6222 Sayılı Yasa Bağlamında Türkiye de Futbol Örneğinde Sosyolojik Bir Çözümleme Adem SAĞIR * Özet: Hazırlanmış olan bu çalışma, sporun ve özelikle futbolun, Türkiye de sahip olduğu alan üzerinde değerlendirmelerden oluşmuştur. Çalışma, spordaki yasal düzenlemeleri içeren 5149 Sayılı Kanun üzerinde yapılan tartışmalara dayanarak sporda şiddetin önlenmesine dair 2004 sonrasını çözümlemiştir. Aryıca 6222 Sayılı Kanun u eski kanunları yürürlükten kaldırması bağlamında ortaya koyduğu yeni düzenlemeleri ele almıştır. Bu amaçla çalışma, 5149 sayılı Yasanın hem ilk halini hem de değişiklikler yapıldıktan sonraki halini yeni çıkan 6222 sayılı Yasayla kıyaslamalı olarak içerik analizi yöntemiyle ele almıştır. Çalışma bu alanda yapılacak yasal düzenlemelerin sosyolojik anlamda taşıdığı değeri sorgulama çabası güderek, futbolun bu düzenlemelerde ayrıca taşıdığı öneme dikkat çekmiştir. Çalışma, ulaştığı sonuçlar bakımından, Türkiye de yapılan yasal düzenlemelerin taraftar kimliğini ve duruşunu arka planda bıraktığı anlaşılmış, ancak kadın ve çocuk taraftar kitlesine pozitif bir yenilik getirmesi bakımından da dikkat çekici bulunmuştur. Yasada net tanımlamaların yapılmamış olması, şiketeşvik-şiddet gibi temel problemlere uzun vadede çözümler sunamadığı tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Futbol, şiddet, taraftarlık, toplum, fanatizm. A Sociological Analysis of the Case of Football in Turkey in the Context of Law o. 6222 Abstract: Today, when we consider change, which is carried out along with globalization and consumption industry, we observe that sport has emerged as a field of living activity and is considered a professional career. Clubs, fan clubs, associations are sports-related organizations having their own structure and rules (formal or informal). Moreover, they are important social networks, which have been creating their own organizational culture. The sports have been discussed as a risk factor for communities as it brings about violence and aggressive behavior on the ground that has such a role within the social structure. In this situation, sport has exposed to intervention of the state due to broken social order, and that status keeps politics-sports relation on agenda. In the study, the task basically depends on that purpose, and additionally the study consists of consideration on sports realm and particularly football in Turkey. The study has paraphrased the "the Law o. 5149" including new regulations which have been made since 2004 in sports with discussions being made on and has drawn attention to how legal regulations are compatible with sociological background. For this purpose, the initial version of the law as well as the new version of the law following amendments is evaluated by using the method of content analysis. The study also seeks to offer an alternative approach to the regulations that will be made in the realm. Key Words: Football, violence, supportership, society, fanaticism. * Yrd. Doç. Dr. Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Uygulamalı Sosyoloji Ana Bilim Dalı, 78050, Karabük/Türkiye. Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 45, Sayı 3, Eylül 2012, s. 155-181.
156 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 45 Sayı 3 DÜ YA TOP U AĞZI DA: FUTBOLA GĐDE YOL Spor, her toplumda farklı oyunlar farklı kurallar çerçevesinde kendini göstermiş insanlık tarihi kadar eski bir olgudur. Kızılderililerde atlı oyunlar; Türklerde cirit ve güreş; Yunanlılarda atletizm ve dalları gibi pek çok spor, farklı kültürlerin bir hayat alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Her toplumsal olgunun kültür, zaman ve toplumsal hayat karşısında başkalaşıp değişmesi gibi spor da günümüzde büyük oranda değişmiş ve başkalaşmıştır. Ancak özündeki rekabet olgusunu ve bir oyun olmaktan öte manalar ifade edebilme kapasitesini hiçbir zaman yitirmemiştir. Bu anlamıyla sporun, tarih boyunca devam eden sözlü ve yazılı bir kültürü olduğunu ve insanların ya da toplumların bir kimliği olarak da görselleşebildiğini iddia etmek mümkün görünmektedir. Özellikle günümüzde sporun ulaştığı