Kablosuz & Mobil Sistemlere Genel Bir Bakış Cenk ATLIĞ Bilgisayar Mühendisliği Trakya Üniversitesi Teknoloji Hücresel Kablosuz Yerel Alan Ağı (WLAN) Küresel Konumland rma Sistemi (GPS) Uydu-Tabanl Kişisel İletişim Servisleri Ad-Hoc Ağlar Alg lay c Ağları Kablosuz ve Mobil Teknolojiler Servisler/ Özellikler Taşınabilir telefonlar ile ses ve veri Kablosuz arayüz ile geleneksel yerel alan ağı 3 boyutlu pozisyon ve h z Çağrı cihazı hizmetleri, ses Ayn mekandaki bilgisayarlar n bilgi alışverişi Kablosuz özellikli küçük alg lay c lar Kapsama Alan Sürekli Kapsama Yanl zca yerel yerde Dünyan n her yerinden ~ Tüm dünya Yerel Ağlara Benzer Küçük bir bölge K s tlamalar Çok düşük bant genişliği K s tl kapsama alan Pahal Pahal K s tl kapsama alan K s tl kapsama alan Örnek Sistemler Hücresel tel., avuçiçi bilgisayar IEEE 802.11x, Motorola s ALTAIR GNSS, NAVSTAR Iridium, Teledesic Bluetooth, Ultrawide band, ZigBee Savunma ve sivil uygulamalar Hücresel Konular Sinyal Şiddeti Sinyal Şiddeti (db) Cell R (a) İdeal Hücre (b) Pratik Hayattaki Hücre R R R R (c) Farkl Hücre Modelleri -60-70 -80-90 -100 Hücre i Hücre j -60-70 -80-90-100 i hücresi seçilir İdeal s n r j hücresi seçilir 1
i Baz İstasyonundan (Bİ) gelen Sinyal şiddeti P min Bİ i X Frekans Değiştirme Bölgesi (Handoff Region) 1 P i (x) X 3 Mİ X 5 E X th P j (x) X 4 j Baz İstasyonundan (Bİ) gelen Sinyal şiddeti Bİ X j Değişik baz istasyonlarından gelen sinyal şiddetine bakarak, en doğru şekilde nerede frekans değiştirme işlemi yapılabileceğine karar verilebilir. 2 Frekans Değiştirme (Handoff) Bir hücreden bitişik diğer bir hücreye geçiş ile yap lan radyo kaynaklarının değişimi işlemidir. Frekans değiştirme hücre büyüklüğü, sınır uzunluğu, sinyal gücü, cılızlaşma (fading), yans ma v.b. parametreler kullan larak yap l r. Frekans değiştirme işlemi Mobil İstasyon (MS) veya Baz İstasyonu (BS) tarafından aşağıdaki sebeplerden başlatılabilir: Radyo hatt ( Radio link) Ağ yönetimi (Network management) Servis konular Frekans Değiştirme (Handoff) (Devam) Radyo hattı frekans değiştirme Mobil İstasyonunun (MS) hareketi ile aşağıdaki etmenlere bağlı olarak gerçekleşir: Hücredeki Mobil İstasyonların (MSs) sayısı Hücreyi terkeden Mobil İstasyonların (MSs) sayısı Hücredeki başlatılan arama sayısı Hücreye komşu olan hücrelerden transfer edilen arama say s Hücredeki konuşma iptali sayısı ve süresi Hücreden komşu hücrelere yapılan frekans değiştirme say s Hücrede yay m için bekleme miktar ( Cell dwell time) Frekans Değiştirme (Handoff) (Devam) Eğer komşu hücreler arasında büyük bir trafik yoğunluğu dengesizliği varsa, ağ yönetimi frekans değiştirme işlemi yapabilir. Frekans değiştirme servisi, Servis Kalitesi (QoS) nin düşmesinden olabilir. 2
