NURETTİN HAZAR IN ARDINDAN

Başyazı 1923 yılında Kooperatif şirketleri teşkilatı, bizim bugünkü ihtiyacımızı temin edecek ve hayatımızı yükseltecek en mühim bir teşkilattır diyen Gazi Mustafa Kemal Atatürk; 1931 yılında direktifleriyle İstanbul da Türk Kooperatifçilik Kurumu nu kurdurmuştur. Kurumun ilk başkanı Ord. Prof. Dr. Muammer Raşit SEVİĞ olup, kuruluşla birlikte aldıkları başkanlık görevini 17.02.1933 tarihine kadar yürütmüşlerdir. Tabi ki, başkanlık nöbeti Türk Kooperatifçilik Kurumunun fedakar ve cefakar çok kıymetli üyelerince devralınarak devam etmiş ve halen 18.başkan nöbettedir. Bu nöbette 14.başkan olan; 80.yaşını idrak eden Türk Kooperatifçilik Kurumunun; 315 numaralı üyesi (üyelik tarihi, 06.08.1958) ve Kurumun 50.yılında başkanlığa seçilen ve dört yıl (1981-1985) süreyle yürüten ve Kurumu, kooperatifçilik alanındaki görevlerinin yanısıra Türkiye Cumhuriyetinin temellerinin sağlamlaştırılması ve korunması misyonu sahibi ve Cumhuriyetin kazanımlarından kabul eden Sayın Nurettin HAZAR Beyefendiyi 21 A- ğustos 2011 tarihinde kaybetmiş olmanın hüznü ile öncelikle Türk Kooperatif Camiasına başsağlığı ve zat-ı alilerine Allahtan rahmet diliyorum. Mekanı Cennet, Ruhu Şad olsun. Büyük Kooperatifçi Sayın Hazar ın söylevleriyle, eserleriyle ve uygulamaları ile Türk Kooperatifçilik Kurumuna olduğu kadar, Türk Kooperatifçiliğine de katkıları çok büyük ve çok önemlidir. Kendileri için bir ülkü olan kooperatifçilik alanındaki emekleri inkar edilemez. Ocak olarak değerlendirdiğini düşündüğüm, Türk Kooperatifçilik Kurumuna sevgisi, ilgisi ve bağlılığı kıskanılacak seviyede idi. Nezaket, nezahet, nefaset ve asalet çizgisinde hareket eden örnek insan, Türk Kooperatifçilik Camiasının ağabeyi ve samimi bir vatansever olan Sayın Hazar; Kooperatifçilik Kurumun her genel kurulunda Türk Cumhuriyetleri ile başta kooperatifçilik alanında olmak üzere işbirliği telkinin de ve tavsiyesinde bulunmaları ile her zaman Türk Milliyetçiliği ve Turan Ülküsünü gönlünde ve gönüller de hep diri ve canlı tutma gayreti içerisinde bulunmuştu. 6-7 Ekim 2011 tarihlerinde Ankara da yapılacak olan 20.Milletlerarası Türk Kooperatifçilik Kongresi nde, T.C.Başbakanlık Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı nın destekleriyle Türk Cumhuriyetlerinden ve Akraba Topluluklardan her zamankinden daha çok katılımcı sağlayarak Muhterem Başkanımızın bu konudaki talep ve tavsiyelerini yerine getirmenin hazzını yaşayacak isek de, kendilerini aramızda görememenin, manevi desteklerinden ve hitaplarından mahrum kalmanın üzüntüsünü de hissedeceğiz. Başta Muhterem Nurettin Hazar Ağabeyimize ve hakkın rahmetine kavuşmuş tüm başkanlarımıza ve üyelerimize rahmet ve mağfiret dilerken, hayattaki başkan ve ü- yelerimize de sağlık, huzur ve hayırlı uzun ömürler temenni ediyorum. 1

NURETTİN HAZAR IN ARDINDAN H. Rıdvan ÇONGUR* Kooperatifçilik barış demektir. Hem onun barışçılığı sözde kalmaz, kurduğu sistemle sınıflar ve zümreler arasındaki anlaşmazlıkları ortadan kaldırır, onları dostluk ve âhenk içinde yaşamaya hazırlar. Nurettin HAZAR Azerbaycan ın Gence şehrinde, geçen yüzyılın başlarında dünyaya gelen Nurettin Hazar, 20 Ağustos 2011 de hayata gözlerini yumdu. 1917 Yılında doğmuştu, öldüğünde 94 yılık bir ömrü geride bırakarak aramızdan ayrıldı. Türk Kooperatifçilik Kurumu üyeleri arasında, onun gibi çok uzun yıllar hem bu kurumla, hem bu konuyla ilgilenen ve çalışan, üyesi bulunduğu kuruma onun kadar hizmet veren insan sayısı, son zamanlarda yok denecek kadar az azaldı Türk Kooperatifçilik Kurumu nda üyeliğimin başladığı yıllardan itibaren, düzenlenen pek çok toplantıda bir araya geldiğimiz bu değerli insanla yakınlaşmamızı sağlayan, aramızdaki dostluğu pekiştiren nedir bilir misiniz? Kendisinden yaşça daha küçük, yakın arkadaşı Prof. Şükrü Elçin Hocanın, benden bir yazıyı yazmam konusundaki isteği ve ricası Elçin Hoca, bir gün bana üç kitap verdi ve mutlaka bir zaman ayırıp bu kitapları okumamı, Türk Kültürü dergisinde yayınlanmak üzere bir tanıtma ve değerlendirme yazısı yazmamı istedi. Benim, daha çok ilgilendiğim konuların dışında kalan bu üç eseri, Hoca istediği için, kıramadım ve dikkatle okudum. Okurken, yazıyı oluşturacak notlar aldım ve hazırladığım makaleyi dergide yer alması için kendisine ilettim, yayınlandı. * Araştırmacı - Yazar Geçmiş yıllarda, Açık Oturum ları başlatıp radyoda hazırladığım ve yayınladığım için, o yıllarda kazandığım bilgi birikimim yolumu açmaya, beni aydınlatmaya yardımcı oldu. Söz konusu bu programların konusu, ülkenin çeşitli meselelerini ele almak, onları uzmanlarıyla tartışmaktı. Kazanmış olduğum deneyim ve birikim, verilen bu eserlerle ilgili çalışmama, istenilen yazıyı hazırlamama yardım etti, diyebilirim. Yüz yıl öncesine uzanan tarihiyle kooperatifçilik konusu da, ülkenin gelişme ve kalkınmasında rol oynayan kuruluşlarla ilgisi dolayısıyla benim de üzerine eğilme gereği duyduğum konular arasındaydı. Bir süre sonra, Türk Kooperatifçilik Kurumu nun yeni üyelerinden biri olarak kaleme aldığım yazımı okuduğunu, çok beğendiğini ifade eden Nurettin Hazar Bey ile işte o tarihten itibaren aramızda bir yakınlaşma oldu ve bir saygı, sevgi bağı oluştu. Geride kalan 60 yıllık yazarlık hayatımda, millî kültür ve bu arada çoğunlukla edebiyat, sanat dışındaki konulardan pek azıyla ilgilenmiş, yazı yazmışımdır. Fakat Hazar ın hakkında yazı yazdığım bu üç eseri öylesine emek mahsulü çalışmalardı ki, Elçin Hoca nın niye onların tanıtım yazılarını yazmakla beni görevlendirdiğini çok iyi anlıyorum. Hazar ın, hakkında yazı yazdığım üç eserinden biri, basımı üç kez yenilenen Kooperatifçilik Tarihi adlı kitabıdır. Sözünü ettiğim bu kitap, okuyacağınız bu yazının daha sonra yer alacak bir bölümünde oldukça geniş bir biçimde ele alınarak üzerinde durulacaktır. Yine bu yazımızda, onun hayat hikâyesini anlattıktan sonra, Türk kooperatifçileri arasındaki yeri, yaptığı 2

