NAFAKA, NAFAKA ÇEŞİTLERİ VE İŞTİRAK NAFAKASI Stj. Av. Cansu MARALAN ERYİĞİT HUKUK BÜROSU / ANKARA 24.11.2016 cansu@eryigithukuk.com
Boşanma kararıyla birlikte evliliğin sona ermesinin yanında, başka sonuçlar da doğmaktadır. Evliliğin sona ermesi asli, müşterek çocuğun velayeti, iştirak nafakası, yoksulluk nafakası, maddi ve manevi tazminata hükmedilmesi ise boşanmanın fer i sonuçlardır. Nafaka; bir kimsenin geçindirmekle, bakıp gözetmekle yükümlü bulunduğu kimseye ya da kimselere, mahkeme kararıyla ödemekle yükümlü olduğu aylıktır. Türk Medeni Kanunu nda dört farklı nafaka çeşidi tanımlanmıştır. Bunlar; Tedbir nafakası; boşanma veya ayrılık davalarının devamı süresince gerekli olan, özellikle eşlerin barınmasına, geçimine, eşlerin mallarının yönetimine ve çocukların bakım ve korunması için hâkim tarafından takdir edilen nafaka çeşididir. 1 Yoksulluk nafakası; boşanma sonucunda yoksulluğa düşecek tarafın, kusurunun karşı taraftan ağır olmaması kaydıyla, diğer taraftan süresiz olarak talep edebildiği nafaka çeşididir. 2 Yardım nafakası; yardım edilmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan altsoy ve üstsoy ile kardeşlere verilmekle yükümlü olunan nafaka çeşididir. Ancak kardeşlerin yardım nafakası verme yükümlülükleri ekonomik durumlarındaki refahlık seviyelerine bağlıdır. Diğer nafaka çeşitlerinin aksine, bu nafaka çeşidi boşanma ya da ayrılık kararı sonucunda veya devam eden boşanma davası sürecinde verilmemektedir. 3 İştirak Nafakası İştirak nafakası, TMK m.182 de belirtildiği üzere, sadece çocuklar adına düzenlenmiştir. 4 Boşanma veya ayrılık durumlarında mahkeme tarafından çocuklara ödenmesine hükmedilen nafaka türüdür. Velayet kendisine bırakılan eş, çocuğun bakım ve eğitim giderlerini karşılamakla yükümlüdür. Ancak, bu nafaka türünde velayet kendisine verilmeyen taraf da çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır. İştirak nafakasının miktarı mahkeme tarafından belirlenir. Bu miktar belirlenirken, çocuğun bakım ve ihtiyaçları ile bu nafakayı ödeyecek kişinin maddi durumu göz önüne alınır. Mahkeme iştirak nafakasına re sen hükmeder. Eğer velayet kendisine bırakılmayan eşin mevcut durumu iştirak nafakasını karşılamaya yetmiyorsa ya da mevcut bir işi olmadığından iştirak nafakasını karşılayamayacak durumdaysa, Yargıtay Kararlarına göre iştirak nafakasına hükmedilemeyecektir. Yargıtay 2.Hukuk Dairesi; 2005/12096 E., 2005/14638 K. ve 24.10.2005 tarihli kararında; Davacı kadının herhangi bir işte çalışmadığı, geçimini annesi ve kardeşlerinin katkısıyla sağladığı, herhangi bir gelirinin olmadığı adına kayıtlı menkul ya da gayrimenkulü bulunmadığı 19.01.2004 tarihli emniyetçe düzenlenen tutanaktan anlaşılmaktadır. Geliri ve malvarlığı 1 (TMK 2001: m.169) 2 (TMK 2001: m.175) 3 (TMK 2001: m.364) 4 (TMK 2001: m.182)
bulunmayan davacı kadının iştirak nafakası ile sorumlu tutulması bozmayı gerektirmiştir. hükmü kurulmuştur. 