Hücre Yap s Frekanslar n Tekrar Kullan m (Frequency Reuse) F7 F2 F7 F2 F1 F2 F3 F1 F3 F2 F1 F2 F3 F4 F6 F1 F3 F5 F4 F7 F2 F6 F1 F3 F6 F1 F3 F5 F4 F7 F2 F5 F4 F7 F2 F6 F1 F3 (a) Çizgi Yap s (b) Harita Yap s F6 F1 F3 F5 F4 Fx bir frekans aralığını göstermektedir, yani frekans grupudur. Tekrar Kullan m Aralığı D (Reuse distance D) F5 F4 Fx: Frekans kümesi 7 hücrelik tekrar kullan m grubu Hücre Bölünmesi (Cell Splitting) Büyük Hücre (düşük yoğunluk) Küçük Hücre (yüksek yoğunluk) Daha Küçük Hücre (daha yüksek yoğunluk) Trafik yoğunluğuna göre hücrelerin kaynaklar n daha verimli kullanmak için daha küçük hücreler aktif hale geçirilebilir yada bunlar n kullan m durdurulabilir. Çoklu Radyo Erişimi (Multiple Radio Access) Çekişme Protokolleri (Contention Protocols) ALOHA Dilimli (Slotted) ALOHA CSMA (Carrier Sense Multiple Access), Taşıyıcıyı Hissederek Çoklu Erişim CSMA/CD (Çarpışma Kontrollü CSMA) CSMA/CA (Çarpışma Sakınmalı CSMA) 3
Giriş Çoklu Erişim Ağları (Multiple Access Networks) Herbir terminal gönderici/alıcı ile eşleştirilmiş ve diğer terminallerle iletişim halindedir. Gönderim yapılan herşey, diğer terminallerin hepsi taraf ndan al nmaktad r. Terminal 2 Terminal 1 Terminal 3 Paylaşımlı Çoklu Erişim Ortamı (Shared Multiple Access Medium) Terminal N Terminal 4 Giriş (Devam) Çoklu Erişim Konuları (Multiple Access Issues) Eğer birden fazla terminal aynı anda yayın yaparsa, çarpışma gerçekleşir. Bu durumda hangi terminalin yayın yapacağının belirlenmesi gerekmektedir. Çoklu Erişim Protokolleri (Multiple Access Protocols) Çoklu Erişim konularının çözümü Değişik çeşitler: Çekişme protokolleri (Contention protocols) çarpışma gerçekleştikten sonra çarpışma çözümü protokolünü çalıştırır. Çarpışma-olmayan protokoller (Collision-free protocols) (örneğin, bit-map protokolü ve binary countdown) kesinlikle çarpışma olmamasını garanti eder. Ortam Paylaşım Teknikleri (Medium Sharing Techniques) Sabit Kanal Kullan m (Static Channelization) Çoklu Erişim Protokollerinin S n fland r lmas Çoklu Erişim Protokolleri (Multiple Access Protocols) Ortam Paylaşım Teknikleri (Medium Sharing Techniques) Değişken Ortam Erişim Kontrolü (Dynamic Medium Access Control) Zaman Paylaşımlı (Scheduling) Rasgele Erişim (Random Access) Rasgele Erişim (Random Access) ALOHA, CSMA, BTMA, Çatışma tabanlı (Contention-based) Çarpışma Çözümlü (Collision Resolution) TREE, WINDOW, etc Uyuşmazlık-olmayan (Conflict-free) FDMA, TDMA, CDMA, Token Bus, ISMA, etc DQDB, etc 4
Çatışma Protokolleri (Contention Protocols) ALOHA Hawaii Üniversitesi tarafından 1970lerde paket radyo ağları için geliştirilmiştir. Bu protokole göre terminaller veriye (data) sahip olduklar nda yayın yaparlar. Yayını yapan terminal, yayının başarılımı, yoksa yapılan yayın yüzünden bir çarpışma olup olmadığını kontol için hedef terminalin göndereceği mesajı dinler. Eğer çarpışma olduysa, yay n yapan terminal rasgele bir süre bekledikten sonra gönderimini tekrar eder. Dilimli (Slotted) ALOHA Gelişme: Yay n zamanlar dilimlenerek bir paket yanl zca bir dilim süresince yayınlanabilir. Bu sayede, çarpışma süresi azaltılmışt r. Çatışma Protokolleri (Devam) CSMA (Carrier Sense Multiple Access), Taşıyıcıyı Algılayıp Çoklu Erişim Gelişme: Yayınlama işlemi yanlızca ortamda başka bir yayın yoksa başlatılıyor. CSMA/CD (CSMA with Collision Detection), Çarpışma Algılamalı CSMA Gelişme: Çarpışma olması durumunda yayın durduruluyor. CSMA/CA (CSMA with Collision Avoidance), Çarpışma Önlemeli CSMA Gelişme: Rasgele bir süre bekleyip taşıyıcıyı kontrol eder. Eğer taşıyıcı halen müsait ise yay n yapar. ACK li CSMA/CA RTS/CTS li CSMA/CA ALOHA Dilimli (Slotted) ALOHA Terminal 1 Paketi Terminal 2 Paketi 1 2 3 3 2 Çarpışma Rasgele bir zaman bekleme Terminal 3 Paketi ALOHA daki Çarpışma Mekanizması Tekrar Yay n Tekrar Yay n Zaman Terminal 1 Paketi Terminal 2 & 3 Paketleri 1 2&3 2 Dilim Çarpışma Tekrar Yay n Tekrar Yay n Dilimli (Slotted) ALOHA daki Çarpışma Mekanizması 3 Zaman 5
0.5 Üretilen İş (Throughput) Taşıyıcıyı Algılayıp Çoklu Erişim (CSMA) S (Üretilen İş, Throughput) 0.4 0.3 0.2 0.1 0 0 0.368 Slotted Aloha 0.184 Aloha 2 4 6 G G (Trafik Yoğunluğu, Traffic Load) 8 Dilimli (Slotted) ALOHA protokolü ile elde edilebilecek en yüksek üretilen iş (throughput) 0.368 dir. CSMA, Aloha protokollerine göre daha gelişmiş üretilen iş (throughput) imkan vermektedir. Yay n yapmadan önce kanal dinleyerek, önlenebilecek çarpışmalara engel olur. CSMA deki Çarpışma Mekanizması Terminal 5 Terminal 1 Farkeder Paketi Terminal 2 Paketi Terminal 3 Paketi 1 2 3 Terminal 4 Farkeder Fas la Fas la 4 5 Çarpışma Zaman CSMA CSMA Çeşitleri Daimi olmayan (Nonpersistent) CSMA Daimi (Persistent) CSMA 1-Daimi (Persistent) CSMA p-daimi (Persistent) CSMA Dilimli olmayan, Daimi olmayan (Unslotted Nonpersistent) CSMA Dilimli, Daimi olmayan (Slotted Nonpersistent) CSMA Dilimli olmayan, Daimi (Unslotted Persistent) CSMA Dilimli Daimi (Slotted Persistent) CSMA 6
Daimi-olmayan (NonPersistent)/x-Daimiolan (Persistent) CSMA Protokolleri Daimi-olmayan (NonPersistent) CSMA Protokolü: 1. Ad m: Eğer ortam müsaitse, derhal yay nla 2. Ad m: Eğer ortam meşgulse, rasgele bir süre bekleyip 1. adımı tekrar et. Rasgele bekleme çarpışma olasılığını düşürür. Eğer rasgele bekleme süreleri çok uzunsa gereksiz zaman, dolay s ile sistemin etkin kullan m na zarar verir. 1-Daimi (Persistent) CSMA Protokolü: 1. Ad m: Eğer ortam müsaitse, derhal yay nla 2. Ad m: Eğer ortam meşgulse, ortam dinlemeye devam et, ve ortam müsait olur olmaz yay nla. Bu protokolde birden fazla terminal yeniden yay nlamaya başlarsa mutlaka çarpışma oluşmaktadır. Daimi-olmayan (NonPersistent)/x-Daimi-olan (Persistent) CSMA Protokolleri (Devam) p-daimi (Persistent) CSMA Protokolü: 1. Ad m: Eğer ortam müsaitse, p olasılığına göre yayınla, ve (1-p) olasılığına göre yayılım geçikmesine için beklenir. 2. Ad m: Eğer ortam meşgul ise, ortam müsait olana kadar ortam dinle, daha sonra 1. Ad ma gidilir. 3. Ad m: Eğer yayınlama 1 dilim (slot) zaman geçiktirildiyse, 1. Ad m ile devam et. Bu protokol Daimi-olmayan (NonPersistent) ile 1 Daimi (Persistent) olan CSMA protokolleri aras nda iyi bir arayol (ortayol) dur. P olasılığı Nasıl Seçilmelidir? Üretilen İş (Throughput) N tane terminal yollayacak paketi olup ortamda meşgulse, Ortam müsait olduğunda yayında bulunması beklenen terminal say s Np dir. Eğer Np > 1, çarpışma olması beklenmektedir. Bu durumda, sistem Np < 1 özelliğine sahip olmalıdır. Burada N maksimum say daki faaliyet halindeki terminaldir. 7
