562 DOĞU LADİNİ ORMANLARINDA COĞRAFİ VERİ TABANI KURULMASINA YÖNELİK VERİLERİN TEMİN EDİLMESİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Arş. Gör. Günay ÇAKIR * Arş. Gör. Ali İhsan KADIOĞULLARI * gcakir@ktu.edu.tr alikadi@ktu.edu.tr Prof. Dr. Emin Zeki BAŞKENT * Arş. Gör. Dr. Turan SÖNMEZ baskent@ktu.edu.tr t_sonmez@hotmail.com ÖZET Ülkemizde Doğu Karadeniz dağlarının denize bakan kesimlerinde saf ya da karışık ormanlar kuran Doğu ladini (Picea orientalis) en son verilere göre toplam 297.396 hektarlık orman alanına sahiptir. Doğu Karadeniz Bölgesinde Ordu Melet Irmağından Kafkaslara kadar uzanan geniş coğrafyaya yayılan doğu ladini ormanlarına ait verilerin toplanması sırasında birtakım zorluklarla karşılaşılmaktadır. Bu zorlukların temelinde, Doğu Karadeniz Bölgesinin kendine has olan özellikleri yatmaktadır. Bunlar; arazi koşulları (eğim, bakı, yükselti), sosyo-kültürel faktörler (usulsüz kesimler, sosyal baskı), orman kadastrosunda yaşanan sorunlar, dağınık yerleşim (arazi toplulaştırmasının olmaması), düzensiz arazi kullanımı (tarım orman iç içe girmiş), yetişme ortamı koşullarının zorluğu (verimsiz arazi) ve diri örtü (kapalılığı bozuk alanlarda ormangülü, karayemiş) nü sıralayabiliriz. Ortalama arazi eğiminin yüksekliği, yetişme ortamı koşullarının zorluğu ve halkın yaşam şekli dikkate alındığında veri toplama oldukça zahmetli bir süreçten geçmektedir. Yerleşim alanlarının dağınıklığı yanında özel kişilere ait arazilerde de ağaç topluluklarının bulunması uzaktan algılama çalışmalarını (orta ölçekli uydu görüntülerinde) güçleştirmektedir. Ayrıca, gerek hava fotoğraflarından gerekse yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinden yararlanma da yüksek maliyet gerektirmektedir. Doğu Ladinin yavaş büyüyen bir tür olması ve yapılacak teknik müdahaleleri de zorlaştırmaktadır. Doğu ladinine ait alansal değerler ise orman amenajman planına yönelik çekilen 1/15000 ölçekli renkli kızılötesi hava fotoğraflarından elde edilmektedir. Yapılan orman amenajman planı konumsal veri değerlendirmelerinin kullanışlılığı tartışılır durumdadır. Veri kaynakları olarak geçmiş dönem ve yürürlükteki orman amenajman planları, hava fotoğrafları, farklı çözünürlüklere sahip uydu görüntüleri ve arazi envanter çalışmalarını sayabiliriz. Bunlardan güncel, güvenilir ve en az maliyette veri elde edilmesi için uzaktan algılama teknikleri kullanılmaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesinde uzaktan algılama ile veri eldesinde karşılaşılan güçlüklere değinilmiş ve çözün yolları sergilenmiştir. Coğrafi veri tabanının kurulmasında, yalnız doğu ladinine ilişkin alanlar değil, aynı zamanda ülke genelinde mevcut tüm yapıların tamamıyla disiplinler arası yaklaşımla oluşturulması gerekmektedir. Nihayetinde kurumlar içi ve arası veri değişim politikaları oluşturularak * K.T.Ü. Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Orman Amenajman Anabilim Dalı K.Ü. Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Orman Amenajman Anabilim Dalı
563 bilişim birimleri kurulmalıdır. Belli zamansal periyotlarda veriler güvenilir, güncel ve ekonomik olarak elde edilmelidir. Anahtar Kelimeler: Konumsal Veri Tabanı, Uzaktan Algılama, Doğu Ladini, Orman Amenajmanı, Hava Fotoğrafları, Uydu Görüntüsü Drawbacks and Alternative Solutions about Gathering Spatial Data with Remote Sensing in Establishing Spatial Data ABSTRACT Base in Spruce Forests Spruce (Picea orientalis), distributed from Ordu Melet river to Caucasian regions, covers 297 396 ha area, according to the latest forest inventory data. There is a serious difficulty in gathering spatial data about spruce forests because of large coverage and harsh topographic pattern. Eastern Black