SİYASİ PARTİLER REHBERİ

T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI SİYASİ PARTİLER SİYASİ MALİ DENETİM PARTİLER MALİ REHBERİ DENETİM REHBERİ Aralık 2015 Aralık 2015 Aralık 2015

T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI SİYASİ PARTİLER MALİ DENETİM REHBERİ Aralık 2015

Belge Adı : SDR 8, Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Versiyon No : 2015/1 Versiyon Tarihi : Aralık 2015

SUNUŞ Siyasi partiler 1982 Anayasası nın 68 inci maddesinde demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olarak tanımlanmaktadır. Modern demokratik sistemlerde sistemin devamlılığını sağlayan, farklı kitlesel talepleri temsil edip onları ortak zeminde uzlaştıran siyasi partilerin, mali faaliyetlerinin yasal düzene uygun bir şekilde gerçekleşmesi son derece önemli bir konudur. Siyasi partilerin varlıklarını devam ettirebilmeleri için gerekli mali kaynağı nereden temin ettikleri, sahip olunan bütçenin nerelere ve nasıl harcandığı hususu yasal düzenlemeler çerçevesinde incelenmelidir. Siyasi partilerin mali denetimi üyesi olduğumuz Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubunun (GRECO) tavsiyelerine uyum göstermesi açısından da önem arz etmektedir. Sayıştayın görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen Anayasa nın 160 ve 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun Sayıştayın görevlerini düzenleyen 5 inci maddesine göre, Sayıştay kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlevini yapar. Siyasi partilerin mali denetimi 1982 Anayasası nın 69 uncu maddesi, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanun ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün ilgili hükümlerine göre yapılmaktadır. 6216 sayılı Kanun un 55 inci maddesine göre Anayasa Mahkemesinin siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun denetimi için Sayıştaydan yardım sağlayacağı öngörülmüştür. Benzer şekilde Anayasa Mahkemesinin İçtüzüğü nün 52 nci maddesinde de, yapılacak esas incelemeye ilişkin denetimin esas ve usulleri ile il teşkilatlarının hangilerinin inceleneceği hususunun, Anayasa Mahkemesi tarafından aksi kararlaştırılmadıkça Sayıştay Başkanlığınca belirleneceği hükmü yer almaktadır. Tüm bu düzenlemeler dikkate alındığında siyasi partilerin mali denetimine ilişkin görev Sayıştaya verilmiş olup, yapılan denetimler sonucu düzenlenen raporlar karara bağlanmak üzere Anayasa Mahkemesine gönderilmektedir. 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun 35 inci maddesinde, denetimlerin genel kabul görmüş uluslararası denetim standartlarına uygun olarak ve güncel denetim metodolojilerinin uygulanmasında gerekli özen gösterilerek gerçekleştirileceği öngörülmüştür. Mevcut düzenlemeler çerçevesinde denetimlerin planlı ve programlı bir şekilde yürütülebilmesi için denetim sürecine ilişkin hususların, kanunlar dikkate alınmak ve genel kabul görmüş

uluslararası denetim standartlarından yararlanmak suretiyle hazırlanacak yönetmelik, standart ve rehberlerde belirtileceği ifade edilmiştir. Bu bağlamda, siyasi partilerin mali denetiminde uyulacak esas ve usulleri ortaya koymak üzere Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi hazırlanmıştır. Bu Rehberde 1982 Anayasası, 6216 ve 2820 sayılı Kanunlar ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün ilgili hükümleri çerçevesinde siyasi partilerin mali denetimi ilk ve esas inceleme olarak ikiye ayrılırken, söz konusu denetimlerin yerine getirilmesinde izlenecek yöntemler hakkında bilgi verilmiştir. Denetim rehberleri, uygulamadan edinilen tecrübeler ve yaşanan diğer gelişmeler ışığında sürekli güncellenen dokümanlardır. Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi de kazanılan yeni tecrübeler ışığında ihtiyaç duyuldukça güncellenecektir. Bu rehberin hazırlanmasında emeği geçen tüm mensuplarımıza teşekkür eder, rehberin kullanıcılar için faydalı olmasını diler, saygılarımı sunarım. Doç. Dr. Recai AKYEL Sayıştay Başkanı