toplumsal boyutlar dikkate alındığında, kimlik oluşumundaki aynılık ve karşıtlık olguları yerel ve ulusal takım olma gibi sportif oyunlarla açığa çıkmaktadır. Bu durum dikkate alındığında Avrupa nın ve Türkiye nin spor kulüpleri spor kulübü olmaktan fazla şeylerdir. Öyle ki çoğu zaman oluşum tarihleri, bir kentin, bir semtin etnik veya dinsel grubun dahi kimliklerinin metaforları olabilmektedir (Bora - Erdoğan, 2009: 226-231). Bu nedenle sporun özel bir değeri olduğu kolayca anlaşılacaktır. Ancak spor söz konusu olduğunda kuşkusuz dünya genelinde futbolun ilk akla geldiği, bu nedenle tartışmaların çoğunun da futbol üzerinde gerçekleştiği görülmektedir. Bu nedenle sporla ilgili tartışmalar, analizler, yasal düzenlemeler ilk olarak futbolla ilişkilendirilmektedir. Burada futbolun sahip olduğu kültür ve içerisine aldığı bireylere verdiği kimliklerle sıklıkla tartışılan bir olgu olduğuna da vurgu yapmak konunun bağlamı açısından önemlidir. Futbolun kültürü, onun bireylere kazandırdığı toplumsal kimliklerle ilişkilidir. Bu bağlamda Simon Kuper in (1996) futbol asla sadece futbol değildir betimlemesi bir slogan olmaktan ziyade, futbolun taraftarlardan statlarına, sloganlarından kıyafetlerine kadar pek çok alanda oluşturmuş olduğu toplumsal algıyı ifade etmektedir. Çünkü mücadele başladığında; bir anda insanlık tarihinin bütün birikimleri, edebiyat, ayin, bilim, savaş, politika ve daha aklınıza geliyorsa, bu 90 dakikalık oyuna dahil olur ve oyunlaşır (Öğün, 1999: 73-85). Özellikle taraftarlık olgusu söz konusu olduğunda bunu salt bir takım tutma psikolojisi olarak görmekten ziyade bir kitlenin kimliği şeklinde yorumlamak gerekir. Bu anlamda futbolun taraftar kitleleri söz konusu olduğunda dünyanın hemen her yerinde benzer sosyo-psikolojik dalgalanmalara neden olduğu (Doğan, 1999, s.77) iddiasını ileri sürmek zor olmasa gerektir. Böylece futbolun uluslararası sınırları aşıp tüm dünyaya yayıldığı ve statüleri ne olursa olsun farklı sınıflardan insanları bir araya getirebilme özelliğine sahip sosyolojik bir gerçeklik olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü Talimciler in (2010: 73) de belirttiği şekilde futbolun da içine dahil olduğu spor olgusu sosyolojik bütünlüğün bir
6222 Sayılı Yasa Bağlamında Türkiye de Futbol Örneğinde Sosyolojik Bir Çözümleme 157 parçasıdır ve bu yapısı nedeniyle spor, sosyolojinin incelemesi gereken etkinlik alanlarından birisi haline dönüşmektedir. Futbolun dünya üzerinde kurumsallaşması, 1863 yılında Đngiltere de Football Association ın kurulmasıyla başlatılır (Talimciler, 2010: 102). Ancak kurumsal kimliğini kazanan futbolu Đngilizlerle özdeşleştirmek doğru değildir. Futbol, Çin başta olmak üzere eski Türk ve Yunan gibi bütün eski medeniyetlerde farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. Stemmler (2000: 19-32), eski Yunan döneminde gerçekleştirilen spor organizasyonlarında oynandığını ve Yunan toplumunda yaygın bir spor aktivitesi olduğunu belirtmektedir. Futbolun Đngiltere de ortaya çıkış süreci ise 19.yüzyılın ikinci yarısına denk düşmektedir. Bu dönemde futbol Đngiltere de hızla yayılmış (Arık, 2004: 135) ve kurumsallaşmasına giden süreç başlamıştır. Futbol, Türkiye ye de Osmanlı döneminde Đngilizler tarafından getirilmiştir. Ancak öncesinde sporda, Türk modernleşmesinin genel karakterine uygun bir biçimde Fransız etkisinin belirgin olduğu görülmüştür (Bkz. Talimciler, 2010: 121-122). Đlk futbol takımları Đngilizler tarafından kurulmuş, daha sonra Ermeni ve Rum gençler tarafından kurulan futbol takımları da Đngiliz takımların arasına katılmışlardır (Belge, 1983: 2198). Geçmişten bugüne ulaştığında ise Türkiye de futbol artık bir spor oyunu olmaktan ziyade kimlikleri şekillendiren, siyasetin müdahale edebildiği bir alan haline gelen ve herkesin iştahını kabartan bir endüstriyel meta haline dönüştüğü görülmüştür. Hazırlanmış olan bu çalışmada, temelde bu kaygılardan hareketle içerik çözümlemesi tekniği kullanılmıştır. Đlk olarak 28.4.2004 tarihli 5149 sayılı Yasanın 26.5.2008 tarihinde çeşitli değişikliklerle kararlaştırılıp uygulanmaya konulan spor müsabakalarında şiddet