İbni Ömer radıyallahu anhümâ dan rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmi yedi derece daha faziletlidir (Buhârî, Ezân 30; Müslim, Mesâcid 249 Ayrıca bk Nesâî, İmâmet 42; İbni Mâce, Mesâcid 16) Ebû Hüreyre radıyallahu anh den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Bir kimsenin cemaatle kıldığı namazın sevabı, evinde ve çarşı pazarda kıldığı namazdan yirmi beş kat daha fazladır O kimse abdestini güzelce alıp, sonra sadece namaz kılmak maksadıyla mescide giderse attığı her adım sebebiyle bir derece yükseltilir, bir hatası da silinir Namazını kıldıktan sonra abdestini bozmadan namaz kıldığı yerde kaldığı müddetçe, melekler ona: Allahım! Ona rahmetinle muamele et, ona acı! diyerek dua etmeye devam ederler O kimse namazı beklediği sürece namazda imiş gibidir (Buhârî, Ezân 30; Müslim, Mesâcid 272 Ayrıca bk Buhârî, Salât 87, Büyû 49; Ebû Dâvûd, Salât 48; İbni Mâce, Tahâret 6, Mesâcid 149) Ebû Hüreyre radıyallahu anh den rivayet edildiğine göre, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem e âmâ bir adam gelip: Yâ Resûlallah! Beni mescide götürecek bir kimsem yok, diyerek namazı evinde kılabilmek için Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem den kendisine müsaade etmesini istedi Peygamber Efendimiz de müsaade etti Âmâ dönüp giderken Resûl i Ekrem onu çağırarak: Sen namaz için ezan okunduğunu işitiyor musun? diye sordu Âmâ: Evet, cevabını verdi Peygamber aleyhisselâm: 1 / 10
O halde davete icâbet et, cemaate gel buyurdular (Müslim, Mesâcid 255 Ayrıca bk Nesâî, İmâmet 50) Kendisine Amr İbni Kaysda denilen meşhur müezzin Abdullah İbni Ümmü Mektûm radıyallahu anh : Yâ Resûlallah! Muhakkak ki Medine nin zehirli haşereleri ve yırtıcı hayvanları çoktur, dedi Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem: Hayye ale s salâh, hayye ale l felâh ı işitiyor musun? Öyleyse mescide gel buyurdu (Ebû Dâvûd, Salât 47 Ayrıca bk Nesâî, İmâmet 50) Ebû Hüreyre radıyallahu anh den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Canımı gücü ve kudretiyle elinde tutan Allah a yemin ederek söylüyorum, içimden öyle geçiyor ki, odun toplamayı emredeyim, odun yığılsın Sonra namazı emredeyim, ezan okunsun Daha sonra bir adama cemaate imam olmasını emredeyim En sonunda cemaate gelmeyen adamlara gidip onlar içindeyken evlerini yakayım (Buhârî, Ahkâm 52, Ezân 29; Müslim, Mesâcid 251 254 Ayrıca bk Tirmizî, Salât 48; Nesâî, İmâmet 49) İbni Mes ûd radıyallahu anh şöyle dedi: Yarın Allah a müslüman olarak kavuşmak isteyen kimse, şu namazlara ezan okunan yerde devam etsin Şüphesiz ki Allah Teâlâ sizin peygamberinize hidayet yollarını açıklamıştır Bu namazlar da hidayet yollarındandır Şayet siz de cemaati terkedip namazı evinde kılan şu adam gibi namazları evinizde kılacak olursanız, peygamberinizin sünnetini terketmiş olursunuz Peygamberinizin sünnetini terkederseniz sapıklığa düşmüş olursunuz Vallahi ben, nifakı bilinen bir münafıktan başka namazdan geri kalanımız olmadığını görmüşümdür Allah a yemin ederim ki, bir adam iki kişi arasında sallanarak namaza getirilir ve safa durdurulurdu Müslim in bir rivayetinde İbni Mes ûd şöyle demiştir: Şüphesiz Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem bize hidayet yollarını öğretmiştir İçinde ezan okunan mescidde namaz kılmak da hidayet yollarındandır (Müslim, Mesâcid 256 257 Ayrıca bk Ebû Dâvûd, Salât 46; Nesâî, İmâmet 50; İbni Mâce, Mesâcid 14) Ebu d Derdâ radıyallahu anh şöyle dedi: Resûlullah 2 / 10