İÇİNDEKİLER YASAL ÇERÇEVE... 1 1. İLK İNCELEME... 9 1. 1. Siyasi Parti Kesin Hesaplarının Anayasa Mahkemesine Sunulması ve Sayıştaya Gönderilmesi... 9 1. 2. İnceleme... 9 1.2.1. Kesin Hesapta Bulunması Gereken Belgeler... 10 1.2.2. Kesin Hesaptaki Eksik Belgelerin Tamamlatılması... 12 1.2.3. İlk İncelemenin Yapılması... 12 1.2.3.1. Genel Başkan İmzalı Yazının İncelenmesi... 12 1.2.3.2. Kesin Hesaba İlişkin Parti Yetkili Kurul Kararının İncelenmesi... 13 1.2.3.3. Genel Merkez Kesin Hesabının İncelenmesi... 14 1.2.3.4. İl Örgütleri Kesin Hesaplarının İncelenmesi... 14 1.2.3.5. Birleştirilmiş Kesin Hesabın İncelenmesi... 15 1.2.3.6. Taşınmaz ve Taşınır Mallar ile Menkul Kıymet ve Hak Edinimlerinin İncelenmesi... 15 1.2.3.7. Banka ve Kasa Mevcuduna İlişkin Belgelerin İncelenmesi... 15 1.2.4. Raporlama... 15 1.2.5. İlk İnceleme Raporlarının Anayasa Mahkemesine Gönderilmek Üzere Başkanlığa Sunulması... 17 1.2.6. Anayasa Mahkemesinin İlk İnceleme Raporlarını Karara Bağlaması... 17 2. ESAS İNCELEME... 18 2.1. Esas İncelemeye İlişkin Belgelerin Sayıştaya Gönderilmesi... 18 2.2. İnceleme... 18 2.2.1. Gelirlerin Sağlanmasında Usul... 20 2.2.2. Gelir Kaynaklarının İncelenmesi... 21 2.2.2.1. Giriş ve Üyelik Aidatı... 22 2.2.2.2. Milletvekili Aidatı... 22 2.2.2.3. Milletvekili Aday Adaylığı Aidatı... 23 2.2.2.4. Satış Bedelleri... 23 2.2.2.5. Bağışlar... 24 2.2.2.6. Ticari Faaliyet, Kredi ve Borç Alma... 26 2.2.2.7. Taşınmaz Mal Edinimi... 27

2.2.2.8. Parti Mal Varlığından Elde Edilen Gelirler... 28 2.2.2.9. Devlet (Hazine) Yardımları... 28 2.2.3 Giderlerin Yapılmasında Usul ve Giderlerin İncelenmesi... 29 2.3. Siyasi Partilerden Mevzuata Aykırılığı Tespit Edilen İşlemleri Hakkında Bilgi ve Belge İstenmesi... 32 2.4. Raporlama... 32 EKLER... 35 Ek 1. İl Kesin Hesap Çizelgesi Örneği... 35 Ek 2. Genel Merkez Kesin Hesap Çizelgesi Örneği... 36 Ek 3. Birleştirilmiş Kesin Hesap Çizelgesi Örneği... 37 Ek 4. Siyasi Parti Tüzel Kişiliği Adına Satın Alınmış Taşınmaz Mal Bildirim Çizelgesi Örneği... 38 Ek 5. Siyasi Parti Tüzel Kişiliği Adına Satın Alınmış Değeri Yüz Lirayı Aşan Taşınır Malların, Menkul Kıymetlerin ve Her Türlü Hakların Bildirim Çizelgesi Örneği... 39 Ek 6. Örnek Kasa Sayım Tutanağı... 40 Ek 7. İlk İncelemede Eksik Olduğu Anlaşılan Belgelerin Siyasi Partilerden İstenmesine İlişkin Örnek Yazı... 41 Ek 8. Siyasi Partilerden Belge İstenmesine İlişkin Başkanlık Makamına Yazılan Üst Yazı Örneği... 44 Ek 9. İlk İnceleme Raporu Örneği... 45 Ek 10. Kesin Hesap Belgeleri Tamamlatılamayan Siyasi Partilere İlişkin İlk İnceleme Raporu Örneği... 50 Ek 11. Siyasi Partilerin İlk/Esas İnceleme Raporlarının Anayasa Mahkemesine Gönderilmesine İlişkin Başkanlık Makamına Yazılan Üst Yazı Örneği... 54 Ek 12. Siyasi Partilerin İlk/Esas İnceleme Raporlarının Anayasa Mahkemesine Gönderilmesine İlişkin Anayasa Mahkemesi Başkanlığına Yazılan Üst Yazı Örneği... 55 Ek 13. Siyasi Partilere Yapılabilecek Bağış Miktarının Yıllar İtibariyle Üst Sınırı... 56 Ek 14. Siyasi Partilerin Yıllar İtibariyle Fatura Düzenleme Alt Sınırı... 57 Ek 15. Esas İncelemeye İlişkin Olarak, Mevzuata Aykırılığı Tespit Edilen Konularda Siyasi Partilere Gönderilen Yazı Örneği... 58 Ek 16. Esas İnceleme Raporu Örneği... 59 Ek 17. İlk ve Esas İncelemenin Birlikte Yapıldığı Rapor Örneği... 63 Ek 18. Siyasi Partilerin Mali Denetimine İlişkin Kanuni Sınırlamalar... 69