ve düzensizliğin önlenmesine dair kanunda değişiklik yapılmasına ilişkin kanun tasarısı 1 değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede eski yasa ile üzerinde yapılan değişiklikler kıyaslamalı olarak verilmiştir. Bu kıyaslamada yasa üzerinde yapılan değişiklikler, yasanın amaçları, kapsamı ve yasada yer alan tanımlar üzerinden yapılmıştır. Đkinci olarak ise 6222 sayılı Yasa, hem eski Yasaya kıyasla (5149) hem de eski yasadan bağımsız bir şekilde değerlendirilmiştir. ARAŞTIRMA I YÖ TEMĐ Hazırlanan bu çalışmada içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Đçerik çözümlemesi, metinlere ve kullanıldıkları bağlamlara yönelik anlamlı ve geçerli çıkarımlar yapabilmek için kullanılan bilimsel bir araştırma yöntemidir (Krippendorff, 2004: 18-21). Đçerik çözümlemesi aynı zamanda, nitel verilerin nicel terimlere indirgendiği bir teknik (Stacey, 1970) olarak da tanımlanmaktadır. Özellikle medya ve iletişim çalışmalarında çeşitli sorunların medyada sunum biçim- 1 Tasarının tam metnini aşağıdaki linkten indirmek mümkündür: http://www.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0604.pdf
158 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 45 Sayı 3 lerini ortaya koymaya yönelik araştırmalarda kullanılan içerik çözümlemesi yöntemi, sosyolojik çalışmalarda da kullanılmaya başlanmıştır (Irvan 2000; Gökçe, 2001). Ayrıca bu yöntem, çeşitli alanlarda yapılan yasal düzenlemeleri toplumsal yansımalarıyla ilişkili ele alan çalışmalarda da kullanılmaktadır. Özellikle yasal düzenlemeyi oluşturan başlıkları kodlayarak, getirdiği düzenlemelere odaklanmak temel amaç olarak göze çarpmaktadır. Bu tür çözümlemelerde araştırmacı, öncelikle inceleyeceği konunun belirli nitelik ve yönlerini belirlemek için öznel bir seçim (Hansen, 2003: 55) yapmaktadır. Bu bağlamda çalışma; yasal düzenlemelerin uygulama zemini bulması için sosyolojik gerçeklikleri göz önünde bulundurması gerekir düşüncesinden hareketle şöyle bir yol haritası izlemiştir: Đlk olarak 5149 sayılı Yasanın 33 maddesi kullandığı kavramlar ve tanımlamalarla; sonrasında yasanın 2005 ile 2008 yıllarında değiştirilen maddeleri karşılaştırma yöntemiyle değerlendirilmiştir. Arkasından ise 6222 sayılı Yasa aynı karşılaştırmaya eklenmiş ve yasanın pratiklik değeri sorgulanmıştır. Burada araştırmada kullanılan temel kategorilerden ve araştırmanın sınırlılıklarından da bahsetmek daha açıklayıcı olacaktır. Buna göre çalışma 5149 sayılı Yasa ve Yasa üzerinde yapılan değişikliklerde Yasanın amacı, kapsamı ve tanımlanan temel kavramlar seçilmiştir. 5149 sayılı Yasa ile 6222 sayılı Yasa arasında yapılan kıyaslamada da temel kategoriler kullanılmıştır. Çalışmanın diğer bağlamına ise 6222 sayılı Yasa yerleştirilmiş ve Yasanın genel hükümler bahsinde yer alan Güvenlik ile ilişkili düzenlemeler çözümlemeye tabi tutulmuştur. Burada ev sahibi spor kulüplerinin yapacakları hazırlıklar, saha güvenliğinin sağlanması ve müsabaka güvenliğinin sağlanması alt başlık olarak sunulmuştur. Ayrıca taraftar derneklerinin ve taraftarlardan sorumlu kulüp temsilcilerine dair kurallar da alt başlıklarda çözümlenmiştir. Çalışmada oluşturulan diğer kategoriler ise şike ve teşvik primi, spor müsabakalarına sokulması yasak maddeler, tezahüratlara dair düzenlemeler çözümlenmiştir. 5149 sayılı Yasanın tam metnine ve değiştirilmiş haline ulaşılması, çözümlemede değiştirilen maddeler ve genişletilen maddeler şeklinde bir çözümleme yöntemi oluşturulmasını kolaylaştırmış, bu durum da çalışmanın iddiasını güçlendirmiştir. Ayrıca eklenen tanımlar, aynı kalan tanımlar, çıkartılan tanımlar, daraltılan tanımlar şeklinde yapılan sınıflandırmalarda çözümlemede kullanılan kategorilerin daha somut anlaşılması için yapılmıştır. Çalışmada yapılan çözümlemede özellikle güvenlik konusuna odaklanılması, kuşkusuz yasaya adını da veren Spor da Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesi olgusunun geçerliliğini sorgulamaktır. Kuşkusuz bu sorgulamaya sosyolojik derinlik kazandıran ise yasanın güvenlik ile taraftarlık arasında kurduğu doğrudan ilişkidir. Bu ilişki, yasanın sosyolojik çözümlemesini zorunlu kılmaktadır.
