ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ FARKLI BESİN ORTAMLARINDA YETİŞTİRİLEN DEĞİŞİK KONUKÇULARDA KOİNOBİONT PARAZİTOİT VENTURIA CANESCENS (HYM.: ICHNEUMONIDAE) NİN

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ FARKLI BESİN ORTAMLARINDA YETİŞTİRİLEN DEĞİŞİK KONUKÇULARDA KOİNOBİONT PARAZİTOİT VENTURIA CANESCENS (HYM.: ICHNEUMONIDAE) NİN GELİŞİMİ NİLÜFER GÖKÇEK BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ANKARA 2005 Her hakkı saklıdır

ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ FARKLI BESİN ORTAMLARINDA YETİŞTİRİLEN DEĞİŞİK KONUKÇULARDA KOİNOBİONT PARAZİTOİT VENTURIA CANESCENS (HYM.: ICHNEUMONIDAE) NİN GELİŞİMİ Nilüfer GÖKÇEK Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Neşet KILINÇER Bu çalışma ile farklı besin ortamlarında farklı konukçular üzerinde yetiştirilen koinobiont parazitoit Venturia canescens in gelişimi 25 o C sıcaklık, % 60-70 orantılı nem, 16:8 aydınlık karanlık koşullarda incelenmiştir. Çalışmada doğal ve yapay besin ortamlarında Ephestia kuehniella, Ephestia cautella ve Plodia interpunctella üzerinde yetiştirilen koinobiont Venturia canescens in bazı biyolojik özellikleri araştırılmıştır. Parazitoitin gelişme süresi, çıkış oranı, ergin kuru ağırlığı, yaşam süresi ve potansiyel yumurta veriminin denenen besin çeşitlerine ve konukçuya göre önemli ölçüde değiştiği saptanmıştır. V. canescens in laboratuvar konukçusu Galleria mellonella denenen doğal besin ortamı petekte ve yapay besin olarak Deseo vd. (1990) in önerdiği besin ortamında gelişimini başarıyla tamamlamamıştır. Ancak bu besinlerle beslenen G. mellonella nın larvaları başarılı bir şekilde parazitlenmesine rağmen parazitoit çıkışları gerçekleşmemiştir. Bu sonuçlar V. canescens in yetiştirilmesinde laboratuvar konukçusu G. mellonella nın uygun bir konukçu olmadığını göstermiştir. 2005, 71 sayfa ANAHTAR KELİMELER: Venturia canescens, konukçu besini, parazitoit gelişimi. i

ABSTRACT Master Thesis INVESTIGATIONS ON THE DEVELOPMENT OF KOINOBIONT PARASITOID VENTURIA CANESCENS (HYM.: ICHNEUMONIDAE) ON DIFFERENT HOSTS REARED ON DIFFERENT NUTRIENTS Nilufer GOKCEK Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant Projection Supervisor: Prof. Dr. Neset KILINCER Development of koinobiont parasitoid, Venturia canescens reared on different hosts on different diets are examined under the conditions of 25 o C, 60-70% relative humidity and 16:8 LD. Some biological characteristics of koinobiont Venturia canescens reared on Ephestia kuehniella, Ephestia cautella and Plodia interpunctella and fed with artificial and natural diets have been investigated. It is indicated that the development of the parasitoid significantly varied in accordance with the type of the diet and host itself used in the experiments. Galleria mellonella, the laboratory host of V. canescens, successfully completed its development on wax, as the natural diet and also on the artificial diet that Deseo et. all (1990) suggested. However, although the larvae of G. mellonella, fed with these diets, were parasited successfully, the parasitoid eclosions were not realized. These results have shown that the laboratory host G. mellonella is not an appropriate host to rear V. canescens. 2005, 71 pages KEY WORDS: Venturia canescens, host nutrient, development of parasitoid. ii

TEŞEKKÜR Bu tez çalışması ile bana araştırma olanağı sağlayan ve çalışmam süresince her zaman desteğini gördüğüm danışman hocam Prof. Dr. Neşet KILINÇER e Yüksek lisans çalışmamda benim her zaman yanımda olan ve desteğini esirgemeyen A.Ü.Z.F Bitki Koruma Bölümü Araştırma Görevlisi Sayın Dr. Cem ÖZKAN a, Yüksek lisans eğitimim boyunca beraber çalıştığım, tez çalışmam süresince bana her zaman ve her konuda yardımcı olan Sayın Zir. Yük. Müh. Hilal TUNCA ya, bu çalışmada benden yardımlarını esirgemeyen Sayın Zir. Müh. Kürşat ŞAHİN ve Sayın Zir. Müh. Nilay KORKUTLU ya, Sayın Zir. Yük. Müh. Emre AKCİ ye, ayrıca moralman benim yanımda olan Sayın Prof. Dr. Aziz KARAKAYA ya ve Araştırma Görevlisi Sayın Hilal AYDIN a, çalışmam süresince benden hoşgörü ve anlayışını esirgemeyen Sayın Beypazarı Belediye Başkanı Av. Mansur YAVAŞ a ve tüm Beypazarı Belediyesinde bulunan çalışma arkadaşlarıma, Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü personeli değerli büyüğüm Sayın Münevver KODAN a, Benden desteğini esirgemeyen Canım arkadaşlarım Kimyager Sayın Dilek KALİŞTÜ ye, ODTÜ Sosyoloji Bölümü Araştırma Görevlisi Sayın Bahar SAKIZLIOĞLU na, Bana her zaman destek olan Yağmur Kozmetik sahibi ve çalışanlarına, Eğitimim süresince benim yanımda olan, desteğini ve sevgisini hiçbir zaman esirgemeyen canım annem Nesrin GÖKÇEK e, canım babam Nurettin GÖKÇEK e ve A.Ü. Fen Fakültesi Fizik Bölümü 2. Sınıf öğrencisi canım kardeşim Neslihan GÖKÇEK e çok teşekkür ederim. Nilüfer GÖKÇEK Temmuz, 2005 iii

İÇİNDEKİLER ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... ŞEKİLLER DİZİNİ... ÇİZELGELER DİZİNİ... viii 1. GİRİŞ... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ.... 3 2.1. Besinin Konukçu Gelişimi Üzerindeki Etkileri... 3 2.2. Konukçunun Parazitoit Gelişimi Üzerindeki Etkileri. 8 2.3. Besinin Parazitoit Gelişimi Üzerine Etkileri... 14 3. MATERYAL VE METOT. 17 3.1. Materyal. 17 3.2. Yöntem.. 24 3.2.1. Parazitoit Venturia canescens (Grav.) in üretimi.. 23 3.2.2. Venturia canescens (Grav.) in konukçularının üretimi 23 3.2.2.1. Ephestia kuehniella (Zell.) nın üretimi... 24 3.2.2.2. Ephestia cautella (Walker) nın üretimi.. 25 3.2.2.3. Plodia interpunctella (Hübn.) nın üretimi.. 26 3.2.2.4. Galleria mellonella (Linn.) nın üretimi.. 27 3.2.3. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Farklı Konukçular Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri... 28 3.2.4. İstatistik analizi. 31 4. ARAŞTIRMA BULGULARI. 32 4.1. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri.. 32 4.1.1. Çıkış oranları.. 33 4.1.2. Gelişme süresi.. 34 4.1.3. Ergin kuru ağırlıkları 35 4.1.4. Yaşam süresi. 36 4.1.5. Potansiyel yumurta verimi 37 i ii iii vi iv