çalışmaları kaleme alacağız. Hayat arkadaşı Ülkü Hazar Hanım ile görüşmemizde edindiğimiz bilgilerle üstâdın çocukluk, gençlik yılları ve aile hayatı hakkında da bazı açıklamalarımız olacak. Hayatı 1917 Yılında, Gence de dünyaya geldiğini bu yazıya başlarken söylemiştik. Nurettin Hazar, doğum yeri ve aile kökeni bakımından Azerbaycan Türklerinden. Babası, Kuluzâdeler olarak tanınmış, hayatını tüccarlık yaparak sağlayan çevresine kendisini sevdirmiş, iş muhitinde güvenilen Muharrem Bey. Annesi ise Taşhanlı bir aileden geliyor, Ülker Begüm Hanım... Nurettin Hazar ın doğumu Rusya daki ihtilâl yıllarına rastlamaktadır. Çocukluğunun ilk yıllarında, Azerbaycan da kısa süren bağımsızlık dönemini yaşar, fakat çok geçmeden, bütün Azerbaycan halkı gibi esaret hayatı yaşanmaya başlanır, küçük Nurettin de bundan nasibini alır. Üç kardeştirler. Onun hayat hikâyesine yer veren biyografik e- serlerde, o yıllarda yaşadıklarını yansıtan geniş bilgilere ulaşmak mümkün değil. Bize, bu yazıyı hazırlarken hayatını birleştirdiği, uzun ve mutlu yılları birlikte yaşadığı Ülkü Hazar Hanım yardımcı oldu. Siyasal Bilgiler Okulu ndan önceki hayatıyla ilgili bilgilere onunla yaptığım konuşmadan sonra ulaştım. Hazar ailesinin esaret altında kalarak kara günler gördükleri o dönemde anavatana kavuşmak bir umuttur. Çünkü, Anadolu da Millî Mücadele nin zaferle sonuçlandığı ve milletin refahı, ülkenin kalkınması, toplumun her alanda gelişmesi ve yükselmesi için büyük bir hamlenin yapıldığı yıllardır. İhtilâl, Asya daki bütün Türk topluluklarını demir yumruğu altına alır ve ezerken, ufuktan yeni bir güneş gibi doğan Türkiye Cumhuriyeti, bağımsız ve Ay-yıldızlı bayrağı altında göğsünü gererek hür insanların yaşadığı tek Türk ülkesi, Türklerin anavatanıdır. Bir tarafta, öz vatanlarında esaret, zulüm, aşağılanma Diğer tarafta, kanla canla kurtarılan vatan topraklarında hürriyet, başı dimdik yaşanılan bir hayat Sovyet Sosyalist dünyası ile Türk dünya arasındaki dağlar kadar fark budur işte! Aile, Anadolu ya geçmek üzere önce Gence deki İran temsilciliğine sığınır, oradan da Iğdır üzerinden kamyonla Erzurum a geçerler. Bu göçün, on veya on bir yaşlarında gerçekleştiğini, bu yılları bize anlatan hayat arkadaşı Ülkü Hanım ile yaptığımız konuşmadan öğreniyoruz. Aile, bir süre sonra Ankara dadır ve Nurettin Hazar ortaokula Gazi Lisesi nde başlar. Nurettin Hazar, çalışkan bir öğrencidir ve liseyi bitirdikten sonra onu Siyasal Bilgiler Okulu nun Malî Şube bölümünde görürüz. 1942 Yılında bu okulu da bitirdikten sonra 1947 yılına kadar, çoğu arkadaşları gibi o da Maliye Bakanlığı nda görev alır. Beş yıl süren, başarıyla geçen bu dönemi, onun T.C. Ziraat Bankası nda üstlendiği yeni görevler takip eder. Çalışma hayatının bu yıllarında, Almanya da gerçekleştirdiği stajı takiben Amerika, Hollanda, Danimarka, Avusturya, İsrail, Kıbrıs ve İsviçre de araştırma ve incelemelerde bulunur. Hazar, üstlendiği görevleri yanı sıra Ankara İktisadî ve Ticarî İlimler Yüksek Okulu nda Kooperatifçilik dersleri de vermektedir. Kooperatifçilik Tarihi adlı çalışmasını yine o yıllarda (1970) yayınlamıştır. Adı geçen eserin ikinci baskısı Ziraat Bankası tarafından 1988 yılında, üçüncü kez yayını da genişletilmiş olarak 1990 yılında mümkün olmuştur. Söz konusu bu eserin önsöz ünü kaleme alan Prof. Dr. F.Halil Örs yaptığı şu değerlendirmesiyle dikkat çekmekte: Yüksek Okulumuzda yıllardan beri Kooperatifçilik dersi okutan Nurettin Hazar ın hazırlamış olduğu Kooperatifçilik Tarihi adlı bu eserini tetkik ettim: Eserin kooperatifçilik yayınları arasında mevcut boşluklardan birini dolduracağına şüphe yoktur. Böyle bir eseri, kitaplıklarımızın kazanmış olması beni ayrıca sevindirdi. Dünyada ve Türkiye de gelişen kooperatifçilik hareketlerini ve ilkelerini çok güzel bir üslûp ile işleyerek bize tanıtan Nurettin Hazar dan böyle olgun yeni eserler beklerken kendisini bir kooperatifçi sevgi ve saygısı ile kutlarım. (Age. 1970, 11.s.) 3

Türk Kültürü dergisinde yazarın diğer iki eseriyle birlikte tanıtımını ve değerlendirmesini yaptığım bu kitabın her üç baskısının ilk sayfalarında yer alan, Prof. Örs e ait bu cümleler her yöne ile her bakımdan düşündürücüdür. Kitaba yazarın yazdığı Ön Söz de ayrıca dikkatimizi çekmekte. Diyor ki Nurettin Hazar: *Kooperatifçilik barış demektir. Hem onun barışçılığı sözde kalmaz, kurduğu sistemle sınıflar ve zümreler arasındaki anlaşmazlıkları ortadan kaldırır, onları dostluk ve âhenk içinde yaşamaya hazırlar. Çalışanla çalıştıran, alıcıyla satıcı, ev sahibiyle kiracı, üreticiyle tüketici vb. hasetsiz, kinsiz bir ortam için dayanışma, karşılıklı yardım, karşılıklı saygı, karşılıklı feragat ve fedakârlık gibi sloganlar, insanları özgeciliğe ve başkalarını sevmeye yöneltir. Böylece yalnız iç huzura değil, belki dış barışa da hizmet etmiş olurlar. (Age. 1970, 14.s.) Nurettin Hazar ın yazmış olduğu önemli eserlerden biri de T.C. Ziraat Bankası Tarihi dir. 1976 Yılı, Nurettin Hazar ın evliliğe adım attığı yıl olmuştur. Doğum tarihi 1917 olduğuna göre, çok geç evlendiği bir gerçek. Bu durum, Hazar ın aile bağlarına vermiş olduğu önemin sonucudur, diyebiliriz. Geç evlenmiştir, çünkü bu kararı alışındaki gecikmenin sebebi annesine ve kardeşlerine bakma yükümlülüğünün üzerinde olmasındandır. Şartlar elverince Ülkü Hanımla tanışır ve evlenirler. Tesadüfe bakın ki, o kardeşlerinin yetişmesine destek olmak, annesini rahat ettirmek için daha önce evliliği pek düşünmez ama, evlenmek için seçtiği insanın adı da, annesinin ki gibi Ülker dir! Nurettin Hazar ın 20 Ağustos 2011 de aramızdan ayrılmasından sonra, bu çok değerli hayat arkadaşı Ülker Hazar Hanım ı, baş sağlığı için aradığımda, aramızda bir konuşma geçti ve bazı bilmediğim konuları ondan öğrendim. Hazar, mükemmel bir hayat arkadaşı, yakınları için her fedakârlığı üstlenen, çevresindekilere daima saygılı bir insandı derken, tanıdığımız Nurettin Hazar ın güzel bir portresini çiziyordu. Hazar ve Türk Kooperatifçilik Kurumu Nurettin Hazar ın başkanlığından önce seçilenlerin görev süreleri üzerinde durarak onun dönemine böyle bir girişi yaptıktan sonra girelim. Türk Kooperatifçilik Kurumu nun 1939 yılında kurularak çalışmalarına başlamasından itibaren ilk kırk elli yılında en uzun süre başkanlık yapanların sayısı bir elin parmakları kadar ya vardır, ya yoktur. Kuruluşunda göreve getirilen ve daha sonraki yıllarda başkan seçilerek hizmeti yürütenler arasında onun da ayrı bir yeri var. İlk başkan Prof. Dr. Muammer Raşit SEVİG, ondan sonra gelen Prof. Dr. Yusuf Kemal TEN- GİRŞENK tir ve üçer yıl görev yapmışlardır. Onlardan sonraki başkanlar Mümtaz ÖKMEN, Dr. Halil Fikret KANAT, Prof. Dr. Süheyl DERBİL in başkalık süreleri iki yılı geçmemiştir. Nurettin Hazar dan önce Prof. Dr. Âkif ERGİ- NAY, Prof. Dr. Prof. Fahri Halil ÖRS, Feyzi HALICI gibi bilim ve sanat adamları başkanlık görevinde bulunmuşlardır ve görevleri iki yıldan fazla değildir. Yine bu yarım yüzyıla yakın süre içinde çok uzun süre başkanlık yapan tek bir isim var. Nusret Namık UZGÖREN Kuruluşun beşinci yılında başkan seçilir, Atatürk ün ölüm yılı olan 1938 yılına kadar bu görevi sürdürür. 1945-1949 yılları arasında 4 yıl ve 1950 den sonraki 21 yıl, bunlara ek olarak 1974-1977 yılları arasında da 3 yıl olmak üzere tam 29 yıl başkanlık görevini sürdüren tek isim Uzgören rahmetli olmuştur. Nurettin Hazar ın Türk Kooperatifçilik Kurumu üyeliğine girişi 6 Ağustos 1958. Onun üye olduğu zaman, Halk Bankası Genel Müdürü Uzgören başkandır ve Hazar ın hem saydığı hem de takdir ettiği bir kooperatifçidir. O yıllarda Ziraat Bankası Kooperatifler Müdürlüğüne, sonra da Teftiş Kurulu Başkanlığına getirilince, kendisinin de ifade ettiği gibi kooperatifçiliğe olan ilgisi artmıştır. Bu görevlerde bulunduğu yıllarda Tarım Kredi ile Tarım Satış Kooperatiflerinin gelişmelerinde rol oynar. Bugün de hizmetin sürdürüldüğü Bahçelievler deki Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez binasının yapımın- 4

