SAYI 53 TEMMUZ-AĞUSTOS-EYLÜL 2014 SAYI 53 TEMMUZ-AĞUSTOS-EYLÜL 2014 ISSN: 1309-2626 ODTÜLÜ ODTÜLÜ Ben, Tasarım Bir fikirden ürüne... Tasarım aklının hegemonya çağı... ODTÜ DEN HABERLER... MEHMET ASATEKIN LE ODTÜ NÜN TASARIM GELENEĞI... ERDEMLI KAMPUSU NDAN HABERLER... ODTÜ KUZEY KIBRIS KAMPUSU
Sevgili ODTÜ lüler ve ODTÜ Dostları, 53. sayımızın konusu, son günlerin en sık duyulan kavramlarından biri: Tasarım. Bu sayı, tasarımı toplumsal yaşama ve gündelik hayata etkisi temelinde ele alıyor. Başta toplumsal cinsiyet kalıpları olmak üzere, birçok ideolojik kurguyu ürünler aracılığıyla cisimleştiren ve meşrulaştıran, aynı zamanda tüketiciye ve kullanıcılara beklenmedik olanaklar sunup, onları etkin birer özne haline getiren, tasarım. Geleceğe dair düşlere renk, biçim ve maddi varlık kazandıran, onları bugünden düşünce ufkumuza sokan, tasarım. Bugün tüketilip yarın unutulan, sonsuz tüketim döngüsü içinde bize hep bugünü yaşatan da tasarım. Tasarımın ürünlerine veya bireysel anlamda tasarımcılara odaklanmak yerine, tasarımı kültürel, ekonomik, sosyal hatta siyasi bir olgu olarak ele aldık. Tasarım şaheserleri ve tasarım dehaları değil, gündelik hayatımızı fark ettirmeden şekillendiren, anonim, mütevazı şeylerde gördük tasarımın erdemini ve gizemini. Bu yıl kaybettiğimiz, Türkiye de bir tasarım eğitiminden söz edilebilmesinde büyük payı olan Güner Mutaf hocamızı da sevgi ve saygıyla anarak, bir ekol haline gelmiş ODTÜ Mimarlık Fakültesi ne ve Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü ne özel bir yer verdik. Tasarım, bugün kuşkusuz çok sayıda mesleki alanda yer bulmuş bir düşünce biçimi ve yöntemi. Mühendisliğin de kendine özgü bir tasarım nosyonu var; eğitim bilimlerinde de müfredatlar tasarlanıyor. Hatta, kâinatın oluşumunu bir tasarımın sonucu olarak görenler de var. Bizim bu kadar geniş bir spektrumu tek bir sayı içerisinde ele almamız ne yazık ki mümkün değildi. Yine de görüyoruz ki, farklı meslek grupları ve akademik alanlar tasarımın kendi alanlarında ne büyük öneme sahip olduğunu her geçen gün daha iyi anlıyorlar ve tasarım dünyasının aktörleri arasında yerlerini almak için can atıyorlar. Keyifli bir sayı okumanız dileğiyle, sizi tasarımımız la baş başa bırakıyorum... Doç. Dr. Barış Sürücü İÇİNDEKİLER 02 ODTÜ DEN HABERLER 14 DOSYA: BEN TASARIM... Aren Kurtgözü 20 EĞLENCENIN TASARLANMASI VE KUŞAKLAR ARASINDAKI UÇURUM Emre Kırtunç 24 HER YER TASARIM! Dr. Elif Kocabıyık 26 ÜTOPYA VE YIKIM ARASINDA TASARIM: BIR DIZE + BEŞ FRAGMAN Osman Şişman 30 BEN IN TASARIMI Doç. Dr. Şebnem Timur Öğüt 34 BEN TASARIMCIYIM... Rauf Kösemen 36 DÜNYAYA TASARIM PERSPEKTIFINDEN BAKMAK Yrd. Doç. Dr. Tuğyan Aytaç Dural 40 TASARIM VE SIYASET Yrd. Doç. Dr. Harun Kaygan 42 KENT VE KENTSEL TASARIM Prof. Dr. Celal Abdi Güzer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mezunlarla İletişim Dergisi Temmuz-Ağustos-Eylül 2014 Sayı 53 ISSN: 1309-2626 ODTÜLÜ Dergisi, ODTÜ Kariyer Planlama Merkezi nin mali desteği ile yılda dört kez yayınlanmaktadır. Yazışma Adresi Mezunlarla İletişim Müdürlüğü ODTÜ Rektörlük 1.Kat 06800 Ankara Tel: (0312) 210 71 07 Faks: (0312) 210 13 58 mezun@metu.edu.tr www.mezun.metu.edu.tr ODTÜ Adına Sahibi Prof. Dr. Ahmet Acar Yazı İşleri Müdürü Doç. Dr. Barış Sürücü Yayın Kurulu Doç. Dr. Barış Sürücü Damla Özlüer (Myra) Nokta Çelik Rauf Kösemen (Myra) Katkıda Bulunanlar Dr. Aydın Tiryaki Eren Aslıhak E. Neşe Öztürk Talat Doğan Z. Emir Özer 46 TASARIM HER İŞIN BAŞI Söyleşi: Prof. Dr. Ali Cengizkan 50 GIDA VE TASARIM Yrd. Doç. Dr A. Can Özcan 54 TASARIMIN CINSIYETI Renk Dimli Oraklıbel 56 SONRADAN MANIFESTO OLMAK... Söyleşi: Doç. Dr. Mehmet Asatekin 60 TASARIMIN SESI Yrd. Doç. Dr Konca Şaher 62 ODTÜ ÖĞRENCISI HEP FARKLI Söyleşi: Prof. Dr. Gülay Hasdoğan 66 ODTÜ NÜN RUHU; YAYA ALLESI (OMURGASI) Prof. Dr. Baykan Günay 68 ERDEMLİ DEN HABERLER 70 ODTÜ KUZEY KIBRIS KAMPUSU MIMARISI ILE FARK YARATIYOR 72 PROF. DR. EROL GELENBE DEN ODTÜ LÜLERE SEMINER Koordinasyon Nokta Çelik Reklam Sorumlusu Ekin Neşe Öztürk Yapım MYRA www.myra.com.tr Editör Damla Özlüer Sayı Editörü & Röportajlar Aren Kurtgözü Tasarım Danışmanı Rauf Kösemen Yayın Tasarımı Çağlar Atalay Sayfa Uygulama Serhan Baykara Yardımcı Proje Sorumlusu / Yardımcı Editör Ece Çelik Röportaj Fotoğrafları Bingül Özcan Baskı İmak Ofset www.imakofset.com.tr
ODTÜLÜ kısa kısa ODTÜ den Haberler Geçtiğimiz dönem ODTÜ nün gündemi bir hayli yoğundu. Ödüller, şampiyonluklar, şenlikler ve etkinliklerle dolu üç aya kısa bir bakış. NİSAN 2014 ODTÜ YE BİR ŞAMPİYONLUK DAHA 11-13 Nisan tarihleri arasında Federasyon Kupası nda ODTÜ SAS Sualtı Hokey Erkek Takımı, Türkiye Şampiyonu oldu. MAYIS 2014 ODTÜ BAHAR ŞENLİĞİ 7-10 Mayıs tarihleri arasında bu yıl 28.si düzenlenen ODTÜ Uluslararası Bahar Şenliği her yıl olduğu gibi pek çok sergi ve konsere ev sahipliği yaptı. Şenlikte bu yıl Yeni Türkü, Aylin Aslım, Suavi ve Erkin Koray sahne aldı. NİSAN 2014 FREE SEMPOZYUMU NİSAN 2014 AĞAÇLANDIRMA ŞENLİĞİNE DEVAM ODTÜ Ormanı nın geliştirilmesi amacıyla ODTÜ Geliştirme Vakfı öncülüğünde başlatılan Bir Ağaç Sizden, Bir Orman Bizden kampanyası, tüm ODTÜ dostlarını Türkiye nin ve dünyanın kent bölgesinde insan eliyle yaratılmış en geniş orman ekosistemlerinden ODTÜ Ormanı na yeni ağaçlar kazandırmaya davet ediyor. 20 Nisan da gerçekleşen şenlikte Ahlatlıbel Bölgesi ne 12.000 ağaç dikildi. Genişleyen Avrupa da Futbol Araştırmaları Seminerleri nin (FREE) dördüncü ayağı ODTÜ de gerçekleştirildi. Habermas tan Taraftar Bloglarına: Avrupa Futbolu ve Kamusal Alan başlığını taşıyan konferansta Ömer Turan, Bezen Balamir, Burak Özçetin gibi pek çok akademisyenin yanı sıra Bağış Erten, Tanıl Bora gibi gazeteciler yer aldı. Konferansta Stadyumun İçindeki ve Etrafındaki Politika, Kamusal Alan ve Alternatif Medya gibi başlıklar altında Avrupa da ve Türkiye deki futbol algısı farklı açılardan ele alındı. 24-26 Nisan tarihleri arasında düzenlenen etkinliğin önceki ayakları Fransa ve Almanya da gerçekleşmişti. 2 ODTÜ DE GEÇEN DÖNEM
