TRAKEA Editör Mehmet Ali Bedirhan Yardımcı Editörler Akın Eraslan Balcı Tahir Şevval Eren TÜSAD Eğitim Kitapları Serisi
2012 TÜSAD Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği TRAKEA Editör: Yardımcı Editörler: Mehmet Ali Bedirhan Akın Eraslan Balcı Tahir Şevval Eren Yayım ve basım Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği nin izniyle Probiz. Ltd. Şti. (2012) Tüm hakları saklıdır. Telif hakkı sahibinin izni olmaksızın yayının hiçbir kısmı elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri yollarla aktarılamaz, yayımlanamaz ve yeniden kullanımını sağlayan bir sistemde saklanamaz. Bu kitapta yer alan bilgilerin doğru olması için azami çaba gösterilmiş olsa da, nihai sorumluluk yazara aittir. Kitaptaki bilgilerin kullanılmasından kaynaklanan hatalardan ya da herhangi bir sonuçtan yayımcılar ve yazarlar sorumlu değildir. Probiz Ltd. Şti. Tomtom Mah. Camcı Fevzi Sok. No:32 34433 Beyoğlu, İstanbul Tel: (0212) 293 23 00 Faks: (0212) 293 23 01 Baskı ve Cilt: G. M. Matbaacılık ve Tic. A.Ş., 100. Yıl Mah. Matbaacılar Sitesi 1. Cad. No:88 Bağcılar, İstanbul, (0212) 629 00 24 Baskı Tarihi: Eylül 2012 ISBN:???-???-????????
Yazarlar A. İrfan Taştepe Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, ANKARA Akın Eraslan Balcı Fırat Üniversitesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, ELAZIĞ Alper Toker İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, İSTANBUL Atilla Eroğlu Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, ERZURUM Ayşegül Ergönül Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, İZMİR Çiğdem Yıldırım Güçlü Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, ANKARA Dilek Yılmazbayhan İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Patoloji Anabilim Dalı, İSTANBUL Fatih Meteroğlu Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, DİYARBAKIR Funda Seçik Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi, 3. Göğüs Hastalıkları Kliniği, İSTANBUL Hervé Dutau CHU Hopital St-Marguerite, Girişimsel Bronkoskopi Ünitesi Şefi, Marsilya, FRANSA Levent Cansever Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi, 3. Göğüs Cerrahisi Kliniği, İSTANBUL
IV Yazarlar Levent Dalar Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Girişimsel Pulmonoloji ve Bronkoskopi Ünitesi Sorumlusu, İSTANBUL Levent Karasulu Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Girişimsel Pulmonoloji ve Bronkoskopi Ünitesi, İSTANBUL Mehmet Bilgin Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, KAYSERİ Mustafa Şevki Demiröz Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, ANKARA Pınar Yıldız Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi, 3. Göğüs Hastalıkları Klinik Şefi, İSTANBUL Sacide Demiralp Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, ANKARA Sina Ercan Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı Başkanı, İSTANBUL Tahir Şevval Eren Medeniyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, İSTANBUL Tuncer Demir Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı, GAZİANTEP Yener Aydın Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, ERZURUM