da arkadaşlarının yanında yer alır. Tarım Kredi Kooperatifleri Sosyal Yardım Sandığı vakfı da onun eseridir. Nurettin Hazar, 16 Ocak 1981 10 Mart 1985 tarihleri arasında 4 yılı aşkın bir süre başkanlıkta bulunur. O, gerek meslek hayatındaki çalışmaları ve görevleri, gerek bu alanda kaleme aldığı eserleri, yazıları, gerekse görevde bulunduğu zaman dilimindeki yüz ağartıcı faaliyeti sebebiyle unutulması mümkün olmayan, daima hatırlanacak bir kooperatifçi ve Kurum Başkanıdır. 1981 Yılı başında görevi teslim aldıktan sonra bu kuruluşun, 1984 yılında da Karınca dergisinin 50. yayın yılları idrak edildiği için, görkemli anma etkinlikleri düzenlemesiyle dikkatleri üzerine çekmeyi bilmiştir. Karınca dergisinin, elli yıl öncesine uzanan yayın hayatında, sayfalarını sanata, edebiyata, şiire açtığını gören ve bilen kişi olarak, o da dergide bu konulara yer verilmesine her zaman ön ayak olmuştur, bunu bir görev bilmiştir. 1984 Yılını derginin kuruluşu bakımından 50. Şeref Yılı şeklinde değerlendirir ama bununla yetinmez. Karınca dergisi / Kooperatifçilikle İlgili Bibliyografya kitabının yayınlanmasını gerçekleştirir. Bu, onun açış konuşmasında da belirttiği gibi 50 ciltlik dergi koleksiyonu için araştırımacı yazar ve bilim adamlarına yapılan büyük bir hizmet olmuştur. Yine onun yönetimi üstlendiği yıllarda kooperatifçiliğimizi dünyaya tanıtacak olan Cooperation in Turkey dergisinin yayını gerçekleştirilmiştir. Onun dört yılı aşkın başkanlık dönemindeki bütün etkinlikleri, verdiği hizmeti uzun uzun anlatmaya bu yazının sınırları el vermiyor. Biz, katıldığı son Genel Kurulda, 1985 de Orhan Türköz ün Divan Başkanı olduğu toplantıyı açış konuşmasında yer alan birkaç cümle ile bu çalışmaları özetleyelim. Hazar, açış konuşmasında söze Konferans, sohbet toplantısı, millî bayramlarımızla Kurumumuz ve kooperatifçilikle ilgili günlerin kutlanması ve çeşitli etkinlikleri diye anlatarak başlar; çünkü o bir başkan olarak, kurumda bütün bu etkinliklerin yapılması gerektiğine inanan bir insandır Nurettin HAZAR ın kooperatifçilik ile ilgili alanda başarılı hizmetlerinden biri ise 16 Aralık 1983 de Kooperatifçilik Eğitim Vakfı nın kurulması konusundaki uğraşı olmuştur. Gazi Mustafa Kemal Bulvarı üzerindeki Vakfa ait daire ile Alanya nın Mahmutlar semtinde sahile bakan arsa da onun başkanlığı zamanında alınmıştır. Vakfın bir numaralı üyesidir ve bu kuruluş önemli hizmetleriyle alanında adını duyurmuş bir vakıftır. N. HAZAR, 1984-1990 Yılları arasında Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Yönetim Kurulu üyesi olarak, ölümüne kadar da ömrünün kalan yıllarını Türk Kooperatifçilik Kurumu nun çeşitli kurullarında görev alarak geçirmiştir. Son yıllardaki toplantılara, yaşlılığının ilerlemesi sebebiyle katılmakta güçlük çekmesine aldırmıyor, katılmasına yardımcı olanlara teşekkür ederek bizimle birlikte oluyordu. Nurettin Hazar, yayınladığı eserlerin yanı sıra, başta kooperatifçilik olmak üzere çeşitli konularda yazan bir kalem eriydi. Yazılarını yayınlayan dergiler, sırasıyla Banka, T.C. Ziraat Bankası Kooperatifçilik dergisi, Kooperatifçilik, Ziraat Bankası Postası, Kooperatifçilik Dünyası ve bu yazımızın yer aldığı Karınca dergisidir. Hazar ın bazı eserlerinden söz ettik, fakat onun kaleme aldığı diğer eserlerini belirtmek de yarar var. Tarım Satış Kooperatiflerimiz ve Meseleleri (1964), Tarım Kooperatiflerimizin Kooperatifçiliğimizdeki Yeri (1967), Kooperatif Ortaklıklarında Finansman (1968), Atatürk ve Türk Kooperatifçiliği (1981), yazdığı eserleri arasındadır. Bu yılları, ölümünden kısa bir süre önce Karınca dergisinin Mayıs 2001 sayısında yer alan bir söyleşi de kendi ağzından dinleyelim: 11.03.1947-31.03.1982 Tarihleri arasında, sırasıyla T.C. Ziraat Bankası müfettişliği, müdür muavinliği, Kooperatifler Müdürlüğü, Kooperatifler Teftiş Kurulu Başkanlığı, Kontrol Müdürlüğü, Batı Almanya Dış Temsilciliği, Devlet Sanayi ve İşçi Dış Muameleler, İştirakler Müdürlüğü, Genel Müdür Yardımcılığı, Yönetim 5

Kurulu Üyeliği ve Başbakanlık Müşavirliği görevlerinde bulundum. Yine bu söyleşi de, Anayasa mızın 171. Maddesine değinilerek Devlet, kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır hükmü uyarınca bu konuda istenilen adımların atılması gerçekleştirildi mi, şekildeki soruya şu cevabı vermişti: Ülkemizin kooperatiflerle tanışması Mithat Paşa ile başlar. Bundan sonra 1935 yılında büyük önder Atatürk, 2834 ve 2836 yasaları çıkartarak Tarım Kredi Kooperatiflerini, Tarım Satış Kooperatiflerini bir nizama kavuşturdu. Kendisi de Silifke Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifinin bir numaralı ortağı oldu. Bununu dışında ülkemizde, gelmiş geçmiş Hükümetler benim düşündüğüm şekilde lâyıkıyla ilgilenmediler. O Söyleşi nin sonunda da, yaşayan en eski üye olarak genç üyelere söyle seslenmişti: Türk Kooperatifçilik Kurumu nun görevini yaptığına inanıyorum. Kooperatifçilikle ilgili kuruluşların bir araya gelerek seslerini duyurmalarını, Dünya kooperatif kuruluşlarıyla birlikte çalışmalarını ve Vakıf aracılığıyla eğitimi yurt sathına yaymalarını bekliyorum. Sizlerden ise, kooperatifçiliği sevmenizi ve daima destek olmanızı istiyorum. Evliliği ve Ölümü Yazıya son vermeden önce, onun hayatında yeni bir dönemin başlamasına vesile olan durumundan söz edelim. 1976 Yılı, Nurettin HAZAR ın, uzun yıllar süren bekârlığına son verip evliliğe adım attığı yıl olmuştur. Doğum tarihi 1917 olduğuna göre, çok geç evlendiği bir gerçek. Bu durum, Hazar ın aile bağlarına vermiş olduğu önemin sonucudur, diyebiliriz. Geç evlenmiştir, çünkü bu kararı alışındaki gecikmenin sebebi annesine ve kardeşlerine bakma yükümlülüğünün üzerinde olmasındandır. Şartlar elverince Ülkü Hanımla tanışır, anlaşır ve evlenirler. Tesadüfe bakın ki, o kardeşlerinin yetişmesine destek olmak, annesini rahat ettirmek için daha önce evliliği düşünmez ama, evlenmek için seçtiği insanın adı da, annesinin ki gibi Ülker dir! Nurettin Hazar ın 20 Ağustos 2011 de aramızdan ayrılmasından sonra, onun çok değerli hayat arkadaşı Ülkü HAZAR Hanım ı baş sağlığı için aradığımda, aramızda bir konuşma geçti ve az önce anlattığım bazı bilmediğimiz konuları ondan öğrendim. Sesi, ebedîliğe göçen hayat arkadaşını anlatırken o kadar sevgiyle doluydu ki O, mükemmel bir hayat arkadaşı, yakınları için her fedakârlığı üstlenen, çevresindekilere daima saygılı bir insandı derken, tanıdığımız Nurettin Hazar ın güzel bir portresini çiziyordu. Sözlerine şunları da ekliyordu : İyice yaşlandığı halde o eski, bizi kucaklayan halinden, canlılığından hiçbir şey kaybetmeyen Nurettin ile oğlum Murat, gelinim ve torunlarımla bir arada ömrümün en huzurlu, en güzel yıllarını, günlerini yaşadım. Türk Kooperatifçilik Kurumu nun genç yaşlı, bütün üyeleri için Nurettin HAZAR adı hiçbir zaman hâfızalardan silinmeyecek, daima saygıyla hatırlanacaktır. Kocatepe Camii nde kılınan cenaze namazında el bağlayanlar, onu Cebeci Asrî mezarlığında okudukları Fatiha larla ebedî uykusunu uyuyacağı kabrinde üstünü toprakla örtmede yarışanlar biliyorlardı ki, o uzun, 94 yıllık ömrünün her gün, saat ve ânını ülkesi, milleti yolunda harcadı, arkasında unutulmaz eserler bıraktı. Allah ın rahmeti üzerine olsun, ebedî istirahatgâhında nûr içinde yatsın 6