MAYIS 2014 ODTÜ GÜNÜ ÖDÜL TÖRENİ ODTÜ nün kuruluşunun 58. yıldönümü, 30 Mayıs tarihinde gerçekleşen ODTÜ Günü töreniyle kutlandı. İlk bölümde ODTÜ Üstün Hizmet ve ODTÜ Takdir Ödülleri nin dağıtıldığı törenlerin ikinci bölümünde Turan Baskan Ödülleri, ODTÜ ye 20 yıl hizmet vererek emekli olan akademik ve idari personellere hizmet plaketleri ve üniversitede 20, 25, 30, 35 ve 40 hizmet yılını dolduran mensuplara hizmet belgeleri sunuldu. HAZİRAN 2014 MEZUNLAR BULUŞTU Geleneksel ODTÜ Mezunlar Günü 28 Haziran 2014 Cumartesi günü gerçekleşti. Tüm mezunların davetli olduğu törende 1964, 1969 yılı mezunlarına madalyaları Rektör Prof. Dr. Ahmet Acar tarafından takdim edildi. 1974, 1984, 1994 ve 2004 yılı mezunlarına madalyaları mezun oldukları bölümlerde verildi. EKİM 2014 ODTÜ EN BAŞARILI 100 ÜNİVERSİTE ARASINDA ODTÜ, İngiltere merkezli Times Higher Education ın (THE), 1 Ekim 2014 tarihinde açıkladığı Dünya Üniversiteler Sıralaması nda (World University Rankings 2014-2015) dünyanın en iyi 400 üniversitesi arasında 85. sırada yer aldı. Bu sonuçla ODTÜ, dünyanın en başarılı 100 üniversitesi arasına giren ilk ve tek Türk üniversitesi oldu. HAZİRAN 2014 DİPLOMALAR DAĞITILDI Orta Doğu Teknik Üniversitesi 2013-2014 Eğitim Öğretim Yılı Diploma Töreni, 29 Haziran da ODTÜ Stadyumu nda gerçekleşti. Bu yıl dört farklı bölümden beş öğrenci 4.00 ortalama ile üniversite birinciliğini paylaştı. Toplam 2523 lisans öğrencisi diplomalarını alırken; Matematik Bölümü öğrencisi Yusuf Barış Kartal, Uluslararası İlişkiler Bölümü öğrencisi İdil Çelik, Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü öğrencileri Yankı Aslan ve Anıl Kara ile Makina Mühendisliği Bölümü öğrencisi Tayfun Efe Ertop üniversite birincisi oldu. Ayrıca 491 öğrenci yüksek lisans, 149 öğrenci de doktora diploması almaya hak kazandı. ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu ndan 164 lisans öğrencisi mezun olurken; Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü öğrencisi Oğuz Kazan kampus birincisi olarak mezun oldu. HAZİRAN 2014 LİSE ÖĞRENCİLERİ ODTÜ DE! ODTÜ Aday Öğrenci Yaz Kampı 24-29 Haziran 2014 tarihleri arasında gerçekleşti. Türkiye nin başarılı 40 farklı lisesinden gelen 120 öğrenci bir hafta boyunca ODTÜ lü oldu. ODTÜ yurtlarında konaklayan aday öğrenciler, hem akademik seminerlere katıldı hem de ODTÜ nün sosyal kültürel sportif olanaklarından faydalandı. Eymir Gölü ve ODTÜ Mezunlar Derneği ne de geziler düzenlenen etkinlik, ODTÜ Diploma Töreni ile sona erdi. SAYI 53 3
ODTÜLÜ rektörden ODTÜ den Koruma Amaçlı İmar Planı Hakkında Açıklama ODTÜ Rektörlüğünden son dönemlerde basında yer alan ODTÜ Koruma Amaçlı İmar Planı, Eymir Gölü ve Tünel Yol konularına dair bir açıklama geldi. Değerli mensuplarımız, öğrencilerimiz ve mezunlarımız, ODTÜ Koruma Amaçlı İmar Planı, arazilerinin büyük bir bölümü doğal ve arkeolojik sit olan üniversitemiz için hazırlanması ve onaylanması gereken yasal bir belgedir. Kampusumuzun doğal çevresiyle birlikte bütünlüğüne koruma getiren plan, sit bölgelerini ve mevcut yapılaşmış alanları plan kararlarına dönüştürerek ODTÜ nün arazi varlığını ve binalarını yasal zemine oturtmaktadır. Plan, Ekim 2013 te Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanarak askıya çıkartılmıştı. Üniversitemizin de dahil olduğu kurumların itirazları nedeniyle, Bakanlık bazı revizyonlar yapmış ve plan 20.5.2014 tarihinde yeniden onaylanarak bir aylık itiraz süresi için 29.5.2014 tarihinde askıya çıkarılmıştır. Askıya çıkan plan, Haziran ayı başında ODTÜ Mimarlık Fakültesi öğretim üyelerinin de dahil olduğu komisyonumuzca incelenmiştir. PLAN NOTLARI - ÖZEL HÜKÜMLER 1.10. Orta Doğu Teknik Üniversitesi kampus ve özel orman alanından, Bilkent Mahallesi ile 100. Yıl Mahallesi arasında geçmesi planlanan 35 metre bandındaki tünel yol bağlantısı ve kavşaklar şematik olarak gösterilmiş olup, plan değişikliğine gerek kalmaksızın proje aşamasında yol genişliği, güzergâhı ve kavşak çözümlemeleri vaziyet planına işlenmek ve kampus bütünlüğü bozulmamak kaydı ile ilgili belediye birimleri ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi arasında mutabakat metni imzalanarak yeniden belirlenebilir. Ancak tünel açmak için yüzeyde işlem veya inşaat yapılmayacaktır. Tünel yapım teknikleri konusunda ilgili belediye birimleri ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi arasında mutabakat metni imzalanmadan uygulamaya geçilemez. 1. Planda yer alan tünel yol, kampusun Bilkent Bulvarı kapısı (A-7) ile Vişnelik Tesisi arasında doğu-batı yönünde kampusun bütünlüğünü ve doğal sit alanlarını etkilemeyecek şekilde yer altından geçmektedir. Bu amaçla yüzeyde inşaat yapılamayacağı, aşağıda tam metni verilen Plan Notu (Özel Hükümler 1.10) ile hüküm altına alınmıştır. Plan notundan görüleceği gibi, ODTÜ Koruma Amaçlı İmar Planı hükümleri açıkça çiğnenmediği sürece, yüzeyde inşaat yapılması veya ODTÜ onayı olmadan inşaata başlanılması mümkün değildir. 2. Onaylanan plan, Eymir Gölü çevresinde sit alanları ile ilgili yeni bir düzenleme getirmemiş, Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 1995 yılında alınmış olan sit kararlarına tümüyle uymuştur. Tüm bölge, 1. veya 2. derece sit alanıdır. 1. derece sit alanları yapılaşmaya kapalıdır. Koruma Kurulu tarafından 1995 yılında 2. derece sit alanı olarak belirlenen alanlarda, Açık Hava ve Folklor Müzesi gibi kullanımlar düşünülmüştür. Ancak onaylanan planda, bu alanlarda yapılaşmaya yol açacak herhangi bir karar bulunmamaktadır. Onaylanan plan düzenlemeleri çerçevesinde, mülkiyeti veya tahsisi ODTÜ de kaldığı sürece, bu alanlarda ODTÜ nün izni olmadan herhangi bir yapılaşma yasal olarak mümkün değildir. Ekim 2013 te onaylanmış olan plana yukarıdaki iki konuda yaptığımız itirazların, yapılan revizyonlarla karşılandığı görülmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 20.5.2014 tarihinde onaylanan plana askı süresi içinde yapılan itirazların değerlendirilmesi halen sürmektedir. Üniversitemiz, toplumumuza ve doğaya karşı sorumluğunun gereği olarak, elindeki tüm olanakları kullanarak ODTÜ Ormanı nı ve Eymir Gölü nü kararlılıkla korumaya ve ODTÜ Kampusu nun bütünlüğüne titizlikle sahip çıkmaya devam edecektir. Saygılarımızla. Rektörlük 4 ODTÜ DEN KORUMA AMAÇLI İMAR PLANI HAKKINDA AÇIKLAMA