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı YASAL ÇERÇEVE Siyasi partilerin mali denetimi esas olarak 1982 Anayasası, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanun ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün ilgili hükümlerine göre yapılmaktadır. 1982 Anayasası nın 68 inci maddesinde, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olarak tanımlanan siyasi partilerle ilgili olarak, Devlet, yeterli düzeyde ve hakça malî yardım yapabilmekte ve yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esasların, kanunla düzenlenmesi gerekmektedir. hükmü yer almaktadır. Siyasî partilerin uyacakları esaslar Anayasa nın 69 uncu maddesinde yer almaktadır. Söz konusu maddede, Siyasi partiler, ticari faaliyetlere girişemezler. Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir. Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır. Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenmeleri, kapatılmaları ya da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmaları ile siyasî partilerin ve adayların seçim harcamaları ve usulleri yukarıdaki esaslar çerçevesinde kanunla düzenlenir. ifadesine yer verilmiştir. 6216 sayılı Kanun un Siyasi partilerin mali denetimi başlıklı 55 inci maddesinde, Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 1 1

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı Mahkeme siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun denetimi için Sayıştay dan yardım sağlar. Siyasi partiler, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini haziran ayı sonuna kadar 2820 sayılı Kanuna uygun olarak, Anayasa Mahkemesi Başkanlığına gönderirler. Mahkeme kendisine gönderilmiş olan bu belgeleri incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına gönderir. Sayıştay ca düzenlenen incelemeye ilişkin raporlar karara bağlanmak üzere Mahkemeye gönderilir. Mali denetimde ilk ve esas inceleme başlıklı 56 ncı maddesinde ise, Siyasi partilerin kesin hesapları üzerindeki inceleme 2820 sayılı Kanun hükümlerine göre yapılır. Yapılan incelemeye ilişkin raporlar ilgili siyasi partiye gönderilerek en geç iki ay içinde görüşünü bildirmesi istenir. Mahkeme mali denetim sırasında siyasi partilerin incelemeye ilişkin raporlar hakkındaki görüşlerini de değerlendirir. Mahkemenin mali denetime ilişkin kararlarının birer örneği ilgili siyasi partiye ve siyasi partinin sicil dosyasına konulmak üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Mali denetim sonucunda verilen kararlar Resmî Gazetede yayımlanır. hükümleri yer almaktadır. Konuyla ilgili olarak, 2820 sayılı Kanun un Kesin hesabın gönderilmesi başlıklı 74 üncü maddesinde, Siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesince yapılır. Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin Kanuna uygunluğunu denetler düzenlemesi yer almaktadır. 2820 sayılı Kanun un Denetim başlıklı 75 inci maddesinde ise, 2 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 2

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı Anayasa Mahkemesi, kesin hesaplara ait bilgilerin belgelendirilmesini siyasi partilerden her zaman isteyebilir. Anayasa Mahkemesi denetimini evrak üzerinde yapar. (Değişik ikinci cümle: 12/8/1999-4445/11 md.) Bu denetimi, Sayıştay dan yardım sağlanarak hazırlatacağı raporlar üzerinden yapabileceği gibi, siyasi partilerin genel merkezlerinde ve mahalli teşkilatlarında doğrudan doğruya veya kendi üyeleri arasından görevlendireceği bir naip üye veya mahallin en kıdemli adli veya idari yargı hakimi niyabetinde yaptıracağı inceleme ve araştırmalar üzerinden de yapabilir. Bu maksatla, yeminli bilirkişi görevlendirebilir. Anayasa Mahkemesi, ilgili siyasi partinin başkanından veya temsilcisinden yazılı mütalaa isteyebilir; gerekli görürse sorumlu uzman muhasipler de dahil ilgililerin sözlü açıklamalarını dinleyebilir. Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir. Siyasi partilerin büyük kongrelerinin kesin hesaplar hakkındaki kararları, Anayasa Mahkemesinin denetimini etkilemez. (Ek cümle: 12/8/1999-4445/11 md.) Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonucunda vereceği kararlar kesindir. düzenlemesi yer almaktadır. 2820 sayılı Kanun hükümleri, siyasi partilere geniş bir inisiyatif alanı tanımaktadır. Örneğin, Kanun un Parti bütçeleri ve kesin hesabı başlıklı 73 üncü maddesinde, Siyasi partilerin bütçeleri, bilançoları, gelir ve gider cetvelleri ile kesin hesaplarının nasıl düzenleneceği partilerin iç yönetmeliklerinde gösterilir. hükmüne yer verilmiştir. Ayrıca, 2820 sayılı Kanuna 6111 sayılı Kanun ile harcama ve belgeleme konusunda da ilave esneklikler getirilmiş bulunmaktadır. Kanun un 74 üncü maddesine, siyasi partilerin mali denetimine ilişkin olarak 6111 sayılı Kanun un 180 inci maddesi ile eklenen hususlar şunlardır:.. yapılacak kanuna uygunluk denetimi siyasi partilerin amaçlarına ulaşmak için yapılmasında fayda görülen faaliyetleri daraltacak veya bu faaliyetlerin yerindeliğini Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 3 3

