ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2011-9 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Perge 2010 Haluk ABBASOĞLU Perge Kazı ve Onarım Çalışmaları, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün izniyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi tarafından 15.07-08.09.2010 tarih leri arasında gerçekleştirilmiştir*. Çalışmalarımız üç ana grupta incelenebilir: Batı Nekropolis Kazılar asıl olarak iki ayrı alanda yürütülmüştür. Bunlardan ilki 1997 yılından beri sistematik olarak kazısı yapılan ve maalesef hâlâ kamulaştırılamayan; çok çeşitli ve anıtsal mezarlar içeren özel mülkiyetteki Parsel 169 tur. Kazıların sürdürüldüğü ikinci kısım batı şehir kapısının yaklaşık 500 m. güneyinde bulunan ve Parsel 159 olarak adlandırılan alandır. Parsel 169 da yürütülen kazı ve temizlik çalışmalarının amacı; 2009 yılının Aralık ayında Antalya da meydana gelen şiddetli yağış ve selden dolayı, M9 mezar yapısının güney peribolos duvarının üzerindeki toprak kütlesinin mezar avlusunun içine akması ve batı peribolos duvarı ile güneyinde yer alan kuzey-güney doğrultulu duvarın bir kısmının göçmesi sonucu oluşan durumun ortadan kaldırılmasıydı. Ayrıca, gelecek sezonlarda meydana gelebilecek doğal felaketlere karşı önlemlerin de alınması gerekliydi. Bu kapsamda ilk olarak, M9 un güneybatısındaki sel sonrası biriken toprak temizlenmiştir. M9 un güneyinde, muhtemel bir başka selden sonra, yükselen toprak kütlenin yeni bir tahribata yol açmaması ve bu alanda başka mezar yapılarının ve/veya lahitlerin var olup olmadığının tespiti amacıyla, güney peribolos duvarının hemen güneyinde kazılan 4x4 m. lik açmada, * Kazımız, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün yanı sıra DÖSİMM ve İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırmalar Yürütücü Sekreterliği tarafından parasal yönden desteklenmiştir. Ayrıca Türk Tarih Kurumu, Vehbi Koç Vakfı Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED), Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı ve Türkiye Seyahat Acentaları Birliği nin (TÜRSAB) de katkıları olmuştur. Tüm bu kurum ve yetkililerine teşekkürümüz sonsuzdur. Excavations and Restorations at Perge in 2010 were carried out from July 15 th to September 8 th by the Center for Archaeological Research in Antalya Region with the permission issued by the General Directorate of Cultural Heritage and Museums of the Ministry of Culture and Tourism*. Work in the 2010 campaign can be grouped under three headings: Western Necropolis Excavations at the Western Necropolis were carried out in two main areas. The first is Lot 169, owned by a private person and, unfortunately, still not expropriated. This lot has been under systematic excavation since 1997 and contains a rich variety and high number of tombs. The second area of excavation is Lot 159 located about 500 m. south of the west city gate. Cleaning and excavation work at Lot 169 was aimed at rectifying the damage caused by the heavy rainfall and flooding of December, 2009, when a mass of earth on top of the south peribolos wall of M9, flowed into the courtyard of the tomb and west peribolos wall, causing the north-south wall, to its south, to partially collapse. Preventive measures were necessary for any future natural catastrophes. First, the accumulation of earth in the southwest of M9, due to flooding, was removed. In order to prevent any further damage caused by accumulations during future flooding, and also to inspect the presence of any other tombs to the south M9, a trench of 4x4 m. was excavated right before the south peribolos wall. At * Our excavation was financed by General Directorate of Cultural Heritage and Museums of the Ministry of Culture and Tourism, DÖSİMM and the Istanbul University Administrative Secretariat for Scientific Research. In addition, the Turkish Historical Society, Vehbi Koç Foundation s Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED), the Cultural Awareness Foundation, and Association of Turkish Travel Agencies (TÜRSAB) contributed. I would like to express our gratitude on behalf of the Perge excavation team to all these institutions and their directors. 82