BİR YILDIZ KAYDI : NURETTİN HAZAR Ahmet Celal ERDEM * Nurettin Hazar bey le öyle anılarımız vardır ki, meslektaşlarımızın bu yaşadıklarımızı duyup öğrenmesi ve faydalanması gerekiyor. 0 dönemlerden bu dönemlere yaptığımız hayat yolculuğumuzda, bizlere eşlik edemedikleri için, ancak bu satırlarla az da olsa çalışan arkadaşlarımızı bilgilendirmek gerekiyor. Bizler nasıl kişilerdik? İş ahlakımız neydi? Bugünlere gelebilmek için neler yapıldı? 0 dönemde ki yapılanların oyuncularıydık. Rahmetli Nurettin Hazar bey le 1960 ihtilalinden sonra, Ziraat Bankası Kooperatifler müdürü olduğu zamanda tanıdım. Kendisinin talebi üzerine Ankara da beraber çalışmaya başladık. Nurettin bey, namuslu, dürüst ve insan ayrımı yapmayan çok değerli bir insandı. Altında çalıştırdığı amirlerine sonsuz güven ve insiyatif * T.C. Ziraat Bankası Eski Yönetim Kurulu Üyesi veren bir yöneticiydi. Çalışkanlığı ile bizlere örnek olmuş ve hep bizim motivasyonumuzu sağlamıştı. Halen faaliyet gösteren bu teşkilatın devam etmekte olan bazı çalışma sistemleri, o dönemde yapılmış olan işlerin bir sonucudur. 0 basamaklar, Nurettin Hazar tarafından atılmış olmasaydı, şu anda çok daha farklı bir sistemde çalışıyor olurdu. Tabi ki, o zamandan bu zamana köprünün altından çok sular aktı, ama suyun akması için köprü olan insanlar ve onların e- mekleri yadsınamaz. 0 dönemde teşkilatın Ziraat Bankası ndaki kredi finansmanını arttırmaya yönelik başarılı çalışmalar onun önderliğinde yapıldı. Sigortasız çalışan personelin, özlük haklarını iyileştirmek için emekli sandığı ve yardımlaşma sandığının kurulması yine, Nurettin HAZAR bey in döneminde gerçekleşti. Sadece bu yaptıklarıyla kalmayıp, köylüye ve tarımla uğraşan vatandaşlara, tarım kredi kooperatifleri kuruluşları tarafından uygun fiyatla tarımsal ilaç, gübre ve araçlar sağlanmıştır. Genel 7

Müdürlük binası onun önderliğinde gerçekleştirilmiştir. Nurettin bey, başarı için halkın özüne inilmesi gerektiğini biliyordu ve bunun için hafta sonları dahil çalışmak gerekiyordu. Merkez personeli tatil günlerini aileleriyle beraber köy köy dolaşarak, köylülerin ihtiyaç ve problemlerini yerinde inceleme ve tespit edebilme imkanı bulursa, başarı gelecekti ve nitekim de böyle oldu. Hafta sonu, tatil ve başka mazeretimiz olmaksızın köy köy dolaşırdık. Bazen altımızda merkezin sağladığı araç olurdu, bazen olmazdı. Yeri geldiği zaman bozulan aracın arkasından itmekte olsa yine de yaptık. Yaptık, gittik, başardık Kendisinin kooperatif müdürlüğünden ayrılmasından sonra bile, teşkilatın faaliyetleri hiç aksamamış aynı heyecanla devam etmiş ve kooperatifler bölge ve merkez birliği şekline dönüştürülmüştür. Hatta ihtilalden sonra, tarafımdan gösterilen gayretlerle, Tarım Kredi Kooperatiflerinin T.C. Ziraat Bankasına, krediden dolayı borcu olan 1000 den fazla kooperatifin borçlarının silinmesi, zamanın Manisa Millet Vekili Sayın Hilmi OKÇU bey inde, değerli yardımları ile gerçekleştirilmiştir. Bu arada, Nurettin HAZAR ın tarafsızlığı konusunda iki örnek de vermek isterim ; Bir gün odasında birlikte oturup bir iş için konuşurken, kapıda ki odacı o dönemdeki Millet Vekillerinden birinin görüşme talebinde bulunduğunu iletince, Nurettin bey gelme sebebini öğrenmesi için odacıyı geri gönderdi. Odacı odaya tekrar geldiğinde ise Nurettin bey in cevabı açık ve netti. Lütfen kendisinin işiyle ilgili müdür muaviniyle görüşmesini sağlayın diyerek, Milletvekilinin yüz yüze görüşme talebini reddetmişti. Anladığınız gibi, milletvekili olması bazı iltimasların olacağı anlamına gelmiyordu. İşi onunla değildi, işi kiminleyse onunla görüşmesi kadar doğal bir şey yoktu. Kısacası insan ayrımı yapmazdı Hatıralarımızdan bir diğeri ise; Ben personele bağlı müdür muaviniyken, Ziraat Bankası Genel Müdürü, benden bir kooperatif memurunun yerini değiştirerek, başka bir yerde görevlendirilmesini ve onun yerine de kendisinin istediği kişinin tayin edilmesini istemişti. Nurettin bey e durumu ilettiğimizde, cevap şu şekildeydi, Lütfen, oradaki memurun tayin isteyip istemediğini öğrenin demişti. Cevap birkaç yazışma sonrasında netleşti. Durum şuydu ki, tayin edilmek istenen memur, yer değiştirmek istemiyordu. Haliyle, Nurettin bey tayin işini askıya aldı Askıya almasına aldı ama, T.C. Ziraat Bankası Genel Müdürü ara ara bizi bu tayin konusunda sıkıştırmaya devam ediyordu. Aradan zaman geçince bazı sebepler haliyle su yüzüne çıktı. Aslında, bunu talep e- den o dönemdeki hükümetin bakanlarından biriydi ve genel müdür bakan için bu tayini talep ediyordu. Gün geldi, İsmet paşa hükümeti değişti Haliyle tayin işi de bakanın değişmesiyle kendiliğinden kapanmış oldu. İnsan kayırma, hak yeme ve iltimas geçilmesi Nurettin HAZAR bey in kitabında olmayan özelliklerdi. Bu değerli insanı kaybetmiş olmamızın derin üzüntüsü içerisindeyim. Bu yaptıkların, vermiş olduğun emek, bizlere tecrübelerinle ışık tutmuş olman ve insanlığın, hiç unutulmayacak. Ruhun şaad oldu 8