ODTÜ, Dünyanın En İyilerinden! Dünya Üniversiteler Sıralaması nda Türkiye sınıf atladı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, en tepedeki 100 üniversite arasına giren ilk Türk üniversitesi olarak 85. sırada yer aldı. 6 Türk üniversitesi de en iyi 400 üniversite arasında. İngiltere merkezli Times Higher Education (THE) tarafından oluşturulan ve dünyanın en iyi üniversiteleri listesi olarak kabul edilen Dünya Üniversiteler Sıralaması 2014-2015 de (World University Rankings 2014-2015), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Türkiye den ilk 100 dünya üniversitesi arasına giren tek üniversite oldu. Dünya çapında en başarılı 400 üniversitenin belirlendiği listede, ODTÜ en tepedeki 100 üniversite arasına giren ilk Türk üniversitesi olarak 85. sırada yer aldı. ODTÜ, daha önce de Dünya Saygınlık Sıralaması (World Reputation Ranking) sıralamasında dünyanın en saygın 100 üniversitesi arasında yer alan tek üniversitemiz olmuştu. ODTÜ, daha geniş kapsamlı değerlendirmeye dayanan bu yeni sonuçla dünyanın en iyi 100 üniversitesi arasına girmeyi başardı. Bu yıl 11. si açıklanan Dünya Üniversiteler Sıralaması, resmi kuruluşlar, sanayi kuruluşları, akademisyenler, üniversite yöneticileri, öğrenciler ve aileleri için önemli olan Eğitim, Araştırma, Atıflar ve Araştırma Etkisi, Sanayi Gelirleri ve Uluslararası Bilinirlik başlıkları altında, toplam 13 performans göstergesine dayanıyor. Sonuçlar, Thomson Reuters tarafından yürütülen kapsamlı araştırmalarla belirleniyor. Konu ile ilgili açıklama yapan ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Ahmet Acar, ODTÜ nün dünyanın en iyi üniversitelerinin sıralandığı Dünya Üniversiteler Sıralaması listesinde dünya çapında ilk 100 üniversite arasında yer alması büyük bir başarı ve gurur kaynağı. Eğitim, araştırma ve bilgi transferi alanlarındaki başarılarımız sürdükçe, uluslararası rekabette konumumuzun da yükseldiğini görüyoruz. dedi. ODTÜ nün bu başarısında yer alan akademisyen, idari personel, öğrenci ve mezunları kutlayan Rektör Acar, dünyada ilk 200 üniversite arasında 4 Türk üniversitesinin, ilk 400 üniversite arasında toplam 6 Türk üniversitesinin yer almasının ülkemiz için gerçekten gurur verici olduğunu söyledi. Başarı gurur verici, ancak bu başarıyı kanıksayamayız, yeterli göremeyiz. Önemli olan, ülkemizin üniversitelerinin uluslararası rekabet gücünün sürdürülebilir olmasıdır. dedi. Yurtdışındaki üniversitelerle karşılaştırıldığında mali kaynakların eşit olmadığını belirten ODTÜ Rektörü Acar, Türkiye de öğrenci başına üniversite bütçelerinin, sıralamada benzer konumda olan diğer ülke üniversitelerinin yüzde 10 u seviyesinde olduğuna işaret etti. Uluslararası düzeyde eğitim, araştırma ve uygulama yapacak üniversitelere sahip olmak ve bu üniversitelerimizin rekabet gücünü sürekli ve kalıcı kılmak için, Almanya da ve birçok ülkede olduğu gibi, özel destek programları gerektiğini söyledi. Bütçe kadar önemli olmak üzere, akademik ve idari kadro sorunlarının aşılması gerektiğini, devlet üniversitelerinde öğrenci/öğretim üyesi oranlarının bozulmasının eğitimin kalitesini olumsuz şekilde etkilediğini belirtti. Devlet üniversitelerinde çok düşük kalan öğretim üyesi ücretlerinin nitelikli öğretim üyesi temininde ciddi darboğaz oluşturduğunu hatırlatan Acar, sürekli olarak artan eğitim ve araştırma yüküne rağmen idari personel kadrolarının azaldığını ve ücretlerin de çok yetersiz olduğunu ifade etti. Dünya çapında en başarılı 400 üniversitenin belirlendiği listede, ODTÜ en tepedeki 100 üniversite arasına giren ilk Türk üniversitesi olarak 85. sırada yer aldı. SAYI 53 5
ODTÜLÜ haber ODTÜ SAS Sporcularından Beş Yeni Dünya Rekoru ODTÜ Spor Kulübü SAS-Su Altı Sporları sporcuları beş yeni dünya rekoru kırarak büyük bir başarıya imza attı. ODTÜ SAS sporcuları rekorlarını K. Gökhan Türe ye, Soma ve Gazze şehitlerine adadı. Antalya-Kaş ta 20-26 Temmuz 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilen rekor denemelerinde; tuzlu suda Derya Can 90 Metre ile Paletsiz Değişken Ağırlık, Şahika Ercümen 91 Metre ile Paletsiz Değişken Ağırlık ve 72 Metre ile İp Destekli Serbest Dalış kategorilerinde dünya rekoruna imza attı. Engelli sporcular Cem Esmeray 22 Metre ile İp Destekli Serbest Dalış, Ufuk Koçak ise 22 Metre ile Paletsiz Değişken Ağırlık kategorilerinde dünya rekoru kırmayı başardılar. Dünya Olimpiyat Komitesi nin resmi olarak tanıdığı tek sualtı konfederasyonu olan CMAS gözlemcileri Neven Lukas ve Igor Orel gözetiminde kırılan rekorlar geçici olarak onaylandı. Rekorlar CMAS Apnea Komisyonu tarafından incelenerek yönetime sunulacak rapor kapsamında değerlendirilme ve doping test sonuçlarının negatif çıkması halinde CMAS yönetim kurulu tarafından onaylanacak. Resmi kurallar nedeni ile deneme yapacak sporcular en az üç ay öncesinden bağlı bulundukları kulüp aracılığı ve detaylı bir dosya ile TSSF ye ve uygun görülmesi halinde CMAS a başvuruyorlar. Başvuru döneminde her sporcu istediği zaman deneme yapamıyor. Sporcuların hangi branşta ve derinlikte deneme yapacakları kendi seçimlerine bırakılıyor. ODTÜ SK-SAS tarafından Arnica ve Garanti Bankası sponsorluğunda düzenlenen dalışlar 11 Mayıs 2014 tarihinde yaşama veda eden, ODTÜ SAT kurucularından doğa dostu K. Gökhan TÜRE, Soma ve Gazze Şehitleri anısına atfedildi. ODTÜ SAS KÜP APNEA ŞAMPIYONU 21 23 Ağustos 2014 tarihleri arasında Antalya nın Kemer ilçesinde düzenlenen Serbest Dalış Küp Apnea Türkiye Şampiyonası nda ODTÜ Spor Kulübü SAS kadın ve erkek kategorilerinde Türkiye birincisi oldu. Ayrıca kadınlarda Aynur Çağran Türkiye birincisi, Fatma Uruk Türkiye ikincisi, Cansu Gülpınar, Başak Tezgör ve Damla Yıldız Türkiye üçüncüsü oldu. Erkeklerde ise Ziya Volkan Aksu Türkiye üçüncüsü olmayı başardı. Böylece 2014 yılı tüm serbest dalış branşlarında takım halinde altın madalya alan kadın ve erkek takımları kombine puanda kadın ve erkekler Türkiye Şampiyonu oldu. ODTÜ SAS SUALTI HOKEYINDE RAKIP TANIMIYOR ODTÜ Spor Kulübü SAS sualtı sporları sualtı hokeyi erkek takımı, TSSF tarafından 16-19 Temmuz 2014 tarihleri arasında Balıkesir de yapılan Sualtı Hokeyi Büyükler Türkiye Şampiyonası nda bu yıl da şampiyon olarak dört yıl üst üste Türkiye Şampiyonu oldu. 6 HABER