İçindekiler YAZARLAR........................................................ III ÖNSÖZ........................................................... VII Prof. Dr. Erdoğan Yalav dan........................................... IX Op. Dr. Güven Çetin den.............................................. IX KONU I TEMEL BİLGİLER BÖLÜM 1 Trakeanın Yapısı........................................... 1 Levent Cansever, Ayşegül Ergönül BÖLÜM 2 Trakea Fizyolojisi.......................................... 9 Tuncer Demir BÖLÜM 3 Trakea Patolojisi.......................................... 13 Dilek Yılmazbayhan BÖLÜM 4 Trakea Hastalıklarında İnvazif Tanı Yöntemleri................. 23 Tunç Laçin BÖLÜM 5 Trakea Cerrahisinde Anestezi............................... 31 Sacide Demiralp, Çiğdem Yıldırım Güçlü KONU II TRAKEA HASTALIKLARI VE CERRAHİSİ BÖLÜM 6 Trakeanın İnfeksiyöz Hastalıkları............................ 47 Pınar Yıldız BÖLÜM 7 Erişkinlerde Trakeobronkomalazi............................ 55 Hervé Dutau, Levent Dalar BÖLÜM 8 Trakeobronşiyal Sistem Travmaları........................... 73 Şevval Eren, Fatih Meteroğlu BÖLÜM 9 Trakea Tümörleri Bölüm 9a Primer Trakea Tümörleri............................. 91 Ilgaz Doğusoy
VI İçindekiler Bölüm 9b Sekonder Trakea Tümörleri.......................... 107 Ş. Mustafa Demiröz, A. İrfan Taştepe BÖLÜM 10 Postentübasyon Stenozlar ve Tedavisi...................... 121 Mehmet Bilgin BÖLÜM 11 Benign ve Malign Trakea Darlıklarında Girişimsel Bronkoskopik Yöntemler Bölüm 11a Trakeanın Benign Darlıklarında Girişimsel Bronkoskopik Yöntemler............................ 129 Levent Dalar Bölüm 11b Malign Trakea Darlıklarında Endoskopik Yaklaşımlar................................................ 159 A. Levent Karasulu BÖLÜM 12 Erişkin Trakeoözofageal Fistüller Bölüm 12a Edinilmiş Trakeoözofageal Fistül..................... 191 Alper Toker Bölüm 12b Tümöre Bağlı Trakeoözofageal Fistüller............... 203 Yener Aydın, Atilla Eroğlu BÖLÜM 13 Cerrahi Teknikler Bölüm 13a Subglottik Darlıklarda Cerrahi Tedavi................. 213 Sina Ercan Bölüm 13b Trakea Rezeksiyonlarında Cerrahi Teknik.............. 257 Arife Ayten Zeybek, Alpay Sarper Bölüm 13c Karina Rezeksiyonları.............................. 267 Ahmet Sami Bayram, Mehmet Muharrem Erol, Cengiz Gebitekin Dizin........................................................... 281
Önsöz Hızla ilerleyen tıp bilimi uzmanlıkları arasında, dahili-cerrahi birlikteliğinin belki de en fazla olmazsa olmaz şeklinde bir araya getirilmesi gereken alanı göğüs hastalıklarıdır. Bu alanda çalışanlarsa trakea sorunlarıyla oldukça sık karşılaşmaktadır. Bu nedenle, Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği tarafından bizlere trakea konulu bir kitabın editörlüğü onuru verildiğinde büyük bir heyecanla yola koyulduk. Kitabın, trakea ile ilgilenen tüm hekimlerin ilgisini çekmesini arzu ettik. Kitabın bütünlüğünü sağlama amacıyla da temel bilgilerin yanında, hem göğüs hastalıklarını hem de göğüs cerrahisini kapsayan konulara yer verdik. Amaçlarımızdan biri de, göğüs hastalıkları hekimlerinin trakea ile ilgili cerrahi konularda ya da göğüs cerrahlarının trakea ile ilgili dahili konularda başvurabilecekleri bir kitap oluşturmaktı. Bu amaca ulaşabilmek için desteğini istediğimiz değerli yazarlarımız, yardımlarını bizlerden esirgemediler. Çok değerli hocamız Prof. Dr. Erdoğan Yalav ın yaklaşık 35 yıl önce kaleme almış olduğu Trakea kitabından sonra aynı başlık altında ikinci bir kitabın ülkemize kazandırılması, bizler için heyecan ve onur verici bir görevdir. Öncelikle Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği ne, böyle bir kitabın hazırlanmasına öncülük ettiği için, sonra da tüm yazarlarımıza, verdikleri bilimsel destek için teşekkür ederiz. Prof. Dr. Erdoğan Yalav ve Op. Dr. Güven Çetin hocalar tarafından yazılan iki önsöz de bizler için son derece değerlidir. Ülkemizde trakea cerrahisinin gelişmesine önayak olan hocalarımıza, değerli düşünceleri ve bizlere verdikleri destek için teşekkürlerimizi ve saygılarımızı sunarız. Yayın aşamasında tanışmaktan mutlu olduğumuz ve profesyonel destek aldığımız Probiz ekibine ayrıca teşekkür ederiz.