SAYIN NURETTİN HAZAR IN ARDINDAN Ragıp SAĞOL T.C. Ziraat Bankası nda genç bir Müfettiş, sonra Kooperatifler Müdürü, Türkiye nin Federal Almanya Temsilcisi ve aynı Bankanın Genel Müdür Muavini, genç dinamik Mülkiyeli. Ben kendilerini Bankamız Kooperatifler Müdürü olduğunda tanıma fırsatı buldum. Kendine güveni olan uzun boylu ve yakışıklı bir Müdür. Genel Müdürlük personeli onun için; Asabi mizaçlı, hata kabul etmeyen, Seksiyonundaki memurlar birer ikişer Kooperatifler Müdürlüğünden diğer Müdürlüklere geçiyor, eski Müfettiş olduğu için kendini beğenenlerden biri diye söz ediyorlardı. Benim de başka bir serviste çalışmam istendi. Kısa süre sonrada önerilen yerde çalışmaya başladım. Yeni çalışma oda arkadaşlarım Sayın Basri İMECE ve Bülent AKBAŞ beylerdi. Yeni arkadaşlarla kısa sürede kaynaşarak verimli bir çalışmaya başladık. Müdür beyin makam odasına ilk defa ve çekinerek giriyordum. Beni güler yüzle karşıladı. Birlikte çalışacağımızı söyleyerek yeni görevimde başarılar diledi. Ben de kendileriyle çalışmaktan memnun olduğumu arzederek ayrıldım. Günler geçtikçe yeni işimin çalışma temposunun hergün, hatta her yeni saat arttığını anlıyor bu durumda da eski işimi özlüyordum. Aradan geçen süreler içinde de yeni görevime alıştım ve sevmeye başladım. Çalışmakta olduğum yeni servis bankanın yayın seksiyonu idi. Çalışma saatleri 08:00 ile 18:00 olmasına rağmen bizim mesaimizin saati olmadığı gibi gece - gündüz melhumu da yoktu. Daha sonraları da çalışma sahamız bütün yurt satına dağıldı. KOOPERATİFLER MÜDÜRLÜĞÜNÜN BANKADAKİ YERİ 1. Merkez Bankasından alınan reeskont kredilerini, Tarım Kredi ve Tarım Satış Kooperatiflerine ulaştırmak. 2. Verilen kredilerin Kooperatif ve Kontrolörleri vasıtasıyla denetimini sağlamak. 3. Tarım Kredi Kooperatiflerinin personel eğitimini sağlamak. 4. Yeni hizmet binaları yaptırmak. 5. Kredileri, köylünün ihtiyaçları doğrultusunda çeşitlendirip ihtiyaçlarını karşılamak. 6. Türk Köylüsüne, Kooperatifçiliğin önemini benimseterek kooperatif sevgisini aşılamak. 7. Tarım Kredi Kooperatiflerinin bulunduğu köylere kadar ulaşarak üreticiye; Yayın, slayt ve filmlerle tarım teknik ve yenilikleri göstermek, kredinin önemi ve iyi değerlendirilmesi konularında bilgi sunmak. Yukarıda arzedilen konular T.C. Ziraat Bankasının içinde ayrı bir köylü bankası olan Tarım Kredi ve Tarım Satış Kooperatiflerinin o günkü faaliyetlerinden sadece bir kaçı idi. Bütün bu çalışmaların koordinatörü ve bil fiil 9

uygulayıcısı Sayın Nurettin HAZAR ve onun ekibiydi. T.C. Ziraat Bankasının Kooperatiflerle ilgili faaliyetleri sadece ve sadece sayıları doksana ulaşmayan Kooperatifler Müdürlüğünün personeli tarafından yürütülmekteydi. Bu çalışmaların o yıllarda nereden nereye geldiği konusunda da kısa bir örnek vermek isterim. Tarım Kredi Kooperatiflerine verilen kredi 1961 de 500 TL Tarım Kredi Kooperatiflerine verilen kredi 1972 de 3.000 TL Tarım Kredi Kooperatiflerine verilen Donatım kredisi 1961 de 100.000 TL. Tarım Kredi Kooperatiflerine verilen Donatım kredisi 1972 de 1.200.000 TL. Tarım Kredi Koop. Tarımsal üretimi verimlendirme ve iyileştirme kredisi 1961 de 12.000 TL Tarım Kredi Koop. Tarımsal üretimi verimlendirme ve iyileştirme kredisi 1972 de 17.000 TL Tarım Kredi Koop. Arazi ve Tesis Kredisi 1961 de 750.000 TL Tarım Kredi Koop. Arazi ve Tesis Kredisi 1972 de 2.750.000 TL Tarım Kredi Koop. Traktör ve Römork için verilen kredi 1961 de 74.469.953 TL: Tarım Kredi Koop. Traktör ve Römork için verilen kredi 1972 de 294.160.978 TL Konuyu daha fazla uzatmamak için; Hayvancılık, Balıkçılık, Arıcılık, Tavukçuluk, Searcılık, Sulama kredilerine yer verilmemiştir. Yalnız hizmet binalarındaki artışıda kısaca arz etmek isterim. 1966 yılında sadece 722 hizmet binası var iken, 1972 yılında bu sayı 1473 e ulaşmıştır. Bütün ulaşılan bu başarılar Sayın Nurettin HA- ZAR beyefendiye aittir. O yıllarda siyasilerin hergün bir tesisin temelini atıp, yirmi yıl sonra çivi çakılmayan bu tesislerin temellerini ikinci defa atarlarken, Tarım Kredi Kooperatiflerinin yapımı bitmiş iç mefruşatı tamamlanmış hizmet binalarının açılış törenlerine T.C. Ziraat Bankası olarak ulaşamamaktaydık. Yine bütün bu başarıların da büyük insan ve Organizatör Sayın Nurettin HAZAR ın imzası vardı. 1. Ayrıca diğer bir başarı olarak da, Bahçelievler yedinci Caddedeki Tarım Kredi Kooperatiflerinin bugünkü Hizmet binasının tamamı, 2. Bu binanın önünde yer alan Orkun Tiyatro, Sinema ve Konferans Salonu müştemilatı, 3. Kızılay İzmir Caddesindeki iki blok halindeki dev bina. (Bugünkü değeri milyarlarla ölçülemez.) 4. Kavaklıdere deki Amerikan - Rus Elçilikleri arasındaki bina. (Bugün T.R.T. Binası olarak kullanılan büyük kompleks. * 5. Samanpazarı, Anafartalar Caddesi üzerindeki T.C. Ziraat Bankası Şubesi bulunduğu bina. 6. Ankara Gölbaşındaki Yapağı ve Tiftik Kooperatifi yanında otuz küsür dönüm arsa alarak Tarım Kredi Kooperatifi üzerine tapulanmıştır. Benim şu anda hatırlayamadığım birçok gayrimenkul yine Tarım Kredi Kooperatiflerine satın alınmıştır. Büyük insan, değerli Kooperatifçi Sayın Nurettin HAZAR beyefendinin Türk Kooperatifçilik Kurumuna da sayısız faydaları olmuştur. Kızılay Mithatpaşa Caddesindeki nu:42 deki binanın proje ve yapımında da T.C. Ziraat Bankası personeli Türkiye çapında ellerinde makbuz birer liralık bağış toplayarak o koca binanın yapılmasına (Banka olarak) emek vermiştir. Başka hiçbir kurum ve şahsın tek kuruş katkısı yoktur. Benim bildiğim kadar. Büyük Kooperatifçi ve Değerli bir bankacı olarak Sayın HAZAR ın kültür çalışmalarından da * Ne yazık ki Nurettin beyin çok sevdiği bu binayı T.R.T. istimlak etmek suretiyle kamulaştırmıştır. 10