6222 Sayılı Yasa Bağlamında Türkiye de Futbol Örneğinde Sosyolojik Bir Çözümleme 159 SPORDAKĐ YASAL DÜZE LEMELERĐ SOSYOLOJĐK DĐLĐ Spor, tek başına veya takım halinde yapılan, kendine özgü kuralları, teknikleri olan, bedensel ve zihinsel yetilerin gelişimini sağlayan, eğitici, eğlendirici uğraşı, vücudun gücünü artırmak için yapılan çalışma olarak tanımlanabilir (Savaş, 1997: 3004). Toplumların varoluşunda önce günlük yaşamın bir parçası olarak göze çarpan avlanma, kaçma, yakalama gibi faaliyetler, daha sonraki süreçlerde teknolojinin gelişmesi ve toplumsal yapının değişmesiyle birlikte boş zamanları değerlendirme aracı olarak eğlence ve oyun olarak devam etmiştir. Kapitalist ekonominin ve küreselleşmenin getirileriyle birlikte bir meslek ve endüstriyel tüketimin en önemli mekanizması haline gelmiştir (bkz. Horak, vd., 2009). Bu anlamda profesyonel spor, tüm formlarıyla güç-iktidar yapısına ve toplumsal ilişkiler ağına entegre bir alandır ve modern kapitalist toplumlarda iktidar ya da tahakküm ilişkilerinin yeniden üretilmesinde ve hegomonik iktidar yapısının yeniden inşasında önemli bir katkıya sahiptir (Sage, 1998; Clark vd., 1982; Talimciler, 2010). Modern toplumun en yaygın sosyal etkinliklerinin başında gelen spor, sanat, edebiyat, kültür, kısaca entelektüel uğraşlarla kıyaslanamayacak kadar yaygın bir etkinlik alanına sahiptir (Yetim, 2005: 65-69). Spor her şeyden önce bireyi rahatlatıcı bir özellik göstermektedir. Toplumsal yaşamın en küçük organizması olan birey; toplumsal gerginlik, stres, sıkıntı ve gerilimleri ruhunda hissetmektedir. Toplumun bireye yüklediği negatif enerjinin boşalmasına, böylece bireyin ruhsal rahatlığa kavuşmasına katkıda bulunmaktadır (Erkal, 1986: 98). Aynı bağlamda sporun açık işlevi olarak kitleleri eğlendirmek olgusu betimlenirken, gizli işlevi olarak da bireylerin sosyalleşmesi için rol modeller sunarak, modern dünyaya uyum sağlamasına yardımcı olmak şeklinde tanımlanmaktadır (Arık, 2004: 174-175). Buradaki değerlendirmede ise eğlence kavramına özellikle değinmek gerekir. Özelikle ileri kapitalizmde makineleşmiş iş sürecinden kaçmayı arzulayanlar, iş hayatına yeniden tahammül edebilmek için eğlence arayışındadır. Spor, makinelerin kendisinden alıp götürdüğü fonksiyonları insanoğluna iade etmektedir (Talimciler, 2008: 99). Bir başka ifadede de ise aynı bağlam tüm haftanın hatta tüm zamanların yorgunluğu horlanmışlığı ve ezilmişliği, hafta sonlarındaki gönül verdikleri takımların maçlarında çıkarılmaya çalışılır (Doğan, 1999: 77) şeklinde ifadelendirilmektedir. Bu bağlamda geniş bir etki alanına sahip olan sporun sosyolojik ilgi alanına girmesi kaçınılmaz olmaktadır. Çünkü spor giderek daha çok kişi tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak ilgi görmeye başlamış daha organize hale gelmiş ve uluslararası bir saygınlık, prestij gösterisi konumunu alarak uluslararası sevince ya da yasa sürüklemeye başlamıştır. Ancak spor sosyolojisi, spora sadece bir yarışma ve fiziksel üstünlük değil, önemli ve süreli bir sosyal olgu olarak yaklaşarak sporun sosyal karakteristiklerini açıklamaya çalışır (Öztürk, 1998: 5;
160 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 45 Sayı 3 Talimciler, 2010). Burada sporun hem sosyal ilişkilerden örülü bir alan olduğuna hem de toplum ve devlet tarafından yapılandırılan örgütsel bir alan olduğuna gönderme yapılmaktadır. Sosyal ilişkilerden örülü bir alan olması sporun bireyleri doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemesini ifade eder ki toplumsal alanda belli davranışlar, düşünceler, simgeler ve semboller geliştirerek kendi kültürünü oluşturur. Burada sporun sosyal bir kurum olma durumu da söz konusudur ki Kılcıgil e göre (1998: 9) her sosyal kurum gibi spor da diğer sosyal kurumlarla ilişki halindedir ki toplumun hukukundan, siyasetinden, ekonomisinden, demografik, kültürel, coğrafi