Sea region has some difficult conditions. These are topography (steep slopes, frequently changing aspect, high elevation), socio-cultural factors (illegal land use, social pressure), forest cadastral or land surveying difficulties (scattered settlements, irregular land use pattern, complication of forest sites). Collection of spatial data is thus very difficult due mainly to higher average slope, individually scattered settlements for any remote sensing studies. Furthermore, both aerial photographs and high-resolution satellite images are costly. Spruce is a slow growing species requiring sensitive and careful technical interventions. Areal information of spruce forests is produced from 1/15.000 average scale colored infrared aerial photograph to prepare forest management plans with forest cover type (stand) maps. Use of spatial data in forest management plan is subject to question as the data sources are old coming from current forest management plans and aerial photograph. Situation of forest and non-forest areas and stand types are determined fast, reliably, and currently using remote sensing technique based on advanced information technology. Using remote sensing to gather data and evaluating them with Geographic Information Systems are necessary for successful forestry initiatives. Accurate data are collected fast enough, and the data are easily updated periodically. Remotely sensed data are interpreted using an image, recorded into a data base, managed with an appropriate database management system and finally maintained with established GIS software. Spatial analysis and queries are conducted easily and time would be saved. Current data about spruce forests can easily be updated by classification of high resolution satellite image. Keywords: Spatial database, Remote Sensing, Spruce, Forest Management, Aerial photograph, Satellite Image
564 1. Giriş Doğu ladini, zor doğa koşullarına dayanan, en fakir yetişme ortamında gelişebilen ve Doğu Karadeniz Bölgesinin mağrur ağacıdır. Ladin ekosistemi, yetiştiği arazi yapısı, toprağı, topografyası (fiziksel yapı), flora ve faunası (biyolojik yapı), sosyal, ekonomik, manevi, tarihi ve kültürel değerlerin teşkil ettiği geniş boyutların (insan boyutu) birleşiminde hayatiyetini devam ettirmektedir. Doğu Karadeniz Bölümü Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon olmak üzere 7 ilden oluşmaktadır. Bölgenin yüz ölçümü 39.203 km 2 olup, 2000 yılında toplam nüfusu 3.23 milyondur (URL_1 2005). Geniş alanlara yayılan ormanlardan en güzel şekilde faydalanmanın yolu, ekosistem dengesini sayısal ortamlarda tanımlamak ve ihtiyaçlar doğrultusunda sürekli olarak sürdürülebilirliliğini sağlamaktan geçmektedir. Çok amaçlı faydalanmayı düzenlemek ve ekosistemin geleceği hakkında karar verebilmek ancak sağlıklı, doğru, eşzamanlı, güvenilir ve çok yönlü bir veri alımı sayesinde mümkündür (Başkent 2000). Hazırlanan bu bildiride, Doğu Karadeniz bölgesinin özellikleri çerçevesinde konumsal veri tabanının kurulmasında karşılaşılan temel sorunlar dile getirilmiştir. Ayrıca coğrafi veri tabanının kurulmasının gerekliliği ve uzaktan algılamayla veri elde etme yollarına değinilmiştir. 2. Konumsal Veri Tabanı Kurulmasının Önemi Orman amenajman planlarının yapımında CBS yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Sayısal veri tabanının kurulmasının yanında, planlamada önemli bir faktör olan teknik müdahale ve etkinliklerin konum itibarıyla belirlenmesi ancak CBS yardımıyla olmaktadır. CBS, teknik müdahalelerin yapılacağı ve koruma altına alınacak meşcerelerin hangi coğrafi konumda veya bölgede, hangi rakım, eğim ve bakıda, önemli yerleşim alanlarından nispi konumu itibarıyla nerede olduğunu kesin olarak tespit etmede kısaca amenajman planlarında, konumsal planlamanın hazırlanmasında kullanılmaktadır. Sadece coğrafi konum itibarıyla etkinliklerin yerlerini belirtmekle kalmayıp Ekosistem