sallallahu aleyhi ve sellem i: Bir köy veya kırda üç kişi birlikte bulunur da namazı aralarında cemaatle kılmazlarsa, şeytan onları kuşatıp yener Şu halde cemaate devam ediniz Muhakkak ki sürüden ayrılan koyunu kurt yer buyururken işittim (Ebû Dâvûd, Salât 46 Ayrıca bk Nesâî, İmâmet 48) Cemaatle namaz kılmak dinimizin müminlere açmış olduğu geniş bir rahmet kapısıdır. Özellikle değişen hayat şartları ve çoğalan nüfus ile şehirlerin alabildiğine büyümesi karşısında, müminlerin birbirleriyle görüşme, sohbette bulunma, bir araya gelip din ve dünya işlerini çözme imkânı azalmıştır. Bir de emeklileri düşünecek olursak, belli bir hayat düzeyinden kopup, toplum arasında yalnızlığa itilmişlerdir. Bütün bu boşlukları cami ve cemaat doldurmaktadır. Günde beş vakit camiye gelmek, hem ruha bir ferahlık ve zindelik kazandırır, hem birçok sıkıntıları atma imkânını verir, hem de müminlerin görüşme ve tanışma, dertleşme ve fikir alışverişinde bulunmasını sağlar. Cemaat halinde kılınan namazda başlıca iki ana unsur mevcuttur: 1 İmam ve İmamet 2 Cemaat İMAM VE İMAMET İmamın sözlük anlamı; önder, lider, söz sahibi kimse demektir. Dini kavram olarak ise imam, herhangi bir namazı topluca kılmak isteyenlerin önüne geçip en güzel ve en doğru biçimde kıldıran kimse, yani ibadette kendisine uyulan kişi demektir. Namazı topluca kıldırmaya da "imamet" adı verilir. İmamda bulunması gereken özellikler 1.Müslüman olmak: Müslüman olmayan veya inancı bozuk olan kimsenin kıldırdığı namaz caiz değildir. 2. Akil Baliğ olmak: Yani, deli olmamak ve erginlik çağına gelmiş olmak. Deli ve henüz erginlik çağına gelmeyen çocukların namaz kıldırmaları caiz değildir. 3.Erkek olmak: Kadının, erkeklere imam olması caiz değildir. 4.Namaz kıldırabilecek kadar Kur'an ayetlerini ezberlemiş olmak: Namazın sahih olabileceği derecede Kur'anı Kerim'den bir miktar ezbere bilmeyen kimse namaz kıldıramaz. 5.Namaz kıldıramayacak derecede özürlü 3 / 10
olmamak: Zira özür sahibi bir kimsenin, özürlü olmayanlara imam olması caiz değildir. İMAM'DA BULUNURSA, NURUN ALA NUR OLACAK ÖZELLİKLER.. İmam olacak kişide yukarıda sayılan şartlardan başka, bazı özellikler de aranır, onlar da şunlardır: 1 Cemaat içinde namazın hükümlerini başkalarından iyi bilmek. Mesela, kıraatin uzatılması ya da kısaltılmasının gerekli olduğu yerler konusunda sünneti uygulayabilme ve benzeri namaz hükümlerini, tereddüt etmeden bilen kimselerin imamlığı, başkalarına tercih edilir. 2 Kıraatin farz, vacib ve sünnet miktarlarını bilip uygulayabilmek. 3 Kur'an ı Kerim'i cemaatin içinde bulunan diğer cemaatten daha fazla ezberlemiş olmak. 4 Dini hükümleri hafife almamak ve sünnete bağlı olmak 5 Açıktan günah işlememek ve diğerlerinden daha fazla haramlardan sakınmak 6 Diğer üstün özelliklerle birlikte, cemaatin içinde saygı değer bir yaşlı olmak, cemaat tarafından nefret edilmemek. Zira cemaat tarafından nefret edilen bir kişinin imamlık görevini yürütmesi hiçbir anlam ifade etmez. 7 Güzel ahlâkı ve dürüstlüğü ile herkesin dikkatini ve sevgisini kazanmış olmak. 8 Geçmişi temiz ve güzel sesli olmak. 9 Kıyafeti düzgün olmak: Toplumun önüne geçip imamlık yapacak kişinin, özellikle elbise temizliğine dikkat etmesi, halkı kendisinden soğutacak kılık ve kıyafetten sakınması gerekir. Çünkü eski bile olsa temiz ve düzgün kıyafet cemaatin de çoğalmasına sebep olur. İMAMLIK YAPMASI MEKRUH OLAN KİŞİLER İmamlık yapabilmek için gerekli bütün şartlara sahip oldukları halde imamlık yapmaları mekruh olan kimseler şunlardır: 1 Cemaatin içinde imamlık yapabilme şartlarına sahip bir kişinin bulunması halinde, âmânın (iki gözü kör olan kimsenin) imam olması mekruhtur. 2 İmamlık şartlarına sahip bir kişi bulunduğu halde, henüz sakalı çıkmamış, küçük yaşta birinin imamlığı mekruhtur. 3 İmamlığa ehil kişiler varken ehil olmayan kimselerin imamlık yapması mekruhtur. Cehalet ve 4 / 10