yapısından ve çevresinden ayrı düşünülemez. Bu durum aynı zamanda sporun örgütsel bir alan olduğunu da göstermektedir. Sporun örgütsel bir alan olarak ifadelendirilmesi ise kulüplerden derneklere, uluslararası kuruluşlardan siyasi iktidarlara kadar pek çok alanda geçerli olan kurallar, davranış örüntüleri ve norm\değerlere gönderme yapmaktadır. Özellikle devletin kurumsal bir aktör olarak yasalarla spora müdahalesi belirleyici olmakla birlikte bu müdahaleler karşısında kulüplerin ve taraftar derneklerinin duruşları da ön plana çıkmaktadır. Burada siyaset-spor ilişkisi de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Young (2005: 8) bir adım daha öteye giderek sporun özellikle 20. yüzyılda gereğinden çok fazla siyaset ile iç içe olduğunu ifade etmektedir. Kuşkusuz burada futbola ve futbol ile ilgili düzenlemelere ayrıca bir parantez açmak gerekir. Çünkü futbol diğer spor faaliyetleriyle kıyaslanınca bir adım öndedir ve toplumların en önemli gösteri dünyası olarak sembolleşmiştir. Futbol, icat ettiği, ardından hızla dolaşıma, tüketime ve kullanıma soktuğu ikonlar, idoller ve yıldızlar aracılığıyla din dışı kutsallar üretmekten geri durmamaktadır (Arık, 2004: 185). Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de bu tür yasal düzenlemelerin en fazla etkilediği spor etkinliği kuşkusuz futboldur. Aslında futbolun geniş bir toplumsal etkililik alanını sahip olması da siyasetspor ilişkisini kaçınılmaz kılmaktadır. Futbolda özellikle taraftarlık olgusu ve bu olgu içerisinde ortaya çıkan sosyal ilişkiler, bu etki alanını genişletmektedir. Nitekim araştırmacılar, Türk popüler futbol kültürünü toplumun mikro ekonomik bir temsilini ve yeniden kuruluşunu ifade eden bir cemaat türü ve kitlelerin dili şeklinde ifade etmektedirler (Talimciler, 2010: 107-108). Bu cemaatin ve dilin en belirgin özelliği sahip olduğu kültürdür. Bu anlamda futbol kültürü, takımını yüceltmek için rakibi aşağılayan marşlar, bayraklar ve pankartlar repertuvarın zenginliği ve coşkusu ile milliyetçiliği özellikle gündelik ve popüler düzeyde cisimleştiren ritüel ve sembol ihtiyacı için mükemmel bir zemindir. Ayrıca maçtan maça bir araya gelen anonim tribün kalabalığından duygudaşlığı ve ortak tezahüratı milliyetçiliğin birbirini tanımayan insanlarda kendilerini bir cemaat içinde hissettirme gücünün önemli bir metaforik belirtisidir (Bora, 2001: 559). Bir anlamda bu cemaate mensup taraftarlar, beraber yürür bu yollarda ve kar, yağmur, çamur dinlemez, maçlara gelirler. Her zaman her yerde en büyük taraftardır. Esas çileyi onlar çeker. Gözüpek taraftarlar, hiçbir davanın pe-
6222 Sayılı Yasa Bağlamında Türkiye de Futbol Örneğinde Sosyolojik Bir Çözümleme 161 şini bırakmazlar. En küçük başarısızlığa tahammülleri yoktur (Öğün, 1999: 23). Dolayısıyla devletin ya da siyasi aktörlerin futbol içerisinde alacakları dolaylı ya da doğrudan tavır zincirleme reaksiyonların oluşmasına neden olabilecektir. Nitekim yakın zamanda ortaya çıkan ve futbol etrafında gelişen siyasi tartışmalar ve gelinen nokta bu durumu daha da somutlaştırmaktadır. 2010 yılının son aylarında gündeme gelen sporda şiddet yasası da bu ilişkileri yeniden gündeme taşımıştır. Buna göre Spor müsabakalarında şiddet ve düzensizliğin önlenmesine dair kanunda değişiklik yapılmasına ilişkin kanun tasarısı yasası 28.04.2004 tarihinde 33 maddeyle 5149 sayılı başlıkla yürürlüğe girmiştir. 2004 ten beri yürürlükte olmasına karşın yasal düzenlemelerin uygulanamamış olması pek çok nedene bağlı olarak düşünülürken, geçtiğimizi aylarda spor müsabakalarında ve özellikle futbol karşılaşmalarında yaşanan şiddet ve kamu düzenini bozan davranışların konuyu tekrar gündeme getirilmesine neden olmuş ve yeni bir kanun oluşturma ihtiyacı doğmuştur. Bu olayları kısaca hatırlatmakta fayda vardır. Bu olayların ilki Beşiktaş ile Bursaspor taraftarları arasında 05.12.2010 tarihindeki maç öncesi yaşanan olaylardır. Maç öncesinde başlayan olaylar, bıçak vb. aletlerin kullanılmasıyla birlikte polisiye bir güvenlik problemi haline dönüşmüştür. 