirine ve işyeri dosyasının bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne bir gün içinde gönderilir. İşin durdurulması kararı, mülki idare amiri tarafından yirmidört saat içinde yerine getirilir. Ancak, tespit edilen hususun acil müdahaleyi gerektirmesi nedeniyle verilen işin durdurulması kararı, mülki idare amiri tarafından aynı gün yerine getirilir. (4) İşveren, yerine getirildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde, yetkili iş mahkemesinde işin durdurulması kararına itiraz edebilir. İtiraz, işin durdurulması kararının uygulanmasını etkilemez. Mahkeme itirazı öncelikle görüşür ve altı iş günü içinde karara bağlar. Mahkeme kararı kesindir. 154 MAYIS - HAZİRAN
(5) İşverenin işin durdurulmasını gerektiren hususların giderildiğini Bakanlığa yazılı olarak bildirmesi hâlinde, en geç yedi gün içinde işyerinde inceleme yapılarak işverenin talebi sonuçlandırılır. (6) İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür. 1.2. İŞYERLERİNDE İŞİN DURDURULMASINA DAİR YÖNET- MELİKTEKİ DÜZENLEME: 6331 sayılı kanuna göre işin durdurulması ile ilgili usul ve esaslar ayrıntılı olarak, kanunun 30. Maddesine göre çıkarılan ve 30.03.2013 tarih ve 28603 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren İŞYERLERİNDE İŞİN DURDURULMASINA DAİR YÖNETMELİK te düzenlenmiştir. ASKERİ İŞYERLERİ İLE YURT GÜVENLİĞİ İÇİN GEREKLİ MADDELER ÜRETİLEN İŞYERLERİNİN DENETİMİ, TEFTİŞİ VE BU İŞYERLERİNDE İŞİN DURDURULMASI HAKKINDA YÖNET- MELİKTEKİ DÜZENLEME: 6331 sayılı kanunun 24. Maddesinin 3. Bendine göre MADDE 24 (3) Askeri işyerleriyle yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerlerinin denetim ve teftişi konusu ve sonuçlarına ait işlemler, Millî Savunma Bakanlığı ve Bakanlıkça birlikte hazırlanacak yönetmeliğe göre yürütülür. İlgili yönetmelik 16.08.2013 tarih ve 28737 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. İlgili yönetmelik askerî işyerleri ile yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerlerini kapsamaktadır. Yönetmeliğin 4. Maddesine göre, Askerî işyerleri; Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlığı) ve İçişleri Bakanlığı (Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı) tarafından doğrudan doğruya işletilen askerî işyerlerini, Diğer askerî işyerleri; İkili veya çok taraflı uluslararası anlaşmalar ile Türkiye de kurulan askerî işyerlerini, Yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerleri ise; 29.6.2004 tarihli ve 5201 sayılı Harp Araç ve Gereçleri ile Silâh, Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanunun 4 üncü maddesine göre tespit ve ilan edilen denetime tabi harp araç ve gereçleri ile silah, mühimmat ve bunlara ait yedek parçalar ve patlayıcı maddeler üreten işyerlerinden (a) ve (b) bendi kapsamı dışında kalan işyerlerini, ifade etmektedir. MAYIS - HAZİRAN 2015 155
İlgili yönetmeliğin 9 ve 10. Maddeleri söz konusu işyerlerinde işin durdurulması ile ilgili usul ve esasları belirlemiştir. 1.4. İdari Para Cezası ve Hapis Cezası Yaptırımı: 6331 sayılı Kanunun 26. Maddesine göre 25 inci maddesinde belirtilen yükümlülüklere göre işyerinin bir bölümünde veya tamamında verilen durdurma kararına uymayarak durdurulan işi yönetmelikte belirtilen şartları yerine getirmeden devam ettiren işverene fiil başka bir suç oluştursa dahi ONİKİBİNÜÇYÜZOTUZBEŞ (12335 Lira) Lira, altıncı fıkrasında belirtilen yükümlülükleri( İşverenin, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlü olması) yerine getirmeyen işverene ihlale uğrayan her bir çalışan için BİNİKİYÜZOTUZÜÇ (1233 Lira) Lira, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar idari para cezası uygulanacaktır. Söz konusu idari para ceza miktarları 01.01.2015 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. Ayrıca kabul edilen 6645 sayılı Kanununun 2. Maddesi ile 6331 sayılı Yasanın 25. Maddesine ek fıkra getirilmiş ve idari para cezasının dışında İşyerinde durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran işveren veya işveren vekillerine üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir. hükmü getirilmiştir. IV. İŞYERİNDE 6331 SAYILI KANUNA GÖRE İŞİN DURDURUL- MASI