4.2. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri... 38 4.2.1. Çıkış oranları... 39 4.2.2. Gelişme süresi.. 40 4.2.3. Ergin kuru ağırlıkları 41 4.2.4. Yaşam süresi. 42 4.2.5. Potansiyel yumurta verimi... 43 4.3. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri... 44 4.3.1 Çıkış oranları. 45 4.3.2. Gelişme süresi.. 46 4.3.3. Ergin kuru ağırlıkları 47 4.3.4. Yaşam süresi 48 4.3.5. Potansiyel yumurta verimi 49 4.4. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Galleria mellonella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri... 50 5. TARTIŞMA VE SONUÇ... 53 KAYNAKLAR.... 60 ÖZGEÇMİŞ. 71 v

ŞEKİLLER DİZİNİ 3.1. Venturia canescens ergini. 18 3.2. Ephestia kuehniella ergini... 19 3.2. Ephestia cautella ergini... 20 3.2. Plodia interpunctella ergini.. 21 3.2. Galleria mellonella ergini. 22 3.6. Venturia canescens in üretimi.. 23 3.7. Ephestia kuehniella (Zell.) nın üretimi.... 24 3.8. Ephestia cautella (Walker) nın üretimi... 25 3.9. Plodia interpunctella (Hübn.) nın üretimi 26 3.10. Galleria mellonella (Linn.) nın üretimi. 27 3.11. Parazitoit Venturia canescens in potansiyel yumurta veriminin belirlenmesi 31 4.1. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Çıkış Oranı.. 33 4.2. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Gelişme Süresi 34 4.3. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Ergin Kuru Ağırlığı. 35 4.4. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Yaşam Süresi... 36 4.5. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Potansiyel Yumurta Verimi. 37 4.6. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Çıkış Oranı... 39 4.7. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Gelişme Süresi. 40 4.8. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Ergin Kuru Ağırlığı... 41 4.9. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Yaşam Süresi... 42 vi

4.10. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Potansiyel Yumurta Verimi. 43 4.11. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Çıkış Oranı..... 45 4.12. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Gelişme Süresi... 46 4.13. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Ergin Kuru Ağırlığı... 47 4.14. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Yaşam Süresi... 48 4.15. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Potansiyel Yumurta Verimi. 49 4.16. Deseo vd. (1990) Besin Ortamında Farklı Larva Yaşlarında Parazitletilen Galleria mellonella nın Ergin Kelebek Çıkış Oranları...... 51 4.17. Petek Besin Ortamında Farklı Larva Yaşlarında Parazitletilen Galleria mellonella nın Ergin Kelebek Çıkış Oranları.... 52 vii

ÇİZELGELER DİZİNİ 3.1. Venturia canescens in konukçuları ve bu konukçulara ait besinler.. 28 4.1. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia kuehniella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri....... 32 4.2. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Ephestia cautella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri.... 38 4.3. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Plodia interpunctella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri 44 4.4. Farklı Besin Ortamlarında Yetiştirilen Galleria mellonella Üzerinde Koinobiont Parazitoit Venturia canescens in Bazı Biyolojik Özellikleri... 50 viii

1. GİRİŞ Entomofag böcekler, temel biyolojileri içerisinde ilgi uyandırmaya devam eden çok önemli doğal baskı unsurlarıdır. Bu doğal baskı unsurları içerisinde parazitoitler çok önemli bir grubu oluşturmaktadır (Thompson 1999). Ekosistem mühendisleri olarak da adlandırılan parazitoitlerin biyolojik mücadele içerisinde kullanımı, zararlı olan türlerin ekonomik zarar seviyesinin altında tutulabilmesine olanak vermektedir. Biyolojik mücadele programlarında parazitoitlerden azami faydanın elde edilmesi için konukçu bitki zararlı parazitoit ilişkilerinin belirlenip ortaya konulması gerekmektedir. Konukçu besininin konukçu kalitesini etkilediği ve konukçu kalitesinin de parazitoitin verimliliği üzerine olumlu ya da olumsuz etkisi olduğu bilinmektedir. Thelytokie şeklinde parthenogenesis in görüldüğü koinobiont larva parazitoiti Venturia canescens geniş bir konukçu spektrumuna sahiptir. Bu parazitoitin Lepidoptera takımından Pyralidae, Oecophoridae ve Gelechiidae familyalarına ait 23 farklı türün larvalarını parazitlediği bilinmektedir. Salt (1976), V. canescens in bu konukçularını doğal konukçular, laboratuvar konukçuları ve deneysel konukçular olarak farklı gruplarda toplamıştır. V. canescens in doğal konukçularının, Ectomyelois ceratoniae Zell., Ephestia cautella Wlk., E. elutella Hübn., E. figulilella Greg., E. kuehniella Zell., Nemapogon granella Linn., N. secalella Zach., Plodia interpunctella Hübn., Prays citri Mill., Homoeosoma nebulella Hübn., Vitula edmandsae Pack., Clepsis peritana Clem., laboratuvar konukçularının Achroia grisella Fabr., Corcyra cephalonica Staint., Galleria mellonella Linn., Hofmannophilla pseudospretella Staint., Paramyelois transitella Wlk., Pexicopia malvella Hübn., Phthorimaea operculella Zell., Pyralis farinalis Linn., deneysel konukçularının ise, Aphomia sociella Linn., Esperia sulphurella Fabr., Paralipsa gularis Zell., olduğunu bildirmiştir. Ülkemiz depolarında bulunan V. canescens in doğal konukçularından Ephestia kuehniella, Ephestia cautella ve Plodia interpunctella depolanmış ürünlerde kalite ve kantite açısından önemli zararlara neden olmaktadır. V. canescens in laboratuvar 1

konukçularından Galleria mellonella ise yine ülkemizde önemli zararlılar arasında yer almaktadır. Bu çalışma ile V. canescens in önemli zararlı konumundaki farklı konukçuları Ephestia kuehniella (Zell.), Ephestia cautella (Walker), Plodia interpunctella (Hübn.) ve Galleria mellonell (Linn.) üzerinde bazı biyolojik ilişkileri araştırılarak konukçuparazitoit ilişkileri ortaya konulmuştur. Gerçekleştirilen bu çalışmayla laboratuvar ortamında koinobiont parazitoit V. canescens in farklı besin ve farklı konukçularda bazı biyolojik özellikleri incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmanın parazitotitin ekonomik kitle üretimine önemli bir alt yapı oluşturacağını düşünmekteyiz. Farklı konukçu besininin parazitoit V. canescens in gelişimine etkileri üzerine yapılan çalışmalar sınırlı sayıdadır. Bu nedenle V. canescens in konukçularından E. kuehniella, E. cautella, P. interpunctella ve G. mellonella nın farklı besinlerde yetiştirilmesinin parazitoitin bazı biyolojik özelliklerine etkileri belirlenmiştir. Bu amaçla seçilen her bir konukçular farklı besin ortamlarında yetiştirilmiş ve koinobiont V. canescens tarafından larvalar parazitletilmiştir. Araştırmada parazitoitin gelişme süresi, çıkış oranları, ergin yaşam süresi ve potansiyel yumurta verimi belirlenmiştir. İkinci amaç ise V. canescens in yetiştirilmesinde uygun konukçunun belirlenmesi için farklı konukçu besini ile beslenmiş parazitoitin gelişimine etkisi araştırılmıştır. 2