2 Aynı maçın rövanş karşılaşması günü 7.05.2011 de de benzer olaylar ortaya çıkmıştır. Maç öncesi Beşiktaş taraftarlarının maça alınmasını protesto eden Bursaspor taraftarları maç öncesi polise ve Beşiktaş taraftarlarına sözlü ve fiili eylemlerde bulunmuştur. 3 Diğer bir olay ise U 17 Akademi Ligi nde Galatasaray ile Fenerbahçe U-17 takımlarının oynadığı müsabaka sırasında meydana gelen olaylar ve genç futbolcuların dayak yemesi sporda şiddet kavramının yazılı ve görsel basında tekrar gündeme gelmesine kaynaklık etmiştir. Son olay ise Türk Telekom Arena Stadı nın Başbakan ve kurmayları tarafından açılış töreni sırasında Galatasaray taraftarlarının yoğun bir protestosunun gündeme gelmiş olmasıdır. Yasanın hızlıca gündeme gelmesindeki tamamlayıcı olay da bu olmuştur. 4 Olaylardan hemen sonra 1,5 yıl sürüncemede kalan yasal düzenlemelerin başbakanın talimatıyla hızlandırıldığı görülmüştür. 2 sabah.com.tr,12/05/2010. 3 dha.com.tr, spor.milliyet.com.tr, 07.05.2011 4 Konunun detayları için aşağıdaki linklere bakılması mümkündür. http://www.haberpan.com/haber/basbakan-recep-tayyip-erdogan-acilisi-icin-geldigi-turk-telekom-arenastadyumunda-taraftarlarin-islikli-protestolari-uzerine-stadi-erken-terk-etti http://www.teknomodel.net/spor/ttnet-arenadaki-protestocular-bulundu-tespit-edildi.html http://www.internethaber.com/basbakan-erdogan-arenayi-terk-etti-321574h.htm
162 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 45 Sayı 3 YASAL DÜZE LEMELER ÇÖZÜM MÜ SORU MU? Görüldüğü üzere 2004 yılından beri yürürlükte olan 5149 sayılı Yasa nın yeniden gündeme gelmesinde ve yeni bir yasal düzenlemenin yapılması zorunluluğunda bahsi geçen olayların önemli bir etkisi olmuştur. Olayların ortak özelliği hepsinin futbol organizasyonlarında ya da karşılaşmalarında ortaya çıkmış olmasıdır. 5149 ve 6222 Sayılı Sporda Şiddet Yasası nın Amaç, Kapsam ve Tanımlar ın Karşılaştırılmalı Çözümlemesi Her iki yasanın birinci bölümleri amaç, kapsam ve çeşitli tanımları kapsamaktadır. Bu bölümün ilk maddesi hazırlanan kanunun amacını tanımlanmıştır. Kanunun amacı belirtilirken düzenlemelerin kapsayacağı alanlar ve konular belirtilmiştir. Tablo 1. 5149 Sayılı Yasanın Amacı Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun Kanun No: 5149 - Kabul Tarihi: 28.4.2004 - Resmi Gazete Tarihi: 7.05.2004 No: 25455 Eski Kanun Maddesi - 28.04.2004 Değiştirilen Kısımlar - 03.06.2008 Madde 1. Kanunun Amacını Betimler. Spor alanları ve çevresel faktörleri, durumları ve davranışları düzenleme Madde 1. Kanunun Amacını Betimler. Spor alanları ve çevresel faktörleri, durumları ve davranışları düzenleme * Spor Alanları ve bunların eklenti ve çevresi * Fiziki olarak zarar verici maddeler * Küfür ve hakaretler * Güvenlik * Kamu Düzeninin Sağlanması *Taraftarların gruplar halinde bulundukları yer ve mekanlar, Geliş-gidiş güzergahları- Genişletilmiş Çerçeve *Sportif rekabetin ortadan kaldırılmasında etkili olan diğer fiil ve davranışlar- Genişletilmiş Çerçeve Yasanın ilk hali (2004) spor müsabakaların yapıldığı alanlar ve bunların eklenti ve çevreleri müsabaka öncesi, müsabaka sırasında ve müsabaka sonrası yaşanan süreçler, kamu düzenini ve sosyal çevreyi etkileyecek şiddet/saldırgan davranışlar, huzur ve güvenliği bozacak durumlarla ilgili düzenlemeleri kapsadığı görülmektedir. Ancak yasada 2008 yılında yapılan değişikliklerde spor alanları ve çevresinin daha da geniş bir alana yayıldığı görülmektedir. Buna göre taraftarların gruplar halinde bulundukları yer ve mekanlar başta olmak üzere, taraftarların müsabakalara geliş gidiş güzergahları da yasa kapsamına alınmıştır. Ayrıca yasanın kapsayacağı bir diğer alan olarak sportif rekabeti ortadan kaldıran bütün fiil ve davranışlar da yasanın amaçları arasına alınmıştır. Mevcut yasayı yürürlükten kaldıran 6222 sayılı Yasa da göze çarpan ilk durum Yasanın ana başlığının değişmiş olmasıdır. Yeni Yasa eski Yasadan farklı olarak Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun başlığıyla yürürlüğe ko-