HALİNDE İŞÇİLERİN YASAL HAKLARI: Bir işyerinin tamamında veya bir kısmında işin durdurulması kararı, hem çalışan kişilerin sağlığını korumak ve tehlike arz eden bir yerde çalışmaları neticesinde bir kaza olayına maruz kalmalarını önlemek, hem de gerekli çalışma şartlarını sağlamayan ve çalıştırdığı işçileri tehlikeye maruz bırakan işvereni bir anlamda cezalandırmak için uygulanan bir müeyyidedir. Her ne kadar işin durdurulmasının esas amacı çalışanları korumak ise de; ikinci etkeni göz ardı etmek mümkün değildir. Ancak işin durdurulması sırasında o işyerinde çalışan kişiler çalışamaz duruma gelmektedirler. İşçilerin bu durumdan olumsuz etkilenmesini önlemek ve işçiyi korumak amacıyla 6331 sayılı Kanunda ve ilgili yönetmelikte düzenleme yapılmıştır. 6331 sayılı Kanunun 25. Maddesinin (6).bendine göre; İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumla- 156 MAYIS - HAZİRAN
rına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür. Paralele düzenleme İlgili yönetmeliğin 13. Maddesinde yer almıştır. Yönetmeliğin Ücret ödemeleri başlıklı 13. Maddesine göre; MADDE 13 İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür. 6331 sayılı kanun ve ilgili yönetmelik düzenlemesine göre, işveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlü tutulmuştur. Dolayısı ile işveren, işçilerini istediği ve şartları elverdiği takdirde yine niteliklerine uygun bir işte çalıştırabilecek, ancak her halükarda ücretlerini ödeyecektir. Burada kanun koyucu, işverenin hatasından dolayı o işyerinde çalışan işçilerin özlük hakları açısından zarar görmelerini önlemeye çalışmıştır. Hakkaniyet ilkesi açısından uygulamanın son derece yerindedir. Peki işverenin, işin durdurulmasından dolayı işçiyi işten çıkarma veya görevini veya pozisyonunu değiştirerek durmayan bölümde işçiyi çalıştırma, daha az ücret verme hakkı olabilecek mi? 6331 sayılı Kanunun 25. Maddesi ile yönetmeliğin 13. Maddesinin ilgili hükmü emredici hüküm niteliğindedir. Bu hükme aykırı uygulama, yeni düzenleme, yeni bir iş sözleşmesi yapma veya iş sözleşmesi hükmünü değiştirme (işçi kabul etse dahi) söz konusu olamayacaktır. Tarafların anlaşması dahi olsa düzenleme genel hukuk ilkeleri bağlamında baştan butlan(geçersiz) olacaktır. Kanun ve yönetmelik hükmüne göre, İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür. Zorunludur. İşverenin, işin durdurulmasından dolayı işçiyi işten çıkarma hakkı ile ilgili olarak mevzuatta bir sınırlama veya yasak getirilmemiştir. Ancak yerleşik Yargıtay kararlarına( Örnek: Y9HD, 20.3.2006, 2990/6997) göre, işyeri kapatılması veya faaliyetin durdurulmasının gerçek ve sürekli olması gerekir. Başka bir anlatımla, işyerinin kapatılması veya faaliyetin durdurulması muvazaalı veya geçici nitelikte ise buna bağlı olarak yapılan feshin geçerli nedene dayandığı kabul edilemez. Zira muvazaalı olarak işyeri kapatılmış veya faaliyeti durdurulmuş ise gerçek bir kapatma veya faaliyet durmasından söz edilemez. Gerçek ve süreklilik niteliğini taşıyan işyeri kapatılması veya faaliyetin durdu- MAYIS - HAZİRAN 2015 157
rulması, işverenin başka bir işyeri yoksa veya başka bir işyerinde değerlendirme imkânı bulunmuyorsa işçinin iş sözleşmesinin feshinde geçerli neden olarak kabul edilmelidir. Öte yandan, işyerinin kapatılması veya faaliyetin durdurulması gerçek ve sürekli ise bunun hangi nedene dayandığı, işverenin burada kusurlu olup olmadığı önemli değildir. İş güvencesi hükümleri yönünden üzerinde durulması gereken husus, kapatma veya faaliyete son verilmesinin gerçek olup olmadığı ve sürekli bir ifa imkânsızlığına yol açıp açmadığıdır. Yerleşik Yargıtay kararları dikkate alındığında, işverenin, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yeterince alınmaması nedeniyle işyerinde işin durdurulmasından dolayı işçiyi işten çıkarmasının kanun anlamında geçerli bir neden olmayacağı anlaşılmaktadır. Zira bu nedenden dolayı işin durmasında süreklilik bulunmamaktadır. Ancak buna rağmen işveren işçilere işin durması sürecinde ücretini ödememek amacıyla işten çıkışını yapabilecektir. Bu durumda, işveren işçinin yasal ihbar ve kıdem tazminatlarını(1 yıllık