bahsetmemek büyük noksanlık olur diye düşünüyorum. Nurettin bey, T.C. Ziraat Bankası Kooperatifler Müdürü olduğu yıllarda, Karınca Dergisi büyük insan değerli hocam sayın Namık Nusret UZGÖREN in şahsi gayretleriyle yayın hayatına 43 yıldır yarım aksak devam etmekte idi. Değerli insan Nusret UZGÖREN hocadan sonra Türk Kooperatifçiliğine ikinci adam olarak adını altın harflerle yazdıran Uluçınar sayın Nurettin HAZAR, 1. Türk Kooperatifçilik Kurumu için Sayın HAZAR ın ilk işi, T.C. Ziraat Bankasından, Türk Kooperatifçiliğinin gelişmesi adı altında büyük bir fonun ayrılmasını sağlamak oldu. Bu azımsanmayacak meblağı her yıl artarak Türk Kooperatifçilik Kurumu hesabına aktarmak olmuştur. 2. 1965 yılı itibariyle sayıları 800 civarında T.C. Ziraat Bankası Şubelerini ve arzu eden personelini ayrıca o tarihte sayısı 2030 olan Tarım Kredi Kooperatiflerini Karınca Dergisine abone yaptırdıktan sonra dergi bedellerinin de her yıl peşin olarak Türk Kooperatifçilik Kurumunun Banka hesabına aktarmıştır. O günden sonra da Karınca Dergisi aranılan ve çok okunan bir dergi haline gelmiştir. Büyük üstadın araştırmacı vasfıyla da Kooperatifçilikle ilgili yurtiçi ve yurtdışı araştırmalar yapmış ve sonucunu da büyük bir özveri içinde (imkan bulduğu ölçüde) ülkemizi aydınlatmaya çalışmıştır. SAYIN NURETTİN HAZAR IN MEMLEKETİMİZ KOOPERATİFÇİLİĞİNE YAPTIĞI YAYIN HİZMETLERİ 1. T.C. Ziraat Bankası bünyesinde ve her üç ayda yayınlanmasını sağladığı: T.C. Ziraat Bankası Kooperatifçilik Dergisi, 2. T.C. Ziraat Bankası Kooperatifçilik Gazetesi, 3. Cumhuriyetimizin 50. yılında T.C. Ziraat Bankası (1923-1973) 4. Kooperatifçilik tarihi yazan Nurettin HAZAR 5. Tarım Satış Kooperatifleri ve Meseleleri 1964 Y.No.18 6. Tarım Kooperatiflerinin Kooperatifçiliğimizdeki yeri 1967 Yayım No. 31 7. Kooperatif Ortaklarında Finansman. Ankara 1968 ve diğerleri Sayın HAZAR, çok çalışkan bir insan olduğu için, çalışanları da çok sever ve takdir ederdi. Ankara dan ayrı kaldığım yıllarda Karınca da bir makalesini okudum. Kooperatifler Müdürlüğü döneminde T.C. Ziraat Bankası Kooperatifler Müdürlüğünde çalıştığım mesai arkadaşlarımdan değerli büyüğümüz Sayın Basri İMECE, Can kardeşim Bülent AKBAŞ ve Değerli dost ve her zaman müşkülümüze koşan Sayın Selçuk ALPARSLAN ve bendenizin toplu halde bulunduğumuz resmimizin altında şöyle yazmıştı: DÖRT ALTIN ADAM Çok mütehassız oldum. Sonra kendi kendime : -Altın adam olan- bizler değildik. Kendilerini baba bildiğimiz o büyük insan onurlu, müşfik, candan, samimi ve her canlının kolay kolay ulaşamayacağı altın yüreği ile yoğurarak birer altın adam yapmıştı bizleri. Onun ölümü, onu en çok iyi tanıyan ve bir ömürboyu kendinden çok seven ve onun için her türlü fedakarlığa katlanan muhterem eşi Sayın Ülkü HAZAR hanımefendiyi, Değerli kardeşim Sayın Selçuk ALPARSLAN ı ve en çok da beni üzmüştür. Tabii ki yakinen tanıma fırsatı bulan gerçek dostlarını. Kendilerine Allahtan Rahmet diliyor, ahretteki makamının Cennet olmasını Rabbimden niyaz ediyorum. (06.09.2011-Ankara) 11

BENİM GÖZÜMLE NURETTİN HAZAR Ahmet Bican ERCİLASUN* Birçok insan Nurettin Hazar ı bankacı ve kooperatifçi olarak tanır. Ziraat Bankası nın birçok kademesinde 35 yıl süren ve Genel Müdür Yardımcılığına kadar uzanan meslek hayatı bir yana bin sayfayı aşan T.C. Ziraat Bankası 1863-1983 (1986) adlı o muazzam eseri elbette onu da tarihini yazdığı bankanın tarihine geçirmiş olmalı. Hiç şüphesiz de Kooperatifçilik Tarihi (1970), Atatürk ve Kooperatifçilik (1981) gibi eserleriyle. Atatürk ün kurdurduğu Türk Kooperatifçilik Kurumu nun 1933-38 arasında başkanlığını yapan Yusuf Kemal Tengirşenk in siyasi tarihimizde de önemli bir şahsiyet olduğu biliniyor. Fakat Türk Kooperatifçilik Kurumu denince ilk akla gelen isimler Nusret Namık UZ- Özdemir ÜNSAL, Zeki BİRDOĞAN, Merhum Nurettin HAZAR, Eşi Ülkü HAZAR, Hüsnü POYRAZ Ziraat Bankası nın tarihinde Nurettin Hazar var. Türk kooperatifçilik tarihinde de Nurettin Hazar var. Hem Türk Kooperatifçilik Kurumu ndaki dört yılı aşkın başkanlığı hem * Prof.Dr., Türk Dil Kurumu Eski Başkanı GÖREN ile Nurettin HAZAR dır. Nurettin Bey yöneticilik yapmakla ve insan yetiştirmekle yetinmiyor; çalıştığı kurumların tarihini de yazıyor. Onun eserleri Türk kooperatifçilik ve bankacılık tarihiyle ilgili lisans üstü tezlerin 12

vazgeçilmez kaynakları arasında çoktan yerini almış. Hizmetleri ise Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri ndeki bir salona adı verilmek suretiyle taçlandırılmış. Yukarıda yazdıklarım onun meslek hayatıyla ilgili. Benim ancak uzaktan takip edebildiğim meslek hayatıyla. Onun Ziraat Bankası yla ilgili kitabı üzerine Rıdvan ÇONGUR un yazdığı ve Türk Kültürü dergisinde çıkan uzun ve güzel yazıyı bugün hayal meyal hatırlıyorum. Bir de adını alan salonun açılışında bulunduğumu. Bunların dışında onun meslek hayatıyla ilgili kesişen hiçbir noktamız olmadı. Nurettin Hazar benim için Azerbaycan ın Gence şehrinde doğmuş, genç yaşında Türkiye ye gelmiş rafine bir Türk aydınıydı. Azerbaycan ın yetiştirdiği siyaset, edebiyat, musiki ve genel olarak kültür adamları hakkında bilgi alabileceğim canlı bir kaynak. Kuzey Azerbaycan ın canlı Kim Kimdir ansiklopedisi. Azerbaycan ın seçkin simalarını eserleriyle, özel hayatlarıyla ondan defalarca dinlemenin zevkini tattım. Hele birkaç yıl önce, aynı günlerde kaybettiğimiz Mehmet Kengerli ile bir araya geldiklerinde sohbete doyum olmazdı. Birinin bitirdiği yerden diğeri başlardı. Rahmetli Ahmet Karaca ve ben çoğunlukla sorardık. Onlar da anlatırlardı. Fakat Hazar ın bir farkı vardı: Bütün Türk dünyasına karşı sonu gelmez bir ilgi. Buna bilgi susamışlığı da diyebiliriz. Eğer Türk dünyasının herhangi bir yerindeki bir geziden dönmüşsem birkaç gün içinde dostlarını mutlaka evinde toplar ve eşi Ülkü Hanımın yaptığı nefis yemekleri yerken gezip gördüklerimi anlatmamı isterdi. Müthiş bir alakayla sorular sorar ve beni konuştururdu. Böyle zamanlarda genellikle otoriter bir tavır içine girer, konuyu dağıtacak konuşma ve davranışlara müsaade etmezdi. Azerbaycan ve Türk dünyası onun tutkusuydu. Türk dünyasıyla ilgili en küçük, en kıyıda köşede kalmış haberler bile onun gözünden kaçmazdı ve ev toplantılarımızda bu haberleri ondan işitirdik. Kimler olmazdı ki ev toplantılarımızda!... Nurettin Hazar ve eşi Ülkü Hanım, Mehmet Kengerli ve eşi Sabiha Hanım, Ahmet Karaca ve eşi Aybike Hanım, Abdülkerim Doğru ve e- şi Ayhan Hanım, Nuri SARYAL ve eşi Neriman Hanım, ben ve eşim Bilge Bunlar demirbaşlardı. Azerbaycan Kültür Derneğinde ve derneğin düzenlediği toplantılarda ise çok daha kalabalık olurduk. Siyasetiyle, kültürüyle, e- debiyatıyla, müziğiyle, tiyatrosuyla Azerbaycan konuşurduk. Hayır, sadece konuşmazdık; tar da dinler, Azerbaycan oyunları oynardık. En güzel oynayanlar bir bir gözümün önünden geçiyor. Yaşlılar ve gençler O zaman, işte bu!... diyordum; işte modern bir millet böyle olur!... diyordum. Arşın Mal Alan operetinin musikileri eşliğinde hep birlikte oyuna iştirak eden topluluk modern millettir, diye düşünüyordum. Yazık ki o güzel yılları ve o güzel insanların bir kısmını kaybettik. Fevzi Aküzüm, Ahmet Karaca, Mehmet Kengerli, Fahrettin Gülsevin ve şimdi de Nurettin Hazar. Önceki nesli tanımadım. Mehmet Emin Resülzade, Mirza Bala, Abdülvahap Yurtsever, Kerim Oder İlk tanıdığım ve çok iyi tanıdığım Azerbaycanlı yüz, hocam Ahmet Caferoğlu idi. 1960 lı yıllarda, İstanbul da bir de Mehmet Sadık Aran ın konferansını dinlemiştim. Hepsi de Azerbaycan ın Türkiye deki kültür elçileri gibiydi. Nurettin Hazar la Azerbaycan son kültür elçilerinden birini kaybetti. Ben bir dostumu, bir büyüğümü kaybettim. Zannıma göre Kengerli, Karaca ve Hazar ın ruhları, Hazar kıyılarında bir yerlerde hararetli bir Azerbaycan sohbetine dalmışlar ve dünyayı unutmuşlar Ama galiba Nurettin Bey, Bakü ye arkasını vermiş, Hazar Denizi nin ötelerine doğru bakıyor. 13