ahlâki kusurlar ehliyetsizlik sayılır. Babası belli olmamak yani, veledi zina olmak aynı hükümdedir. 4 Cemaati bıktıracak şekilde namazı uzatmak mekruhtur. 5 Cemaati tiksindirici bir kıyafetle, kirli bir elbise ile namaz kıldırmak mekruhtur. 6 Laûbali, hafif meşreb, bid'atçı, açıktan günah işleyen ve benzeri kimselerin de imamlık yapmaları mekruhtur.(1) CEMAAT Cemaat: namaz gibi çok önemli bir ibadetle daha fazla sevap kazanmak için belirli bir düzen ve disiplin içinde imama uyarak saflar halinde namaz kılan Müslüman topluluğudur. CEMAATİN İMAMA UYMASININ ŞARTLARI 1 Cemaat namaza dururken, hem namaz kılmaya, hem de imama uymaya niyet etmelidir. 2 Cemaat imamdan geride durup, onun hizasına veya önüne geçmemelidir. 3 İmamın namazı mertebe bakımından cemaatin namazından aşağı olmamalıdır. Bu sebeple farz kılan kişi, nafile kılan imama uyamaz. Ancak bunun aksine nafile kılan kişi, farz kılan imama uyabilir. 4 İmam ve cemaat aynı farzı kılıyor olmalıdır. Mesela; biri öğle namazının farzını kaza ediyor, diğeri ikindi namazının farzını kaza ediyor ise veya birisi bugünün öğle namazını, diğeri dünün öğle namazını kaza ediyor ise birbirlerine uyamazlar. 5 İmamın hemen arkasında kadınların safı bulunmamalıdır. Yani, erkek cemaat, kadın cemaatin arkasında saf tutmamalıdır. 6 İmam ve cemaatin arasındaki mesafenin makul uzaklıkta olması gerekir. Aksi takdirde mesela, aralarında bir ırmak veya yol bulunması gibi aşırı uzaklıkta, imama uyma sahih olmaz. Farz dışındaki namazlar, binek üzerinde kılınabildiği gibi, cemaatle de kılınabilir. Farz olmayan bir namaz cemaatle kılınacaksa, birinin binek üzerinde, diğerinin yaya olması veya farklı bineklerde olmaları durumunda imama uyma sahih olmaz. 7 İmamın tekbirini duymaya engel olacak bir perde, duvar bulunmamalıdır. Aradaki duvar, hoparlör veya aradaki aktarıcılar sayesinde imamın tekbirlerinden haberdar olmayı engellemiyorsa bu takdirde imama uyma konusunda herhangi bir 5 / 10
problem olmaz. 8 Bir kimse başka mezhepten birine uyabilir. İmamın kendi mezhebindeki şartlara aykırı bir davranış içinde bulunup bulunmadığını araştırması gerekmez. Normal olan durum budur. Fakat uyduğu kişi de kendi mezhebine göre abdesti bozan bir durumun ortaya çıktığını bilen kişinin, o imama uyması sahih olmaz. Mesela; Şafii bir imamın elinin kanadığını gören, daha sonra onun gidip abdest tazelemediğini de yakinen bilen kişinin, o imama uyması sahih olmaz. Çünkü kan akması Şafii mezhebine göre abdesti bozmaz. Fakat Hanefi mezhebine göre bozar. Bu durumu kesin olarak görüp bildikten sonra ona uyması sahih olmaz. Uyacak kişi bu durumu yakinen bilmiyorsa tahmine göre davranmayıp imamı uyarabilir. Abdestli cemaatin teyemmümlü imama, ayaklarını yıkayan cemaatin ayaklarını mesh eden imama, ayakta olan cemaatin oturan imama, ima(işaret) ile namaz kılan cemaatin ima ile namaz kılan imama uymaları sahihtir. Mukim (yolcu olmayan) ile seferinin(yolcu) cemaatle namaz kılmaları caizdir. Bu durumda mukimin imam olması daha uygundur. Şayet seferi olan kimse mukim olan cemaate imam olursa, cemaatin yanılmaması için onlara seferi olduğunu söylemesi iyi olur.