CSMA/CD (Çarpışma Algılamalı CSMA) CSMA da, Eğer 2 terminal ayn anda paket göndermeye başladılarsa, ikiside paketlerinin tamamını yayınlarlar (Çarpışma olsada.) Bu durum ortamın paketlerin yayınlanma süresi kadar boşa harcanmış olmasına neden olmaktadır. CSMA/CD 1. Ad m: Eğer ortam müsaitse, yayınla 2. Ad m: Eğer ortam meşgulse, ortam müsait olana kadar dinle ve müsait olunca yay nla. 3. Ad m: Eğer yayınlama sırasında çarpışma algılanırsa, yay n durdur. 4. Ad m: Rasgele bir süre bekle ve ayn algoritmay tekrar et. CSMA/CA (Çarpışma Önlemeli CSMA) CSMA/CD protokolünde olduğu gibi bütün terminaller ortamı dinler. Yayına başlamak isteyen terminal ortamı kontrol eder. Eğer ortam meşgulse, o anda sürmekte olan yayının sonuna kadar bekler. Tekrar önceden belirlenmiş olan ilave bir zaman beklenir [DIFS (Distributed Inter Frame Space)]. Daha sonra rasgele bir dilim (slot) zamanlar bekler, yayınlayacağı paketten önce Çatışma penceresi içinde bekler. Eğer bu süre içinde başka terminaller yayın yaparsa, terminal sayac n dondurur. Diğer terminallerin yayını bitip DIFS süresi geçtikten sonra, geriye sayış işlemi yeniden başlatılır. Sayaç sıfırlandığında, terminal yayına başlıyabilir. ACK l CSMA/CA Alıcı paketi alır almaz, taşıyıcı ortamı kontrol etmeden derhal bir al nma-onay ( Acknowledgement) gönderilir. Al nd paketi ( ACK frame) SIFS (Short Inter-Frame Space) zaman süresi beklendikten sonra yay nlan r. Eğer Alındı paketi (ACK) kaybolursa, yay n tekrar yap l r. RTS/CTS li CSMA/CA Ortam DIFS süresinden daha fazla müsait olduğunda, yayınlayıcı RTS (Yollama İstemi, Request To Send) yay n yapar. Ortam SIFS tan beri müsaitse, Al c CTS (Yollamaya Müsait, Clear To Send) paketi ile cevap verir. Daha sonra bilgiler değiştirilir. RTS/CTS protokolünde kanal veri transferi için ayrılmıştır. Bu protokolde çarpışma yanlızca kontrol mesajlar nda olabilmektedir. 8
Hücresel Sistem (Cellular System) Mobil İletişim Sistemleri (Mobile Communication Systems) MS MS Baz İstasyon Sistemi (Base Station System) BTS BTS BTS BTS BTS BTS BSC BSC Baz İstasyon Sistemi (Base Station System) VLR HLR AUC EIR MSC MSC Ziyaretçi Konum Belleği (Visitor Location Register) Orijinal-bölge Konum Belleği (Home Location Register) Onay Merkezi (Authentication Center) Cihaz Kimlik Belleği (Equipment Identity Register) Gateway MSC PSTN/ISDN GSM Group Special Mobile veya Global System for Mobile communications: Europe Varolan Kablosuz Sistemler GSM yap s (Zaman Dilimli Çoklu Erişim, TDMA) Frekans Bantlar ve Kanallar GSM deki paketler GSM de kullan lan Kimlik numaralar Katmanlar, uzaylar ve GSM arayüzleri 9