2. KAYNAK ÖZETLERİ Konukçu besininin koinobiont parazitoit Venturia canescens in bazı biyolojik özelliklerine etkisi konusunda planlanan çalışmanın daha iyi kavranması amacıyla kaynak araştırmasının üç farklı ana başlıkta ele alınması uygun görülmüştür. Bunlar; besinin konukçu gelişimi üzerindeki etkileri, konukçunun parazitoit gelişimi üzerine etkileri ve konukçu besinin parazitoit gelişimi üzerine etkileridir. 2.1. Besinin Konukçu Gelişimi Üzerindeki Etkileri Besinin konukçu gelişimi üzerindeki etkilerini açıklayan birçok araştırmaya rastlanmıştır. Bunlardan bazıları aşağıda sunulmuştur. Güçlü (1976), farklı besin ortamlarının E. kuehniella nın gelişimi üzerindeki etkileri çalışılmıştır. Araştırıcı, 25 o C ve % 60 nem koşullarında mısır unu, buğday unu, arpa unu ve pirinç ununda E. kuehniella nın gelişme süresinin sırasıyla ortalama 53.3 ± 1.73, 68.1 ± 1.22, 71.6 ± 3.10 ve 91.2 ± 4.50 gün olarak saptamıştır. Elde edilen sonuçlar, farklı konukçu besinlerinin konukçu E. kuehniella gelişim süresini önemli ölçüde etkileyebildiğini göstermiştir. Kamel vd. (1976), tarafından yapılan laboratuvar çalışmalarında kuru hurma üzerinde yetiştirilen Ephestia cautella (Wlk) nın yılda 4 döl verdiği ve ortalama gelişme süresinin 145.3 gün olduğu belirlenmiştir. Ayrıca konukçunun 6 8 larva dönemi geçirdiği, yumurta, larva, pupa ve ergin (dişi-erkek) dönemlerinin ortalama gelişme süresi sırasıyla 4.0 6.0, 47.7 122.3, 6.2 17.7, 3.0 5.5, 4.5 5.8, olarak belirlenmiştir. Ayrıca bir dişi bireyin bıraktığı yumurta sayısı ortalama 90.1 olarak saptanmıştır. Le Cato (1976), Ephestia cautella (Wlk) ve Plodia interpunctella (Hubner) nın doğal besinlere oranla yapay besinlerde daha hızlı bir gelişme süresi gösterdiği belirlenmiştir. 3

Çalışmada yapay besin ortamlarında gelişen ergin dişilerin daha fazla yumurta verimine sahip olduğu da bulunmuştur. Ridout (1976), Epilachna chrysomelina Auct (E. elaterii Rossi) in beslenme aktivitesi ve büyüme oranı Trichosanthes ovigera Blume, salatalık, kabak, karpuz ve sarmaşık salatalığı gibi besin ortamlarının seçimi laboratuarda çalışılmıştır. Hem larvalar, hem erginler karpuz yaprakları üzerinde, en yüksek miktarda besin tüketimi belirlenmiştir salatalık yaprakları üzerinde ise en düşük miktarda besin tüketimi belirlenmiştir. Besin olarak T. ovigera da en hızlı larva büyümesi gözlenmesine rağmen karpuz yaprağı üzerinde ise en yavaş larva büyümesi saptanmıştır. Ergin bireyler kabak, karpuz ve salatalık besin ortamı yerine ise T. ovigera yı tercih ettikleri belirlenmiştir. Wahab vd. (1978), beslenmenin etkileri konusunda yapmış olduğu bir çalışmada Ephestia kuehniella nın yetiştirilmesinde un kepek karışımının farklı oranları kullanılmıştır. Çalışmaya göre E. kuehniella nın en düşük gelişme oranı 1:1 oranında buğday unu + kepek karışımında sağlanırken, 2:1 ve 1:2 oranlarındaki besin karışımlarında ise konukçunun gelişim oranının daha iyi olduğunu belirtmişlerdir. Heykal vd. (1978), Plodia interpunctella nın biyolojisi 30 o C ve % 75 nemde kuşburnu, tarçın, meyan kökü ve zencefil üzerinde belirlenmiştir. Meyan kökü üzerinde yetiştirilen dişi bireyler de en yüksek yumurta verimliliği (136.6 yumurta / dişi) gözlenirken, Kuşburnu üzerinde yetiştirilen dişilerin en düşük yumurta verimliliği (83.9 yumurta / dişi) gösterdiği belirlenmiştir. Konukçunun meyankökü üzerindeki gelişme süresi ortalama 30.7 gün sürerken, kuşburnu üzerindeki gelişme süresi 37.6 gün sürmüştür. Buna karşın tarçın üzerinde yetiştirilen erkek bireylerin ortalama yaşam süresi 5.9 gün bulunurken, kuşburnu, meyankökü, zencefil üzerinde yetiştirilen erkek bireylerin ortalama yaşam süresi 7.6 gün olarak saptanmıştır. Kuşburnu ve tarçın üzerinde yetiştirilen dişi bireylerin ortalama yaşam süresi 5.4 gün olarak bulunmuştur. Nawrot (1979), Ephestia cautella (Wlk) (Cadra cautella) larvalarında en kısa gelişme süresinin Frenk arpası, buğday embriyosu ve buğday kepeğinde belirlemiştir. Buna 4

karşın en uzun larva gelişme süresi ise yer fıstığı, kakao, badem ve susamda saptanmıştır. Dişi ve erkek bireylerin gelişme sürelerinde önemli bir farklılık gözlemlenmemiştir. Ayrıca patlamış pirinç, darı, susam ve kakao üzerinde yetiştirilen larvalardan meydana gelen ergin bireylerin daha kısa bir yaşam süresine ve daha az yumurta verimine sahip olduğu belirlenmiştir. Rathore vd. (1980), Depolanmış buğday, un ya da bira mayası eklenen unda Ephestia cautella (Wlk) (Cadra cautella) larvalarının ortalama gelişme süreleri ve çıkış oranları belirlenmiştir. Araştırmada E. cautella larvalarının gelişme süresi una göre buğdayda daha kısa olduğu saptanmıştır. Buna karşılık unda gelişmesini tamamlayarak çıkış yapan erginlerin daha fazla sayıda olduğu bulunmuştur. Una bira mayası eklenmesi konukçunun gelişimi ve çıkış oranları üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Mbata and Osuji (1983) Yerfıstığı üzerinde yetiştirilen P. interpunctella (Hb) nın yumurta döneminin 4 7 gün, gelişme süresinin 25 o C ve % 60 nemde 50.9 gün ve 30 o C de % 80 nemde 34.6 gün olarak belirlenmiştir. Orantılı nemin ise yumurta ve pupa gelişmesi üzerine çok az bir etkide bulunduğu bildirilmiştir. Mohamed and Coppel (1983), tarafından gerçekleştirilen çalışmada Galleria mellonella nın üreimi için yapay bir besin ortamı kullanılmıştır. Bu besin ortamı, su (100 ml), bal (150 ml), gliserin (50 ml), balmumu (3 gr), kolesterol (1 gr), vitamin (4 ml) ve yüksek proteinli bir buğdaydan (454 gr) oluşmuştur. Araştırmada G. mellonella nın ölüm oranının, yumurta ve erken larva döneminde % 48, olgun larva döneminde % 10 ve pupa döneminde % 27 olduğu saptanmıştır. Dişi bireylerin yumurta veriminin ortalama 650 1120 yumurta arasında değiştiği ifade edilmiştir Siruno and Morallo (1986), tarafından yapılan araştırmada mısır üzerinde yetiştirilen Ephestia cautella erginlerinin ortalama yaşam süresinin 41 gün olduğu belirlenmiştir. Çalışmada konukçunun yumurta döneminin ortalama 3 gün, larva döneminin ortalama 23 gün, pupa döneminin ise ortalama 6 gün olduğu belirlenmiştir. Araştırıcı E. 5