Plan 1 Batı Nekropolis, Parsel 159, 2010 planı (Çiz. N. C. Cihan) Plan 1 West necropolis, Lot 159, Plan in 2010 (Dwg. N. C. Cihan) 0.50 m. derinlikte doğu-batı doğrultulu siyah bir tabaka tespit edilmiştir. Tabakanın içinden çok sayıda kalın cidarlı gri siyah renkte keramik, kemik ve kömürleşmiş ahşap parçaları ile metal ve cam cürufları ele geçmiştir. Bu açmada herhangi bir mezar yapısı, lahit veya mimari kalıntı tespit edilememiştir. Parsel 169 da, yoğun yağmur sonucu oluşabilecek sel sularının tahribatını engellemek için, kazı alanını çevreleyen çitin doğu kısmında, kuzey-güney doğrultulu bir drenaj kanalı açılmış ve daha önceden açılmış olan doğu-batı istikâmetli kuzey ve güney drenaj kanallarına bağlanmıştır. Yine, çitin içerisindeki mezar yapıları arasında yer alan su tahliye kanalları temizlenerek gerekli onarımlar yapılmıştır. Parsel 169 un güneybatısında, Yurtpınar yolunun batı kısmında, 2977 no. lu parselde figürlü bir mermer lahit bulunduğu ihbarı üzerine, burada bir sondaj yapılması uygun görülmüştür. Seviye inme çalışmalarında üst kotta çok sayıda mermer lahit parçası ele geçmiş ve tamamı belgelenerek kazı deposuna kaldırılmıştır. Sondajın doğu kısmında yüzeyden -0.70 m. de bir duvar, -0.80 m. de ise duvarın batı bitişiğinde bir podyum ortaya çıkmaya başlamıştır. -1.20 m. derinliğe kadar sürdürülen kazı çalışmaları neticesinde, korunagelen yapıda şimdilik iki evre tespit edilmiştir. Yapının mimari özellikleri ve ele geçmiş olan lahit parçaları, kalıntıların podyum tipinde anıtsal bir mezar yapısına ait olduğunu göstermektedir. Yapının Roma İmparatorluk Dönemi ne ait olması gerektiği, bulunduğu alanın genel kontekstinden anlaşılabilmektedir. Yapının çizimi yapılmış, fotoğraflanarak kapatılmıştır. Batı Nekropolis Parsel 159 daki çalışmalar güney açmada sürdürülmüş (Plan 1), 2009 sezonundan varlığı bilinen mezar sıralarını ortaya çıkarmak amacıyla -0.50 m., a black layer, extending in the east-west direction, was uncovered. The layer contained numerous shards of thick-walled grey black ceramics, bones and carbonized wood fragments, as well as metal and glass slag. No tomb architecture, sarcophagus or architectural remains were identified in this trench. As a further measures to prevent flood damage, another drainage channel, in the north-south direction to the east of the fence was dug and joined with east-west channels, running to the north and south of the fence. In addition, drainage channels inside the trench were cleaned and repaired. A notice was made for the discovery of a sarcophagus in Lot 2977, located to the northwest of Lot 169, and to the west of the road to Yurtpınar. It was determined to excavate a sounding there. As the level was lowered, the upper parts revealed numerous fragments of marble sarcophagi, all of which were documented and taken to the excavation s storerooms. In the east part of the sounding, a wall started to appear at -0.70 m. and later, a podium, adjoining the wall, at -0.80 m., was also found. Excavation was continued down to -1.20 m. level and two phases were identified in the preserved structure. Architectural features and fragments of sarcophagi indicated a podium-type monumental tomb structure. Its date in the Roman Imperial period was inferred from its context. Drawings were made, photographs were taken, and then covered with earth again. Work in Lot 159 continued in the south trench (Plan 1) focusing, in the west part, to expose the rows of tombs whose existence were recorded in the 2009 campaign. This year s work revealed five ostotheks (Os.06, Os.07, Os.08, Os.09, Os.10), three cremation burials (Kr.04, 83