(2) CEMAATLE NAMAZA İLİŞKİN ÖNEMLİ MESELELER Cemaatle kılınan namazda imama uymuş kişilerin namazı, imamın namazına bağlı olduğu için, imamın namazının bozulması durumunda, ona uyanların da namazları bozulur. Dolayısıyla bir rükün veya şartın ihlali gibi bir sebeple imamın namazı bozulacak olursa, imamın o namazı iade etmesi gerektiği gibi cemaatin de iade etmesi gerekir. İmam namazının bozulduğunu fark ettiğinde bu durumu cemaate bildirmelidir. İmama uyan kişi namazdaki fiilleri yaparken imama uygun davranmak zorunda olup, bu fiilleri imamla birlikte yapması gerekir. Rükû ve secdede imamdan önce başını kaldıramaz, yine rükû ve secdeye imamdan evvel gidemez. Kıraati sadece imam yapar. İmamın okuması, cemaatin okuması yerine geçer. İmam okurken cemaat susar ve dinler. Açıktan okunan namazlarda, 6 / 10
fatihanın bitiminde Âmin der, kıraat dışında okunacak zikir ve teşbihleri kendisi okur. Cemaat rükûda üç kere "sübhane rabbiyel azim" ve secdede üç kere "sübhane rabbiyel âlâ" demeden imam başını kaldırırsa, cemaat bunları tamamlamaya çalışmadan başını kaldırır. Birinci oturuşta cemaat "tahiyyatı" bitirmeden imam üçüncü rekâta kalksa, cemaat isterse "tahiyyatı tamamlar, isterse imama uyarak kalkar. Tahiyyatı okumak vacib olduğu için imama uymak da vaciptir. Cemaat bu iki vacipten hangisini isterse onu yapabilir. Fakat uygun olan imama uymaktır. İmam bayram tekbirlerini, birinci oturuşu, tilavet ve sehiv secdesini ve kunut duasını okumayı terk ederse ona uyanlar da terkeder. Son oturuşta cemaat tahiyyatı bitirmeden imam selâm verecek olursa, tahiyyatı tamamlayıp sonra selam verir. Eğer tahiyyatı bitirmiş ve geriye salâvat ile dualar kalmışsa bu takdirde imamla beraber selâm vermelidir. Cemaat son oturuşta "tahiyyatı" okuduktan sonra imamın selâmını beklemeden selam verebilir. Fakat bu davranış, vacib olan imama uymayı terk etmek anlamına geldiği için böyle yapması mekruh olur.(3) BEŞ ŞEY VARDIR Kİ İMAM ONLARI TERK EDERSE; CEMAATTE İMAMLA BERABER ONLARI TERK EDER 1 Bayram tekbirleri 2 Namazın ilk oturuşu 3 Tilavet secdesi 4 Sehiv(yanılma) secdesi 5 Kunut duası. Ancak rükûda imama yetişeceğini kestiren kimse kunutu okur, şayet, imama rükuda yetişemeyeceğine kanaat getirirse kunutu terkeder. DÖRT ŞEY VARDIR Kİ BUNLARI YAPARSA; CEMAAT İMAMA UYMAZ 1 İmam namazında kasten bir secde ilavesi yaparsa, 2 İmam bayram tekbirlerini fazla alırsa, 3 Cenaze namazında beşinci tekbir alırsa, 4 İmam unutarak beşinci rekâta kalkarsa, Cemaat bu hallerde imama uymaz. Eğer imam dördüncü rekâtta oturduktan sonra, beşinci rekâta kalkarsa bu beşinci rekâtı secde ile kayıtlamadan dönüp oturarak selâm verirse, cemaat de imamla birlikte selam verir. Şayet imam kalkmış olduğu 7 / 10