Fazıl Say ODTÜ yü Büyüledi ODTÜ nün kuruluşunun 58. yıldönümü kutlamaları kapsamında üniversite senatosu tarafından piyanist Fazıl Say a ODTÜ Özel Ödülü verildi. 7 Haziran da ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi Kemal Kurdaş Salonu nda düzenlenen törende Fazıl Say ODTÜ lülere dinleti sundu. Say ın babası Ahmet Say ın da katıldığı törende, ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Ahmet Acar, ödülün Fazıl Say a verilme sebebini Fazıl Say ın günümüzde ülkemizi yurtdışında temsil eden en seçkin sanat ve kültür temsilcileri arasında yer alması, yerel motiflere ağırlık veren besteleriyle yerel ve evrensel arasında başarıyla bağlantı kurması ve kültürel değerlerimizi dünyaya tanıtması, klasik müziği geniş kitlelere sevdirmek amacıyla yorulmadan sürdürdüğü çalışmaları, ilkelerine bağlı, özgürlükleri ve demokratik değerleri savunan bir sanat insanı olması nedeniyle, ODTÜ Senatosu tarafından ODTÜ Senatosu Özel Ödülü verilmesi uygun görülmüştür. sözleriyle açıkladı. Say ödülünü alırken Asıl ödül Türkiye için ODTÜ dür. dedi. 2014 Yeşil Beyin Finalistleri Açıklandı Kıbrıs Kampusu nun yeni akademik yılı açılış töreninde aldılar. ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu nun, Sürdürülebilir Çevre ve Enerji Sistemleri Yüksek Lisans Programı tarafından çevre, enerji ve su kaynaklarının sürdürülebilirliği konularında farkındalığı artırmak ve geliştirmek üzere lise ve üniversite öğrencilerine yönelik Yılın Yeşil Beyinleri Uluslararası Proje Yarışması nın finali gerçekleşti. Kuzey Kıbrıs Turkcell (KKTCELL) sponsorluğunda düzenlenen yarışmaya 17 farklı ülkeden 271 proje katıldı. Yarışmada ilk üçe girenler ödüllerini, ODTÜ Kuzey Aralarında Milliyet Gazetesi köşe yazarı Abbas Güçlü, Synergy Küresel Enerji kurucu ortağı Yusuf Ertaç, T.C. Bilim, Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı AB Uzmanı Abdullah Buğrahan Karaveli, Intel Türkiye AR-GE Direktörü Aslı Arslan, Lefke Avrupa Üniversitesi Mühendislik Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ayşen Türkman, Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Günnur Koçar, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Çevre Mühendisliği Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Gülfem Bakan, ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Kağan Tuncay, ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu Makina Mühendisliği öğretim üyesi Doç. Dr. Murat Sönmez, VEN ESCO Genel Müdürü Arif Künar ın bulunduğu jüri üyeleri beş finalist arasından ilk üçü belirledi. SAYI 53 7
ODTÜLÜ teknokent Tasarım Dehası Bir Model X Yazı UFUK BATUM ODTÜ TEKNOKENT Genel Müdür Yardımcısı Bir taraftan yeni açılmakta olan onlarca üniversitenin kalite sorunu tartışılırken bence yüksek öğrenimde adı konulmamış bir devrim yaşanıyor. Başa güreşen üniversiteler çıtayı yükseltiyor, diğerleri de her daim daha iyisini, daha fazlasını üretmek zorunda olduğunun farkında. ODTÜ nün kendi alanında açık ara lider bir teknoparkı var: ODTÜ Teknokent. Burası üniversitesanayi işbirliğinin, bilgi ve teknoloji transferinin, girişimciliğin, yenilikçiliğin ve tasarımın başarıyla yapıldığı bir ekosistem. Eğitim kurumlarının üstlendiği birçok işlev vardır. Örneğin klasik üniversitelerin en temel görevi şüphesiz ki eğitim ve öğretim olarak tasarlanmıştı. Sonra ülkeler, pazarlar, ihtiyaçlar değiştikçe, şehirleşme ve sanayileşme arttıkça araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) nitelikli üniversitelerin odaklandığı önemli bir alan olarak ortaya çıktı. Tabii Ar-Ge pahalı bir iş olduğundan bu uzuv her ülkede, her üniversitede öyle kolay kolay gelişemedi. Rekabetçi ortamlarda mücadele eden her kurum, kuruluş veya örgüt gibi yaşamda (oyunda) kalabilmek ve marka değerini büyütebilmek üniversitelerin de çoktandır gündeminde. Sadece Türk üniversiteleri için değil; Çin, Hindistan, Malezya, Şili, Brezilya, Rusya ve daha birçok ülkenin (üçüncü kuşak iddiasında olan) üniversiteleri için toplumun sorunlarıyla ilgilenmek, çözüm üretmek, sanayi ve diğer paydaşlarla beraber çalışmak ve sonuçta ait oldukları toplumlara refah üretmek temel işlevler arasında. Demek ki iddialı bir üniversiteyi göz önüne aldığımızda eğitim, araştırma, toplumsal fayda gibi kavramlar açısından değerlendirmeliyiz. Nitekim üniversiteleri farklı yetkinlikleriyle değerlendiren çok çeşitli endeksler bulunuyor. Son zamanlarda açıklanmış olduğu için Times 8 TASARIM DEHASI BIR MODEL
Higher Education (THE) endeksini ele almakta fayda var. Türkiye nin önemli 6-7 üniversitesi önce ilk 400 e girmişti, sonra birkaç tanesi 200 ler civarına tırmanmayı başardı. Yeni açıklanan bu yılki endeks ise daha da çarpıcı: Mensubu olduğum ODTÜ listeye 85 inci sıradan girerken, mezunu olduğum Boğaziçi Üniversitesi de 139 uncu. Çok önemli sıçramalar yaşanıyor. Türkiye de göreceli yeni tasarlanan ve kurgulanan Girişimcilik ve Yenilikçilik Endeksi de üç yıl boyunca yapılıyor. Bu endeksin varlığını çok önemsiyorum çünkü endeks pek de beklemediğimiz bir şekilde üniversiteler arasında yaratıcı ve besleyici bir rekabet başlattı. Herkes birbiriyle konuşuyor, tecrübeler paylaşılıyor, rakiple işbirlikleri (coopetition) deneniyor, endekste kimin yükselip düştüğünden bağımsız olarak topluca yukarıya çıkış söz konusu. Türkiye de yapılan endekste ODTÜ nün ilk yıl 2 inci, son iki yıldır da birinci çıkması uluslararası endekslerin sonuçları ile tutarlılık arz ediyor. ODTÜ nün kendi alanında açık ara lider bir teknoparkı var: ODTÜ Teknokent. Burası üniversite-sanayi işbirliğinin, bilgi ve teknoloji transferinin, girişimciliğin, yenilikçiliğin ve tasarımın başarıyla yapıldığı bir ekosistem. Ekosistemin farklı aktörleri ve paydaşları yaratıcı çarpışmalarla (creative collision) yeni sistemler tasarlıyor, çözüm geliştiriyor, değer üretiyor. ODTÜ Teknokent büyük bir tasarım marifetiyle oluşturduğu ve bütün paydaşlarıyla beraber her daim yeniden tasarımına (co-creation) giriştiği iklimiyle adeta imbikten süzülerek yazdığı misyonunda ifade edildiği gibi büyük bir kaynak (source) aslında. Sadece girişimcilerin ve araştırmacıların değil; Azerbaycan, Rusya, Mısır, Tunus, Umman, Pakistan, Suudi Arabistan, hatta Ekvator ve Kolombiya gibi uzak ülkelerin kurumlarının bile yararlandığı bir kaynak. Marka değeri en üst seviyelerde gezen üniversite ve teknopark birbirini besleyen yapılar. Üniversitenin araştırma gücü