Res. 1 Batı Nekropolis, Parsel 159, 2010 kazısıyla açığa çıkan ostothekler Fig. 1 West necropolis, Lot 159, ostotheks uncovered in 2010 Res. 2 Batı Nekropolis, Parsel 159, kazı ve temizlik sonrası genel görünüm Fig. 2 West necropolis, Lot 159, general view after excavation and cleaning work açmanın batısında yoğunlaşmıştır. Çalışmaların sonucunda beş adet ostothek (Os.06, Os.07, Os.08, Os.09, Os.10), üç adet kremasyon gömü ( Kr.04, Kr.05, Kr.06) ve yedi adet lahit ( L94, L95, L96, L97, L98, L99, L100 ) açığa çıkarılmıştır. Kremasyon gömülerin tümü, L89 kodlu lahdin güneyinde, yan yana dizilmiş olarak ele geçmişlerdir. Gömülerin hepsi yuvarlak karınlı ve dibe doğru daralan pişmiş toprak bir kap içine yapılmıştır. Bu tür kapların benzerlerine daha önceki senelerde 159 no. lu parselde yapılan kazılarda ulaşılmıştır. Lahit ve ostothekler, Os.10 un mermer olması dışında, daha önce de örneklerine rastlanan kireçtaşından, dikdörtgen formlu bir tekneye sahip, akroterli (L.99, L.100) ya da akrotersiz (L94, L95, L 96, L97, L98) beşik çatılı yerel tipte lahitlerdir. Lahitlerden sadece L99 un teknesinin doğu kısa kenarında sekiz satırlık Eski Yunanca yazıt vardır. Ostotheklerden sadece ikisi (Os.06 ve Os.09), lahitlerin ise biri (L95) soyulmadan günümüze gelebilmiştir (Res. 1-2). Bu çalışmalar esnasında, 2006 ve 2007 senesindeki kadar yoğun Sagalassos malları ve kesik kemikler ele geçmemiştir. Ancak pişirme kapları, amphoralar ve unguentarium parçalarında yoğun bir artış görülmüştür. Kazı çalışmasının ardından tüm alan fotoğraflanmış, mezarların plan, cephe ve kesit çizimleri yapılmıştır. Sütunlu Cadde Çalışmalar her iki caddenin kesiştiği kavşağın kazılmamış kuzeybatı yarısında, özellikle burada bulunan ve şimdilik bir çeşme yapısı olduğu düşünülen yapı Kr.05, Kr.06), and seven sarcophagi (L94, L95, L96, L97, L98, L99, L100). All cremation burials were uncovered, side by side, to the south of sarcophagus L89. They all had been placed within terracotta vessels, having round bellies tapering toward the bottom. Similar vessels were also uncovered in Lot 159. Sarcophagi and ostotheks, except for Os.10 which is of marble, were all of limestone, and all had a rectangular basin with a pitched roof and with (L99, L100) or without (L94, L95, L96, L97, L98) acroteria. All were of a local type. Only sarcophagus L99 had an eight-line inscription in ancient Greek on its east short side. Only two ostotheks (Os.06 and Os.09) and one sarcophagus (L95) had not been robbed (Figs. 1-2). In the course of the excavations, Sagalassos ware and cut bones were not uncovered as extensively as in 2006 and 2007. However, fragments of cooking ware, amphorae and unguentaria increased significantly in quantity. Following the excavation, the entire area was photographed, and plans, with elevations and cross-sections of tombs were drawn. Colonnaded Street Excavations concentrated in the previously unexcavated northwest quadrant of the crossroads and, particularly around the structure thought to be a fountain. The eastwest sewage channel, identified in 2009, was cleaned again and left exposed, and a female head of marble was found. Work progressed northward along the east façade of a potential fountain structure, uncovering various 84