565 Tabalı Çok Amaçlı Planların (ETÇAP) düzenlenmesinde vazgeçilmez bir araç olmuştur. Konuma dayalı önemli planlama özelliklerini amenajman planlarıyla bütünleştirmek için CBS kullanılmaktadır (Başkent ve Jordan 1995). Şekil 1. Doğu Ladininin doğal yayılış alanları Araştırma ve istatistiklere göre dünyada mevcut bütün bilgilerin %80 e varan kısmı konumsal niteliktedir; yani arazi, çevre veya bir konuma bağlı bilgilerdir. Yine kullanıcı ihtiyaçlarını tespit etmek için şehir ve bölge planlamaları hakkında yapılan diğer bir araştırmaya göre de % 90 ın üzerinde konumsal bilgiye ihtiyaç duyulduğu tespit edilmiştir. Bu kadar fazla ve değişik yapıdaki bilgilerle başa çıkabilmek ve bunları toplumun refahını düzenleyecek şekilde hizmetine sunabilmek için büyük bir uzmanlık alanına ihtiyaç vardır. İşte çağımızda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) olarak bilinen bu disiplin konumsal verileri (grafik ve öznitelik) elde etmek, depolamak ve değişik şekillerde inceleyerek insanlara sunmak için ortaya çıkmıştır. Ormancılığın da konuma bağlı açık bir sistem bilimi olduğu düşünüldüğünde ormancılıkta konumsal veriye son derece ihtiyaç duyulduğu dolayısıyla ormancılıkla doğrudan ilişkili olduğu görülmektedir (Köse ve Başkent 1993). Orman alanlarının büyüklüğü
566 alınması gereken verilerin sağlıklı bir şekilde toplanmasını zorlaştırmaktadır. Yersel çalışmalar zaman ve mekânsal olarak geniş periyot içerisinde yapılmaktadır. Bu nedenle oluşturulan beş yıllık kalkınma planlarında bu zorlukları aşmak için uygun yöntemler önerilmektedir. Bu yöntem kombine envanter yöntemi ki, uzaktan algılama verilerinin yersel yöntemle birleştirilerek yapılmasını ön görmektedir (URL_1 2005, Çakır 1999). Ormancılıkta planlama bilgiye dayanır. Diğer bir ifadeyle planlama, ormanın yapısını ve gelişimini temsil eden konum ve öznitelik verilerin var oluşuna ve bu verileri birlikte uyumlu olarak bilgisayar ortamında işleyebilen bir bilgi sistemine dayanır (Köse ve Başkent 1993). Farklı disiplinlerin bir araya getirdiği karmaşık yapıdaki konuma dayalı grafik ve grafik-olmayan bilgilerin dijital ortamlarda toplanması, depolanması, sunulması ve analiz edilmesi Coğrafi Bilgi Sistemlerinin kullanılması ile mümkün olmuştur. Birçok farklı meslek grubunun harita kullanması ve coğrafi veri ile kendi çalışmalarını desteklemesi, CBS için çok geniş bir uygulama alanını ortaya çıkarmıştır (Huxhold & Allen 1995). CBS, Yöneylem Araştırması Teknikleri ve Veriye Dayalı Yönetim Sisteminin teknolojik üstünlüğü yalnız çevresel planlamalarda etkin kararlarının verilmesi için kullanılmayıp, aynı zamanda biyolojik, ekolojik, sosyal ve ekonomik kararların verilme sürecinde de birleştirici bir yöntem olarak kullanılır (Douglas vd. 1992). Veri Paylaşımı: Dijital verinin farklı sistemler tarafından ortaklaşa kullanılabilmesi veri paylaşımı olarak anılmakta ve konumsal veri yönetiminde ekonomik çözümler üretmenin yolu olarak kabul edilmektedir. Veri paylaşımıyla çok yaygın bir problem olarak kabul edilen, farklı kurumların aynı veriyi ilk elden toplama yoluna giderek, kaynaklarını gereksizce israf etmeleri önlenecek ve veri toplama maliyeti önemli ölçüde azalacaktır (Cömert,1996). Ülkemizde kamu kurumları arasındaki veri paylaşımının bilişim teknolojileri ile sağlanabilmesi için son on yıldır çalışmalar sürdürülmektedir. HGK, 1990 yılında ulusal bazdaki CBS çalışmalarına öncülük ederek 1/25.000 ve daha küçük ölçekli haritalar için Ulusal CBS Projesini başlatmıştır (Yomralıoğlu 2002).