6222 Sayılı Yasa Bağlamında Türkiye de Futbol Örneğinde Sosyolojik Bir Çözümleme 163 yulmuştur. Bu Yasanın amaç maddesine bıktığımızda karşımıza diğer yasayla benzer noktalar çıkmaktadır. Tablo 2. 6222 Sayılı Yasanın Amacı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun Kanun No: 6222 - Kabul Tarihi: 31.3.2011 Madde 1. Kanunun Amacını Betimler. Karşılaşma öncesi, esnasında ve sonrasında ortaya çıkması muhtemel şiddet ve düzensizliğin önlenmesi Amacın Uygulanacağı Yerler: *Spor alanları ve bunların çevresi * Taraftarların sürekli veya geçici olarak gruplar halinde bulundukları yerler *Müsabakaların yapılacağı yere gidiş geliş güzergahları 6222 sayılı Yasa kapsamında göze çarpan en önemli nokta, Yasanın amacının kapsadığı alanın ve durumlarının daraltılmış olmasıdır. 5149 sayılı Kanunun amacını tanımlayan bir önceki tablodaki özelliklere bakıldığında bir önceki yasanın amaç maddesinde geçen fiziki olarak zarar verici maddeler, küfür ve hakaretler, güvenlik, kamu düzeninin sağlanması, sportif rekabetin ortadan kaldırılmasında etkili olan diğer fiil ve davranışlar başlıkları çıkarılmıştır. Yasa yeni görüntüsüyle daha öz ve amacına odaklanmış olarak karşımıza çıkmaktadır. Tablo 3. 5149 Sayılı Kanunun Kapsamı Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun Kanun No: 5149 - Kabul Tarihi: 28.4.2004 - Resmi Gazete Tarihi: 7.05.2004 No: 25455 Eski Kanun Maddesi Değiştirilen Kısımlar Madde 2. Kanunun Kapsamını Belirler. Aynı zamanda Madde 2. Kanunun şiddetin ve düzensizliğin önlenmesindeki görev ve Kapsamını Belirler. sorumlulukları kapsar. Aynı zamanda şiddetin ve * Güvenlik Önlemlerini düzensizliğin önlenmesindeki * Yasak Fiil ve Davranışları görev ve sorumlulukları * Bunlara Uygulanacak Yaptırımları kapsar. * Spor Kulüplerini * Taraftarları Kapsama Eklenen * Taraftar Derneklerini Durumlar * Taraftar Temsilcilerini * doping * Spor Federasyonlarını * teşvik primi * Yayın Kuruluşlarını * şike ve diğer yasak fiil * Diğer Đlgili Kişi ve Kuruluşlar/Kurumlar yaptırımları Kapsamama Eklenen Kişi veya Kuruluşlar * Sporcular * Hakemler * Spor Kulübü Yöneticileri
164 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 45 Sayı 3 5149 sayılı Yasanın ikinci maddesinde Kanunun kapsamı, kişi ve kuruluşların görev/sorumlulukları belirlenmiştir. 2004 yılından beri yürürlükte olan kanunda, güvenlik önlemleri ile yasak fiil ve davranışlar belirgin olmamakla birlikte, değiştirilen maddeyle doping, teşvik primi ve şike gibi davranışlar da yasa kapsamına alınmıştır. Aynı şekilde Kanunun eski maddesine görev ve sorumlulukları tanımlanan kişi ya da kuruluşlar spor kulüpleri, taraftar temsilcileri, taraftarlar, taraftar dernekleri, spor federasyonları, yayın kuruluşları yer alırken, 2008 sonrası değişikliklerle bunlara sporcular, hakemler ve spor kulübü yöneticileri eklenmiştir. Görüldüğü üzere 5149 sayılı Yasanın ilk halinde en belirgin eksiklik hakem-sporcu ve yöneticilerin yer almamış olmasıyken, bu eksiklik yeni eklemelerle giderilmeye çalışılmıştır. Sporun birebir içinde yer alan üç önemli kişi/kuruluşun yasanın ilk halinde kapsam dışı bırakılması, bugüne kadar yasanın etkili olmaması noktasında da önemli olmuştur. 2011 yılında yürürlüğe giren 6222 sayılı Kanunda ise kapsamın önceki Kanuna göre oldukça genişletildiği görülmektedir. Bu kapsamı tabloyla şu şekilde görselleştirmek mümkündür: Tablo 4. 