Res. 3 Sakallı ve orta yaşlı bir kişiyi betimleyen bronz aplik Fig. 3 Bronze applique depicting a bearded and middle-aged man Res. 4 Bir kesik alınlığın Helios kabartmalı parçası Fig. 4 A fragment of brokenpediment with Helios relief çevresinde yoğunlaşmıştır. Kuzeye doğru başlatılan çalışmalarda 2009 yılında tespit edilen, doğu-batı doğrultulu atık su kanalı tekrar temizlenip ortaya çıkarılmış, burada mermerden kırık ve eksik bir kadın başı bulunmuştur. Muhtemel çeşme yapısının doğu cephesi takip edilerek, kuzeye doğru devam eden kazıda, çeşitli heykel parçaları yanında, kireçtaşından, yerel üslubun çok belirgin olduğu bir herme/büst, yazıtlı bir heykel kaidesi ve çeşme yapısına ait olduğu düşünülen yarım alınlık parçası bulunmuştur. Yanık dolgudan oluşan bu taban içerisinde, kaliteli bir işçilik gösteren, sakallı ve dalgalı saçlı, orta yaşlı bir erkeğe ait bronz kabartma-aplik ve ona ait bronz parçalar ortaya çıkarılmıştır (Res. 3). Kuzeye doğru ilerlendikçe doğu-batı doğrultulu geç dönem duvarının hemen kuzeyinde, kireçtaşından bir kesik alınlığın köşe bloğu tespit edilmiştir. Çeşme yapısına ait olduğu düşünülen, bu alınlığın iç kısmında; kabartma büst olarak, pelerinli ve ışın taçlı bir Helios, ön cephede ise canorus üfleyen, sol elinde dümen tutan kanatlı triton kabartması yeralmaktadır (Res. 4-5). Alanda, kazıyla birlikte yapılan düzenleme çalışmalarıyla muhtemel çeşme yapısının doğu kenarı kısmen açılmıştır. Yapı girişinin hemen kuzeydoğusunda, cadde tabanı seviyesine yakın bir bölümde Sarhoş Dionysos ve Satyros heykel grubu olarak bilinen eserin Dionysos u ve Satyros un tanrının omuzuna attığı kolunun da koruna geldiği bronz kabartma varyasyonu ele geçmiştir. Ayrıca, muhtemel çeşme yapısının olası doğu girişi önünde yoğun heykel parçaları buluntularıyla karşılaşılmıştır. Burada tanrıça Isis veya Isis rahibesine ait ol duğu düşünülen mermerden bir kadın başı (Res. 6) ve Aphrodite olması muhtemel, mermerden tüme yakın Res. 5 Bir kesik alınlık parçasının Triton kabartmalı yan kısmı Fig. 5 Lateral side of the broken-pediment with Triton relief statue fragments, including a limestone Herme in a local style, an inscribed statue base along with half a pediment possibly belonging to the fountain. In a floor of burnt filling, was a bronze appliqué relief of a middle-aged man with beard and curly hair, the appliqué and fragments, were of high quality workmanship (Fig. 3). Progressing further north, directly north of the late period wall in the east-west direction, was the corner block belonging to a broken-pediment of limestone. On the exterior of this pediment, thought to belong to the fountain s structure is a relief bust of Helios with a radiating crown and wearing a mantle; on the front side is a winged triton blowing a canorus and holding a rudder in his left hand (Figs. 4-5). Together with the arrangement work in the area, the east side of the potential fountain was exposed partially. Right 85
Res. 6 Mermerden Isis? ya da Isis rahibesi? heykelinin başı Fig. 6 Marble statue head of Isis? or her priestess? Res. 7 Kuzey-güney doğrultulu Sütunlu Cadde, kazı sonrası genel görünüm Fig. 7 North-south colonnaded street, general view after excavations ideal bir kadın başı bulunmuştur. Batı galerideki ana kavşaktan sonraki 1. postamentin çevresinin açılması ile muhtemel çeşme yapısının hemen kuzeyinde, tuğla ve moloz taşlardan oluşturulmuş, kuzey-güney yönlü paralel iki duvar sırası açığa çıkarılmıştır (Res. 7). Bu duvarlardan iyi korunan ve