cautella nın gelişimi bakımından, yerfıstığı, kakao tohumu, darı ve mısırın en uygun besin ortamları olduğunu bildirmiştir. Hockensmith vd. (1986), Farklı genotipteki mısır türleri üzerinde yetiştirilen P. interpunctella nın gelişme süresinin ve pupa ağırlıklarının önemli ölçüde değişebildiğini bildirmişlerdir. Alrubeai vd. (1986), Galleria mellonella nın beslenmeye dair gereksinimleri Irak taki bir laboratuvarda araştırmıştır. Karbonhidratlar, lipitler, proteinler, mineraller ve vitaminler içeriğinde hazırlanan yapay bir besin ortamında yetiştirilen G. mellonella nın yumurta, larva ve pupa dönemlerinin süresi, ayrıca pupa ağırlığı ve doğurganlığının besin olarak kullanılan balmumuna göre daha olumlu sonuç verdiğini belirlemişlerdir. Eischen and Dietz (1990), Doğal ve yapay besin ortamında yetiştirilen Galleria mellonella nın gelişme süresi 32 o C sıcaklık, % 40 orantılı nem, 12: 12 aydınlık: karanlık koşullarının sağlandığı laboratuvar ortamında belirlenmiştir. Araştırmada yapay besin ortamına eklenen % 5 polen, bal ya da balmumu ile konukçunun gelişme süresi, doğal besin ortamında beslenen konukçunun gelişme süresine göre önemli ölçüde kısa bulunmuştur. Magrini vd. (1993), tarafından E. kuehniella nın kitle üretiminin gerçekleştirilmesi için 28±1 o C sıcaklık ve 12:12 aydınlık: karanlık koşulların sağlandığı laboratuarda beş farklı besin ortamı üzerinde araştırma yapılmıştır. Besin olarak mısır unu (% 100); mısır unu (% 97) + bira mayası (% 3); her çeşit buğday unu (% 97) + bira mayası (% 3); yulaf unu (% 100) ve yulaf unu (% 97) + bira mayası (% 3) karışımından oluşan besinler kullanılmıştır. Araştırmada E. kuehniella nın gelişme süresi, ergin ağırlığı ve çıkış oranı belirlenmiştir. Araştırma sonucunda E. kuehniella nın kitle üretiminde kullanılacak uygun besin ortamının mısır unu (% 100) olduğu saptanmıştır. Aleman and Dacal (1995), 7 yapay besin ortamında yetiştirilen Galleria mellonella larvalarının performansı konusunda araştırmalar yapmışlardır. Araştırma sonuçları, 6

farklı besin ortamları üzerinde yetiştirilen G. mellonella nın gelişme süresi, yaşam süresi ve üremesinin önemli ölçüde değişebildiği belirlenmiştir. Locatelli and Garavaglia (1995), tarafından yapılan araştırmada konukçu Ephestia cautella ve Plodia interpunctella fındıklı çikolata ve kavrulmuş fındık üzerinde yetiştirilmiştir. Konukçu E. cautella larvalarının yalnızca % 33 ü fındıklı çikolata hamuru ile beslenerek gelişmesini tamamlayabilmiştir. Aynı zamanda bu besin ortamının P. interpunctella nın gelişimi için uygun bir besin ortamı olmadığı belirlenmiştir. Buna karşın kavrulmuş fındık ile beslenen E. cautella larvalarının % 44 ü ve P. interpunctella larvalarının %28 i gelişmesini tamamlayarak ergin hale gelmiştir. Srikantaiah vd. (1997), tarafından yapılan çalışmada Ephestia cautella (Cadra cautella) nın, kabuğu soyulmuş Simarouba glauce (Quassia simorouba) tohumları ve ayçiçeği üzerinde başarılı bir gelişme gösterdiği bildirilmiştir. E. cautella nın ayçiçeği üzerinde gelişme süresi 30 35 gün, S. glauce üzerinde gelişme süresi 35 55 gün olarak belirlenmiştir. Ayrıca S. glauce tohumları üzerinde beslenen larvaların ölüm oranlarının % 18 20 olduğu saptanmıştır. Radhika and Chitra (1997), Mısır unu, buğday unu, buğday kepeği, bira mayası, buğday tohumu, vitamin karışımı, Wessons tuzları, gliserin ve bal içeren bir besin ortamında yetiştirilen Ephestia cautella (Wlk.), E. kuehniella Zell. ve Corcyra cephalonica (Stnt.) gelişme süresi, yaşam süresi ve yumurta verimleri belirlenmiştir. Çalışmada denenen besin ortamının bu üç biyolojik kriter üzerine önemli bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Yağız (1998), 25 C sıcaklıkta 2:1 buğday unu: kepek karışımında ungüvesinin biyolojisini araştırmıştır. Araştırıcı ungüvesi ile laboratuvar koşullarında gerçekleştirilen gözlemlerde ungüvesi yumurtaları yaklaşık 4 günde açıldığını, larva gelişme süresi (toplam 5 larva dönemi) ortalama 36 günde (30 70), pupa dönemi ortalama 11 günde (6 14), ergin yaşam süresini ortalama 8 günde (2 16) tamamladığını bildirmektedir. 7

2.2. Konukçunun Parazitoit Gelişimi Üzerindeki Etkileri Konukçunun parazitoit gelişimi üzerindeki etkilerini açıklayan birçok araştırmaya rastlanmıştır. Bunlardan bazıları aşağıda sunulmuştur. Salt (1938); van Alphen and Nell, (1982); Waage (1986); van Alphen (1988); Bai and Mackauer (1990); Volk and Mackauer (1990); van Alphen and Visser (1990), parazitoitler açısından konukçu uygunluğu, konukçunun başarılı bir şekilde parazitlenmesi ve fertil parazitoitlerin üretilmesi olarak tanımlanmaktadırlar. Salt (1964), laboratuvar koşullarında V. canescens ile farklı büyüklükteki Galleria mellonella (L.) (Lepidoptera: Pyralidae) larvaları arasındaki konukçu parazitoit ilişkilerini araştırmıştır. Araştırıcı, parazitoitin ilk dönem larvalarda gelişip başarılı bir çıkış gösterdiğini, orta büyüklükteki larvalarda gelişebildiğini ancak başarılı çıkış oranlarının azaldığını, olgun larvalarda ise parazitoitin gelişmiş bir savunma mekanizması ile karşılaştığı için parazitoit gelişiminin önlenebildiğini, bu savunma mekanizmasına rağmen parazitoitin düşük oranda da olsa başarılı bir çıkış gerçekleştirebildiğini bildirmektedir. Ahmad (1965), V. canescens in ergin ömrünün sıcaklık, nem, besin ve konukçu sunulup sunulmamasına göre 5 80 gün arasında değiştiği, özellikle düşük sıcaklıkta parazitoitin ergin ömrünün uzadığı bildirilmektedir. Corbet and Rotheram (1965), tarafından yapılan çalışmada 25ºC sıcaklıkta V. canescens in son dönem ungüvesi larvaları üzerinde gelişimini ortalama 25 günde tamamladığı bildirilmektedir Corbet (1968), V canescens in genç dönem Ephestia kuehniella larvalarını parazitleyebildiklerini ve fakat bu durumda parazitoitin gelişme döneminin uzadığını bildirmektedir. Araştırıcı, genç dönemde parazitlenen konukçu içerisindeki parazitoitin 8

