TELEKOMÜNIKASYON VE AĞLAR 6. ÜNİTE İLETİŞİM VE TELEKOMÜNİKASYON İletişim iki birim arasında birbirleriyle ilişkili mesaj alış verişi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda yer alan birim kavramı insanları yada makineleri kapsamaktadır. Telekomünikasyon ise veri yada bilginin bir noktadan bir başkaya noktaya çeşitli biçimlerde (ses, metin, görüntü, video vb) iletilmesi anlamına gelmektedir. Önceleri telekomünikasyon kavramı yalnızca telefon hatları üzerindeki ses aktarımını ifade etmekteyken, günümüzde telefon hatlarının yanı sıra bilgisayarlar kullanılarak gerçekleştirilen sayısal veri aktarımını da kapsamaktadır. 1
TELEKOMÜNIKASYON SISTEMININ BILEŞENLERI Telekomünikasyon sistemi, bir iletinin bir yerden başka ş bir yere iletilmesi için bir araya getirilmiş, birbirleriyle uyumlu yazılımlar ve donanımlardan oluşan bir yapıdır. Bu yapının bileşenleri; Verileri ve bilgileri işlemede kullanılan bilgisayarlar Verilerin alınması/gönderilmesi için kullanılan girdi/çıktı birimleri veya terminaller Alıcı verici arasındaki bağlantıyı sağlayan iletişim kanalları Veri iletimi ve faaliyetlerini destekleyen iletişim işlemcileri Girdi-çıktı faaliyetlerini kontrol eden ve iletişim ağının diğer fonksiyonlarını yöneten iletişim yazılımları oluşturmaktadır. İLETIŞIM KANALLARı İletişim kanalları, bir birimden başka bir birime veri iletimi amacıyla kullanılan yolları ifade eder. Bu yollar kablolu olabileceği gibi kablosuz da olabilir. Kablolu iletişim kanalları şunlardır: Sarmal kablolar: l Elektromanyetik tik etkileşimi i i engellemek amacıyla ayrı olarak sarılmış ve yalıtılmış bakır kablolardan oluşan sarmal kablolardır. Evlerde ve iş yerlerinde kullanıla telefon hatlarındaki, çoğu yerel ağlar ve geniş ağlardaki iletişim sarmal kablolardan oluşmaktadır. Sarmal kablolar ile yapılan iletişimin hızı 2 Mb/sn ile 100 Mb/sn arasında değişmektedir. 2
Eş Eksenli Kablo: Çevresi iletken olmayan plastikle kaplı merkezi bir bakır kablo ile plastiğin dışında yer alan ikinci bir kablonun bileşiminden oluşan kablo türüdür. Anten kabloları bu türdendir. İletişim hızı 200Mb ile 500 Mb arasındadır. Fiber optik Kablolar: İletişimde elektrik sinyalleri yerine ışığın kullanılması temellerine dayanan bir sistemdir. Diğer iletişim kanallarına göre nispeten yeni bir buluş olan fiber optik kablolar veri iletiminde lazer ışığını kullanır. Fiber optik kablolar saniyede trilyonlarca bit (terabyte) veri aktarabilmektedir. Sarmal kablolardan 1000 kat ve eş eksenli kablolardan 100 kat daha fazla verinin aktarılmasını sağlar. 3
KABLOSUZ ILETIŞIM KANALLARı Kablosuz iletişim kanalları radyo dalgaları, mikro dalga, kızıl ötesi gibi araçları kullanarak veri aktarımını gerçekleştirmektir. Kablosuz iletişim kanalları megahertz ile ölçülmekte ve farklı frekanslarda çalışmaktadır. Çeşitli araçların frekans dağılımı şekilde gösterilmiştir. i ti Kablosuz iletişim kanalları şunlardır: Radyo Dalgaları, Mikrodalga ve Kızılötesi: Bu kanallar iletişimde kabloya ihtiyaç duymamakta ve yayın adı verilen bir iletişim türü kullanmaktadır. Ancak mikrodalga ve kızılötesi iletişimde alıcı ve verici arasında bir engel olmamalıdır. Mikrodalga araçlar uzun mesafelere veri taşıyabilmektedir. Radyo frekans teknolojileri ise bitlerin taşınmasında radyo dalgalarını kullanmaktadır. Bluetooth ve Wi-Fi gibi araçlar buna örnektir. İletişim uyduları: İletişim uyduları iletişim aracı olarak mikrodalga yayınlarını kullanmaktadır. İletişim uyduları büyük hacimlerdeki veriyi uzun mesafelere iletebilmektedir. Bu uydular ekvatorun yaklaşık 35.000 km üzerinde yörüngeye yerleştirilmektedir. 4