beşinci rekâtı secde ile kayıtlarsa cemaat kendi başına selâm verir. Eğer imam dördüncü rekât sonunda oturmadan unutarak beşinci rekâta kalkmış olur da, cemaat tahiyyatı okuyup da selâm verir ve sonra imam beşinci rekâtı secde ile kayıtlarsa hepsinin namazı bozulur. KADININ KADINA İMAMETİ CAİZ MİDİR? Kadının kadınlara imam olması cenaze namazı hariç bütün namazlarda mekruhtur. Bununla beraber kadın kadınlara imam olacak olursa, önlerine geçmeyip birinci safın tam ortasında durup kıldırır. Öne geçecek olursa namazları bozulmaz, fakat kadınların yalnız namaz kılmaları daha uygundur. Kadınların erkeklere imam olmasına gelince hangi şart ve ahvalde olursa olsun kesinlikle caiz değildir. Yani, hiçbir erkek, kadın imama uyamaz.( 4) Cemaatle kılınan namazlarda saf düzeni şöyle olmalıdır. 1. Önce erkekler: Yetişkin erkeklerin sayısı ne kadar çok olursa olsun imamın arkasındaki ilk safları onlar oluşturmaktadırlar. 2. Sonra erkek çocuklar 3. Sonra da kadınlar Cemaat halinde kılınan bütün namazlardaki saf düzeninde bu sıra takip edilmelidir. Yani ön saflarda erkekler, sonra çocuklar sonra da kadınlar saf tutmalıdır. Ön saflardan birinde boş yer bulunması halinde, bu boşluklar arkada durması gereken çocuklar ile doldurulabilir. Fakat kadınlar, kesinlikle erkeklerle aynı safta durmamalıdırlar. Kız çocukları da, kadınlar hükmünde oldukları için kadınlarla beraber dururlar. CEMAATE KATILMAYA ENGEL OLAN ÖZÜRLER 1 Felç olmak 2 Topal olmak 3 Yağmur 4 Çamur 5 Şiddetli soğuk 6 Zifiri karanlık 7 Sultandan korkmak 8 Kör olmak. 9 Fakir olup alacaklıdan gizlenmek. 10 Çok yaşlı olmak 11 Hastalık 8 / 10
12 Yolculuğu kasd etmek 13 Nefsinin istek duyduğu yemeğin hazır olması 14 Cemaate gittiği takdirde zarar görecek olan hastaya bakması 15 Gündüz değil de geceleyin rüzgârın şiddeti 16 Fıkıh ilmiyle meşgul olmak.(5) NAMAZDA ERKEKLER İLE KADINLARIN BİR HİZADA BULUNMASI Kadınlarla erkeklerin namaz kılarken bir hizada bulunmaları erkeğin namazını ifsad eder. Erkeklerle kadınların bir hizada olmaları belirli şartlarla namazı ifsad eder.(6) Bu şartları şu şekilde sıralayabiliriz: 1 Kadının erkekle aynı hizada kıyam ve rükû gibi bir rükün eda edecek kadar bulunmasıdır. Şayet bir rükündan az olursa namaz bozulmaz. 2 Erkekle aynı hizada bulunan kadın vücud yapısı itibariyle iri ve cinsi münasebete elverişli olmasıdır. Yani, cinsi münasebete elverişli olmayan çok küçük kız çocuğuyla aynı hizada bulunmak namazı bozmaz. 3 Erkek ve kadının her ikisinin rükû ve secdeli bir namazı eda ediyor olmaları gerekir. Mesela, cenaze namazında aynı hizada olmak namazı bozmaz. 4 Eda ettikleri namazda ikisinden her biri aynı imama uymuş olmalıdır. 5 Aynı hizada olan erkek ile kadının arasında herhangi bir engelin bulunmaması yani aralarında bir engel bulunsa namaz bozulmaz. 6 İmamın, arkasındaki kadınlara namaz kıldırmaya niyet etmesi dolayısıyla imam, arkasındaki kadınlara niyet etmemiş olsa kadınla aynı hizada olmaktan dolayı erkeğin namazı bozulmaz. 7 Erkek ile kadının yerleri bir olmalıdır. Bu sebeple bunlardan biri, mesela, mescidin zemininde diğeri de en az bir adam boyu yüksek bir mahfilde, tam birbiri hizasında bir vaziyette bulunarak cemaatle namaz kılsalar bu hizaya gelme namaza mani olmaz. 8 Erkek ile kadının yönleri bir olmalıdır. Bu sebeple Kâbe'i muazzamanın içerisinde her biri başka bir yöne yönelerek cemaatle namaz kılarken aynı hizada bulunsalar bu namazı bozmaz. 9 Kadın veya kız, namazı anlayacak bir halde bulunmalıdır. Dolayısıyla namazın ne olduğunu bilmeyip sadece cemaate uyan deli bir kadının 9 / 10
aynı hizaya gelmesi namazı bozmaz.(7)... Dipnotlar: 1 İlmihal İsam c.1 s.250. 2 İlmihal İsam c.1 s.282. 3 Kaynaklarıyla İslam Fıkhı C. Yıldırım c.1. s.296. 4 İslam Fıkhı ve hukuku A. Fikri Yavuz, s.150. 5 Nimeti İslam s. 332 mevkufat c.1 s.185. 6 el-hidaye c.1 s.57. 7 Emanet ve ehliyet, Y. Kerimoğlu c.1 s.246 - İ -ilmihal Bilmen s.181. 10 / 10