uzun süre 1. larva döneminde kaldığını, gelişmesini sürdüren parazitli larvanın ancak son larva dönemine geldiğinde parazitoitin 2. larva dönemine geçerek normal gelişmesini sürdürebildiğini, bu durumun konukçunun farklı dönemlerindeki kan sıvılarındaki farklı besin içeriğinden kaynaklandığını bildirmektedir. Salt (1976), thelytokie şeklinde parthenogenesis in görüldüğü V. canescens (Grav.) (Hymenoptera: Ichneumonidae) in 23 farklı türün larvalarını parazitlediğini bildirmektedir. Parazitoitin doğal konukçularının Lepidoptera takımının Pyralidae, Tineidae ve Yponomeutidae familyalarına ait türler olduğunu, laboratuvar konukçularının ise yine Lepidoptera takımının Pyralidae, Oecophoridae ve Gelechiidae familyalarına ait türler olduğunu bildirmektedir. Calkins and Sutter (1976), Parazitoit Apanteles militaris (Walsh) laboratuvar koşullarında konukçu Mythimna unipuncta (How.) (Pseudaletia unipuncta Haworth) nın olgun dönem larvaları üzerinde yetiştirilmiştir. Parazitoitin gelişme süresi ortalama 12.5 gün olarak bulunmuştur; Ergin yaşam süresi 27 o C de ortalama 19 gün olarak belirlenmiştir. Buna karşın M. unipuncta nın ortalama gelişme süresi 35 gün olarak belirlenmiştir. Haeselbarth (1979), parazitoitleri konukçu parazitoit ilişkileri açısından idiobiont ve koinobiont olarak sınıflandırmışlardır. Araştırıcı tanımına göre idiobiont parazitoitleri; beslenme ve büyüme göstermeyen konukçuları parazitleyenler veya parazitleme sırasında konukçularına salgıladıkları bir zehir ile konukçularını paralize ederek konukçunun beslenmesini ve büyümesini önleyen parazitoitler olarak, koinobiont parazitoitler ise: beslenme ve büyüme gösteren konukçuları parazitleyen parazitoitler olarak tanımlamışlardır. Araştırıcı, koinobiont bir parazitoiti olan V. canescens in parazitleme sırasında bıraktığı zehir ile konukçuların paralize olmadığı, dolayısıyla içerisinde parazitoit bulunan konukçunun beslenmesine ve büyümesine devam ettiğini bildirmiştir. 9

Bambara and Ambrose (1981), Parazitoit Pimpla nipponica (Pimpla nipponicus) (Hymenoptera; Ichneumonidae), ergin büyüklüğünün, cinsiyet oranının, yaşam süresinin ve yumurta veriminin konukçu türüne bağlı olarak değişebildiği bildirilmiştir. Küçük konukçularda küçük boyutlu parazitoitler meydana gelirken Galleria mellonella gibi büyük konukçularda daha büyük parazitoitler meydana gelmiştir. Büyük parazitoitlerin yaşam sürelerinin uzun, yumurta verimlerinin de daha fazla olduğu saptanmıştır. Arakawa (1982), Trialeurades vaporariorum (Westwood) ın bir parazitoiti olan Encarsia formosa Gah ın bazı biyolojik özelliklerini 25±1 o C de 16:8 aydınlık: karanlık koşulların sağlandığı laboratuvarda gerçekleştirilmiştir. Parazitoitin gelişme oranı, parazitlenen konukçu dönemine bağlı olarak değişiklik göstermiştir. Ancak, yumurtadan ergin ortaya çıkışına kadarki gelişme süresi parazitlenen konukçu döneminden önemli ölçüde etkilenmiştir. Yumurtalar genç konukçulara (3. larva dönemine kadar) bırakıldığında, yumurtadan ergine kadarki dönem, 4. dönem larvaların parazitlenmesine oranla daha uzun bulunmuştur. Ergin dişi yaşam süresi ortalama 36.8 gün olarak bulunmuştur ve bir dişinin yaşamı boyunca ortalama 442 adet yumurta bıraktığı saptanmıştır. Waage and Ng (1984), parazitoitin ergin ömrü ile parazitoitin konukçuya uygunluğu arasında bir ilişkinin olduğunu bildirmiştir. Bu yaklaşıma göre: birinci olasılık yaşam süresi uzun olan bir erkeğin daha fazla dişi ile çiftleşebilecek olması ve bu nedenle daha fazla yumurtanın döllemli olmasıdır. İkinci olasılık ise yaşam süresi uzun olan bir dişinin daha fazla yumurta koyabilecek dişi bireyleri meydana getirebilecek olmasıdır. Kansu ve Uğur (1986), birçok lepidopter türünün larvalarını parazitleyen Venturia canescens (Grav) in konukçu Ephestia kuehniella ile birlikte tutulma süreleri, konukçu:parazitoit oranı ve parazitoitin yumurtadan ergine kadar olan gelişme süresi incelenmiştir. Denemeler 25+2 o C sıcaklık ve %60 nemde gerçekleşmiştir. Araştırma sonucunda parazitoit: konukçu oranı 1:10 ve her parazitoit ve konukçunun birlikte tutulma süresinin 3 saat olması durumunda çok sayıda parazitoit çıkışı olduğu 10

belirlenmiştir. Parazitoit V. canescens in gelişme süresinin ortalama 20 25 günde tamamlandığı saptanmıştır. Brower (1988), tarafından yapılan araştırmada 25 o C ve % 40 100 orantılı nemde yer fıstığı üzerinde yetiştirilen C. cautella (Ephestia cautella) ve Plodia interpunctella nın önemli bir parazitoiti olan Trichogramma pretiosum (Riley) in, parazitleme gücü belirlenmiştir E. cautella üzerinde ortalama parazitleme oranı % 41.7 P. interpunctella üzerinde ortalama parazitleme oranı % 57.4 olarak bulunmuştur. Leather (1988) ise, gerçek doğurganlığın doğada belirlenmesi durumunda potansiyel doğurganlık ile gerçek doğurganlık arasındaki farkın daha fazla olabileceğini bildirmektedir. Trudeau and Gordon (1989), V. canescens in Ephestia cautella (Walker) (Lepidoptera: Pyralidae) larvalarında 24 saatlik bir sürede maksimum 22 adet, yaşamı boyunca ise maksimum 251 adet birey meydana getirdiğini bildirmektedirler. Ayrıca V. canescens erginlerinin maksimum 23 gün yaşayabildiklerini bildirmektedirler. Harvey and Thompson (1995), V. canescens in ağırlığının konukçu türüne ve konukçu dönemine göre değiştiğini, parazitoit büyüklüğü ile parazitoitin ovariollerindeki olgunlaşmış yumurta sayıları arasında pozitif bir koleresyonun olduğunu belirlemişlerdir. Sait vd. (1995), V. canescens in genç dönem Plodia interpunctella (Hübner) (Lepidoptera: Pyralidae) larvalarına saldırıyı pek tercih etmediklerini, saldırı olması durumunda ise parazitoitin konukçuyu elde etme süresinin uzadığını bildirmektedirler. Bununla birlikte genç dönemde parazitlenen larvalarda parazitoit gelişiminin büyük ölçüde tamamlanamadığını, parazitoitin gelişimini tamamlayarak başarılı bir çıkış yapması durumunda gelişme süresinin uzadığını ve çıkış yapan bireylerin daha küçük olduğunu bildirmektedirler. 11

Harvey vd. (1996), V. canescens için parazitizmde konukçu kalitesini belirlemede konukçu büyüklüğünün doğrudan bir etki yapmadığını bildirmişlerdir. Genç dönemde parazitlenen P. interpunctella larvalarının gelişme sürelerinin uzadığını ve bu larvaların olgun dönemde parazitlenen larvalara oranla daha fazla beslendiklerini, bu durumda parazitoit ağırlığında artışa neden olduğunu bildirmektedirler. Mark and Kidd (1996), parazitoitlerde doğurganlığı; gerçek ve potansiyel doğurganlık olarak ikiye ayırarak incelemişlerdir. Araştırıcılar gerçek doğurganlığı, bir dişinin yaşamı boyunca bıraktığı veya ürettiği birey sayısı olarak ifade etmişler ve yeteri miktarda konukçu verilerek yaşamı boyunca bıraktığı gerçek yumurta sayısı ile belirlenebileceğini bildirmektedirler. Yine aynı araştırıcılar, potansiyel doğurganlığı, bir dişinin üretebileceği maksimum yumurta sayısı olarak ifade etmişler ve ovariollerin disseksiyonu ile bu sayının belirlenebileceğini bildirmektedirler. Bu araştırıcılar, gerçek doğurganlığın genelde potansiyel doğurganlığın altında olduğunu bildirmektedirler. Sait vd. (1997), Parazitoit V. canescens in konukçu P. interpunctella nın farklı dönemlerindeki parazitleme oranı belirlenmiştir. Araştırmaya göre V. canescens, birinci dönem larvalarını parazitleyemediği saptanmıştır. Ancak 2., 3., ve 5. dönem larvalarını parazitleyebildiği belirlenmiştir ve 2., 3., ve 5. dönem larvalarda sırasıyla parazitleme oranının da artış gösterdiği bildirilmiştir. Wiedenmann vd. (1997), parazitoit Venturia canescens in Pyralidae familyasından birçok konukçuyu parazitleyebildiği, parazitoitin gelişme süresi, yaşam süresi ve yumurta veriminin konukçu türüne olarak bağlı olarak değişebildiğini bildirilmişlerdir. Sait vd. (1997), Soliter endoparazitoid V. canescens in laboratuvar konukçusu Plodia interpunctella nın tüm larva dönemlerini parazitleyebildiğini ancak, beşinci dönem larvalarda parazitleme oranının daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Farklı dönem larvaların aynı anda konukçuya sunulması durumunda da yine 5. dönem larvaların daha fazla tercih edilerek parazitlendiği saptanmıştır. 12