derinleştikçe teknoparkını insan kalitesiyle besliyor, destekliyor; teknopark da oluşturduğu iklimde yeşerttiği girişimci ruhu ve özel sektör, sanayi İddialı bir üniversiteyi eğitim, araştırma, toplumsal fayda gibi kavramlarla değerlendirmeliyiz. dinamizmiyle üniversitesini daha da yukarı taşıyor. İşte bu bir tasarım harikası! Yüzlerce, binlerce insanın emek verdiği, onlarca yıl boyunca aklıyla, tecrübesiyle beslediği, suyu büktüğü bir eser! Başarılı çalışan bir model! Eğer Türkiye yeni dönemde yumuşak güç olmak istiyorsa, orta gelir tuzağından çıkmak istiyorsa çeşitli alanlarda böyle modeller geliştirmeli, eldeki modellere yatırım yapmalı, hatta model ihracatını düşünmeli, gerçekleştirmeli. Eldeki endekslerin kurgusu tartışılabilir, değiştirilebilir. Temsil ettiğim kurumların listedeki yeri biraz inebilir, belki de çıkabilir. Ama iyi tasarlanmış bir modelin varlığı yadsınamaz. Yazımın amacı ne böbürlenmek ne de caka satmak! Bu yazıyla amacım aslında şunlara katkı sağlamak: İnsan kalitesiyle örülmüş, tasarlanmış böyle işlevli ve üretken bir modelin yüzlerce kahramanını dikkate sunmak (recognition), Her daim gelişime açık olan bu modelin ilgili ve istekli her kuruma, kuruluşa, ülkeye açmak (sharing culture), Liderliğin ne kadar zor bir zanaat olduğunun farkında olarak, toplumun ve paydaşlarımızın artan beklentilerine cevap verebilecek dinamik bir yapıyı geliştirmek (redesigning leadership). Hepimiz çeşitli kurumlarda çalışıyoruz, katkı veriyoruz. Şüphesiz hepsi değerli ve önemli isimler, markalar. Çalışanları motive eden konuları araştıran insan kaynakları şirketleri diyor ki; motivasyon piramidinin en üstünde oturan değer çalışanların yaşadığı manevi tatmin dir. Yani her sabah işe giderken ayaklarının geri geri gitmesi değil, heyecanla ileriye gitmesidir. İşte bu heyecan kurumları sıçratır! SAYI 53 9
ODTÜLÜ teknokent ODTÜ Teknokent, Silikon Vadisi ne Adım Atıyor Girişimci hızlandırma programı TeknoJumpp bünyesinde Yeni Fikirler Yeni İşler yarışmasıyla girişimcileri destekleyen ODTÜ Teknokent, Silikon Vadisi ne adım atıyor. ODTÜ Teknokent Silikon Vadisi nde merkez açmayı planlıyor. Teknokent in, Kasım ayı içerisinde hizmete girmiş olması bekleniyor. ODTÜ Teknokent in Silikon Vadisi Merkezi nin açılmasıyla birlikte girişimcilerle Silikon Vadisi arasında önemli bir köprü vazifesi göreceği öngörülüyor. ODTÜ Teknokent in açılacak merkez ile girişimcilerin ABD pazarına girmesinin kolaylaştırılması ve hızlandırılması amaçlanıyor. Teknolojinin başkentinde bir nevi konsolosluk görevi üstlenecek merkez iletişimi artırırken, Türkiye deki teknoloji devlerinde çalışanları da bir araya getirmiş olacak. Bu iletişim ve ağ ile birlikte ABD ye açılım yapmak isteyen girişimcinin işi daha kolaylaşmış olacak. ODTÜ 2014 Kasım ayından itibaren faaliyete geçmesi planlanan merkezde yer almak isteyen veya bu merkezden herhangi bir şekilde faydalanmak isteyen herkesi bünyesine davet ediyor. 10 ODTÜ TEKNOKENT, SILIKON VADISI NE ADIM ATIYOR
En Çok CEO ODTÜ den İnsan kaynakları danışmanlık firması Data Expert, 3 bin 850 üst düzey yönetici üzerinde yaptığı araştırma sonucunda Türkiye nin en iyi firmalarındaki tepe yöneticilerinin hangi okullardan mezun olduğunu ortaya koydu. Araştırmanın sonuçlarına göre, Türkiye deki üst düzey yöneticilerin yüzde 14 ü ODTÜ mezunu. Listede ODTÜ yü yüzde 12 oranla Boğaziçi Üniversitesi ve yüzde 10 la İstanbul Teknik Üniversitesi takip ediyor. Araştırma listedeki bu üniversitelerin özellikle İşletme, Endüstri Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, İktisat, Uluslararası İlişkiler gibi bölümlerin mezunlarının iş dünyasındaki yönetici pozisyonlarına daha hızlı ulaşabildiğini gözler önüne seriyor. Data Expert tarafından hazırlanan araştırma, mühendislik fakültesi mezunlarının şirketlerin yönetiminde her alanda yer alabildiğini de gösterdi. Yönetimden pazarlama, satış koltuklarına ve hatta insan kaynakları koltuklarına kadar her alanda mühendislerin bulunduğu göze çarpıyor. Üst düzey koltuklarda oturan yöneticilerin yüzde 46 sı mühendis. Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi nde Birinci ODTÜ ODTÜ 144 üniversite arasında 83,09 puanla birinci oldu. ODTÜ, Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi 2014 sıralamasında 144 üniversite arasında 83,09 puanla birinci sırada yer aldı. TÜBİTAK ve ilgili kuruluşların katılımıyla hazırlanan endeks, 2013 yılı verilerine göre üniversitelerin bilimsel ve teknolojik araştırma yetkinliği, fikri mülkiyet havuzu, işbirliği ve etkileşim, girişimcilik ve yenilikçilik kültürü ile ekonomik katkı ve ticarileşme boyutları altında 23 performans göstergesine göre değerlendirildi. Endeks kapsamında 50 ve üzeri öğretim üyesi olan 144 üniversite araştırmaya dahil edilirken, ilk beşe giren diğer üniversiteler, 81,44 puanla Sabancı Üniversitesi, 76,34 puanla Boğaziçi Üniversitesi, 74,96 puanla İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi ve 73,59 puanla Koç Üniversitesi şeklinde sıralandı. SAYI 53 11
ODTÜLÜ haber 2014 if Konsept Tasarım Ödülü ODTÜ Mezunu Fulden Dehneli ye! Vita, üç parçalı taşınabilir ve şarj edilebilir bir hava temizleyicisi. ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü 2014 mezunlarından Fulden Dehneli, mezuniyet projesi Vita ile 2014 if Konsept Tasarım Ödülünü kazandı. Dehneli nin tasarıladığı Vita, üç parçalı taşınabilir ve şarj edilebilir bir hava temizleyicisi. Vita nın gövdesi genel havayı saflaştırıp arıtırken, çubuklar istenen yere konularak bulundukları alan havasını temizliyor. Vita evin her köşesine saflaştırılmış hava yayarak kötü kokuları önlüyor, virus, bakteri gibi mikro organizmaları ortadan kaldırıyor ve ortamdakilerin rahat nefes alınmasını sağlıyor. Taşınabilir çubuklar yemek pişirme sırasında mutfaktaki, gece uykusu sırasında yatak odasındaki ya da temizlik yaparken tozlu dolapların içerisindeki havayı temizleyebiliyor. if Hannover fuarının bir uzantısı olan if Konsept Tasarım ödülleri her yıl ürün, iletişim, ambalaj, içmimari ve profesyonel konsept alanlarında dağıtılıyor. 