daha kuzeyde olanının üst bölümünde devşirme olarak kullanılmış porfirden bir heykel başı bulunmuştur. Söz konusu duvarda kullanılmak üzere keski ile baş kısmı uzunlamasına ortadan ikiye bölünen eser, Roma Dönemi nde arkaik üslupla (arkaizan) yapılmış bir Dionysos Herme si olmalıdır. Bu alanda ayrıca çok sayıda unguentarium parçaları tüme yakın olarak ele geçmiştir. Z Yapısı Perge kuzey-güney doğrultulu sütunlu caddenin 1. batı insulasında yer alan Z Yapısı kazılarına ilk olarak 2008 yılında başlanmış, bu yıl da çalışmalar, 4 no. lu mekânın güneyinde sürdürülmüştür. Bu alanın kazılmasındaki amaç; 1. batı insulanın doğu kısmında, kuzey-güney doğrultulu sütunlu caddenin galerisine açılan 1-4 no. lu mekânlar ile bu alanın mimari bağlantısının tespit edilmesi ve yapının niteliğinin saptanmasıydı. Buradaki kazı çalışmaları sonucunda; 4 no. lu mekânın güneyindeki 5 no. lu mekânın 6.20x4.50 m. ölçülerinde, kuzey-güney doğrultulu dikdörtgen bir plana sahip olduğu ve tabanının opus sectile, pişmiş toprak döşeme levhaları ve mozaik döşemeyle kaplandığı tespit edilmiştir. Kuzey, doğu ve güneyde yerel kireçtaşı to the northeast of the entryway to the structure, was a bronze relief variation of the Drunken Dionysos and Satyros statue group; the Dionysos and the arm of Satyros putting his arm around the deity s shoulder have been preserved. There were extensive statue fragments uncovered before the possible east entryway of the potential fountain. A marble female head, possibly belonging to Isis or a priestess of Isis (Fig. 6), and an idealized female head of marble, almost preserved in its entirety, and possibly of Aphrodite, were uncovered here. Excavating around the first postament after the crossroads and in the west gallery, were two parallel walls built with rubble and brick, extending in the north-south direction, and directly to the north of the potential fountain (Fig. 7). The better preserved northern wall contained a porphyry head, reused in its upper part. The head had been divided into two longitudinally sections, using a chisel so it could be used a wall. It likely belonged to an archaizing Dionysos Herme from the Roman period. Numerous fragments belonging to almost intact unguentaria were also uncovered in this area. Building Z Building Z located in the first western insula of the northsouth main street of Perge, was first excavated in the campaign of 2008 with work continuing this year in the south of room 4. The excavation here was to expose rooms 1-4, in the east part of the insula which gave 86
bloklarla örülmüş olan mekânın duvarları üç sıra yüksekliğine kadar korunagelmiştir. Batı duvar ise, devşirme düzgün kesme kireçtaşı bloklar ile moloz taşlar ve tuğla malzemeyle örülmüştür 5 no. lu mekândaki kazının tamamlanmasından sonra, çalışmalara batısındaki alanda devam edilmiştir. Bu kazıların amacı; 3-4 no. lu mekânların batı sınırını oluşturan kuzey-güney doğrultulu stylobatın devamının ve 5 no. lu mekânın batı duvarının ortaya çıkarılması, ayrıca 5 no. lu mekânın doğu-batı istikâmetli güney duvarı ile aynı batı aksta yer alan Dor düzenindeki sütunların in situ durumlarının anlaşılması da amaçlanmaktadır. Antropolojik Çalışmalar Prof. Dr. Y. S. Erdal ın başkanlığında üç kişilik bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda, 2009, 2008 ve 1997 yılında kazılmış olan mezarlarda bulunmuş en az 100 bireye ait iskelet kalıntısı antropolojik açıdan incelenmiştir. 30 kadın ve 34 erkeğin cinsiyeti belirlenmiş, grup içerisinde ikisi fetüs olmak üzere 2.5 yaş altındaki bebeklerin 8, 2.5-15 yaş arasındaki çocukların ise 11 bireyle temsil edildiği tespit edilmiştir. 