kıdemi var ise), iş güvencesi kapsamında cezai tazminatları, boşta geçen en fazla 4 aylık ücret haklarını işçiye ödemek zorunda kalacaktır. Bunun da işverenler için işin durma sürecinde ücret ödememeden kazandığı getiriden daha çok maliyet yaratacağı aşikârdır. Ayrıca da yetişmiş, kalifiye, işi ve işyerini bilen işçileri de kaybetmiş olacaktır. V. SONUÇ: Özellikle her alanda hızla sanayileşen ülkemiz, fabrika ve imalat sanayii başta olmak üzere tüm özel ve kamu kesimi işyerlerinde, yönetenler ve çalışanlar başta olmak üzere bu alanda görev yapan tüm yetkililerin sağlık ve güvenlik konularında daha titiz, dikkatli ve duyarlı olmaları zorunludur. İşyerlerinde olası riskleri asgari düzeye indirerek çalışanların sağlığını korumak ve iş güvenliğini sağlamak, iş kazası ve meslek hastalıklarını önlemek suretiyle işgücü kayıplarını asgari düzeye indirmek mümkündür. Bu suretle hem ulusal istihdam gücümüzü hem de işletmeleri koruyup gelişmelerini sağlamak, ülkemizde topyekûn kalkınma ve refahın artmasına katkıda bulunacaktır. Çalışma hayatı; sahip olduğu riskler ile birlikte pek çok yaşamsal tehlikeyi içinde barındırır. Bu tehlikeleri önleme konusunda da başta işverenlere olmak üzere çalışan kişiler ve ilgili Kamu Kurumlarına önemli görevler düşmektedir. Bu görevlerin yerine getirilmemesi halinde de çalışan kişiler açısından hayati tehlikeye varan riskler ortaya çıkmaktadır. Bu risklerin bir kısmı her türlü 158 MAYIS - HAZİRAN
işyerinde gerçekleşebilecek nitelikte iken, bazıları da yalnızca belirli ve çok tehlikeli olarak adlandırılan işkollarına has olarak ortaya çıkmaktadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile bu kanuna göre çıkarılan ilgili yönetmelik hükümleri, işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında, ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda da işin durdurulacağını hüküm altına almış, işin durdurulması ile ilgili usul ve esasları düzenlemiştir Bu düzenleme ülkemizde iş kazalarının önlenebilmesi ve özellikle de ölümlü iş kazalarının azaltılması konusunda önemli rol oynayacaktır. İşin durdurulması sırasında o işyerinde çalışan kişiler çalışamaz duruma gelmektedirler. İşçilerin bu durumdan olumsuz etkilenmesini önlemek ve işçiyi korumak amacıyla 6331 sayılı Kanunda ve ilgili yönetmelikte düzenleme yapılmıştır. 6331 sayılı kanun ve ilgili yönetmelik düzenlemesine göre, işveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlü tutulmuştur. Dolayısı ile işveren, işçilerini istediği ve şartları elverdiği takdirde yine niteliklerine uygun bir işte çalıştırabilecek, ancak her halükarda ücretlerini ödeyecektir. 6331 sayılı Kanunun 25. Maddesi ile yönetmeliğin 13. Maddesinin ilgili hükmü emredici hüküm niteliğindedir. Bu hükme aykırı uygulama, yeni düzenleme, yeni bir iş sözleşmesi yapma veya iş sözleşmesi hükmünü değiştirme (işçi kabul etse dahi) söz konusu olamayacaktır. Tarafların anlaşması dahi olsa düzenleme genel hukuk ilkeleri bağlamında baştan butlan (geçersiz) olacaktır. İşverenin, işin durdurulmasından dolayı işçiyi işten çıkarma hakkı ile ilgili olarak mevzuatta bir sınırlama veya yasak getirilmemiştir. Ancak yerleşik Yargıtay kararlarına göre, işyeri kapatılması veya faaliyetin durdurulmasının gerçek ve sürekli olması gerekir. Bu kararlar dikkate alındığında, İşverenin, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yeterince alınmaması nedeniyle işyerinde işin durdurulmasından dolayı işçiyi işten çıkarmasının geçerli bir neden olmayacağı anlaşılmaktadır. Ancak buna rağmen işveren işçilere işin durması MAYIS - HAZİRAN 2015 159
sürecinde ücretini ödememek amacıyla işten çıkışını yapabilecektir. Bu durumda, işveren işçinin yasal ihbar ve kıdem tazminatlarını(1 yıllık kıdemi var ise), iş güvencesi kapsamında cezai tazminatları, boşta geçen en fazla 4 aylık ücret haklarını işçiye ödemek zorunda kalacaktır. Bunun da işverenler için işin durma sürecinde ücret ödememeden kazandığı getiriden daha çok maliyet yaratacağı aşikârdır. KAYNAKÇA T.C. yasalar (30.05.2012). 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu. Ankara : Resmi Gazete (28339 sayılı) 160 MAYIS - HAZİRAN