MS MS Baz İstasyon Sistemi Base Station System (BSS) BTS BTS BTS BSC U m A bis A Arayüz GSM Yap s MSC VLR HLR AC EIR Gateway MSC Ziyaretçi Konum Belleği (Visitor Location Register) Orijinal-bölge Konum Belleği (Home Location Register) Onay Merkezi (Authentication Center) Cihaz Kimlik Belleği (Equipment Identity Register) PSTN GSM 900 MHz Taraf ndan Kullan lan Frekans Band Mobil İstasyon için Kullan lan Frekans band 890 MHz 915 MHz 935 MHz 960 MHz Uplink (reverse) 1 2 200 khz 124 124 tane FDM kanal Baz İstasyonu için Kullan lan Frekans band Downlink (forward) 1 2 200 khz 124 GSM Radyo Hatt Altsistemi GSM Veri Aktar m Miktarlar GSM ile elde edilebilecek maksimum veri aktar m miktar 24.7 kbps d r. 900 2 x 25 MHz Band 45 MHz Duplex Spacing 125 taşıyıcı (carriers), herbir taşıyıcı 200 khz 1800 2 x 75 MHz Band 95 MHz Duplex Spacing 375 taşıyıcı (carriers), herbir taşıyıcı 200 khz 1900 2 x 60 MHz Band 80 MHz Duplex Spacing 300 taşıyıcı (carriers), herbir taşıyıcı 200 khz Bu veri aktar m h z içinde sistemin koordinasyonu için kullanılan haberleşmeler de bulunmaktadır. Örneğin: Trafik kanalı, rasgele ulaşım, frekas düzeltme, kullan lmayan zaman için gönderilen sinyal, v.b. 10
Uluslararası Mobil Üye Kimliği [International Mobile Subscriber Identity (IMSI)] Uluslararası Mobil Cihaz Kimliği [International Mobile Equipment Identity (IMEI)] Herbir mobil cihaz kendi başına bir grup bilgi sayesinde tanımlanır. Bu değerler, mobil sistemin bulunduğu yer, mobil ağ ve mobil üyeliğin hangi ülkede olduğunu belirlemek için kullan l r. IMSI n n geri kalan, kullan c n n kimlik numaras olan, Mobil Üye Kimlik Kodu (MSIC)d r. IMSI ayr ca MSC/VLR içinde, üyenin Esas mobil ağının home PLMN (Public Land Mobile Network) tespitinde kullan l r. IMSI üyenin Üyelik Kimlik Modülünde (Subscriber Identity Module, SIM) saklan r. Herbir mobil cihaza özel bir numarad r. Çal nan cihazlar n kullan lmas n engellemek için kullan lmaktad r. Bir GSM telefonun IMEI numarasını öğrenmek için: *#06# kodunu girmek yeterlidir. Birçok ülke GSM cihaz n çald ran abonelerinin telefonlar n blok ederek, bu cihazlar n çal nmas n cayd rma yoluna gitmektedirler. Bununla birlikte az msanmayacak say da ülke ise IMEI numaras na göre çal nan cihazlar bloke etmeyerek GSM cihazlar n n ülkeleri içinde çal nmas n teşvik ettiği gibi, çalınan cihazları kara listeye alan ülkelerden çalınmış cihazlar n kendi ülkelerine getirilmesine zemin haz rlamaktad rlar. Uluslararası Mobil Cihaz Kimliği (IMEI) (Devam) Türkiye de şu ana kadar IMEI numarası sadece önemli suçlarla ilgili durumlarda kullan l yordu. Ancak, Türkiye Telekomünikasyon Kurumunun aç klamas na göre yak nda IMEI numaras sayesinde, Türkiye deki yasal olmayan bütün GSM cihazlar bloke edilecek. Türkiye Telekomünikasyon Kurumunun yaptığı çalışma sonucunda, Türkiye de kullan lan 33 milyon GSM cihaz ndan, 12 milyonunun kayıt dışı olduğu tespit edilmiştir. Ayr ca, Türkiye deki 500 bin GSM cihaz n n IMEI numaras n n klonlandığı yada değiştirilmiş olduğu tespit edilmiş durumda. Telekomünikasyon Kurumunun web sitesinden www.tk.gov.tr yasal olmayan IMEI numaralar na bakarak, sahibi olunan GSM telefonunun IMEI numarası ile karşılaştırılması sonucunda eğer numara listede yer al yorsa; Telekomünikasyon Kurumunun tds@tk.gov.tr adresinden yada 0-312-550 51 64 nolu fax a sahip olunan cihaz n temini ile ilgili belgeleri gönderilerek yard m al nabilmektedir. Konum Alan Kimliği (Location Area Identity, LAI) Konum Alan Kimliği (LAI) hücreyi yada bir grup hücreyi belirler. GSM alanları arasındaki ilişkileri belirler. 