Prozell vd. (1998), tarafından yapılan araştırmada Trichogramma sp. nin biyolojisi 3 farklı konukçu üzerinde E. kuehniella, Sitotroga cerealellla ve Plodia interpunctella üzerinde incelenmiştir. E. kuehniella üzerinde yetiştirilen Trichogramma türlerinde sadece erkek birey meydana gelmiştir. Farklı konukçular üzerindeki parazitoitlerin ergin yaşam süreleri arasında bir fark gözlemlenmemiştir. Konukçu E. kuehniella yumurtalarında ortalama 1.16 parazitoit meydana gelirken, diğer 2 konukçu türü için bu değer ortalama 1 olarak bulunmuştur. Bayram ve Özkan (1998) ise, 25 o C sıcaklık, % 60 70 orantılı nemde V. canescens erginlerinin ungüvesinin son dönem larvaları üzerinde 9 12 gün yaşadıklarını bildirmektedirler. Ayrıca V. canescens in iç üreme sisteminde konukçu verilen ve verilmeyen bireylere yaşa bağlı olarak görülen morfolojik değişimler incelenmiştir. Herbir ovaryum 7 12 arasında değişen ovariyol içermektedir. Ovaryumdaki ovariol sayısını konukçu verilen ve verilmeyen bireylerde yaşa bağlı olarak değişmediği görülmüştür. Konukçudan yeni çıkmış V. canescens in herbir lateral oviduktunda ortalama 17 yumurta sayılmıştır. Konukçu verilen bireylerde lateral oviduktaki yumurta sayısının 6. güne kadar azaldığı, 6. günden sonra 9. ve 12. günlerde tekrar arttığı gözlemlenmiştir. Konukçu verilmeyen bireylerde ise lateral oviduktaki yumurta sayısının 6. güne doğru önemli bir şekilde arttığı gözlemlenmiştir. Ayrıca konukçu verilmeyen bireylerde ovariollerin uç kısımlarında ilerleyen günlerde oosit emilmesinin de başladığı belirlenmiştir. Hemerik and Harvey (1999), P. interpunctella nın önemli bir parazitoiti olan V. canescens in konukçunun tüm dönemlerini parazitleyebildiği bildirilmiştir. Ancak erken dönem larvaları parazitlenmesi ile ortaya çıkan parazitoitlerin gelişme sürelerinin uzun, ergin büyüklüklerinin de küçük olduğu belirlenmiştir Harvey vd. (2001), Bu çalışmada, konukçu ve besinin soliter endoparasitoid olan Venturia canescens üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Araştırmada parazitoite değişen periyotlarda günlük olarak 200 adet beşinci dönem Plodia interpunctella larvası ve besin sağlanmıştır. V. canescens in synovigenik bir parazitoit olduğu ve konukçudan 13

çıkış yapan parazitoitlerin ilk birkaç günden sonra ovariollerindeki yumurtaları olgunlaştırmaya devam ettiği bildirilmiştir. Ayrıca ergin dönemde beslenen parazitoitlerin daha uzun yaşam süresine sahip olduğu ve beslenen parazitoitlerin besin verilmeyen ergin parazitoitlere göre daha fazla yumurta verimine sahip olduğu saptanmıştır. Lucas vd. (2002 ), Parazitoit Encarsia pergondiella ve konukçusu Bemasia argentifoili ile yapılan çalışmada parazitoitin konukçu büyüklüğüne bağlı olarak parazitleme oranları belirlenmiştir. Parazitoitin konukçunun tüm dönemlerini parazitlediğini ancak ikinci, üçüncü ve dördüncü dönem larvalarda parazitleme oranı birinci dönem larvalara oranla daha yüksek bulunmuştur. (% 96.3 - % 69.4) Birinci dönem konukçulardan çıkış yapan parazitoitlerin ortalama gelişme süresi; ikinci, üçüncü ve dördüncü dönem konukçulardan çıkış yapan parazitoitlerin ortalama gelişme sürelerine göre önemli ölçüde uzun bulunmuştur. (14.9 11). Konukçunun birinci ya da dördüncü dönem larvaları parazitlendiğinde meydana gelen dişi bireyler diğer dönemlerin parazitlenmesi ile ortaya çıkan dişi bireylere oranla daha küçük bulunmuşlardır. Heinlein vd. (2002), tarafından P. interpunctella nın depolanmış tarım ürünlerine, kuruyemiş, kurutulmuş meyveler, kakao taneleri gibi gıda üretiminde kullanılan hammaddelere zarar verdiği bildirilmiştir, ayrıca parazitoit Venturia canescens in P. interpunctella nın önemli bir doğal düşmanı olarak bildirilmiştir. 2.3. Besinin Parazitoit Gelişimi Üzerindeki Etkileri Besinin parazitoit gelişimi üzerindeki etkilerini açıklayan birçok araştırmaya rastlanmıştır. Bunlardan bazıları aşağıda sunulmuştur Beck and Campadelli (1973), birçok tachinid parazitoitin laboratuar konukçusu olan Galleria mellonella (L) nın laboratuar koşullarında yetiştirilmesinde yapay bir besin ortamından yararlanılmıştır. Bu besin ortamında S. D. Beck tarafından düzenlenen bal, gliserin, su, hububat ve balmumunun yanı sıra bactoyeast özü, kolesterol askorbik asit, 14