VIII Önsöz Edip Kürklü Hoca, Göksel Kalaycı Hoca, Ersin Arslan kardeş, sizleri unutmamız mümkün değil! Dileriz bu ülke başka hekimleri şehit vermez. Editörlüğünü yaptığımız bu kitabı, bir görev bilinci içinde sizlere ithaf etmekten onur duyarız. Saygılarımızla, Editörler Eylül 2012 / İstanbul
Prof. Dr. Erdoğan Yalav dan... Sayın meslektaşım Dr. Mehmet Ali Bedirhan ın, büyük bir nezaketle beni arayıp trakea cerrahisi hakkında yayınlayacakları çalışmalarında, bu cerrahinin Türkiye de ne zaman ve ne gibi şartlar içerisinde geliştiği bilgilerinin benden istendiğini ifade etmesi, beni son derece mutlu etti. Bu isteğin sadece basit ve etik bir davranış olmadığının bana hissettirilmesi, aynı kaderi benimle paylaşmış olan klinik arkadaşlarımla birlikte geçirdiğimiz heyecan dolu günleri de hatırlamama neden oldu. Gönülden bağlı olduğum bu cerrahi dalının gelişmesini simgeleyen dernek toplantılarını, büyük bir zevk ve heyecanla takip ediyorum. Bu toplantıların en büyük faydası, yalnızca bireysel değil aynı zamanda kolektif başarıların yollarının da açılmasıdır. Trakea cerrahisinin bizde nasıl ve hangi şartlar içinde geliştiği sorusuna, samimi bir ifade ile, sadece acil ihtiyaç ve mecburiyetler nedeniyledir diyebilirim. Ne yazıktır ki, tıp bilimindeki bu ihtiyaçların pek çoğu dramatik olaylar neticesinde kendini göstermiştir. Göğüs cerrahisine ilgim, henüz böyle bir ihtisaslaşmanın olmadığı 1955 yılında başladı. Ankara Verem Savaş Derneği nin 4 No.lu dispanserinin bir odası, ameliyathane benzeri bir düzende hazırlanmıştı. Hocam, Galip Urak, arkadaşım Vedat İçöz ve ben, koşullarımızın elverdiği imkanlar dahilinde, çok defa tüberkülozla ilgili, güncel cerrahi girişimlerle uğraşıyorduk. O günlerden hüzünle hatırladığım, oksijen tüpüne bağlı boruların uzunluğunca koridorlarda dolaşan ve yaşamlarını sürdürmeye çalışan hastalardır. II. Dünya Savaşı nın sona ermesi ile her konuda gelişme gösteren bilgi ve teknoloji, bizleri de etkilemiş, yaptığımız cerrahi girişimlerden tatmin olmamıza sebep olmuştu. Bütün dünyanın çılgın bir bilgi ve iletişim çağına girmesi yanında, Amerika nın yetişmiş doktorlara artan ihtiyacı için yabancılara kapılarını açması, pek çok genç doktorun Amerika ya gitmesine neden olmuştu. 1960 lı yıllardan başlayarak, eğitimlerini tamamlayıp yurda dönen bu hekimlerin değişik anlayış ve çalışma tarzları, Türk tıbbının alışılagelmiş tradisyonel, disiplinli, vakur hocalar ının; çekingen ve itaatkar asistanlar ının davranış ve anlayışı üzerinde fırtınalar yaratmıştı. Zor da olsa yepyeni bir düzen başlıyordu. Çalışma şartlarımız içerisinde en önemli ve dramatik gelişme Anestezi de olmuş, intratrakeal genel anestezi yöntemi ile cerrahlar, rahat ve güvenli çalışma ortamına