15 digit veya daha az 3 digit 1 veya 2 digit Mobil Ülke Kodu (Mobile Country Code, MCC) Hücre Konum Alan (LA) Bir MSC PLMN (Ülke içinde bir yada daha fazla) GSM servis alan (Bütün üye ülkeler) LAI n n format Mobil Ağ Kodu (Mobile Network Code, MNC) PLMN: 9 digit e kadar Public Land Mobile Network Mobil Üye Kimik Kodu (Mobile Subscriber Identification Code, MSIC) 11
GSM Sisteminin Dünyadaki Yaygınlığı GSM Sisteminin Türkiye deki Durumu Dünyan n tamam na yak n nda kullan labilmektedir. 220 den fazla ülkede, 860 dan fazla operatör ve 2 milyar kişiden fazla kullanıcısı bulunmaktadır. 3 tane GSM operatörü bulunmakta Turkcell, 31.8 milyon Vodafone (Telsim), 13,8 milyon Avea (Aycell, Aria), 8 milyon Toplam GSM Abone Say s 59.3 milyon (Aral k 2006 itibar ile) Turkcell Kapsama Alan (Marmara Bölgesi 1) Turkcell Kapsama Alan (Marmara Bölgesi 2) 12
Turkcell Kapsama Alan (Marmara Bölgesi 3) Turkcell Kapsama Alan (Türkiye Geneli) Telsim Vodafone Kapsama Alan (Trakya Bölgesi 1) Telsim Vodafone Kapsama Alan (Trakya Bölgesi 2) 13
Telsim Vodafone Kapsama Alan (Trakya Bölgesi 3) Telsim Vodafone Kapsama Alan (Trakya Bölgesi 4) Telsim Vodafone Kapsama Alan (Trakya Bölgesi 5) Telsim Vodafone Kapsama Alan (Trakya Bölgesi 6) 14
Telsim Vodafone Kapsama Alan (Türkiye Geneli) Avea Kapsama Alan (Marmara Bölgesi 1) Avea Kapsama Alan (Marmara Bölgesi 2) Avea Kapsama Alan (Marmara Bölgesi 3) 15
Avea Kapsama Alan (Türkiye Geneli) Türkiyedeki GSM Sistemlerinin Abone Miktar (2004 itibar ile) Türkiyedeki PSTN Sisteminin Abone Miktar Türkiyedeki GSM Sistemleri ile PSTN Sisteminin Abone Karşılaştırılması Sabit Telefon Santral Kapasitesi (Hat) Sabit Telefon Abone Say s Sayısallaşma Oranı Santraller (%) Sayısallaşma Oranı İletişim (%) TT-Net Abone Say s 2003 21.162.715 18.916.721 90.77 97.73 364.235 2004 21.006.038 19.125.160 97.12 99.76 735.069 2005 21.152.845 18.978.223 97.86 99.84 1.668.396 Toplam GSM Abone Say s ~ 53 milyon (Şubat 2007 itibarı ile) Avea: 8 milyondan fazla Turkcell: 29 milyon (nisan 2006 itibar ile) Telsim Vodafone: 10 milyon Toplam PSTN (Sabit hatl telefon) abone say s 18.978.223 (2005 itibar ile) GSM abone miktar h zla artmaktayken, PSTN abonelerinin sayısında azalma başlamıştır. Turpak Abone Say s 17.357 18.431 16.092 16