sakroz (D+) ve Niphogin (metil 4 hydrobenzoate) eklenmiştir. Bu besin ortamında yetiştirilen parazitoit larvaların ortalama 32 gün içinde gelişimini tamamladıkları bildirilmiştir. Yumurtadan ergine kadar olan gelişme süresinin ise 51 61 gün arasında değiştiği ifade edilmiştir. Campadell and Barlotti (1986), Parazitoit Pseudogonia rufifron Wied. (Dipt. Tachinidae) laboratuar konukçusu Galleria mellonella farklı yapay besin ortamlarında yetiştirilmiştir. (450 gr balmumu, 150 gr eritilmiş balmumu) Parazitlenmiş olan konukçular bu besin ortamlarına aktarılmıştır. Araştırma sonucunda parazitoit pupaların ağırlığı ve çıkış oranları değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre araştırıcılar en iyi besin ortamının 150 gr eritilmiş balmumu olduğunu önermişlerdir. Mackauer (1986); Sequeria and Mackauer (1992), koinobiont bir parazitoit ile konukçu ilişkisinde parazitoitin kalitesi büyük oranda konukçunun beslenme oranına ve parazitizm sırasında konukçunun büyüme kapasitesine bağlı olduğunu bildirmektedirler. O Neill and Skinner (1990), parazitoit türlerinin ovariollerindeki olgunlaşmış yumurta sayısının ve bu yumurtaların büyüklüğünün dişi parazitoitin büyüklüğü ile ilişkili olduğunu bildirmişlerdir. Roseheim and Rosen (1992), bu sonucun parazitoitin besin tüketimi ile ilgili yapılan modelleme çalışmalarında önemli olduğunu, çünkü büyük dişi parazitoitlerin küçük dişi paraitoitlere göre daha fazla yumurta verimine sahip olabileceğini ve bu durumunda parazitoit için bir avantaj olduğunun ifade etmişlerdir. Rodrigues vd. (1991), kuru mısır (4), buğday embriyosu (1) ve bira mayası (1) olarak oluşturulan besin karışımının Ephestia kuehniella için uygun bir besin ortamı olduğunu saptamıştır. Ayrıca araştırıcılar Trichogramma nın kitle üretimi için E. kuehniella nın bu besin ortamında yetiştirilmesini uygun bulmuşlardır. Steinberg vd. (1993), Konukçu bitkinin parazitoit Lysiphlebus testaceipes nın bazı biyolojik özelliklerine etkisinin belirlendiği çalışmada salatalık ve pamuk üzerinde beslenen konukçu Aphis gossypii yi parazitleyen parazitoitlerin gelişme sürelerinin, 15

çıkış oranlarının, konukçuyu tercih etme oranlarının ve doğurganlığının önemli ölçüde etkilendiğini bildirmiştir. Harvey and Thompson (1994), V. canescens in gelişme süresi, ergin büyüklüğü ve ölüm oranlarının; konukçu türüne, konukçunun dönemine, farklı besinlerde beslenerek gelişimini tamamlayan konukçuya göre ve her bir konukçudaki parazitoit sayısına göre değiştiğini bildirerek parazitizmdeki kalitenin konukçunun statik bir özelliği olmadığını, kalitenin çevre faktörleri ve konukçu ile ilişkili birçok faktöre göre farklılık gösterdiğini bildirmişlerdir. Özkan vd. (2005), tarafından Chelonus oculator (Panzer) ile farklı iki konukçu besin ortamında gerçekleştirilen süperparazitizm çalışmasında konukçu besinin parazitoitin gelişme süresine etkisi belirlenmiştir. Bir kere parazitlenen parazitoitlerden çıkış yapan parazitoitlerin gelişme süresi un-kepek karışımında, Wyniger (1974) tarafından önerilen besin ortamına göre daha uzun bulunmuştur. Benzer şekilde konukçu Ephestia kuhniella nın gelişme süresi de un-kepek karışımında daha uzun bulunmuştur. Parazitleme sayısının artması un-kepek karışımında parazitoitin gelişme süresini etkilemezken, Wyniger (1974) tarafından önerilen besin ortamında, 2 ve 3 kere parazitletilen konukçulardan çıkış yapan parazitoitlerin gelişme süreleri, 1 kere parazitletilen konukçulardan çıkış yapan parazitoitlerin gelişme sürelerinden önemli ölçüde uzun bulunmuştur. 16

3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Çalışmanın ana materyalini parazitoit olarak soliter, endoparazitoit, synovigenik, koinobiont larva parazitoiti Venturia canescens (Grav.) (Hym: Ichneumonidae), parazitoitin konukçuları olarak ise Ephestia kuehniella Zell. (Lep.: Pyralidae), Ephestia cautella Wlk. (Lep. : Pyralidae), Plodia interpunctella Hübn. (Lep.: Pyralidae). ve Galleria mellonella Linn. (Lep.: Galleridae) oluşturmuştur. Denemelerde kullanılan diğer materyaller cam tüp (1 x 17 cm) cam petri (5 ve 8 cm ve 11 cm çaplı), plastik kap (15 x 20 x 7.5 cm), plastik küvet (27 x 37 x 7 cm), alkol, cam kavanoz (1 litrelik), ışık düzeni (16 saat aydınlık 8 saat karanlık), klima, termostat, oda tipi nemlendirici, etüv, hassas terazi, aspiratör, stereomikroskoptur. 17

Venturia canescens Gravenhorst 1829 Araştırmada kullanılan Venturia canescens (Grav.) A.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nde 1995 den beri kültürü yapılan Biyolojik Mücadele laboratuvarından sağlanmıştır (Şekil 3.1.). Şekil 3.1. Venturia canescens ergini (www.biomserv.univ-lyon1.fr) Sistematikteki yeri Takım: Hymenoptera Familya: Ichneumonidae Cins: Venturia (=Devorgilla, Nemeritis) Tür: Venturia canescens (Gravenhorst) 18

Ephestia kuehniella Zeller 1879 Denemelerde kullanılan Ephestia kuehniella Zell. A.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nde 1985 den beri kitle üretimi yapılan Biyolojik Mücadele Laboratuvarından sağlanmıştır (Şekil 3.2.). Şekil 3.2. Ephestia kuehniella ergini. (www.unict.it) Sistematikteki yeri Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae Cins: Ephestia Tür: Ephestia kuehniella Zeller Yayılışı İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya, İsviçre, Almanya, İsveç, Avrupa; Türkiye (İzmir, Aydın, Rize, Ordu, Amasya, Mardin, Urfa) (Ertürk, 1963). Konukçuları Un, Şehriye, Yulaf, İrmik, Buğday, Pirinç, Mısır, Kepek, Makarna, İncir, Kuru Üzüm, Erik Kurusu, Ayçiçeği, Şeftali Kurusu, Armut, Elma Kurusu, Ceviz içi, Fındık ve İç badem (Ertürk, 1963). 19

Ephestia cautella Walker 1863 Denemelerde kullanılan Ephestia cautella Walker A.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nde depo zararlıları laboratuarından 2000 yılında elde edilmiş ve Biyolojik Mücadele Laboratuvarlarında kültüre alınmıştır (Şekil 3.3.). Şekil 3.3. Ephestia cautella ergini (Orijinal) Sistematikteki yeri Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae Cins: Ephestia (=Cadra) Tür: Ephestia cautella Walker Yayılışı: Merkezi Avrupa, Yunanistan, İtalya, Sicilya, Fransa, Portekiz, İspanya, İsviçre, Almanya, İngiltere, Rusya, Çin, Japonya, Tunus, Cezayir, Yeni Zelanda, Brezilya, Avusturalya ve Türkiye (İzmir, Manisa, Aydın, Denizli, Muğla ve Malatya) (Ertürk, 1963) Konukçuları: Kuru incir, Kuru üzüm, Kakao, Çam fıstığı, Fındık, İç badem, Yer fıstığı, Armut, Elma, Kayısı, Dut kurusu vb.(ertürk, 1963). 20

Plodia interpunctella Hübner 1813 Denemelerde kullanılan Plodia interpunctella Hübner A.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nde 2000 yılından bu yana Biyolojik Mücadele Laboratuvarlarında kültüre alınmıştır (Şekil 3.4.). Şekil 3.4. Plodia interpunctella ergini (www.uark.edu) Sistematikteki yeri Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae Cins: Ephestia Tür: Plodia interpunctella Hübner Yayılışı Almanya, Portekiz, Avrupa, İngiltere, Yunanistan, Tunus, Cezayir, Hindistan, Çin, Avusturalya, Kanada, Türkiye (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, Muğla, Bursa) (Ertürk,1963). Konukçuları Kuru İncir, Kuru Üzüm, İç fındık, Kakao, Çam fıstığı, Ceviz içi, Çikolata, Susam, Armut, Elma, Vişne, Kızılcık Kurusu, Mısır, Buğday, Şehriye, Nohut, Börülce (Ertürk, 1963). 21