6222 Sayılı Yasanın Kapsamı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun Kanun No: 6222 - Kabul Tarihi: 31.3.2011 Madde 2. Kanunun Kapsamını Belirler. Karşılaşma öncesi, esnasında ve sonrasında ortaya çıkması muhtemel şiddetin ve düzensizliğin önlenmesindeki görev ve sorumlulukları kapsar. Kapsamda Genişletilmiş Çerçeve *Taraftarların sürekli veya geçici olarak gruplar halinde bulundukları yerlerde *Müsabakaların yapılacağı yere gidiş geliş güzergahlarında * Takımların kamp yaptıkları yerlerde * Yayın kuruluşları: Yazılı veya görsel veya işitsel kitle iletişim kuruluşları ve mensupları * Genel kolluk veya özel güvenlik görevlileri * Spor kulüpleri, spor kulübü yöneticileri, sporculara eklenen diğer görevliler ifadesi Çıkartılan Bölüm * Doping kavramı Önceki Yasa ile yeni Yasa karşılaştırıldığında her iki tablodan da görüleceği üzere Yasanın kapsamı genişletilmiştir. Bu genişletme yeni durumları ve görevlileri ekleme veya bazı kapalı ibarelerin daha açık ifade edilmesi şeklinde yapılmıştır. Örneğin ilk Yasada yayın kuruluşları olarak ifade edilen ibare, yazılı veya görsel veya işitsel kişisel iletişim kuruluşları ve mensupları şeklinde yeniden tanımlanmıştır. Bütün araştırmalarda farklı şekillerde ifade edilen medya-spor ve medya-futbol ilişkisi dikkate alındığında bu tanımlamanın önemi daha iyi anlaşılacaktır. Medya-futbol ilişkisi söz konusu olduğunda akla gelen ilk durum, geçmişte bir dünya kupası zamanında Almanya da yaşanan olaydır. Almanya nın kazan-
6222 Sayılı Yasa Bağlamında Türkiye de Futbol Örneğinde Sosyolojik Bir Çözümleme 165 dığı 1954 dünya kupasının televizyondan naklen yayınlanmasıyla birlikte bu ülkedeki televizyon satın alanların sayısı 11 binden 85 binin üzerine çıkmıştır (Klose, 2009: 374). Toplumsal alanda böyle bir etki alanının oluşmasında kuşkusuz kitle iletişim araçlarıyla özellikle Bourdieu nun (1997: 26) ifadesiyle gerçekliği yaratma aygıtı olarak televizyonla birlikte küresel bir köy (Mcluhan vd., 2010) haline dönüşmesinin önemli bir etkisi vardır. Bu bağlamda kitle iletişim araçlarının dünya genelinde etkin bir alan hükmetmeye başlamaları, zamanla iletişim araçlarının da kontrol altına alınmasına neden olmuştur. Futbol da bu değişiminden kendine düşen payı almıştır. Klose(2009: 374) nin ifadesiyle Televizyon Futbolu tanımlaması araştırmaların yeni odağı haline gelmiştir. Yine Klose nin aktardığına göre televizyon, futbolu seyircinin dikkatini her türlü teferruattan arındırılmış futbol maçına odaklaştırmakta, hatta yönlendirmektedir. Hedefi ise Televizyonun ayrılmaz ilkeleri olan eğlence, gerilim ve dramatikliğin mükemmel bir uyarlaması böylelikle medyatik işlem futbol sporunun algılanışını değiştirmektedir (Klose, 2009: 374). Talimciler e (2010) göre de futbolun endüstriyel bir alan haline gelmesi, onun hem tüketim nesnesine hem de bir seyir kültürüne dönüşmesinin önünü açmıştır. Yasal düzenlemede yayın kuruluşları ifadesinin yeniden tanımlanmasıyla medya-spor ilişkisine verilen önem, bu bağlamda düşünüldüğünde önemli bir alanı denetim altına alındığını göstermektedir. Ayrıca 6222 sayılı Yasanın 22. maddesinde yeniden gündeme geleceği gibi temelde amaçlanan durum, şiddete neden olabilecek açıklamaların ve yorumların önüne geçilmesidir. Özellikle kimi zaman yapılan ırkçılık kimi zamansa köşe yazarlarının taraftarları gaza getirişi (Fişekçioğlu vd., 2010: 15) bu düzenlemeyi zorunlu kılmaktadır. Örneğin sadece ırkçılık söz konusu olduğunda yakın dönemde farklı tartışmaların iletişim araçlarıyla gündeme geldiği görülmüştür. Özellikle Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesine ait (örneğin Diyarbakır) takım maçlarında sıklıkla kimlik eksenli tartışmalar gündeme taşınmaktadır. 5 5 Bu konuda daha farklı bir okuma için Neşe Düzel in Ahmet Talimciler ile yaptığı mülakata bakılabilir. Neşe Düzel ile Pazartesi Konuşmalar, Ahmet Talimciler: Feneri Laikliğin Kalesi Görüyorlar, Taraf Gazetesi, 21.05.2012.