11 bireyde kremasyon geleneğinin uygulandığı saptanmıştır. Antropolojik analizler genel olarak değerlendirildiğinde, bebek ve çocukların sayıca az olduğu; inhumasyon gömüler dikkate alındığında 15 yaş altındaki bireylerin erişkinlerin %27 sini oluşturduğu anlaşılmıştır. Lahit içerisine çoklu gömüden dolayı erişkin bireylerin kemiklerinin bile olumsuz etkilendiği dikkate alındığında, bebek ve çocuklara ait kemiklerin korunarak günümüze ulaşamaması olası bir açıklama olarak göz önünde bulundurulmaktadır. Ancak, çocukların sayıca az olduğuna ilişkin veri orta erişkin ve yaşlı bireylerin sayıca fazla olmasıyla birlikte değerlendirildiğinde, bu dönemde çocuk ve genç erişkinlik aşamada ölüm oranının düşük olduğunu şeklinde değerlendirilebilir. İncelenen lahitler içerisindeki bireylerde saptanan travmaların düşme ya da çarpmaya dayalı küçük yaralanmalar biçiminde olması ve bunların hemen hemen tamamının iyileşmesi, barışçıl bir gruba işaret etmektedir. Grup içerisinde spesifik olmayan enfeksiyonlar erişkin bireylerde iyileşmiş, özellikle fetüslerde ise aktif olarak izlenmiştir. Sayısal olarak az olmakla birlikte bu grup içerisinde sphilis ve bejel i düşündürecek spesifik enfeksiyonel lezyonların varlığı da saptanmıştır. 2010 yılı çalışmaları kapsamında incelenen bireylerin, ölümlülük verileri ve patoloji verileri birlikte ele alındığında, sağlık yapısının görece iyi olduğu söylenebilir. access to the west gallery of the north-south colonnaded street excavations were also to determine their architectural connection with the surrounding area, thus clarifying the function of the structure. As a result of the work here, it was noted room 5, located to the south of room 4, measured 6.20x4.50 m. inside. It is a north-south rectangle with its floor paved in opus sectile, terracotta plaques, and mosaic. The walls were built with limestone blocks on the north, east and south sides, and are preserved to a height of three courses. The western wall was built with reused, finely cut limestone blocks, rubble and brick. Following the completion of excavation inside the room 5, work continued to its west. Excavations here hoped to expose the extension of a north-south stylobate forming the west border of rooms 3 and 4, and exposing its west wall clarification of the in situ situation of Doric columns in the same western axis as south wall of room 5, showing an east/west direction was also attempted. Anthropological Studies A team of three, led by Prof. Dr. Y. S. Erdal, studied skeletons belonging to at least 100 individuals uncovered in the graves excavated in 2009, 2008 and 1997. Thirty women and 34 men were identified. Infants under the age of 2.5 years, including two fetuses, were eight, while children of ages between 2.5 to 15 were 11 in number. Eleven individuals had been cremated. An overall analysis showed that infants and children were few, with individuals, under age of 15 constituting 27% of adults among inhumation burials. However, when one considers that multiple burial, in the same sarcophagus, can cause worse deterioration in skeletons of adults, it should be considered that skeletons belonging to infants and children may not have survived at all. On the other hand, if one notes children are relatively fewer in number and middle aged and old adults are higher in number, then this may indicate a low death rate among children and young adults. Traumas, identified on the individuals from the sarcophagi, were caused mainly by falling or crashing, and almost all appeared to have been healed. This might be taken as a sign of a peaceful society. Nonspecific infections on adults had healed but were actively followed, particularly on fetuses. Specific infected lesions suggesting syphilis and bejel were also identified in this group, though very low in number. An overall comment on the individuals studied in 2010 would show the health pattern was relatively good, considering their fatality and pathological data. 87