Galleria mellonella Linnaeus 1758 Denemelerde kullanılan Galleria mellonella Linn. A.Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü arıcılık kürsüsünde 2002 yılında alınarak Bitki Koruma Bölümü nde Biyolojik Mücadele Laboratuvarlarındaki etüvde kültüre alınmıştır (Şekil 3.5.). Şekil 3.5. Galleria mellonella ergini. (Orijinal) Sistematikteki yeri Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae Cins: Galleria Tür: Galleria mellonella Linnaeus Yayılışı ve Konukçuları Ülkemizde ve dünyada arı yetiştiriciliği yapılan bölgelerde arı kovanlarında, peteklerde ve depolanmış balmumunda oldukça zararlı olduğu belirtilmektedir. Larvalar; peteğin mumlu kısmını yiyerek galeri açarlar ve petek gözlerini tahrip ederler, ayrıca ağ örerek ve siyahımtırak pislikler bırakarak peteklerin tekrar kullanılmasına engel olurlar. Böylece arı kovanının zayıflamasına ve ürün kalitesinin düşmesine neden olmaktadırlar (Esin, 1990). 22

3.2. Yöntem 3.2.1. Parazitoit Venturia canescens (Grav.) in üretimi Parazitoit V. canescens in yetiştirilmesinde Özkan (1999) un önerdiği yöntem kullanılmıştır. Bu amaçla parazitoitin konukçusu olarak E. kuehniella kullanılmıştır. E. kuehniella nın yetiştirilmesinde besin olarak 2:1 buğday unu-kepek karışımından oluşan besin kullanılmıştır. Yetiştirme ortamı olarak da 25±1 C sıcaklık, % 60-70 orantılı nem koşulları uygulanmıştır. Parazitletmede parazitoite son dönem E. kuehniella larvaları sunulmuştur. Konukçu içerisinde gelişimini tamamlayarak çıkış yapan ergin parazitoitler ise 25±1 C sıcaklık, % 60-70 orantılı nem, 16 saat aydınlık 8 saat karanlık koşullarının sağlandığı iklim odalarında bal sunularak beslenmiştir (Şekil 3.6.). Şekil 3.6. Venturia canescens in üretimi (Orijinal) 3.2.2. Venturia canescens in konukçularının üretimi Denemelerde konukçu olarak Ephestia kuehniella, Ephestia cautella, Plodia interpunctella, Galleria mellonella üretimi gerçekleştirilmiştir. 23

3.2.2.1. Ephestia kuehniella (Zell) nın üretimi Konukçu E. kuehniella nın yetiştirilmesinde Özkan (1999) in önerdiği yöntem kullanılmıştır. Yetiştirme ortamı olarak 2:1 oranındaki buğday unu ve kaba buğday kepeği karışımı kullanılmıştır. Konukçunun yetiştirilmesi, 25±1 o C sıcaklık, % 60-70 orantılı nem koşullarının sağlandığı üretim odalarında gerçekleştirilmiştir. Yetiştiricilikte karşılaşılabilecek muhtemel bulaşmaları önlemek amacıyla kullanılacak besinler 60 o C sıcaklığa ayarlı bir etüvde 24 saat süre tutulmuştur. E. kuehniella nın yetiştirilmesinde kullanılan diğer materyaller (plastik kaplar, tülbent, petriler, fırça ve yumurtlatma kapları) ise % 1 sodyum hipoklorit ile dezenfekte edilmiştir. İçerisinde 750g steril besinin bulunduğu 27 x 37 x 7 cm boyutlarındaki plastik küvetlerin içerisine yaklaşık 2000 adet E. kuehniella yumurtası homojen olarak dağıtılmış ve üretim odasında gelişmeye bırakılmıştır (Şekil 3.7.). Gelişmesini tamamlayarak çıkış yapan erginlerin toplanmasında bir aspiratörden faydalanılmıştır. Ergin bireylerden yumurta elde edilmesinde ise etrafı tüller ile kaplı yumurtlatma kapları ve samur bir fırçadan yararlanılmıştır. E. kuehniella kültüründe karşılaşılabilecek olumsuzlukları önlemek amacıyla konukçu yumurtaları depolanmıştır. Bu amaçla, yumurtalar Kılınçer vd. (1990) nin önerdiği yönteme göre +4 o C sıcaklığa ayarlı buzdolabında depolanmıştır. Şekil 3.7. Konukçu Ephestia kuehniella (Zell.) nın üretimi (Orijinal) 24

3.2.2.2. Ephestia cautella (Walker) nın üretimi Denemelerde konukçu olarak kullanılan, Ephestia cautella nın yetiştirilmesi 25±1 o C sıcaklık, % 60-70 orantılı nem, 16 saat aydınlık, 8 saat karanlık koşullarındaki iklim odalarında gerçekleştirilmiştir. Konukçu E. cautella besini olarak Wyniger (1974) in Galleria mellonella için önerdiği besin ortamı değiştirilerek kullanılmıştır. Bu amaçla buğday kepeği, mısır unu: kuru maya: bal: süt tozu ve gliserin (2: 1: 0.25 : 0.50 : 0.25 ve 0.25) oranında karıştırılarak steril edildikten sonra kullanılmıştır. Hazırlanan yapay besin ortamı kullanılmadan önce 60 o C sıcaklığa ayarlı bir etüvde 24 saat süre tutulmuştur. E. cautella nın yetiştirilmesinde kullanılan diğer materyaller (plastik kaplar, fırça ve yumurtlatma kapları) ise % 1 sodyum hipoklorit ile dezenfekte edilmiştir. İçerisinde 300g steril besin bulunduğu 15 x 20 x 7.5 cm boyutlarındaki plastik yetiştirme kapları içerisine yaklaşık 500 adet E. cautella yumurtası homojen olarak dağıtılmış ve üretim odasında gelişmeye bırakılmıştır (Şekil 3.8.). Çıkış yapan erginler bir aspiratör yardımı ile yumurtlatma kaplarına alınmıştır. Kültürün sürekliliğini sağlamak için E. cautella yumurtaları ile her 4 günde bir yeni kültür açılmış Şekil 3.8. Konukçu Ephestia cautella (Walker) nın üretimi (Orijinal) 25

3.2.2.3. Plodia interpunctella Hübn. nın üretimi Denemelerde konukçu olarak kullanılan Plodia interpunctella nın yetiştirilmesi, 25±1 o C sıcaklık, % 60-70 oransal nem, 16 saat aydınlık, 8 saat karanlık koşullarındaki iklim odalarında gerçekleştirilmiştir. P. interpunctella nın yetiştiriciliğinde besin olarak E. cautella besininde olduğu gibi Wyniger (1974) in önerdiği besin ortamından yararlanılmıştır. Hazırlanan yapay besin ortamı kullanılmadan önce 60 o C sıcaklığa ayarlı bir etüvde 24 saat süre tutulmuştur. P. interpunctella nın yetiştirilmesinde kullanılan diğer materyaller (plastik kaplar, fırça ve yumurtlatma kapları) ise % 1 sodyum hipoklorit ile dezenfekte edilmiştir. İçerisinde 300 g steril besinin bulunduğu 15 x 20 x 7.5 cm boyutlarındaki plastik yetiştirme kapları içerisine yaklaşık 500 adet P. interpunctella yumurtası homojen olarak dağıtılmış ve üretim odasında gelişmeye bırakılmıştır. Çıkış yapan erginler bir aspiratör yardımı ile yumurtlatma kaplarına alınmıştır. Kültürün sürekliliğini sağlamak için P. interpunctella yumurtaları ile her 4 günde bir yeni kültür açılmıştır (Şekil 3.9.). Şekil 3.9. Konukçu Plodia interpunctella (Hübn.) nın üretimi (Orijinal) 26