Bu durum beraberinde gecikmelere neden olmaktadır. Verilerin vericiden alıcıya ulaşması için yaklaşık 70.000 km yol kat etmesi gerekir. TV yayınlarındaki gecikmelerde bu nedenledir. Cep telefonları ve Çağrı cihazları: Bu aygıtlarda yine radyo dalgalarını kullanmaktadır. Cep telefonları birkaç km 2 lik alanda etkili baz istasyonlarının aktardığı dalgalarla iletişim olanağı sunmaktadır. İLETIŞIM IŞLEMCILERI Telekomünikasyon ağındaki veri iletimi ve alımı ile ilgili faaliyetlerin desteklenmesi görevini yürüten modem, switch, router gibi araçlardır. Modem Switch Router 5
İLETIŞIM YAZıLıMLARı İletişim yazılımları ise ağın kontrolü, erişim kontrolü, iletim kontrolü, hata tespiti ve düzeltimi ile ağ güvenliğinin sağlanması görevini yürüten yazılımlardır. TELEKOMÜNIKASYON SISTEMININ FONKSIYONLARı Bir telekomünikasyon sisteminin temel işlevleri; Gönderici ve alıcı arasında arayüz oluşturmak En etkin yollardan iletinin gönderilmesini sağlamak Doğru iletinin doğru kişilere gitmesini sağlamak Bilgi akışını kontrol etmek Sistem, bu işlevleri yerine getirirken farklı donanım ve yazılım unsurlarının ortak bir şekilde işlemesini sağlamak zorundadır. Bu da protokol denilen kurallar ve yöntemler ile yerine getirilmektedir. 6
İŞLETMECILIKTE TELEKOMÜNIKASYONUN KULLANıLMASı İletişim teknolojisindeki gelişmeler örneğin e- posta, telekonferans, cep telefonları, faks, dosya transferi, ve bunlara benzer iletişim yolları işletmelerin müşterileriyle, tedarikçileriyle ve çalışanlarıyla iletişimini arttırmış, mesafelerin önemini ortadan kaldırmış, veritabanlarına kaydedilen veri ve bilgilere ihtiyaç duyulduğu anda ulaşılabilmesiyle de iletişimin zamanlı ve sağlıklı ğ olmasını sağlamıştır. ğ ş Bu durum iletişim maliyetlerini azaltmış ve pek çok kısıtı ortadan kaldırmıştır. 1990 larda internet teknolojisinin ortaya çıkması ve sonrasında yaygınlaşması e- ticaret uygulamalarını doğurmuştur. Bunun yanı sıra işletmeler arasındaki ortak projelerin yürütülmesi, kaynakların paylaşılması, farklı coğrafyalardaki çalışma gruplarının ortak çalışma olanağına sahip olması da iletişim teknolojilerindeki bu gelişmelerin işletmecilik alanına uygulanmasının en göze çarpan sonuçlarıdır. 7
AĞLAR Ağ, birbiriyle ilişkili ve birbirlerine bağlı grupları veya sistemleri ifade etmektedir. Ağ kapsamının ve işleyişinin belirlenmesi ve kavranabilmesi açısından, ağ içindeki olası bağlantı ve ilişkilerinde açıklanabilmesi gerekmektedir. Bu bağlantı ve ilişkiler (N 2 N)şeklinde ifade edilen matematiksel bir formülle açıklanmaktadır. Burada N bağlantı noktalarının sayısını göstermektedir. Örneğin 10 bağlantı noktası olan bir ağda olası bağlantı ğ sayısı 10 2-10=90, 1000 noktalı bir ağın ğ olası bağlantı sayısı ise 999.000 dir. 2012 yılı itibariyle Türkiye deki cep telefonu abone sayısının 67,7 milyon olduğu düşünülürse olası bağlantı ve ilişkinin önemi ortaya çıkar. AĞ TÜRLERI Yerel alan ağları (LAN): Bu ağlar bina, ofis, şantiye y gibi sınırlı fiziksel alan kapsamındaki bilgisayarlar ve bilgi işleme cihazlarını birbirine bağlamaktadır. Genellikle 500 metre çapındaki bir alanda etkili olmaktadır. Daha büyük çaptaki bağlantılar için birden fazla yerel alan ağı birleştirilerek kampus alan ağları oluşturulabilmektedir. Böylece 5-6 km çapındaki bir alanda etkili sonuçlar alınmaktadır. Örn: Üniversiteler ve askeri üstler bu türdendir. Bir üniversitenin farklı yerlerdeki kampusları için kablosuz LAN kurulabilirken, aynı kampus içindeki birimleri arasında ise kablolu lan kurulabilmektedir. 8
YAGI ANTEN Yagi-antenler uzunlamasına antenlerdendir ve yayınlayıcı olarak uyartılmış elemanlar kullanırlar. Bu anten biçimi kısa dalgadan UHF bandının üstüne kadar olan frekans bandındaki radyo dalgaları için özel olarak tasarlanmıştır. (Adı, mucidi Japon bilim insanı Prof. Yagi' den gelmektedir.) Bu antenler aynı zamanda radarlarda da kullanılırlar. 9
OMNI ANTEN Her yönde yayın yapan antenlerdir. Örnek modemin üzerindeki anten omni directional yapıda bir antendir. 10