Türkiye Bölgesinde Faaliyet Gösteren Bazı Kablosuz Ağ Sistemleri Vestel firması DEXAR isminde bir şirketle, Türkiye ve Avrupa yı kapsam alan içine alan bir uydu sistemi faaliyeti sürdürmekted ir. Türkiye Bölgesinde Faaliyet Gösteren Bazı Kablosuz Ağ Sistemleri (Devam) Vestel firması DEXAR isminde bir şirketle, Türkiye ve Avrupa yı kapsam alan içine alan bir uydu sistemi faaliyeti sürdürmekted ir. Türkiye Bölgesinde Faaliyet Gösteren Bazı Kablosuz Ağ Sistemleri (2) Türkiye Bölgesinde Faaliyet Gösteren Bazı Kablosuz Ağ Sistemleri (2) (Devam) BGan BGan şirketi Avrupa nın büyük bölümü, Kuzey Afrika, Orta Doğu, Orta Asya, Hindistan ve Türkiye nin tamamında çalışan bir uydu temelli iletişim sistemidir. İletişim sağlamak için kullandığı modem 1.5kg ağırlığında olup, standard bir notebook pilinin dayandığı kadar enerjiye bağlanmadan kendi başına çalışabilmektedir. 17
Türkiye Bölgesinde Faaliyet Gösteren Bazı Kablosuz Ağ Sistemleri (3) Thuraya Thuraya şirketi cep telefonlarının çalışması mümkün olmayan yerlerde de ses ve veri iletişimi kurulabilmesi için hazırlanmış bir sistemdir. Her geçen gün kapsama alanını geliştirmekedir. Cep telefonlarının çalıştığı yerde yerel cep telefonu ağını (GSM) kullanarak, kullanım maliyetini ve hizmetin hızını arttırır. Cep telefonu şebekesinin çalışmadığı yerlerde ise otomatik olarak kendi kurduğu alt yapısındaki uydu sistemi ile iletişim kurulmasına devam eder. Bir mobil cihaz ile 3 hizmeti birden verir. GSM, Uydu Telefonu, GPS. Türkiye Bölgesinde Faaliyet Gösteren Bazı Kablosuz Ağ Sistemleri (3) Thuraya Bazı Seçilmiş Ülkelerdeki Bilişim ve İletişim Teknolojileri (BİT) Göstergeleri [5] Kablosuz Sistemlerin Problemleri (Disadvantages of Wireless Systems) Canl lar n sağlığına muhtemel etkileri, Enerji ihtiyac (Pil dayanma süreleri), İletişim s ras nda başkaları tarafından dinlenme (eavesdropping) ve başkasının hatt n kullanma olas l klar. Ayr ca Kablosuz cihazlar bilgisayar özelliği kazand kça, virüsler bu cihazlarda da görülmeye başladı. 18
Sonuç Kablosuz sistemler hergün gelişmekte ve günlük hayatta daha etkin bir şekilde kullan lmaktad r. Henüz, canl lar n sağlığına olumlu yada olumsuz bir etkisi ispatlanamamış olan kablosuz sistemlerin, sağlığa zararı belirlenmedikçe kullan lmas n n durdurulmas pek olas ve mümkün gözükmemektedir. Kaynaklar [1] Salamah, M., CMPE 549, Ders Notlar, Wireless Personal Communications (Kişisel Kablosuz İletişimler), Doğu Akdeniz Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği, Güz 2004-2005. [2] What s New @ IEEE newsletters, http://whatsnew.ieee.org [3] Rappaport, T.S., Wireless Communications, 2 nd ed., Prentice-Hall, 2002. [4] Türkiye Telekomünikasyon Kurumu, www.tk.gov.tr [5] Bilişim ve İletişim Teknolojileri Türkiye 2004 İnsani Gelişme Raporu. [6] Moulder, J., Mobile Phone (Cell Phone) Base Stations and Human Health, Electromagnetic Fields and Human Health, http://www.mcw.edu/gcrc/cop/cell-phone-health-faq/toc.html [7] Elektromanyetik Dalgalar ve İnsan Sağlığı Sıkça Sorulan Sorular ve Yan tlar, Tübitak-Bilten 2001. [8] Thuraya Uydu Telefon Sistemleri, http://www.thuraya.com.tr [9] Vestel in uydu haberleşme sistemi, http://www.dexar.com/ [10] Regional BGan Inmarsat, http://www.bgan.netiletisim.net [11] GSM Association, http://www.gsmworld.com [12] Avea resmi web sitesi, http://www.avea.com.tr [13] Telsim Vodafone resmi web sitesi, http://www.telsim.com.tr Teşekkürler 19