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı içerecek şekilde yapılamaz. Denetimde harcamaların gerçek mahiyeti esas alınır. Şekle ve usule ilişkin eksiklikler harcamaların kabul edilmemesini gerektirmez. Siyasi parti hakkında kapatma kararı verilmiş olması halinde kapatma kararının verildiği tarihe kadar olan döneme ilişkin hesaplar da Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenerek karara bağlanır. Bu takdirde denetime esas kesin hesabın verilmesi ve denetime ilişkin diğer esas ve usuller Anayasa Mahkemesi tarafından belirlenir. 6456 sayılı Kanun un 54 üncü maddesi ile 2820 sayılı Kanun a geçici 19 uncu madde eklenmiştir. Söz konusu maddede; 13/2/2011 tarihli ve 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla Siyasi Partiler Kanunu nun 74 üncü maddesinde yapılan değişiklik hükümleri, anılan değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla Anayasa Mahkemesi tarafından sonuçlandırılmamış denetimler hakkında da uygulanır. denilmektedir. Siyasi parti mali denetimine ilişkin diğer bir düzenleme Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 51ve 52 nci maddelerinde de yer almıştır. İçtüzüğün Malî Denetimde İlk İnceleme başlıklı 51 inci maddesinde, Siyasi partiler, 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu nun 74 üncü maddesi uyarınca genel başkanları tarafından imzalanmış yazı ve ekinde, a) Merkez karar ve yönetim kurullarınca (parti tüzüğünde kesinhesapları onaylama görevi verilen yetkili organlarınca) alınmış parti genel merkezi ve iller örgütleri kesinhesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin kararın onaylı örneğini, b) Karara bağlanmış ve birleştirilmiş bulunan bir yıllık kesinhesabın onaylı örneğini, c) Parti genel merkez kesinhesabının onaylı örneğini, ç) Bağlı ilçeleri de kapsayan ve il sorumluları tarafından imzalanmış olan iller teşkilatı kesinhesaplarının onaylı örnekleri ile genel merkez tarafından düzenlenecek olan il teşkilatları kesinhesaplarının icmal listesini, 4 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 4

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı d) Parti genel merkez ve il teşkilatlarının aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten listeleri, e) Parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yıl sonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazılarını, Haziran ayı sonuna kadar Mahkemeye sunarlar. Mahkemece söz konusu belgeler incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Sayıştay Başkanlığınca görevlendirilecek denetçiler kendilerine havale edilen kesinhesapları, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu nun 73 üncü ve 74 üncü maddelerine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, devir rakamlarının doğru olup olmadığı ve kesinhesap çizelgelerinde sonuca etkili maddi bir hata veya tutarsızlık bulunup bulunmadığı yönünden incelerler. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden, bu konular hakkında doğrudan bilgi isteyebilirler. İstenilen bilgilerle dayanağını oluşturan evrak ve belgelerin geciktirilmeksizin verilmesi zorunludur. Görevli denetçiler, siyasi partilerin örgütlendiği bütün illerin kesinhesaplarını gönderip göndermediklerini saptayabilmek için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca tutulan siyasi parti sicil dosyalarından yararlanırlar. Denetçiler, kesinhesapların kendilerine havale edilmesi tarihinden itibaren en geç iki ay içinde düzenleyecekleri raporları Başkanlığa sunarlar; varsa eksiklik, hata veya tutarsızlıkları ortaya koyarak bunların nasıl giderileceğini belirtirler. Başkanlıkça görevlendirilecek raportörler raporlarla ilgili ilk inceleme toplantılarında hazır bulunarak gerekli açıklamaları yaparlar. Eksikliklerin tamamlanması, hata ve tutarsızlıkların düzeltilmesi için ilgili siyasi partiye, Mahkemece, bir ayı geçmeyecek uygun bir süre verilir. Kesinhesaplarda eksiklik, hata ve tutarsızlık bulunmadığının anlaşılması veya bunların usulünce giderilmesi hâlinde işin esasının incelenmesine karar verilir. Bu kararda parti genel merkezi ve il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ile bunların kaydedildiği defter Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 5 5