Koruma, Onarım ve Düzenleme Çalışmaları Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı ile beraberce düzenlenen Bir Sütun da Sen Dik kampanyası kapsamında yapılan bağışlarla gerçekleştirilen Anastylosis ve Düzenleme Çalışmaları ile kuzey-güney doğrultulu sütunlu cadde üzerindeki P1 anıtının hemen kuzeyinde, batı ve doğu genişletilmiş galeride ve kavşağa kadar olan kesimde toplam 30 adet mermer ve granit sütun ayağa kaldırılmıştır. Batı Nekropolis 169 no. lu parselde bulunan M9 kodlu oda mezarların konservasyonuna Konservatör Ş. Yeşil- Erdek yönetiminde, yoğun yağışlar sebebiyle avlunun güneyindeki toprak yığınının avluya akması ve yapının su ile dolması sebebiyle çalışmaya mezar yapısının temizliği ve bozulmaya yönelik tespitlerin yapılması ile başlanmıştır. 2 no. lu mezar odasında bulunan duvar resimlerinde bozulmaya rastlanmamıştır. Yapının 1 ve 2 no. lu odalarında bulunan mozaik döşemeler temizlenmiş; yapının üst katında ve avlusunda bulunan mozaik taban döşemeleri açılmış, kontroller ve temizliklerinin ardından jeo-tekstil keçe ve dere kumu ile tekrar örtülmüştür. Batı Nekropolis M1 mezar yapısının iç kısımdaki 1998 yılında restore edilmiş duvar resimlerinde herhangi bir bozulma görülmemiştir. Söz konusu çalışmanın kapsamı dışında tutulan, güney duvarın tonoz başlangıcından yukarı doğru devam eden bölümünde yer alan, yaklaşık 2 m 2 lik kısım ve yapının dış cephesinde bulunun duvar resimlerinin konservasyonu konservatör Ş. Yeşil-Erdek tarafından bu sezonda yapılmış, konservatif ve estetik bakımdan olumlu sonuçlar alınmıştır. Çalışmadan önce seçilemeyen figürler ve desenler ortaya çıkarılmış ve seçilebilir hale getirilmiştir. Batı Nekropolis 159 no. lu parselde alandaki demir konstrüksiyonlu atermit çatının ana gövdesine, yeni açığa çıkan mezarları örtecek şekilde güneye doğru ekleme yapılmıştır. Daha önceki sezonlarda stabilizasyon işlemleri tamamlanan, Güney Hamam ve Macellum da, jeo-tekstil keçe ve dere kumu ile tekrar kapatılmış olan mozaik ve opus sectile döşemelerde, özellikle ziyaretçi yolları üzerinde yer alan kısımlarda azalan kum tabakasına ek yapılmış, sütunlu caddede ve Z Yapısı nda bulunan ve henüz konservasyonuna başlanmamış mozaikli alanlar kum ile örtülerek geçici koruma altına alınmıştır. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün ihalesiyle başlanan Hellenistik Dönem kapısı Batı Kule nin konsolidasyon çalışmasında, yıkılmış ve Güney Hamam portikosunun kuzey kısmının önemli bir kısmına dağılmış Protection, Repair and Arrangement Works Within the frame of anastylosis and arrangement work, donations through Erect a column: Saving Perge campaign launched together with the Cultural Awareness Foundation, paved the way for erecting 30 columns of granite or marble in an area directly to the north of monument P1 in the colonnaded street, in the west and east widened galleries, and in the area up to the crossroads. Conservation of chamber tombs M9 in Lot 169 in west necropolis was started under the direction of conservator Ş. Yeşil-Erdek by cleaning the tomb structure, since earth had accumulated in the courtyard and the building had filled with water. Determination of the deterioration level caused by this flooding was also a priority. No deterioration was noted on the wall painting in burial chamber 2; mosaic