X kavuşmuştu. Çabuk ve sadece hedeflenen hastalığa yapılan cerrahi müdahale, yerini geniş eksplorasyonlara ve rezeksiyonlara terk etmişti. Tıp biliminde her zaman ayrı bir yeri olan Kalbe yapılacak olan cerrahi girişimlerin Tanrısal bir suç olacağı ortaçağ zihniyeti çoktan atılmış; kalp, ameliyat listelerinin vazgeçilmez, rutin vak'alarından biri olmuştu. Yeni açılan hastaneler ve yeni birkaç üniversite, ayrı ayrı disiplinlerle çalışmış ve eğitilmiş cerrahların, maharetlerini gösterdikleri bir yarış alanına dönüşmüştü. Genç cerrahların sınır tanımayan bu anlayış ve gayretleri, zaman ilerledikçe başarı ve başarısızlığın detaylarda gizli olduğunu gösterecekti. Kısa bir zaman sonra, istatistiksel verilerin çarpıcı gerçeği ile karşılaşılacak, postoperatif bakımın en az ameliyat kadar önemli olduğu gerçeği anlaşılacaktı. Buna paralel olarak, önceleri uyandırma odaları (recovery room), daha sonra da ameliyathanelerden daha sofistike aletlere ihtiyaç gösteren yoğun bakım üniteleri kurulacaktı. Bütün bu ünitelerde beliren bir problem, dikkatleri üzerine çekmeye başlamıştı. Cerrahların çok başarılı geçen ameliyatlarını yoğun bakım sonrası olaylar gölgeliyor, hastalar ekstübe edilemiyorlardı. Sonuç olarak trakeostomi, neredeyse yoğun bakımla eşanlamlı oluyordu. Hemen her tıp öğrencisinin hayat kurtarıcı bir girişim diye öğrendiği trakeostomi, yalnız hayat kurtarıcı değil, aynı zamanda hayat karartan bir girişime dönüşmüştü. Bu psikolojik baskı altında bunalan hastaların ameliyattan önce hekimlerine ilk sualleri, boyunlarının hayatları boyunca delik kalıp kalmayacağı idi. Tüm bu sorunlar ve çözüm arama atmosferinde, çalışmalarımıza başlangıç noktası oluşturabilecek bir olayla karşılaştık. 1964 yılında, genç bir çocuğun boğazını balkon demirine çarpması sonucu acil olarak kliniğimize getirilmesi, bizim için bu cerrahinin miladı olacaktı. Çocuğun durumu dramatikti, nefes almakta zorlanıyor ve siyanoz gelişiyordu. Trakea ve larenks kırığı olabileceği öntanısı ile trakeostomi yapılmasına karar verildi. Gerekli ensizyon ve disseksiyon ile hastanın trakeasına erişmek mümkün olmadı. Boyundaki trakea loju, tamamen boşalmıştı. Trakea, balkon demirinin sert darbesi ile tam seksiyona uğramış ve göğüs içine doğru çekilmişti. Bir kartilaj halkasının tamamen parçalanmış olduğu trakeanın, bu halkasını kesip larenksin altındaki proksimal kısmına uç uca anastomozu ilk defa yapıyorduk. Kullanacağımız materyalin ne olacağı ve sonraki durumun ne göstereceği hakkında çok fazla bir bilgimiz yoktu. Hastanın süratle iyileşip taburcu olması, o güne kadar ilgi duymadığımız bu konuya eğilmemize
XI sebep olmuştu. Kısa bir süre sonra kontrol için çağırdığımız hasta, yanında bir akrabası ile gelmişti. Kalp ameliyatı sonrası trakeostomi kanülü ile yaşaması gerektiği söylenen ve bizden yardım uman bu hastayı geri çevirmek imkansızdı. Döngü başlamış, olayın tam ortasına düşmüştük. Uzun süreli entübasyon, endotrakeal tüplerin ve balonların çok sert oluşu, hastaların düşük kardiak debisi ve ajitasyonu ve bütün bunlara ilave olarak infeksiyon, trakeada patolojik gelişimlere ve sonuçta darlıklara sebep olmaktaydı. Vaktiyle de değişik sebeplerle