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı kayıtlarını göndermesi için ilgili partiye bir ayı geçmeyecek uygun bir süre verilir. Bu karar ilgili partiye bildirilir. düzenlemesi yer almaktadır. İçtüzüğün Malî Denetimde Esasın İncelenmesi başlıklı 52 nci maddesinde ise; Parti tarafından gelir gider belgeleri ve defter kayıtları esas incelemenin yapılması için Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Partilerin genel merkezleri ile il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenir. Yapılacak denetimin esas ve usulleri ile il teşkilatlarının hangilerinin inceleneceği hususu, Mahkeme tarafından aksi kararlaştırılmadıkça Sayıştay Başkanlığınca belirlenir. İşin esasına ilişkin inceleme, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve kanuna uygun olup olmadığı yönlerinden yapılır. Doğruluk incelemesi, kesinhesapların dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan incelemeyi kapsar. Kanuna uygunluk incelemesi, gelirlerin ve giderlerin Siyasi Partiler Kanunu na uygun olarak yapılıp yapılmadığını tespit etmeye yöneliktir. Görevli denetçiler, partilerin genel merkezleri ile incelenmesi öngörülen il teşkilatlarının parti defterleri, gelir ve gider kayıtları ile bunlara ilişkin belgeleri inceleyerek kesinhesaplarla karşılaştırırlar. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden, bu konular hakkında doğrudan bilgi isteyebilirler. İstenilen bilgilerle bunların dayanağını oluşturan evrak ve belgelerin geciktirilmeksizin verilmesi zorunludur. Denetçilerce, incelemeler esnasında tespit edilen konu ve bulguları içeren inceleme raporları ilgili siyasi partiye gönderilerek, raporun kapsamı gözetilmek suretiyle en geç iki ay içinde bu konular hakkındaki görüşlerini bildirmesi istenir. Denetçiler, ilgili siyasi partinin görüşleri ile kendi düşüncelerini içeren esas raporlarını Mahkemeye sunarlar. Rapora alınan konularla ilgili belgelerin bir örneği ile partiye gönderilen inceleme raporu ve partinin cevabı rapor ekine konulur. Raporda gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenen il teşkilatları belirtilir. Sayıştay denetçilerinin hazırladıkları bu raporların görüşülmesi sırasında Başkanlıkça görevlendirilecek raportörler hazır bulunarak gerekli açıklamaları yaparlar. 6 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 6

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı Mahkemenin malî denetime ilişkin kararlarının bir örneği ilgili siyasi partinin genel başkanlığına, bir örneği Sayıştay Başkanlığına ve bir örneği de o siyasi partinin sicil dosyasına konulmak üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Kararı gönderilen parti hesaplarına ilişkin gelir gider belgeleri ve defter kayıtları Sayıştay Başkanlığınca ilgili partiye iade edilir. Malî denetim kararları Resmî Gazete de yayımlanır. düzenlemesi yer almaktadır. Özetle, Sayıştay tarafından yürütülen siyasi partilerin mali denetimi sonucunda hazırlanan raporlar Anayasa Mahkemesine sunulduktan sonra, söz konusu raporlar Mahkeme tarafından karara bağlanmaktadır. Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 7 7