5 Mevcut çocuk sayısı kadar iştirak nafakasına hükmedilir. Her bir çocuğun mevcut ihtiyaç, bakım ya da eğitim durumuna göre iştirak nafakası miktarı belirlenir. İştirak nafakası, boşanma ya da ayrılık kararının kesinleştiği ve iştirak nafakasına hükmedilen mahkeme kararından itibaren ödenmeye başlanır. Kesinleşen mahkeme kararından itibaren muaccel olan iştirak nafakasına faiz işlemeye başlamaktadır. Hakkında iştirak nafakasına hükmedilen çocuk ergin oluncaya kadar ise ödenmeye devam edilir. Ancak çocuk ergin olduğu halde eğitimine devam ediyorsa ya da kendi geçimini sağlayamayacak durumdaysa iştirak nafakası, yardım nafakasına dönüşerek devam eder. Bu devamlılığın sağlanması için ise, artık reşit olan kişinin ana-babasından yardım nafakası talebinde bulunması gerekir. Nafaka, her ay peşin olarak ve Türk Parası cinsinde ödenmelidir. Mevcut durumun değiştiği aşağıdaki hallerde ise, hâkim istem üzerine ya da gerekli gördüğü hallerde re sen nafaka miktarını düzenleyerek yeniden belirler ya da nafakanın kaldırılmasını hükmeder. Bu haller; 1. Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, 2. Başka bir yere gitmesi, 3. Ana veya babanın ölmesi, 4. Nafakanın arttırılması davası, 5. Nafakanın kaldırılması ya da miktarının azaltılması talebi, 6. Velayetin el değiştirmesi. Yargıtay 3.Hukuk Dairesi; 2012/19324 E., 2012/23389 K. ve 13.11.2012 tarihli kararında, Tarafların gerçekleşen sosyal ve ekonomik durumları, nafakanın niteliği ve müşterek çocuğun artan ihtiyaçları ve nafakaya ilk hükmedildiği tarihten, dava tarihine kadar 5 yıllık bir sürenin geçtiği nazara alındığında takdir edilen iştirak nafakası düşüktür. Bu itibarla, mahkemece yukarıda belirtilen ilkel ve esaslar gözetilerek, TMK nın 4. maddesindeki hakkaniyet ilkesine göre uygun bir nafakaya hükmedilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiştir. hükmü kurulmuştur. 6 Kişinin reşit olması veya çocuğun ölmesi durumlarında ise, iştirak nafakası kendiliğinden sona ermektedir. 5 Yargıtay 2.Hukuk Dairesi; 2005/12096 E., 2005/14638 K., 24.10.2005 6 Yargıtay 3.Hukuk Dairesi; 2012/19324 E., 2012/23389 K., 13.11.2012
İştirak nafakası, boşanma davası devam ederken bu süreçte talep edilebileceği gibi, boşanma davasının sona ermesi ile birlikte sonradan da talep edilebilir. 7 Her iki talepte de Aile Mahkemesi görevlidir. Yargıtay 3.Hukuk Dairesi; 2003/12252 E., 2003/12220 K. ve 14.10.2003 tarihli kararında, velayet kendisine verilmeyen eş, küçük çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır. Bu husus kamu düzenine ilişkin olup tarafların iradesine tabi kılınmamıştır. Dolayısı ile anlaşmalı boşanma ile iştirak nafakası istenmemiş olsa bile sonradan bu istem gündeme getirilebilir. Mahkemece bu yön kabul edilmekle birlikte davacı babanın çocuğun bakım ve gözetimi ( bilerek ve isteyerek ) üstlenmesi ve de ekonomik durumu davacıya göre daha zayıf olan davalı anneden iştirak nafakası istenmesinin haksızlık olduğu yönündeki gerekçe ise yasal dayanaktan yoksun olup kabul edilebilir nitelikte değildir. hükmü kurulmuştur. 8 İştirak nafakası davasında ki yetkili mahkeme ise iki farklı duruma göre değişiklik göstermektedir. Eğer iştirak nafakası, boşanma davası sürecinde talep edilmişse yetkili mahkeme boşanma davasının sürmekte olduğu mahkemedir. Yani eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesi ya da son altı aydır birlikte yaşadıkları yer mahkemesidir. Boşanmadan sonra açılacak iştirak nafakası davalarında ise TMK m.177 ye göre, nafaka alacaklısının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. 