567 3. Uzaktan Algılama İnsanoğlunun evrenin dış hatlarını keşfetmek için zorladığı çalışmalar, dünya ötesi hal almaya başlamıştır. 1959 yılından bu yana oldukça paraların harcandığı bu sistemlerin günümüzde vazgeçilmezliği açıkça görülmektedir. Ekonominin temel girdilerini oluşturan doğal kaynakların sürdürülebilir işletilmesi için teknolojik altyapılar hazırlanmıştır. Gerek doğal kaynak planlaması gerekse iletişim ağlarının uzaydan küresel olarak sağlanmasında en kullanışlı yol uydu/uzay teknolojileridir. Yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin 2000 li yıllarda kullanılmaya başlamasıyla birlikte, konumsal veri elde edilme çalışmalarında bu veriler hava fotoğraflarıyla yarışır hale gelmiştir. Ayrıca küresel yer belirleme sisteminin (GPS) de devreye girmesi, konumsal verilerin coğrafi koordinat düzleminde kullanıcılara verilmesi yersel çalışmaları da kolaylaştırmıştır. Orman ekosisteminin karakteristik özelliklerini belirlemede uzaktan algılamanın temel rolü, geniş alanlardaki benzer verileri gruplamaktan geçmektedir. Arazi kullanımı ve sınıflandırma çalışmalarında konumsal çözünürlük ön planda yer almaktadır. Kısaca uzaktan algılama kullanıcılara veri sağlama sanatıdır. (Ulbricht & Heckendorff 1998). Konumsal yapının belirlenmesi için; yersel çalışmalar, hava fotoğrafları, uydu görüntüleri ve bunların kombinasyonları akla gelebilir. Yersel çalışmaların ve hava fotoğraflarının pahalı ve zaman alıcı olması sebebiyle, geniş kapsamlı, hızlı ve güvenli bir yol olarak, geriye uydu görüntülerinden yararlanma kalmaktadır. Uydu görüntüleri de ucuz değildir. Özellikle kötü hava koşullarının olduğu bölgelerde hava fotoğrafı alımı ve yersel çalışmalar kolay olmamaktadır. Yılın değişik zamanlarında hava fotoğrafının alınması da maliyeti artıran sebeplerdendir. Buna ilave olarak hava fotoğrafları alındıktan sonra yorumlama bireysel fotoğraflar üzerinde yapılarak sayısal ortamlara dönüştürülmektedir. Mevcut durumu, belli şartlar çerçevesinde istenildiği zaman tespit edebilmesi ve hava fotoğraflarına nazaran çok daha geniş sahaları kapsaması sayesinde çalışma süresini kısaltması, uydu görüntülerini kullanmayı avantajlı kılmaktadır (Vanderzangen & Marrison 2003).