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı Siyasi Partiler Mali Denetim Süreç Şeması Siyasi partilerin önceki yıl kesin hesaplarının 30 Hazirana kadar Anayasa Mahkemesine sunulması Siyasi partilerin önceki yıl kesin hesaplarının Anayasa Mahkemesi tarafından Sayıştaya gönderilmesi 2 aylık ilk inceleme süreci Siyasi partilerin kesin hesaplarının tam ve doğru olması Siyasi partilerin kesin hesaplarında eksiklik ve/veya yanlışlık olması İlk inceleme raporunun yazılması Resmi yazıyla siyasi partiden bu hususların düzeltilmesinin istenmesi İlk inceleme raporunun yazılması İlk inceleme raporlarının Anayasa Mahkemesine gönderilmesi Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararından sonra esasa ilişkin evrakların/belgelerin partiler tarafından Sayıştaya gönderilmesi Esas inceleme süreci Esasa ilişkin belgelerin tam olması ve mevzuata aykırı bir hususun bulunmaması Esasa ilişkin belgelerin tam olması ve mevzuata aykırı bir hususun bulunması Esas inceleme raporunun yazılması Aykırı hususa/hususlara ilişkin parti görüşlerinin resmi yazıyla sorulması Esas inceleme raporunun yazılması Esas inceleme raporlarının Anayasa Mahkemesine gönderilmesi Anayasa Mahkemesi kararlarının Resmi Gazete de yayımlanması 8 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 8 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı 1. İLK İNCELEME 1. 1. Siyasi Parti Kesin Hesaplarının Anayasa Mahkemesine Sunulması ve Sayıştaya Gönderilmesi 6216 sayılı Kanun un 55 inci maddesi hükümlerine göre siyasi partiler, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti genel merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini 2820 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine gönderirler. Anayasa Mahkemesi ise siyasi partiler tarafından gönderilen bu belgeleri incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına gönderir. 1. 2. İnceleme Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün Malî denetimde ilk inceleme başlıklı 51 inci maddesinde, Sayıştay Başkanlığınca görevlendirilecek denetçiler kendilerine havale edilen kesin hesapları, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu nun 73 üncü ve 74 üncü maddelerine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, devir rakamlarının doğru olup olmadığı ve kesin hesap çizelgelerinde sonuca etkili maddi bir hata veya tutarsızlık bulunup bulunmadığı yönünden incelerler. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden, bu konular hakkında doğrudan bilgi isteyebilirler. İstenilen bilgilerle dayanağını oluşturan evrak ve belgelerin geciktirilmeksizin verilmesi zorunludur. Görevli denetçiler, siyasi partilerin örgütlendiği bütün illerin kesin hesaplarını gönderip göndermediklerini saptayabilmek için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca tutulan siyasi parti sicil dosyalarından yararlanırlar. Denetçiler, kesin hesapların kendilerine havale edilmesi tarihinden itibaren en geç iki ay içinde düzenleyecekleri raporları Başkanlığa sunarlar; varsa eksiklik, hata veya tutarsızlıkları ortaya koyarak bunların nasıl giderileceğini belirtirler. Eksikliklerin tamamlanması, hata ve tutarsızlıkların düzeltilmesi için ilgili siyasi partiye, Mahkemece, bir ayı geçmeyecek uygun bir süre verilir. Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 9 9

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı Kesin hesaplarda eksiklik, hata ve tutarsızlık bulunmadığının anlaşılması veya bunların usulünce giderilmesi hâlinde işin esasının incelenmesine karar verilir. Bu kararda parti genel merkezi ve il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ile bunların kaydedildiği defter kayıtlarını göndermesi için ilgili partiye bir ayı geçmeyecek uygun bir süre verilir. Bu karar ilgili partiye bildirilir. düzenlemesi yer almaktadır. Bu çerçevede ilk incelemede dikkate alınacak hususlar aşağıda sıralanmış bulunmaktadır. 1.2.1. Kesin Hesapta Bulunması Gereken Belgeler 2820 sayılı Kanun un Parti bütçeleri ve kesin hesabı başlıklı 73 üncü maddesinde, Siyasi partilerin, bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı ayrı ayrı gelir tahminlerini ve gider miktarlarını gösteren bir yıllık bütçe hazırlarlar ve ilgili takvim yılından önceki Ekim ayı sonuna kadar genel merkeze gönderirler. Bu bütçeler ile aynı süre içinde hazırlanacak genel merkez bütçesi en geç ilgili takvim yılından önceki Aralık ayı sonuna kadar parti merkez karar ve yönetim kurulunca incelenir ve karara bağlanır. Siyasi partilerin hesapları bilanço esasına göre düzenlenir. Parti merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe yılını izleyen Nisan ayı sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesaplarını hazırlarlar. Aynı Kanun un 74 üncü maddesinin ikinci fıkrasında da, Siyasi partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu belgelere, ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz milyon lirayı (yeni hesapla yüz lirayı) aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri eklenir. hükümlerine yer verilmiştir. 10 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 10

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 51 inci maddesinde, yukarıda belirtilen madde hükmüne benzer bir düzenleme yer almaktadır. Söz konusu maddenin birinci fıkrasında, Siyasi partiler, 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu nun 74 üncü maddesi uyarınca genel başkanları tarafından imzalanmış yazı ve ekinde, a) Merkez karar ve yönetim kurullarınca (parti tüzüğünde kesin hesapları onaylama görevi verilen yetkili organlarınca) alınmış parti genel merkezi ve iller örgütleri kesin hesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin kararın onaylı örneğini, b) Karara bağlanmış ve birleştirilmiş bulunan bir yıllık kesin hesabın onaylı örneğini, c) Parti genel merkez kesin hesabının onaylı örneğini, ç) Bağlı ilçeleri de kapsayan ve il sorumluları tarafından imzalanmış olan iller teşkilatı kesin hesaplarının onaylı örnekleri ile genel merkez tarafından düzenlenecek olan il teşkilatları kesin hesaplarının icmal listesini, d) Parti genel merkez ve il teşkilatlarının aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten listeleri, e) Parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yılsonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazılarını, Haziran ayı sonuna kadar Mahkemeye sunarlar. Mahkemece söz konusu belgeler incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına gönderilir. hükmü yer almaktadır. Bu itibarla siyasi partilerin mali denetiminin yapılabilmesi için, ilgili mevzuat hükümleri gereğince aşağıda yer verilen belgelerin partilerin kesin hesap dosyalarında yer alması gerekmektedir. Söz konusu belgeler, incelenmek üzere Anayasa Mahkemesi Başkanlığınca Sayıştay Başkanlığına gönderilir. 1- Parti kesin hesabının Anayasa Mahkemesine sunulduğuna dair Genel Başkan imzalı yazı. Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 11 11