1953 yılından bu yana düzenlenmekte olan ödüller otomotiv şirketlerinden bireysel tasarım stüdyolarına kadar katılan tüm tasarımcılara dünya çapında bilinirlik olanağı sağlıyor. Ödülü kazanan Fulden Dehneli ODTÜ mezunu olmaktan, okulumu yurtdışındaki yarışmalarda temsil etmekten ve bunu her ortamda paylaşmaktan onur ve gurur duyuyorum dedi. Utak 2014 Tasarım Dünyasını Bir Araya Getirdi! Ulusal Tasarım Araştırmaları Konferansı 2014 (UTAK 2014) 10-12 Eylül 2014 tarihleri arasında ODTÜ Mimarlık Fakültesi nde gerçekleşti. ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü tarafından gerçekleşen etkinliğe 14 farklı üniversiteden 150 katılımcı katıldı. Tasarım eğitiminden tasarımda sosyal sorumluluk konularına kadar geniş bir konu yelpazesinde gerçekleşen konferansta 31 bildiri sunumu yapıldı. Etkinlik kapsamında başta endüstriyel tasarım olmak üzere farklı eğitim alanlarından lisans ve yüksek lisans öğrencilerine yönelik üç çalıştay gerçekleştirildi. Tasarımın toplumsal katkısına yönelik eğitime ve mesleğe dair tartışmaların öne çıktığı konferansın bildiri kitabı Mimarlık Fakültesi Yayınları tarafından basılıyor. 12 HABER
ODTÜ lü Ekibe Çevre Oscarı ABD de düzenlenen ve ulaşım, mimarlık, ürün ve hizmet alanlarında yılın en sıradışı çevreci proje ve çalışmalarını ödüllendiren Green Dot Awards 2013 yarışması sonuçlandı. Çevre Oscarları olarak da bilinen yarışmada ODTÜ Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü öğretim elemanı Dr. Hakan Gürsu ve ekibi yenilenebilir enerji tüketen ve kullanılmış pet şişelerden tasarlanan Infinite Light (Pet kandil) projesi ile birinciliğe layık görüldü. Projedeki esnek güneş paneli öncelikle güneş ışığını topluyor, dönüştürülen enerji bataryalarda depolanıyor ve kit içindeki LED ışıklar sayesinde ortam aydınlatılıyor. Geri dönüşüme yenilikçi yaklaşımlar getiren Dr. Gürsu ve ekibinin projesi ile düşük gelirli kırsal hanelerde yaşayanlar kolayca evlerini aydınlatabilecek. Infinite Light ın kullanımı sırasında başka hiçbir harcama veya yenileme yapmaya gerek kalmıyor. Dr. Gürsu ve ekibinin projesi ile düşük gelirli kırsal hanelerde yaşayanlar kolayca evlerini aydınlatabilecek. ODTÜ En Başarılı 15 Tasarım Okulu Arasında ODTÜ, Red Dot Tasarım 2014 Sıralaması (Red Dot Design Ranking 2014) sonuçlarına göre Amerika ve Avrupa bölgesinin En Başarılı 15 Tasarım Okulu arasında yedinci sırada yer aldı. En Başarılı 15 Tasarım Okulu listesi üniversitelerin son beş yıl içerisindeki Kavramsal Tasarım kategorisinde kazandıkları Red Dot ödülleri dikkate alınarak oluşturuluyor. Bu yıl ABD den altı, Almanya dan üç, İngiltere, Fransa, İsveç, Norveç, İsviçre ve Türkiye den ise birer eğitim kurumu girmeyi başardı. Red Dot Tasarım Ödülleri, 1955 yılından beri merkezi Almanya Essen de bulunan Design Zentrum Nordrhein Westfalen tarafından veriliyor. TÜBİTAK Bilim Ödülleri ne ODTÜ Damgası Her yıl kendi alanında yaptığı çalışmalarla bilime uluslararası düzeyde önemli katkılarda bulunmuş, hayattaki bilim insanlarına verilmekte olan TÜBİTAK Bilim Ödülleri ne yine ODTÜ lü bilim insanları damga vurdu. TÜBİTAK Bilim, Özel ve Teşvik Ödülleri ile TÜBİTAK-TWAS Teşvik Ödüleri 2014 kapsamında, Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Timur Doğu TÜBİTAK Bilim Ödülüne, Mühendislik Fakültesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Doç. Dr. Hüsnü Emrah Ünalan TÜBİTAK Teşvik Ödülüne, Mühendislik Fakültesi Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Özgür Ergül TÜBİTAK Teşvik Ödülüne layık görüldü. Bilim Ödülü için 2014 yılı ödül miktarı 50 bin TL, teşvik ödülü 20 bin TL, altın plaket ve ödül beratı olarak belirlendi. TÜBİTAK ayrıca Bilim Ödülü sahiplerine araştırma desteği de veriyor. TÜBİTAK Bilim Ödülleri nde ODTÜ lü bilim insanları bilim ve teşvik ödüllerine layık görüldü. SAYI 53 13
ODTÜLÜ dosya BEN TASARIM... X Yazı AREN KURTGÖZÜ Kadir Has Üniversitesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü ODTÜ ID 94 Tasarım bugün üretimin belli bir aşamasında devreye girip, işini gördükten sonra sahneden çekilen bir uzmanlık değil. Aksine, bir fikir olarak akla düşmesinden detaylandırma ve üretim aşamalarına, pazarlama ve sunumundan bizzat tüketimi ve yok oluşuna kadar bir nesnenin tüm yaşam döngüsünde tasarım aklı belirleyici durumda. 14 BEN TASARIM...
SAYI 53 15
ODTÜLÜ dosya Tavukların genetik yapısı, metabolizması ve besisi üzerinde gerçekleştirilen modifikasyonlar sonucu ortaya çıkan yumurtaya designer egg adı veriliyor. İşin özü, Sternschuß yumurtalarını yemektense aç kalırım daha iyidir, diye yazıyordu 1917 yılında Karl Kraus, böyle şeyler var olduğu müddetçe, bu ümitsiz sefilliğe karşı şerefli tek çıkar yol acından ölmektir. Doğanın ürünü olan yumurtanın çarşıda yumurta olarak değil de Sternschuß yumurtası sıfatıyla karşımıza çıkması, insan ile metayı ayrışmaz, iğrenç bir birlik içine sokan korkunç bir felaketti. Kraus u bu denli infiale sürükleyen şey, Bay Sternschuß un yumurtaları kendi ismiyle piyasaya sürebilmiş olması ve bunun sonucunda o yumurtalara niteliklerini kazandıran şeyin doğa olmaktan çıkıp bizzat Bay Sternschuß un şahsiyeti ve onun sahip olduğu tavuklar haline gelmesiydi. Belli ki kapitalist meta üretimi ve mübadelesi, tarım ve hayvancılığın doğal ürünlerini de kapsar, onları da markalaştırır hale gelmişti. Bugün ise markaların varlığı o kadar kanıksanmış durumda ki, kimileri için markasız bir ürün satın almak güven duygusundan feragat edip her tür riske kapıyı açmak anlamına geliyor. Üstelik birbirinden farklı ürün ve hizmetler arasından tercih yaparken marka kadar önemli ve ona elle tutulur, gözle görülür bir gerçeklik kazandıran bir başka faktörü de gözetiyoruz: Tasarım... Karl Kraus bugün yaşasa ve yumurta almak için çarşıya gitseydi, yüz yüze geleceği tasarlanmış yumurtalar gerçeği karşısında nasıl bir tepki verirdi? Vitamin, yağ, mineral ve kolesterol içeriğini belirlemek, sarısının rengini geliştirmek amacıyla tavukların genetik yapısı, metabolizması ve besisi üzerinde gerçekleştirilen modifikasyonlar sonucu ortaya çıkan yumurtaya designer egg adı veriliyor. Üzerine hazır desenler basılmış yumurtalardan ve özel ambalaj tasarımlarından bahsetmeye bile gerek yok. İster ürün, mekân ve hizmetlere yeni işlevsellikler kazandırmak, farklı kullanım alanları yaratmak, isterse onları yeni biçimler ve anlamlara büründürmek amacıyla yapılıyor 16 BEN TASARIM...