568 Uzaktan algılamayı olumsuz yönde etkileyen etmenlerin arasında; olumsuz hava koşulları, yüksek eğim ve dağınık/parçalı yapıya sahip arazi yapısını sayabiliriz. Özellikle hava koşullarının olumsuzluğu veri alımını zorlaştırmaktadır. Bulutluluk oranı, rüzgâr ve alım saatine göre veri kalitesi değişmektedir. Bulutlar uzaktan algılamada iki yönde olumsuz etki oluşturmaktadır. Birincisi algılayıcı ile zemin arasına enerji alışverişini engelleme, ikincisi ise gölgelemedir. Aynı şekilde uzaktan algılama verisinin alım saati de önemlidir. Sabahın erken saatlerinde ve akşam saatlerinde veri alımı yapılmamalıdır. Genel olarak güneşin dik olduğu öğle saatleri tercih edilmelidir. Uyduların ülkemizden geçiş saatleri 09.00-11.00 arasındadır. Buda gölgelemeye neden olduğundan görüntü işlemeyi olumsuz etkilemektedir. 4. Doğu Karadeniz Bölgesinin Özellikleri 4.1. Sosyo-Ekonomik Yapı Doğu Karadeniz Bölümü Türkiye nin 7 bölgesi arasında beşinci sırada yer almaktadır. Bölge genelinde kırsal kesimden kente göç olayı yaşanmaktadır. En son verilere göre kırsal kesimden kente göç oranı %11.02 düzeylerindedir. İller itibarıyla Sosyo-ekonomik olarak bölgede en gelişmiş olan Rize ve Trabzon dur. Geçmişte İpek yolu hattını Karadeniz e ulaştığı tarihi ve kültürel pek çok uygarlığa ev sahipliği yapan bölgede, doğal zenginliklerde oldukça fazladır. Bu zenginliğine rağmen bölge gereken önemine ulaşamamıştır. Gayri safi milli hasıladaki payı düşük olması da dışarıya göçü artıran nedenlerden bir tanesidir. DKB nin ekonomisi, ormancılık ve tarım sektörüne dayanmaktadır. Tarım sektörü; çay ve fındık başta olmak üzere diğer tarım ürünleri de kısmen yetiştirilmektedir. (URL_1 2005). Doğu Karadeniz Bölgesinde yüksek eğiminden dolayı dağınık yerleşim oldukça yaygındır. Her birey kendi evinin veya tarım yapacağı alanın etrafında hayatını devam ettirmektedir. Yöre insanın doğayla iç içe yaşaması, tarım alanlarının etrafında ağaç topluluklarının bulunması konumsal verilerin uzaktan algılamayla ayırt edilmesini zorlaştırmaktadır.
569 Özellikle fındık ve çay olan yerlerde yapraklı orman ağaçlarıyla ayrım zor yapılmaktadır. Halkın ekonomik açıdan büyük çoğunluğun düşük gelir seviyesine sahip olması ormanlar üzerinde sosyal baskılara neden olmaktadır. Orman köylüsünün yanında kaçakçılık şebekelerinin de ormanlardan yararlanması da ormanları olumsuz yönde etkilemektedir. Ladin ormanları genellikle yetişme koşullarının zor olduğu alanlarda yayıldığından, usulsüz faydalanmalar sonucu doğal dengeleri bozulmaktadır. Doğu ladini ilk yıllarda yavaş büyümesi ve ormanın alt tabakasında bulunan diri örtü sorunu nedeniyle teknik açıdan aynı ormanları oluşturmayı zorlaşmaktadır. 4.2. Topografik Yapı DKB arazisi; denize ve kıta içine bakan yamaçları arasında çok belirgin ekolojik farkların bulunduğu bir coğrafyaya sahiptir. Yağış ve nem, bunun yanında karşılık dik yamaçlı, sarp ve dağlık arazi ekolojik farkı ortaya çıkarır. Dağların deniz üzerinden gelen rüzgârlara karşı konumu önemli yağış farklarına, yükselti ise önemli sıcaklık farklarına sebep olmaktadır. Ortalama eğimin yüksek olduğu bu bölgede arazi kullanımında yerleşime ve tarıma açılacak alanlar oldukça kısıtlıdır. Halkın geçim kaynağının ormanda bağlaması yanında yüksek eğim gruplarında da tarım faaliyetlerini devam ettirmektedir. 