TÜRK KOOPERATİFÇİLİĞİNİN GURUR ANITI Nail TAN * 21 Ağustos 2011 tarihinde 94 yaşında aramızdan ayrılan büyük kooperatifçi, TC Ziraat Bankası (E) Genel Müdür Yardımcısı, TKK eski Yönetim Kurulu Başkanı Nurettin Hazar, Türk Kooperatifçiliğinin anıt şahsiyetlerinden biriydi. Hazar Ağabeyimle TKK ye üye olduğum 1975 yılında tanıştım. 1979-1982 ve 1982-1985 yılları arasında iki dönem yönetim kurulunda yan yana çalışma, hizmet verme şansını yakaladım. 1979 Genel Kurulunda seçilen Yönetim Kurulunda şair Feyzi Halıcı Başkan, kendisi de Başkan Vekili seçilmişti. Kendisi dururken, kooperatifçilikle ilgisi bulunmayan bir kişinin başkan seçilmesine haklı olarak içerlemişti. * Araştırmacı - Yazar Nitekim, Genel Kuruldan 4,5 ay sonra Yönetim Kurulu Başkan Vekilliğinden istifa ederek tepkisini gösterdi. Şair Feyzi Halıcı da anlamadığı bir konuda yöneticilik yapmanın sıkıntısını yaşadığından 1981 yılı başında Yönetim Kurulu Başkanlığı ve üyeliğinden istifa etmek zorunda kaldı. 12 Eylül 1980 Harekâtı sonrası, bu Yönetim Kurulunda çok sıkıntılı günler yaşanmıştı. 12 Eylülü takip eden ilk ay sonunda faaliyetine izin verilen bir kurumduk. Ancak, üyemiz şair Sabahattin Çankaya, asılsız suçlamalarda bulunarak kurum yönetimini Org. Kenan Evren e şikâyet etmişti. iki koldan denetlendik. Aklanıp teşekkür aldık. 14

1982-1985 Yönetim Kurulunda Başkanımız Nurettin Hazar dı. İtiraf etmeliyim. Ben de o tarihlerde Kültür Bakanlığında üst düzey yöneticiydim ama ondan çok şeyler öğrendim. Yönetim Kurulu toplantılarında önce sözü üyelere verir sonra da kendi görüşünü söylerdi. Kabul edilen karar da bu yönde olurdu. Bu dönemde kurumun parasını değerlendirmek; devlete, kooperatif kuruluşlara muhtaç olmadan yaşamasını sürdürmek amacıyla önemli kararlar alınmasını sağladı. 1983 te Türk Kooperatifçilik Eğitim Vakfı kuruldu. Mithatpaşa daki binanın ö- nemli bir bölümünün kullanım hakkı vakfa devredildi. Aynı yıl bu bina Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş ye kiraya verilerek iyi bir kira elde edilmeye başlandı. Önceki kiracı Spor Toto Teşkilatı kuruma çok düşük bir kira ö- düyordu. Mahkeme yoluyla boşaltıldı. Yeni kiracıdan elde edilen gelirle bir yandan hizmetler geliştirilirken, diğer yandan üzerine eğitim tesisleri yapmak amacıyla 1984 yılında Alanya nın Mahmutlar köyünden yaklaşık 13,5 dönüm, 7 parsel arsa satın alındı. O günün parasıyla 50 milyon TL ye alınan bu arsa sonraki yıllarda çok değerlendi. Satılarak kuruma yeni gayrimenkuller kazandırdı. Bu arsanın satın alınma kararının verildiği Yönetim Kurulu Toplantısında 7 parsel çok, 4 ünü alalım diye karşı çıkmıştım. Hazar Ağabey, Çocuklar ileride bana dua edeceksiniz. Tarım Kredi Kooperatiflerinin Bahçelievler Son Durak taki arsasını alırken de karşı çıkanlar çok olmuştu. Şimdi, şehrin en kıymetli yeri oldu. Alanya da turizm sayesinde gelişiyor. Mümkünse 13,5 değil 25 dönüm yer alalım. diyerek diğer üyeleri ikna edip çoğunlukla karar aldırmayı başarmıştı. Hazar Ağabey, TKK deki bütün konferans ve toplantıların en sadık dinleyicisiydi. Az konuşur ama yerinde konuşurdu. Son yıllarda Türk Dil Kurumundaki konferanslara da geliyor, Türkçeden, Türklükten bahsedilen konuşmaları zevkle dinliyordu. Onun devlet hizmetinin yanında en önemli özelliği vatan, millet ve bayrak sevgisiyle dolu olmasıydı. Türk milliyetçileri arasında da saygın bir yer edinmişti. Ataları Azerbaycan dan gelmişti. Anayurt hasretiyle doluydu daima. Hazar soyadı, Azerbaycan hasretinin bir ifadesiydi. Evinde Azerbaycan Televizyonunu izlerdi sık sık. Benim ve Hayrettin İvgin in zaman zaman yer aldığımız Azerbaycan Devlet Televizyonu programlarını seyredince bazen heyecanla telefona sarılırdı. Beni her görüşünde; Yahu, sık sık Azerbaycan a gidiyorsunuz, bir kere de bu ağabeyinizi götürün de ata topraklarını göreyim. derdi. Söz verdik ama sözümüzü yerine getiremedik. Affet bizi Nurettin Ağabey. Son yıllarda, torun sevgisiyle bambaşka bir Nurettin Hazar la karşılaşmıştım. Önce benim torunum dünyaya gelmişti. Nurettin Ağabey in torunu olunca yüzündeki ciddiyetin yerini dede gülümseyişi alıvermişti. Nail Bey, bu torun ne tatlı şeymiş. Evde üç kişiyi meşgul ediyor ama kimse hâlinden şikâyet etmiyor! demişti bir karşılaşmamızda TDK de. Nurettin Hazar, Karınca dergisini baştan sona okuyup not alan, yazarlarına görüşlerini bildiren nadir üyelerden biriydi. Beni kooperatifçilik ve Türk sanatlarıyla ilgili yazılarım, kitaplarım dolayısıyla daima takdir ve teşvik etmiştir. Hazar Ağabey in birçok huyu bana çok benzediğinden TKK de, TKEV de birlikte zevkle hizmet verdiğim şahsiyetlerin en başında gelmekteydi. Mekânı cennet olsun! 15