olsun, tasarım bugün üretim ile tüketim arasında mükemmel iletkenlikte devre kuran etkinliğin adıdır. Üretim ve tüketim arasındaki o uçsuz bucaksız alanı hem derinlemesine hem de boylu boyunca kat ederek dolduran bir faaliyet haline gelmiştir. Derinlikten kasıt şu: Tasarım bugün üretimin belli bir aşamasında devreye girip, işini gördükten sonra sahneden çekilen bir uzmanlık değil. Aksine, bir fikir olarak akla düşmesinden detaylandırma ve üretim aşamalarına, pazarlama ve sunumundan bizzat tüketimi ve yok oluşuna kadar bir nesnenin tüm yaşam döngüsünde tasarım aklı belirleyici durumda. Boylu boyunca katettiği alan ise her gün tayfı genişleyen ve tasarımın konusu haline gelen ihtiyaçları anlatıyor. Bugün bildiğimiz her şey ve henüz bilmediklerimiz tasarımın konusu olarak ele alınıyor ve hayatımıza girebiliyor. İleri kapitalist tüketim düzeninin de itici gücüyle o kadar emperyal bir yayılımdan söz ediyoruz ki, Hal Foster bugün artık bir tasarım ekonomi-politiğinden söz etmemiz gerektiğini söylerken, Deyan Sudjic daha da ileri gidiyor ve tasarımın post-endüstriyel toplumun DNA sı haline dönüştüğünü ve toplumu anlamak için anahtar konuma geldiğini iddia ediyor. İsterseniz bugünün dünyasında tasarımın oynadığı merkezi rolü ilginç birkaç örnekle tartışalım. Bugün bildiğimiz her şey ve henüz bilmediklerimiz tasarımın konusu olarak ele alınıyor ve hayatımıza girebiliyor. mümkün değil. Eklektik mobilya kurgusundan, antika piyanoya, vintage eşyalardan, özenle seçilmiş kitaplara dek tüm bir ortamın tasarımı müşterileri entelektüel anlamda mekâna ve birbirlerine angaje etmek amacıyla yapılmış. Bu örnekte tasarımı salt fiziksel bir mekânın donatılması olarak değil, o mekânda bulunan insanların yaşayacağı deneyimi de kapsayan bir rolde görüyoruz. Her gün kullanageldiğimiz paraların da birer tasarım ürünü olduğuna hiç dikkat ettiniz mi? Rusya kökenli Ziferblat adlı anti kafe zincirinde müşteriler çay ya da kahveye değil orada geçirdikleri zamana para ödüyorlar. En son Londra da şube açan Rusya kökenli Ziferblat adlı anti kafe zincirinin temel konsepti müşterilerin içtikleri çay ya da kahveye değil, orada geçirdikleri zamana para ödemesi üzerine kurulu. Bir kafede daha uzun durabilmek için yavaş yavaş içilen bir bardak kahvenin stresi yerine, müşteriler geçirdikleri her dakika için üç peni ödeyerek, diledikleri kadar oturuyor, çay kahve tüketiyor ve internete bağlanıyor. Böylece birbirini tanımayan insanların bir araya gelip rahatça sohbet edebildiği, yaratıcılığın yeşerebileceği bir ortam sunmayı amaçladığını söylüyor zincirin sahibi Ivan Mitin. Elbette sadece inovatif ödeme sistemi ile bu amaca ulaşmak SAYI 53 17
ODTÜLÜ dosya Robin Stam banknotlar üzerindeki yedi hayali köprü imgesini gerçekten inşa ettiğinde, tasarımın sahip olduğu bir başka güce daha tanıklık ettik; temsillerden gerçeklik üretmek... 1990 ların başında Doğu Bloku nun çökmesiyle birlikte bağımsızlık kazanan yeni devletler ve 1999 da kurulan Euro alanı, bu ülkelerde kullanılan madeni para ve banknotların tasarımı sorununu gündeme getirdi. Daha önce gelenek ile sınırlanmış, görece oturmuş bir repertuvara sahip olan paranın görselliği bir tasarım problemi olarak kamuoyunu bu denli meşgul etmemişti. Halbuki geleneğin ve ulusal birliği temsil edecek simgelerin icat edilmesini gerektiren bu yeni zamanlarda paranın grafik boyutu tasarımın nüfuz gücü sayesinde ulus inşasının önemli bir yapı taşı haline geliyordu. Lübnan Merkez Bankası nın 2013 yılında ülkenin bağımsızlığını kazanmasının 70. yıldönümü için çıkardığı 50 bin liralık banknotlar kamuoyu tarafından özellikle sosyal medyada yüzeysel bir photoshop katliamı olarak nitelenerek eleştiri oklarına hedef olduğunda, tasarımın artık toplumdaki her bireyi ilgilendiren bir mecra olduğuna tanıklık ettik. Yedi banknottan oluşan Euro serisi ise, birliği oluşturan ülkeler arasındaki bağları ve Avrupa nın kültürel tarihinin önemli dönemeçlerini simgeleyen, farklı mimari tarz ve dönemlerin arketipi olan yedi tane temsili köprü illüstrasyonu taşımaktaydı. Bir temsil tartışmasına yol açmamak için gerçekte var olan köprüler seçilmemişti. Geçen yıl Hollandalı tasarımcı Robin Stam banknotlar üzerindeki bu yedi hayali köprü imgesinden yola çıkarak gerçeğe dönüştürdüğü yedi köprüyü Rotterdam ın bir banliyösünde inşa ettiğinde tasarımın sahip olduğu bir başka güce daha tanıklık ettik; temsillerden gerçeklik üretmek... Yani Baudrillard ın hipergerçek (simülasyon) dediği yeni gerçekliğimiz. Bu simülasyon evreninde tasarımın baş köşeye oturmasının önemli nedenlerinden biri dijital devrimdir kuşkusuz. 1980 lerle başlayan dijitalleşme süreciyle birlikte metalar basitçe imal edilen nesneler olmaktan çıkıp, toplanan, sentezlenen ve manipüle edilen verilere dönüşmeye başladı. Artık birçok sektörde tasarım süreci teknik bir problem veya ihtiyacın tanımlanması ile değil, farklı kaynaklardan toplanmış veri ve imgelerin geçici bir kolajının yapıldığı moodboard ların yaratılması ile başlıyor... Tasarımın yol açtığı bu maddesellik yitimi, aslında metaforik anlamda her tür nesneyle ilişkimizi belirleyen, nesneyi üzerinde kendi imgemizin yansımasını gördüğümüz bir yüzeye indirgeyen süreçtir. Marksist eleştiri geleneği, modern dönemde tasarımın rolünü 18 BEN TASARIM...
teknik ve toplumsal üretim koşullarının nesne üzerinde bırakması muhtemel her tür izi silmek, okunmaz hale getirmek, yani nesneyi köksüzleştirmek olarak görür. Tasarımın yarattığı mükemmel yüzeyler, nesneyi bize bir üretim sürecinin sonucu gibi değil de, adeta sihirli bir dokunuşla tecessüm etmiş bağımsız bir varlık olarak göstermektedir. Bu opak yüzeyin arkasını keşfetmeye çalışan Thomas Thwaites piyasadaki en sıradan ürünlerden birini, bir ekmek kızartma makinasını, sıfırdan yapmaya girişmiş. Hazır parçaları ve malzemeleri birleştirerek değil, ekmek kızartıcıyı oluşturan tüm parçaların malzemelerini ilk kaynağından, yani doğadan elde edip, işleyerek yapmayı hedeflemiş. Bu iş için koyduğu iki kural varmış; makinanın tüm parçalarını sıfırdan yapmak ve bunları yardım almadan kendi kendine yapmak. Piyasadakiler arasında en ucuzu olan ve yaklaşık 4 sterline satılan bir ekmek kızartıcıyı model olarak alan Thwaites, tersine mühendislik yoluyla söküp keşfettiği bu ürünün aynısını sıfırdan üretmeye girişiyor. İngiltere içinde terk edilmiş madenleri ve uzak mineral yataklarında yapılan kazıları da kapsayan 1500 km lik seyahati gerektiren dokuz aylık süre içinde, yaklaşık 1200 sterline mal ettiği bir ekmek kızartıcı yapmayı başarıyor en sonunda. Tabii ortaya çıkan bu ürünün performans ve görünüm açısından mevcut modellerin standardının ne kadar uzağında olduğunu belirtmeye gerek yok. Thwaites in en baştan bir başarısızlık öyküsü olarak da okunabilecek bu imkansız göreve girişmesinin esas nedeni elbette ekstrem bir do-it-yourself parodisi yapmak kadar, modern dünyanın