4.3. Kadastro Ve Mülkiyet Durumu Kadastral çalışmalar, arazi çalışmalarında yüksek hassasiyet gerektiren işlemler topluluğudur. Ülkemizde birinci beş yıllık kalkınma planında, ormanların kadastro sorunun kısa sürede çözülmesi dile getirilmiştir. Ancak günümüze değin kapsamlı olarak bu haritalar kesin şekliyle tam anlamıyla tamamlanamamışlardır. Kadastro haritaları, büyük harita yapım tekniğine bağlı sayısal ortamlarda ve santimetre hassasiyetinde üretilmelidir. Orman ekosistem envanteri yapımında plan yapımcılarının elinde hazır bulunmalıdır. Orman amenajman planlarında bulunan orman dışı alanların ayrımında bu haritalardan yararlanılmalıdır
570 (Atasoy 2004). Doğal kaynakların optimum olarak kullanılması isteniyorsa, tüm kaynakların yönetiminde ulusal politikalar içinde yapılmalıdır. Bu işlemi gerçekleştirmek için modern kadastro çalışmaları yapılmak zorundadır. Kadastro hem bireysel hem de toplumsal büyüklükteki ihtiyaçları karşılamak zorundadır. Modern kadastro; mülkiyet transferine, kredi güvenliğine, nüfus analizine, gelişi-imar kontrolüne, acil durum planlama yönetimine, çevresel etki değerlendirilmesine, yerleşim hareketlerine, arazi pazarı analizine, arazi ve mülkiyet sahipliği analizine, arazi reformuna, istatistiksel verilerin görüntülenmesine, fiziksel planlamaya, kamusal iletişime ve doğal kaynakların planlanmasında sağlıklı verilere dayalı bir şekilde erişimle mümkün olmaktadır (Molen 2003). Ormanlık alanlarla ilgili önemli sorunların biride normal kadastro sınırları ile orman kadastro sınırlarının uyuşmamasıdır. Bu sorunun ortadan kalkması için kadastro tahdit işlemlerinin yapılması işlemini tek elden ve usulüne uygun olarak yapılması gerekliliğidir. Ülke nirengi ağına oturtulmuş ve hassas bir ölçüm tekniği uygulanarak sayısal ortamlarda yapılmış kadastro çalışmaları oldukça iyi sonuç verir (Köse ve Mısır 1994). Bölgede, kadastro çalışmalarını yavaşlatan en önemli engellerden birisi sahiplenilmiş alanların kadastro sırasında, yasal gerekçelere dayalı olarak, işgal edenlerin adına tespit edilmeyişidir. Bu durum özellikle ağaçlık alanlarda öne çıkmaktadır. Mevzuat gereği ormanlar kamusal alanlar olarak görülmekte ve bu yerlere ait tapular geçersiz kabul edilmektedir. Ormanların devletleştirilmesi öncesinde tarım alanı olarak kullanılan arazilerin bir kısmının işlenmemesi sonucu zamanla orman örtüsü ile kaplanmaktadır. Nitekim, bu tür arazilerin bölgede var olduğu (% 65 düzeyinde) tespit edilmiştir. Sosyo ekonomik sebeplerden dolayı yaşanan göç olgusu sonucunda bu arazilerin tarımsal amaçlı işlenmediği ve bunun sonucunda da arazilerin zamanla ormana dönüşmektedir. Kadastro çalışmaları esnasında bu nitelikte bulunan parsellerin büyük bir çoğunluğu devlet ormanı olarak tespit edilmiştir. Bundan dolayı yöre halkı kadastro çalışmalarının yapılmasını istememektedir. Bunun