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı 2- Bağlı ilçeleri de kapsayan iller örgütlerinin o yıla ilişkin kesin hesapları, (Ek 1) 3- Parti genel merkezinin yine o yıla ilişkin kesin hesabı, (Ek 2) (Ek 3) 4- Parti genel merkezi ile il kesin hesaplarını içeren birleştirilmiş kesin hesap cetveli, 5- Parti tüzüklerinde belirlenmiş yetkili organlarınca alınmış, parti genel merkezi ve iller örgütleri kesin hesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin karar, 6- İlgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten liste, (Ek 4 ve Ek 5) 7- Parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yılsonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı (Ek 6) ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazıları. 1.2.2. Kesin Hesaptaki Eksik Belgelerin Tamamlatılması Siyasi partilerin Anayasa Mahkemesine gönderdiği kesin hesaplarında herhangi bir eksiklik bulunması durumunda söz konusu eksiklikler Sayıştay Başkanlığı tarafından yapılacak yazışmalarla tamamlatılır. Buna göre siyasi partilerin kesin hesaplarını inceleyen denetçiler, kesin hesap belgelerindeki söz konusu eksiklikleri içeren resmi yazıyı (Ek 7), bir üst yazı (Ek 8) ile Başkanlığa sunarlar. Başkanlıkça söz konusu resmi yazılar ilgili siyasi partilere tebliğ edilerek kesin hesaba ilişkin eksikliklerin giderilmesi temin edilir. Başkanlıkça takibi yapılan yazışmalar sonucunda siyasi partilerin kesin hesaplarındaki eksikliklerin bütünüyle giderilememesi halinde, ilgili denetçiler söz konusu eksikliklere Anayasa Mahkemesine gönderilecek ilk inceleme raporlarında yer verirler. 1.2.3. İlk İncelemenin Yapılması 1.2.3.1. Genel Başkan İmzalı Yazının İncelenmesi 2820 sayılı Kanun un 74 üncü maddesinin ikinci fıkrası gereğince siyasi partilerin kesin hesap belgelerinin, parti genel başkanı imzalı bir yazı ekinde ve Kanunda öngörülen süre olan Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesi Başkanlığına, bilgi amaçlı olarak da Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına verilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda yapılacak 12 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 12

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı incelemelerde söz konusu yazının kanunda öngörülen süre içerisinde Mahkemeye verilip verilmediği ve parti genel başkanınca imzalanıp imzalanmadığı hususuna dikkat edilir. 1.2.3.2. Kesin Hesaba İlişkin Parti Yetkili Kurul Kararının İncelenmesi 2820 sayılı Kanun un 73 üncü maddesinin ikinci fıkrasına göre siyasi partilerin yetkili kurulları, ilçe örgütlerini de kapsayan il örgütlerinin kesin hesapları ile genel merkeze ait kesin hesapları karara bağlarlar, birleştirirler ve buna ilişkin kararı Anayasa Mahkemesi Başkanlığına sunarlar. Yapılacak incelemelerde parti kesin hesabına ilişkin gönderilecek belgeler arasında söz konusu kararın olup olmadığı öncelikle araştırılır. Bu karar gönderilmiş ise, kararın içeriğinde hem genel merkezin hem de bağlı ilçeleri de kapsayan il örgütleri kesin hesaplarının birleştirilip karara bağlanıp bağlanmadığı konusuna bakılır. Yapılan incelemede söz konusu kararın içeriğinde sadece genel merkez kesin hesabı veya sadece il örgütleri kesin hesaplarının bulunması durumunda ilgili partiden eksik olan kısmın tamamlatılması istenir. 2820 sayılı Kanun un Merkez karar, yönetim ve icra organları başlıklı 16 ncı maddesi, Siyasi partilerin merkez karar, yönetim ve icra organları parti tüzüğünde belirtilen isim, şekil ve sayıda kurulur. Büyük kongrece seçilecek merkez organlarının her birinin üye sayısı 15 ten az olamaz. 73 üncü maddesinin üçüncü fıkrası, İller teşkilatından gönderilenler ve parti merkezine ait olan kesin hesaplar, merkez karar ve yönetim kurulunca incelenerek karara bağlanır ve birleştirilir. ve dördüncü fıkrası, Siyasi partilerin bütçeleri, bilançoları, gelir ve gider cetvelleri ile kesin hesaplarının nasıl düzenleneceği partilerin iç yönetmeliklerinde gösterilir. şeklinde düzenlenmiştir. Yukarıdaki mevzuat hükümlerine göre kesin hesapların Merkez Karar ve Yönetim Kurullarınca karara bağlanacağı belirtilmesine karşın, Kanunda bu kurulların ne şekilde oluşacağına dair bir düzenleme yapılmamış, söz konusu husus parti tüzüklerine bırakılmıştır. Parti tüzüklerinde söz konusu organların oluşum ve görevleri belirtilmiş olmalıdır. Buna göre, Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 13 13