floors in chambers 1 and 2 were cleaned; mosaic floorings in the courtyard and on upper floors were exposed, checked, cleaned and then re-covered with geo-textile and creek sand. No deterioration was noted on the wall paintings, restored in 1998, inside tomb M1 in the west necropolis. About 2 sq. m. of wall paintings, extending upward from the beginning of the vault, excluded from the previous restoration program, and the wall paintings on the exterior of the structure were conserved by Ş. Yeşil-Erdek, yielding very appreciative results with regards to aesthetics and conservation. Figures and designs not discernible beforehand are now clearly seen. The metal corrugated roof in Lot 159 in west necropolis was extended southward to cover the newly exposed tombs. Mosaic and opus sectile pavements of the south baths and macellum had been stabilized and covered with geotextile and creek sand in previous campaigns; the sand layer was replenished where it was diminished by traffic on the visitors routes along the mosaic pavements in the colonnaded street Building Z was temporarily protected with a layer of sand as its conservation process has not begun. In the course of consolidation work, initiated on the western tower of the Hellenistic city gate by tender awarded by the Ministry of Culture and Tourism, blocks, fallen from the tower and scattered around the porticus of the south baths, were numbered according to a grid system, then documented with drawings and photography, and then removed for classification purposes. Under the blocks was a very high quality head belonging to the colossal statue of the Emperor Lucius Verus. 88
kule blokları, grid sisteme göre numaralandırılmış, çizim ve fotoğraflandıktan sonra bulundukları yerden alınıp, tasnif edilmiştir. Bu çalışma sırasında bloklar altında, İmparator Lucius Verus un kolosal heykeline ait çok kaliteli bir baş bulunmuştur Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün izniyle ihalesi yapılan Demetrios Apollonios Takı nın onarımına başlanmıştır. Geç dönem kent kapısı önündeki doğu kulede ve Batı Nekropolis Parsel 169 daki M9 Mezar yapısında planlanan restorasyon çalışmaları için, her iki yapının detaylı bir rölövesi çıkarılmış ve statik problemleri saptanmıştır. Önceden yapılmış olan Tiyatro ve Stadion Drenaj Projesi, öncelikli olarak tiyatronun drenajının uygulanması için, Antalya Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü ne sunulmuştur. Kazı esnasında bulunmuş olan tüm, pişmiş toprak, cam ve metal buluntular ile sikkeler, kazı barakası ve kazı evinde oluşturulan laboratuarlarda, Konservatör Ö. Toprak tarafından temizlenmiş, kırık parçalar birbirlerine yapıştırılarak tümlenmiştir. Bu çalışmaların sonunda 32 adet envanterlik, 81 adet etüdlük eser Antalya Arkeoloji Müzesi ne teslim edilmiştir. Repair work was started on the triumphal arch of Demetrios Apollonios with the tender awarded by the Ministry of Culture and Tourism. Detailed relevé of the east tower before the late period city gate and tomb M9 in Lot 169 in west necropolis, were prepared and their statical problems identified as part of preparations for a future restoration. Drainage Project for the Theater and Stadion was ready and thus submitted to the Antalya Relevé and Monuments Directorate with priority to be given to the theater. All terracotta, glass, and metal finds as well as coins recovered in the course of excavations, were cleaned and restored by conservator Ö. Toprak in the laboratories established in the excavation house and hut. As a result 32 items worth inventory and 81 items worth study were turned over to Antalya Museum. 89