BÜYÜK TÜRK ÜN ARDINDAN İrfan Ünver NASRATTINOĞLU* Bir süre önce O nu aramak, sesini duymak, hatırını sormak istemiştim. Müteaddit aramalarına rağmen ev telefonu cevap vermemişti. Esasen cep telefonu kullanmaz sürekli ev telefonu ile haberleşirdik. Selçuk Alparslan ı aradım, sordum, Çok hastaymış dedi. Dolayısıyla bir süredir göremediğim Ağabeyimle her zaman olduğu gibi uzun uzadıya görüşüp sohbet edebilmek, O nun çok değerli bilgi birikiminden yararlanabilmek istiyordum. Sonra O nun Ankara da değil de yazlık mekanında bulunduğunu öğrendim ve Ankara ya dönüşünü beklemeye başladım. O nu beklerken maalesef vefatı haberi geldi. Ağlamaklı bir sesle telefon eden Selçuk Alparslan Kaybettik dedi. Ve aynı gün naaşının Kocatepe Camii nden İkindi Namazı na müteakip Karşıyaka Mezarlığı nda Ebedi İstirahatgahına defnedileceğini söyledi. Kuşkusuz son derece üzülmüştüm. O Büyük Türk maalesef aramızdan ayrılmıştı. O nunla Türk Kooperatifçilik Kurumu nda yıllarca Yönetim Kurulu nda görev yapmıştık. O bizim Başkanımızdı. Ve biz bütün Yönetim Kurulu Üyeleri O na son derece saygı duyar ve çok severdik. Çünkü O sadece bir kooperatifçi değil, her alanda geniş bilgi sahibi olan bir Öğretmendi. Bir Ağabey di. Ülkemizin büyük çalkantılar yaşadığı 1970 li ve 80 li yıllarda Türk Kooperatifçileri olarak çeşitli baskılara maruz kalırdık. Nurettin Ağabey ve sevgili Rasih Demirci ile birlikte kurumumuzu temsilen Avusturya nın başkenti Viyana da katıldığımız bir kooperatifçilik kongresiyle ilgili anılarımı dergimizin bir başka sayısında anlatacağım. O nun o kongrede gördüğüm temsil yeteneği her türlü takdirin üzerindeydi. O nun Başkanlık döneminde sıkı yönetim komutanlığı bütün dernekleri kapattığı bir dönemde O nun girişimiyle kurumumuzun faaliyetlerinin serbest bırakılması kurumumuzun tarihi bakımından önemli bir olaydı. Yine o dönemde kurumumuz bünyesinde ve O nun başkanlığında kurduğumuz Türk Kooperatifçilik Eğitim Vakfı bir anlamda O nun eseriydi. Bugün varlığını başarı ile sürdürmekte olan bu vakfın kurucusu olmaktan daima onur duymuşumdur ve yaşadığım süre içerisinde bu onurla gurur duymaktayım. Nurettin Hazar kurum faaliyetlerinin tanıtımına çok önem verirdi. Basın ve Halkla İlişkiler çalışma kurulunun sürekli faaliyetler içerisinde olmasını ister ve bu faaliyetleri gerek yazılı, gerekse görsel basın vasıtasıyla kamuoyuna duyurulmasını arzu ederdi. Zamanımın elvermesi nedeniyle kuruma geldiği zaman hemen beni arar, kuruma gelmemi isterdi. Yanına vardığımda ya bir etkinlik planlardık yada basına dağıtılmak üzere kısa yada uzun bir bülten yazardık. Basında çıkan yazılarımızın toplanarak arşivlenmesi işini de o zamanlar Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü nde görevli olan sevgili İsa Kayacan yapardı. Kurum olarak etkinliklerimiz sadece kooperatifçilik faaliyetleri ile sınırlı değildi. Sık sık ve özellikle Milli Günlerimiz de hem konferanslar, hem de şiir şölenleri düzenlerdik. Zira Nurettin Ağabey şiire, sanata, edebiyata, folklora bütünüyle Türk Kültür değerlerine önem verirdi. Hatta kurumumuz salonlarında resim sergileri açardık. 16

Azerbaycan-Gence doğumlu olan Nurettin Hazar bütünüyle Türk ve Türkiye Tarihi ni çok iyi bildiği gibi Azerbaycan ve hatta bütünüyle Türk Dünyası Tarihini de mükemmel bilirdi. Çünkü çok okurdu ve hayatı Türklük Şuuru ve Ruhu ile dolu olarak ve hatta dolu dolu yaşamıştı. Ben Azerbaycan Cumhuriyeti Kitabımı yazarken O ndan çok istifade etmiştim. Özellikle Türk Tarihi ndeki birçok İlk lerin Azerbaycanlı Kardeşlerimiz tarafından gerçekleştirilmiş olduğunu O ndan öğrenmiş ve kitabımda kaydetmiştim. Bu duygular henüz acısını yüreğimde hissettiğim O nun kaybı ile ilgili kalemime dökülen soyut bilgilerdir. Karınca nın bundan sonraki sayılarında O nunla ilgili anılarımı belki de birkaç yazı olacak şekilde yazacağım. Yazacağım çünkü yazacaklarım aynı zamanda Türk Kooperatifçilik Kurumu Tarihi açısından da kayda değer bilgiler içerecektir. Başta çok değerli eşleri Ülkü Hanımefendi ve oğlu Murat olmak üzere bütün Hazar Ailesi ne, Türk Kooperatifçilik Kurumu nun bütün üyelerine, hatta tüm Kooperatifçilere başsağlığı diliyorum. Nur içinde yat Nurettin Ağabey. ARKADAŞIM HAZAR IN ANISINA M. Fenni İSLİMYELİ * Tüm meslektaşlarımızın sevgi ve saygı duyduğu, arkadaşım, mümtaz insan N.Hazar ı kaybetmenin üzüntüsü içindeyim. Kuşkusuz şu sırada bir meslek arkadaşımın, yakın dostumun arkasından yazmak çok zordur. Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği nin bir salonuna N. Hazar adının verildiği toplantıda yaptığım açılış konuşmasında T.C. Ziraat Bankası ve Türk kooperatifçiliğine kırk yılını vermiş bir değerli dosta takdir ve şükranlarımı ifade etmek, benim için ayrı bir anlam taşıyor, demiştim. Şuanda da aynı duygularla doluyum. Tavizsiz bir görev anlayışı, engin bir vatan sevgisiyle dolu, Türk kooperatifçiliğinin öncülerinden Hazar ı şükranla anarak, hatırası önünde saygıyla eğiliyorum. N.Hazar kendisini T.C. Ziraat Bankası na ve Türk kooperatifçiliğine adamış nadir SİMGE lerden biri olarak kalplerimizde daima yaşayacaktır. Nur içinde yatsın... * T.C. Ziraat Bankası Eski Genel Müdür Yardımcısı - Eski Ticaret Bakanı 17

TÜRK KOOPERATİFÇİLİĞİNİN ALTIN ADAMI NUREDDİN HAZARI KAYBETTİK Selçuk ALPARSLAN * Türk Kooperatifçiliğine, uzun ömrünün büyük bir bölümünü, bitmez tükenmez enerjisiyle hizmet veren Kooperatif Adamı Nurettin HAZAR ı kaybettik. Dünyaya gelen ender insanlardan birisiydi. O bir kooperatifçi dehasıydı, bir kooperatifçi üstadıydı. Durmadan düşündü, okudu, yazdı ve eser üstüne eserler verdi. Hazar ın yaptıkları, yapacaklarından fazlaydı.. Kooperatifçi olarak dolu dolu yaşadı. Bir düşünür olarak ülkemize bir Kooperatifçilik Ansiklopedisi hazırladı. Vatansever, Milliyetperver ve Atatürk dönemini yaşamış bir insan olan HAZAR, 1917 senesinde Azerbaycan ın Gence Kentinde doğdu. Ankara da Siyasal Bilimler Fakültesinin Maliye Bölümünü 1942 yılında bitirdi ve Maliye Bakanlığına girdi. Daha sonra Ziraat Bankasının açtığı sınavı kazanarak Müfettiş, Seksiyon Müdür Yardımcılığı, Kooperatifler Müdürlüğü, Kooperatifler Teftiş Kurulu Başkanlığı yaptı. O yıllarda Bankanın yönetiminde olan Tarım Kredi Kooperatifleri de HAZAR zamanında en parlak dönemini yaşadı. 1961 den beri, Üst-Ast yakınlığı, Abi-Kardeş yakınlığı, Baba-Oğul yakınlığı tam yarım asırdır ne öğrendiysem HAZAR ın büyük katkıları olmuştur. Onda Dürüstlük, Vatan sevgisi, İnsan Sevgisi, Bayrak Sevgisi, Mustafa Kemal Sevgisiyle, Birlik Beraberlik, Yardımlaşma ve Dayanışma en büyük yaklaşımlarıydı. Gerek karıncada, basında, kooperatifçilik üzerine yazdığı binlerce sayfa kitap ve makaleleri ile Türk Kooperatifçilik tarihine altın satırlarla geçmiştir. Birde Hazar ın kalıcı ve yapıcı eserlerinden bahsetmek istiyorum. Kooperatiflerin sandıklarındaki birikimlerinden ve gelirlerinden faydalanarak, fonlara ve gelir getirici kaynakları değerlendirdi. Arsalar ve bina yapımına önem gösterdi. Mithatpaşa / Ankara da bulunan Türk Kooperatifçilik Kurumunun yapımında Ziraat Bankasının aldığı yetkilerle kurumun yapılmasında önemli katkıları oldu. Arkasından, Samanpazarı T.C. Ziraat Bankası Şubesi, Tarım İl Müdürlüğü, Kavaklıdere deki eski TRT Binası, İzmir caddesindeki işyeri merkezleri, Bankalar ve Dershanelerin bulunduğu büyük işhanı ile halen Tarım Kredi Kooperatifleri Genel Müdürlüğünün bulunduğu o muazzam binayı, dört dörtlük sosoyal tesisleri, yapıcı firma, mimar ve yetkililerce projenin oluşturulmasında ve yapımında büyük bir gayret gösterdi. Hatta, şimdiki Bahçelievler son duraktaki; Milli Kütüphanenin bulunduğu arsanın alınıp, ikiz bir kooperatifçilik sarayı yaptırılması önerisi, sandık yöneticileri tarafından istenmeyince o muhteşem fikir gerçekleşemedi. Yine Hazar ın önemli bir isteği vardı. Kooperatifçinin Sesi adlı bir yayın istasyonu kurmayı düşündü. Amacı; Kooperatifçiliği, yurt düzeyinde yaymak, geliştirmekti. 18