bilimsel ve teknolojik organizasyonuna dair önemli bir gerçeği de gözler önüne sermek: Bugün bireyin artık hiçbir şeyi tek başına ve sıfırdan yapması mümkün değil. Bilginin üretimi ve teknolojik altyapıların kuruluşu bugün yüksek derecede uzmanlık ve iş bölümü gerektiren, ekonomik çıkarın başat rol oynadığı ve hiçbir bireyin tek başına tamamına vakıf olamayacağı kolektif nitelikte süreçler. İşte bugün tasarımın sunduğu hizmeti ve tasarımcıları bizim için vazgeçilmez kılan durum da bu. Tasarım bir taraftan nesneyi mükemmel yüzeylerle donatıp üretime dair belleğin izlerini silerken, diğer taraftan o yüzeylerin arkasında yatan tüm süreçleri, uzmanlıkları örgütleyen ve anlamlı ve işlevli bütünler oluşturacak şekilde sentezleyen Janus yüzlü bir meslektir. Kapitalizm ve modernleşme gerek toplumsal, gerek ekonomik, tüm süreçleri parçalara ayırıp, bağımsız kompartımanlar halinde tanımlarken, aynı zamanda bu parçalanmış süreçler arasında bağlantı kuracak, bu süreçleri yönetecek ve bu çokluğun içinden işe yarar bütünlükler ortaya çıkaracak profesyonelleri de yetiştirmeye başlar. Bu yeni meslek insanları, üretim sürecini başından sonuna yekpare bir bütün olarak düşünüp uygulayan geleneksel zanaatkârdan çok farklıdır. Hiçbir konunun uzmanı sayılmazlar. Hiçbir şeyi Thwaites gibi sıfırdan üretmezler. Ama farklı uzmanlıklara, sektörlere, değer sistemlerine bölünmüş bu dünyayı geçici olarak bir araya getiren ilmekler dokurlar. Modern çağın simyacısıdır tasarımcılar. Kaynaklar Asendorf, Christoph. Batteries of Life: On the History of Things and Their Reception in Modernity. Trans. Don Reneau. Berkeley: University of California Press, 1993. Baudrillard, Jean. Simulacra and Simulation. Trans. Sheila Faria Graser. Michigan: University of Michigan Press, 1995. Foster, Hal. The ABCs of Contemporary Design. October, 100. Spring 2002. Sudjic, Deyan. The Language of Things. London: Penguin Books, 2009. Thwaites, Thomas. The Toaster Project or A Heroic Attempt to Build a Simple Electric Appliance From Scratch. New York: Princeton Architectural Press, 2011 SAYI 53 19
ODTÜLÜ dosya Eğlencenin Tasarlanması ve Kuşaklar Arasındaki Uçurum X Yazı EMRE KIRTUNÇ Oyun Tasarımcısı Günümüzde eğlencenin tasarımını incelemek ve bunu geçmişteki eğlence tasarımı ile kıyaslamak istiyorsak, şüphesiz ki pek çok alanda olduğu gibi maddesellik kavramını ve eğlenmek amacı güden bireylerin maddesellik algısını göz önünde bulundurmalıyız. 20 EĞLENCENIN TASARLANMASI VE KUŞAKLAR ARASINDAKI UÇURUM
Dünyanın pek çok yerinde çocuklarının nasıl eğlendiğine akıl sır erdiremeyen aileler ile karşılaşıyoruz. Yaşlı kuşaklar için genç kuşakların eğlenme biçimleri deşifre edilmesi güç bir ezoterik uğraşı gibi durabiliyor. Hatta çoğumuzun zihninde çocuklarının eğlenme biçimlerinden yoğun rahatsızlık duyan aile bireyleri canlanacaktır. Şeytan ayinleri olarak algılanan masaüstü rol yapma oyunları, birtakım katliamların gerekçesi olarak gösterilen şiddet içerikli bilgisayar oyunları ve daha nice olumsuz örnek ailelerin çocuklarının eğlenme biçimlerini içselleştiremedikleri gibi, olumsuz bir ahlaksal perdenin arkasından bakmasına sebep oluyor. Yaşlı kuşakların bir takım kaygılarının sosyoloji, psikoloji ve bilişsel bilimlerce araştırılıp, bu kaygıların bazılarının haklı çıktığını zaman zaman görüyoruz. Ancak, günümüzde eğlencenin tasarımını incelemek ve bunu geçmişteki eğlence tasarımı ile kıyaslamak istiyorsak, şüphesiz ki pek çok alanda olduğu gibi maddesellik kavramını ve eğlenmek amacı güden bireylerin maddesellik algısını göz önünde bulundurmalıyız. Yirminci yüzyılın başlarında çocukları eğlendirerek para kazanan bir tasarımcı ile aynı yüzyılın sonlarında aynı iş ile meşgul olan bir tasarımcıyı kıyaslayalım. Çok değişik araçlarla çok değişik beklentilere hizmet etmesi beklenen iki hayali birey ile karşı karşıyayız. Şüphesiz ki bu iki bireyin uğraşlarındaki en büyük uzamsal farklılık maddesellik kavramının ta kendisi olacaktır. Aletlerle, boyalarla, tahta, metal ve kumaşlarla çalışan eski tasarımcı bir yanda, kodlarla, dijital efektlerle, kural dizinlerini yaratmakla, anlatı için yollar arayan yeni tasarımcı başka bir yanda yer almaktadır. Yaşlı kuşakların bir takım kaygılarının sosyoloji, psikoloji ve bilişsel bilimlerce araştırılıp, bu kaygıların bazılarının haklı çıktığını zaman zaman görüyoruz. 1. Yalnızca insan bedenini kullanarak ve bazı kurallara uyularak oynanan oyunlar: Birdirbir, uzuneşek, seksek, saklambaç, köşe kapmaca, elim sende, yağ satarım bal satarım, körebe. 2. Doğal veya üretilmiş malzeme kullanılarak oynanan beceri / strateji oyunları: Çelik çomak, beş taş, dokuztaş, bilye, yoyo, yüzük fincan, topaç, yakar top, çember çevirme. 3. Birtakım oyun gereçleri satın alınarak oynadığımız oyunlar: Kart oyunları, masaüstü oyunları, plastik veya metal çeşitli figürler, masaüstü rol yapma oyunları. Şeytan ayinleri olarak algılanan masaüstü rol yapma oyunları, şiddet içerikli bilgisayar oyunları ve daha nice olumsuz örnek ailelerin çocuklarının eğlenme biçimlerini içselleştiremedikleri gibi, olumsuz bir ahlaksal perdenin arkasından bakmasına sebep oluyor. 80 li yılların başlarında doğmuş ve Türkiye de büyümüş bir birey olarak yeni ve eski eğlence dünyalarının ikisini de gördüm; değişen eğlence maddeselliğini birinci şahıs olarak deneyimlediğimi söyleyebilirim. Dijital devrim henüz başlarken ve dijital işlemciler pek az ailede mevcut iken kentte büyüyen bir çocuk olarak oynadığımız oyunların basit bir özeti şu şekilde olabilir: SAYI 53 21
ODTÜLÜ dosya Oyunlarla büyüyen birçok orta yaş ve üstü kuşak mensubunun çocukları, özellikle kentsel kesimlerde, bu oyunların çoğunu bilmiyor bile. 4. Hiçbir madde figür gereç gereksinimi duymaksızın oynanan düşünsel oyunlar: Bilmeceler, tekerlemeler, zekâ oyunları. Yukarıda sıralanan liste elbette kat kat büyüyebilir, yeni kategoriler eklenebilir. Ancak bulunduğumuz yıl itibariyle yukarıda listelenen oyunlarla büyüyen birçok orta yaş ve üstü kuşak mensubunun çocukları, özellikle kentsel kesimlerde, bu oyunların çoğunu bilmiyor bile. Bu oyunların yerini alan oyunların özeti ise şöyle: 1. Değişen boyda ve formda parlak bir ekran ve bu ekranda görülen bilgi ile etkileşime geçmeyi sağlayan bir komuta arayüzü. 2. Parlak ekranda karşılıklı etkileşimle oynanacak bilgisayar oyununun kuralları, hız becerileri vs gibi oyuncunun bedensel, psişik ve bilişsel kişisel donanımı. Fazla basitleştirilmiş gibi görünen bu yaklaşım aslında yaşanan devrimin maddesellik açısından en açık ve gözle görülebilir saptamalarından biridir. Maddenin gerçekliği Eflatun dan beri pek çok filozof tarafından tartışılmıştır. Ancak, özellikle dijital teknolojilerin, hatta daha öncesinden hayatımızda yer edinmiş dijital olmayan uzağı seyretme kültürünün (televizyon, sinema, radyo yayınları) insan 22 EĞLENCENIN TASARLANMASI VE KUŞAKLAR ARASINDAKI UÇURUM