571 nedenlerinde bazıları; bölgenin topoğrafik yapısı, bitki örtüsü, iklim ve ormanlık alanlarla kaplı olması olarak ifade edilebilir. Sayılan bu özelliklerden dolayı kadastro çalışmaları bölgede oldukça yavaş gitmektedir (Atasoy 2004). Ülkemizde orman tahdit ve kadastro çalışmaları 1937 yılında başlamıştır. OGM 2003 yılı verilerine göre, ülke genelinde ormanlık alan 21.186.000 hektar iken bunun 15.433.390 hektarında (%74.56) orman kadastro çalışmaları tamamlanmıştır. Ülkemizde arazi toplulaştırması tamamen uygulanamadığından, yerleşim alanlarıyla ormanlık alanlar iç içe girmiştir. Bugün ülkemizde orman içi ve bitişiğinde 17.500 köy ve 9 milyon nüfus yaşamaktadır. Bu nüfusun gelir düzeyi Türkiye ortalamasına göre en düşük seviyededir. Bunun sonucunda orman kadastrosun uygulanan bölgelerde çeşitli hukuksal sorunlar ortaya çıkmaktadır. OGM verilerine göre orman içinde yaşayan nüfus yıllardır mülkiyet problemleri ile iç içe bulunmaktadır (URL_2 2005). 4.4. Kullanılan Haritaların Farklılığı Ülkemizde kamu kurumlarında kullanılan harita altlıklarındaki ölçek ve koordinat sistemleri arasında farklılıklar bulunmaktadır. HGK tarafından üretilen Standart Topografik (ST) haritaların dışında kamu kurumlarının kullandıkları küçük ölçekli haritalar için standart olarak belirlenmiş koordinat sistemleri mevcut değildir. HGK nın ürettiği ST haritalar, 1/25.000 ve daha küçük ölçekler için, 6 derecelik UTM projeksiyonunda ve ED50 datumunda veya coğrafi koordinat sistemlerindedir. Kamu kurumları, küçük ölçekli harita ile çalışmaları durumunda lokal koordinat sistemlerinde konumsal veri üretmekte veya HGK nın ürettiği 1/25.000 ölçekli haritalar üzerine, ihtiyaç duydukları konumsal verileri işleyerek kullanma yoluna gitmektedirler. HGK den alınan Kamu kurumlarında kağıt ortamlarda tutulan haritalar, fotokopi yoluyla çoğaltılmaktadır. Kağıt haritalar zamanla yıpranmakta veya fotokopi çekilen bölge üzerinde koordinat bilgisi olmadığından ihtiyaca cevap veremez duruma gelmektedirler (Reis 2003). Örneğin orman amenajman planlarına konu olan meşcere haritalarının ozalitlerinin
572 kullanımı bir çözüm alternatifi olarak görülmektedir. Ancak bu haritalarda da koordinat bilgileri olmaması kullanışlılığını azaltmaktadır. 5. Sonuç ve Öneriler Geniş kapsamlı planların yapımı ve uygulamasında CBS nin en önemli veri toplama kaynağı uzaktan algılamadır. Ladin orman ekosistemlerinde uzaktan algılamayla zamansal değişimler izlenebilmektedir. Özellikle orman ekosistemlerinde oluşan büyük ölçekli her türlü değişimler (yasal/yasal olmayan) izlenerek kontrol edilebilir. Ormancılık ve diğer disiplinlere ait konumsal veri tabanları CBS ortamlarında kurulmalıdır. Bu sayede orman ekosistemlerinin denetimi ve kontrolü daha etkin sağlanabilir. Orman işletmelerinde plan yapım ve uygulama sonuçları rahatlıkla izlenebilir. Ladinin doğal olarak yayıldığı alanlarda yüksek eğimin olması nedeniyle yersel çalışmalar zor yapılmaktadır. Ladin ormanlarında, uydu görüntülerinden kontrollü sınıflandırma yoluyla orman ekosistemine yönelik orta doğrulukta (%70-80) veri elde edilebilir. Dağınık yerleşim ve ormanların tarım alanlarıyla iç içe olması uzaktan algılamayla veri eldesini zorlaştırmaktadır. Özellikle fındık ve çay alanlarının, yapraklı orman alalarından orta çözünürlüklü uydu görüntüleriyle ayrımı düşük hassasiyette yapılmaktadır. Geniş alaları kaplaması, kolay elde edilmesi ve farklı dönemlere ait kısa sürede veri alınması nedeniyle uzaktan algılama bölgesel planlamalarda daha yaygın kullanılmaktadır. Yöre halkının sürekli karşılaştığı mülkiyet sorunun çözümü için, yüksek çözünürlüğe sahip uydu görüntülerine ihtiyaç vardır. Ladin ormanları için bu görüntülerin alımı sırasında piksel boyutu 1 metreden küçük, alım saatinin 11:00-14:00 arasında ve geometrik doğruluğun 1 metrenin altında olması önemlidir. Orman ekosistemlerinde oluşan sosyal baskının ortadan kaldırılması için yöre haklının kalkındırılması gerekmektedir. Kırsaldan kente göçün