ortaya çıkan trakea problemlerinin yaşamla nasıl iç içe olduğunu gören insanoğlu, zekası ile problemin çözümünde akla hayale gelmeyecek yöntemler kullanmış, ancak başarıyı yakalayamamıştı. Trakea cerrahisine modern, bilimsel yaklaşımlar, ancak 20. yüzyılda başlamış ve ne yazık ki uğraşlar iatrogenic sekeller üzerinde yoğunlaşmak zorunda kalmıştır. Genel cerrahinin karmaşık vak'aları arasında sadece bir hava yolu gibi gördüğümüz trakea nın kendisine has, ne kadar önemli histolojik ve fizyolojik özellikleri olduğu, vak a sayımız arttıkça ortaya çıkıyordu. Yine bir tesadüf, bu konuya farklı bir yönde bakmamızı sağlayacaktı. Sağ üst lobektomi uygulanan bir vak'ada, kontrolsüz bir hareket ile trakea duvarına kadar uzanan geniş bir defekt oluşmuştu. Trakeal tüp, karşı bronküsün içerisine itildikten sonra yapılacak yegane şeyin, ancak buraya uygulanacak bir yama olabileceği düşünüldü. Elimizde bulunan bir dakron damar grefi açılarak defekte yama yapıldı.grefin üzeri, hava kaçağı endişesine karşı, perikard dokusu ile sarıldı. Ümitsizce uygulanan bu müdahaleden sonra, hastanın hayatta kalması ve bir ay içerisinde iyileşerek taburcu olması, trakea defektlerinin bu tip greflerle onarılabileceği fikrini aşılamıştı. 1968-1970 yılları arasında Londra Üniversitesi'nde sürdürdüğüm çalışmalarım, yaptığım hayvan deneylerinde mevcut sentetik materyallerin, uzun segment rezeksiyonlarında başarılı olamayacağını göstermişti. Aynı yıllar içerisinde Tıp Fakültemizde devam eden deneysel çalışmalar Dr. Güven Çetin tarafından yürütülmüş ve ihtisas tezi olarak sunulmuştu. Yine aynı yıllarda Almanya Araştırma Enstitüsü'nün hediye ettiği liyofilize duramater (lyodure protezleri) ile rekonstrüksiyon çalışmaları Dr. İrfan Duygulu tarafından doçentlik tezi olarak yayınlanmıştı. Kalp cerrahisinin dayanılmaz cazibesi ile Ankara, İstanbul ve bazı büyük şehirlerimizde pek çok vak'aya müdahale edilmiş ve tabii olarak yoğun bakım sonunda trakeal striktürlere sıkça rastlanmaya başlan-
XII mıştır. Kliniğimizin bu tip vak'alara gösterdiği alaka süratle değerini bulmuş, rezeksiyon ve dilatasyona ihtiyacı olan hastaların aranan müracaat yeri olmuştu. Yurdumuzda en fazla vak'a sayısına sahip olan Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi merkezi ve yoğun bakım ünitesi ile işbirliğimiz, pek çok vak'anın sağlığa kavuşmasına sebep olmuştur. Anestezisinden tekniğine kadar, pek çok değişik yöntem kullandığımız vakalarda, bugün hoca olan, o günlerin vefakar, sadık ve çalışkan arkadaşlarımın gayretleri ile de çalışmalarımızı 1979 da bir kitap olarak değerlendirip sunmuştuk. Tedavi etmekle övündüğümüz problemlerin Amerika gibi teknolojisi ilerlemiş ülkelerde nadiren ortaya çıkması, beni daima üzmüştür. Bizimle aynı yıllarda, aynı problemleri yaşamış ve bulgularını bir kitap halinde yayınlamış olan Rus profesör Perelman ile tanıştığımızda, aynı hüzünlü duyguları paylaşmıştık. Kitabımızda trakea cerrahisinde reel çözümün, o