Geniş alan ağları (WAN): Geniş çaptaki coğrafi alanlar üzerindeki iletişimi sağlamaktadır. Bir şehirdeki iletişim veya kıtalar arası iletişim geniş alan ağları ile sağlanmaktadır. Sanal özel ağlar (VPN): Yerel alan ağlarındaki bir geçit olarak ifade edilir. Bu ağlar üzerinde sadece yetkileri tanımlanmış kişiler bu geçitleri kullanırlar. Böylece işletmeler interneti hem kendi iç iletişimlerinde hem de dış iletişiminde kullanmış olurlar 11
AĞ YAPıLARı Ağlar çeşitli biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Coğrafi açıdan sınıflandırıldığında LAN, WAN, VPN gibi isimler alırken, bağlantı biçimlerine göre sınıflandırıldığında yıldız ağlar, halka ağlar ve doğrusal ağlar şeklinde ifade edilir. Yıldız Ağlar: Bu ağ yapısında, ağda kullanılan terminaller ve bilgisayarlar merkezi bir bilgisayarla doğrudan bağlantılıdır. Ağ görünümünün yıldızı andırmasından dolayı bu ismi almıştır. 12
Halka Ağ Yapısı: Bu ağ yapısında, bilgisayarlar ve terminaller halka biçiminde birbirlerine bağlı durumdadır. Ağdaki her bilgisayar bağımsız çalışmakta ve merkezi bir bilgisayara ihtiyaç duymamaktadır. Doğrusal ağ yapısı: Bu yapıda, terminal ve bilgisayarlar ortak bir iletişim kanalı aracılığı ile birbirlerine bağlanmaktadırlar. Halka ağlardan ayrılan noktası, kapalı bir döngüye sahip olmamasıdır. Doğrusal ağlar iki uçlu bir kanal yapısına sahiptir. i 13
AĞ YÖNETIMI Ağ yönetimi: Bir ağdaki iletişim faaliyetlerinin, planlanması, örgütlenmesi, koordine edilmesi ve denetlenmesi şeklinde tanımlanabilir. Yönetimin işlevleri olarak da bilinen bu unsurlar aşağıdaki alt faalietlei faaliyetleri içei; içerir; Planlama faaliyetleri: Ağdaki faaliyetleri kimler yapacak, hangi araçlar kullanılacak, ne zaman ve nerede bu araçlara ihtiyaç olacak Örgütleme faaliyetleri: Ağın işlerliği için yetki ve sorumlulukların dağıtılması v.s Koordinasyon faaliyetleri: Planlama faaliyetlerinde belirlenmiş işlerin uyumunu sağlamak amacıyla yürütülen faaliyetler Denetleme faaliyetleri: Faaliyetlerin planlandığı gibi olmasını sağlamak ve daha da iyileştirmek, değilse gerekli düzeltmeleri yapmak Ağ yönetiminin amaçları: 1. Ağ trafiğini yönetmek 2. Ağ güvenliğini sağlamak 3. Ağın olası sorunlara karşı izlenmesi 4. İletişimin sağlıklı şekilde yürütülmesi 5. Ağ kapasitesinin denetlenmesi ve ayarlanması 14
INTERNET İnternet küresel düzeyde milyarlarca bilgisayardan oluşan ağların birbirleriyle bağlı olmasıyla ortaya çıkan bir ağdır. Interconnected Network yani birbirleriyle bağlantılı ağlar anlamındaki kelimelerden türetilmiştir. İnternet bağlantısının alt yapısını, internet servis sağlayıcıları (ISS) ile ağ hizmet sağlayıcıları (NSS- AHS) oluşturmaktadır. İnternete bağlanmak isteyen bir bilgisayar kullanıcısı, ISS sine ücret ödemekte, ISS ise AHS ye ücret ödemektedir. Ülkemizde Süperonline, TTNET ISS olarak görev yapmaktadır. Aynı zamanda Türk Telekom AHS olarak da görev yapmaktadır. 15
İnternette iki bilgisayarın birbirine bağlı olması yeterli değildir. ğ Bu iki bilgisayarın aynı dili konuşması gerekir. Bu dilin iletişimdeki karşılığı da protokol olarak adlandırılmaktadır. İnternet üzerinden gönderilen her veri ve bilgi paket adı verilen küçük parçalara ayrılmakta,bu paketler doğru adreslere ulaştırılmakta ve alıcı bilgisayarın anlayacağı şekilde yeniden birleştirilmektedir. Bu işlemin temelinde protokol yatmaktadır. Bu işlemi gerçekleştiren teknolojiye ise TCP/IP(İletişim kontrol protıkolü/internet Protokolü) denmektedir. 16
INTRANET VE EXTRANET Intranet: Örgütlerin interneti kendi özel ağlarını ğ oluşturmak ş için kullanabilirler. Bu özel ağa intranet denir. Örgütler bu ağı işletme içi bilgi paylaşımı, iletişimi, işbirliği ve iş süreçlerini desteklemek için kullanırlar. Yalnızca yetkilendirilmiş kişiler internet üzerinden bu ağa giriş yetkisine sahiptirler. Extranet: Bazı işletmeler ise kendi intranet ağlarını sınırlı kullanım izinleriyle işletme dışı kişi ve kurumların kullanımına açmaktadır. Müşteriler, tedarikçiler ve diğer iş ortaklarının da katılımıyla genişleyen bu ağa ise extranet denir. 17