9 Yine aynı şekilde iştirak nafakasının arttırılması ya da iştirak nafakasının azaltılması veya kaldırılması davasında da yetkili mahkeme nafaka alacaklısının yerleşim yeri mahkemesidir. Bunun yanında davalının yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. Mahkeme tarafından hükmedilmiş olan iştirak nafakası; ancak on yıl geriye dönük olarak talep edilebilmektedir. On yıl zamanaşımı süresidir. Dolayısıyla on yılı geçmiş olan iştirak nafakası talepleri zamanaşımına uğramaktadır. Aylık nafaka alacağı, öncelikli alacak niteliğindedir. Mahkemenin hükmettiği nafakanın ödenmemesi durumunda, nafaka alacaklısı icra takibi yoluna başvurarak, ödenmemiş nafakanın tahsilini talep edebilmektedir. İştirak nafakası alacakları, ilamlı icra yoluna başvurularak talep edilmelidir. Nafakaya ilişkin kararlara uymayanların cezası, İcra İflas Kanunu md.344 te şu şekilde belirtilmiştir: Nafakaya ilişkin kararların gereğini yerine getirmeyen borçlunun, alacaklının şikâyeti üzerine, üç aya kadar tazyik hapsine karar verilir. Hapsin tatbikine başlandıktan sonra kararın gereği yerine getirilirse, borçlu tahliye edilir. Borçlunun, nafakanın kaldırılması veya azaltılması talebiyle dava açmış olması halinde, ileri sürdüğü sebepler göz önünde bulundurularak, tazyik hapsinin uygulanması bu davanın sonuna bırakılabilir. 7 Yargıtay 2.Hukuk Dairesi; 2000/3329 E., 2000/4860 K., 17.4.2000 8 Yargıtay 3.Hukuk Dairesi; 2003/12252 E., 2003/12220 K., 14.10.2003 9 (TMK 2001: m.177)
Ödenmemiş nafaka borcu için, nafaka alacaklısı İcra Ceza Mahkemesine, nafaka borçlusu için şikâyette bulunmalıdır. İİK md.347 ye göre; şikâyet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer. 10 Nafaka borçlusunun borcunu ödemesi halinde ya da nafaka alacaklısının şikâyetini geri çekmesi durumunda tazyik hapsi sona erer ve nafaka borçlusu tahliye edilir. İİK md.354 te yer alan hükme göre; İcra mahkemesinin bu Bap hükümlerine göre verdiği tazyik veya disiplin hapsine ilişkin karar, kesinleştiği tarihten itibaren iki yıl geçtikten sonra yerine getirilmez. 11 Nafaka şikâyetinde bulunabilmek için öngörülen yasal sürenin geçmesinin ardından ödenmeyen nafaka birikmiş nafaka alacağı sayılır ve icra ceza mahkemesinde ceza davası konusu edilmez. Dolayısıyla tazyik hapsi talebinde de bulunulamaz. Birikmiş nafakalar adi alacak hükmünde olduğu için tazyik hapsine hükmedilemez. Cari nafakalar için ise, tazyik hapsi talebinde bulunulabilir. Ancak bunun için, davanın açıldığı tarihten itibaren ödenmemiş en az bir aylık nafaka borcunun bulunması gerekmektedir. İİK md.353 e göre; nafaka borçlusu icra mahkemesinin verdiği tazyik ve disiplin hapsine ilişkin kararlara karşı, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde itiraz edilebilir. 12 Nafaka borçlusu, ödemediği nafaka miktarı için kendisine yapılan icra takibinden haberdar olduğu andan itibaren nafaka borcunu icra dosyasının bulunduğu ilgili icra müdürlüğünün hesabına yatırmalıdır. İİK md.348 te yer alan hükme göre; bu Bapta yer alan fiillerden dolayı yetkili icra mahkemesi, icra takibinin yapıldığı yerdeki mahkemedir. 13 Sonuç olarak; iştirak nafakası, boşanmanın hükümlerinden biri olarak, TMK tarafından çocuklara tanınmış bir haktır. Dolayısıyla iştirak nafakası yükümlülüğünü yerine getirmemek ciddi cezai sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenle iştirak nafakasının önemine bir kez daha dikkatinizi çekerek yazıma son veriyorum. KAYNAKÇA 8049 Sayılı TMK, 22/11/2001 2004 Sayılı İİK, 9/6/1932 DURAL Mustafa, Tufan ÖĞÜZ, Mustafa Alper GÜMÜŞ. Türk Özel Hukuku; Aile Hukuku. Kazancı Bilişim Teknolojileri İçtihat Bilgi Bankası, www.kazanci.com.tr www.turkhukuksitesi.com www.mevzuat.gov.tr 10 (İİK 1932: md.347) 11 (İİK 1932: md.354) 12 (İİK 1932: md.353) 13 (İİK 1932: md.348)