günkü gerçekler içerisinde bulunamayıp, immünolojik problemlerin halledilmesiyle gerçekleşecek organ transplantasyonlarının konuya yeni boyutlar getireceği düşünülmüştü. Hayallerimiz, çalışmalarımız hep insana, mesleki beceriye ve bilgiye sahip olan hekime dayalı idi. Zamanımızda insan faktörünün hiçe sayılıp, teknolojinin öne geçirilmesi hekimlik san'atı yönünden çok üzücüdür. Maalesef vaktiyle olduğu gibi, bugün de insanoğlu kendi yarattıkları ile kavga içindedir ve bu kavga devam edecek gibi görünmektedir. Hekimlere destek olacak en güzel söz, zamanımızdan 5000 yıl önce söylenmiştir. Ufak bir değişim ile ifade edeceğim bu sözlerle başarılarınızın devamını dilerim. Bilim, gücünüz Mesleki inancınız, kılıcınız Sevgi ve hoşgörünüz kalkanınız olsun Prof. Dr. Erdoğan Yalav Ağustos 2012, İstanbul
Op. Dr. Güven Çetin den Ben bugüne kadar hiçbir kitaba önsöz yazmadım. Kitabın içeriğine baktığım zaman, editör arkadaşların ve bütün yazarların kendi konularında gayretli ve başarılı olduklarını gördüm. Kendi tecrübelerini çalışmalarının içine kattıkları için kendimi son derece mutlu hissediyorum. Bizler, trakea cerrahisine başladığımız 70 li yılları göz önüne alacak olursak, etap etap ilerledik. O dönemlerde trakea hastalıkları, daha çok, tümöral oluşum ve anestezinin ilerlemesi ve yaygınlaşması ile ortaya çıkan komplikasyonlardan olan benign strüktürler, trakeaostomi bölgesindeki strüktürler ya da hatalı manipülasyonlar sonucu entübasyon tüpünün ileri geri hareketi sonucu oluşan mukoza hasarları idi. Bu problemlerle nasıl baş edeceğimizi, nasıl önlemler alacağımızı pek bilmiyorduk. Elimizde bu kitap gibi bir doküman da yoktu. O dönemlerde bizlere önder olan kişi Grillo idi. Grillo nun bu konudaki çalışmaları gerçekten bizleri çok aydınlattı. Bir trakea problemine nasıl yaklaşılır, benign olaylar ve malign olaylar nasıl ele alınır gördük. Kendi tecrübelerimizi birbirimize aktardık. O zamanlarda yaptığımız trakea ameliyatları yılda biri, ikiyi geçmiyordu. Ancak bu işle ilgili merak ve tecrübemiz artınca, vaka sayımız da arttı. Meslek hayatım sırasında trakea ile ilgilenen bazı merkezlerin oluştuğunu gördüm. Bu merkezlerden biri de bizim müessesemiz idi. Arkadaşlarım bu konuda belli bir tecrübeye eriştiler. Bu güzel bir olaydır. Şimdi onlar, Türkiye nin çeşitli yerlerinde çalışmaktalar. Ve inanıyorum ki, kendi birimlerinde başarıyla trakea cerrahisi uygulamaktalar. Onun için bu kitap, benim açımdan, son derece olumlu bir çalışma. Yazarların ve editörlerin kendi tecrübelerini ortaya koymuş olmaları, trakea bilgisi içinde buralara gelinmiş olması, çok olumlu bir gelişme. Kitapta en beğendiğim noktalardan biri de, hem göğüs hastalıkları hem de göğüs cerrahisi disiplinine hitap ediyor olmasıdır. Türk tıbbına katkılar getirmesini umuyor ve tüm meslektaşlarıma başarılar diliyorum. Bu nedenle bu kitabı hazırlayan editörleri ve yazan arkadaşları candan kutluyorum. Op. Dr. Güven Çetin Eylül 2012 / Bodrum