573 engellenmesinde ve ormanlara yönelik sosyal baskının ortadan kaldırılması için yöre haklına alternatif gelir kaynakları oluşturulmalıdır. Uzaktan algılamayla elde edilen veriler yersel çalışmalarla (haritalar dahil) birleştirilmelidir. CBS ve UA çalışmaları entegre edilerek, çalışmaların daha verimli olması sağlanmalıdır. Uluslararası bazda geliştirilen Orman Kaynaklarının Sürdürülebilir Planlanması ve İşletmeciliği prensiplerinin uygulamaya aktarılması ve sistematik olarak izlenmesi için ormancılıkta sertifikalandırma sistemleri geliştirilmelidir. 6. Kaynaklar Atasoy, M., 2004, Kadastro Çalışmalarında Karşılaşılan Orman- Mülkiyet Sorunlarının Çözümünde Dijital Fotogrametrinin Uygulaması (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği), Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı,, Trabzon, 191. Başkent, E.Z. ve Türker M.F., 2000, Sürdürülebilir ormancılığa Doğru: Uluslararası Standardizasyon, Sertifikasyon ve Ulusal Ormancılık Stratejileri, Erzurum Ormancılık Araştırma Dergisi, 3, 28-46. Başkent, E.Z., & Jordan, G.A. 1991. Spatial Wood Supply Simulation Modelling, The Forestry Chronicle, 67(6): 610-621 p. Douglas, K. Lah, Edward J., Rykiel, Jr, Integrated Resource Management Systems: Coupling Expert Systems with Data-Base Management and Geographic Information Systems, Environmental Management, Vol:16, No:2, Springer Verlag, New York, USA, 1992, Sf:167-177. Huxhold, W. E. ve Allan A. G., 1995. Managing Geographical Information System Projects, Oxford University press, New York. Köse, S., Mısır, M., 1994, Orman Kadastro Haritaları İle Kadastro Paftaları Arasındaki Farklılıkların Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Giderilmesi, I. Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Trabzon. Köse, S., Başkent, E.Z., 1993, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Ormancılığımızdaki Önemi, Orman Bakanlığı, I. Ormancılık Şurası, 1-5 Kasım 1993, OGM, 195-204 s., Ankara. Molen, P. 2003, Some options for updating the Land Administration Guidelines with respect to institutional arrangements and financial matters, Workshop.Spatial Information Management for Sustainable Real Estate Market; Best Practice Guide on Nation-wide Land Administration, Athens.
574 Reis, S., 2003, Çevresel Planlamalara Altlık Bir Coğrafi Bilgi Sistem Tasarımı ve Uygulaması: Trabzon İl Bilgi Sistem (TİBİS) Modeli, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Ulbricht K.A. & Heckendorff W.D., 1998, Satellite Images for Recognition of Landscapes And Land use Changes, Journal of Photogrammetry &Remote Sensing 53, 235-243. Vanderzangen, D & Marrison, M., 2003, High Resolution Image Classification: A Forest Service Test of Visual Learning System s Feature Analyst, USDA Forest Services, http://www.featureanalyst.com/feature_analyst/publications/reviews/for est_service.pdf. Yomralıoğlu, T., 2002. GIS Activities in Turkey, GIS International Symposium 2002, Sempozyum CD si. URL_1 2005, DPT, http://www.dpt.gov.tr/bgyu/, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Yayın No DPT 2531-ÖİK.547, Ankara, 539. URL-2, 2005, http://www.ogm.gov.tr.