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı kesin hesabı onaylamak veya reddetmek tüzüğe göre hangi organın yetkisinde ise o organın tüzükte öngörülen şekilde karar alması gerekir. Siyasi partilerin mali denetimi, partilerin yetkili organlarında incelenip karara bağlanmış ve birleştirilmiş kesin hesaplar esas alınarak yapılır. Parti genel merkezi ve il örgütlerinin yapmış olduğu gelir ve gider tutarlarının parti adına yapıldığının kabul edilebilmesi için, söz konusu tutarların kayıt altına alındığı kesin hesapların, usulünce incelenerek yetkili organlarca karara bağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla yapılacak incelemelerde bu kararın parti iç tüzüğü ile yönetmeliklerinde belirtilen yetkili kurul tarafından usulüne uygun bir şekilde alınıp alınmadığı araştırılır. Yetkili kurullarca alınan kararlara ilişkin belgeleri göndermeyen veya bu belgeleri parti tüzüğü ile yönetmeliklerine uygun olarak düzenlemeyen siyasi partiler hakkında düzenlenecek ilk inceleme raporlarında, 2820 sayılı Kanun un 74 üncü maddesi ile 111 inci maddesinin (b) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması talep edilir. 1.2.3.3. Genel Merkez Kesin Hesabının İncelenmesi Siyasi partilerin kesin hesapları arasında bulunması gereken belgelerden birisi de genel merkez kesin hesabıdır. Genel merkez kesin hesabının incelenmesinde gelir ve gider cetvellerinde yer alan bilgilerde herhangi bir tutarsızlık olup olmadığı, gelir ve gider toplamlarının birbirine eşit olup olmadığı araştırılır. 1.2.3.4. İl Örgütleri Kesin Hesaplarının İncelenmesi Siyasi partilerin kesin hesapları arasında bulunması gereken belgelerden bir diğeri, bağlı ilçeleri de kapsayan il örgütleri kesin hesaplarıdır. Bu belgelerin incelenmesinde öncelikle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığında tutulan kayıtlarda faal olduğu gözüken il örgütleri kesin hesaplarının siyasi partiler tarafından tam olarak gönderilip gönderilmediği hususu araştırılır. Bağlı ilçeleri de kapsayan il örgütleri kesin hesaplarının incelenmesinde gelir ve gider cetvellerinde yer alan bilgilerde herhangi bir tutarsızlık olup olmadığı, gelir ve gider toplamlarının birbirine eşit olup olmadığı araştırılır. 14 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 14

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı Ayrıca söz konusu incelemede il başkanlıklarına ait kesin hesapların il başkanları ve/veya il saymanları tarafından imzalanıp imzalanmadığına dikkat edilir. 1.2.3.5. Birleştirilmiş Kesin Hesabın İncelenmesi Siyasi partilerin kesin hesap dosyasında göndermek zorunda olduğu belgelerden biri de, parti genel merkezi kesin hesabı ile il örgütleri kesin hesaplarının konsolide edildiği birleştirilmiş kesin hesap cetvelidir. Bu incelemede öncelikle genel merkez ve il örgütleri kesin hesaplarının birleştirilmiş kesin hesap cetveline tam olarak aktarılıp aktarılmadığına bakılır. Daha sonra bu belgedeki gelir ve gider cetvellerinde yer alan bilgilerde herhangi bir tutarsızlık olup olmadığı, gelir ve gider toplamlarının birbirine eşit olup olmadığı araştırılır. 1.2.3.6. Taşınmaz ve Taşınır Mallar ile Menkul Kıymet ve Hak Edinimlerinin İncelenmesi Siyasi partilerin, kesin hesap belgeleri arasına aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve 100 TL yi aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri eklemesi gerekmektedir. Siyasi partilerin incelenen döneme ilişkin taşınmaz ve değeri 100 TL yi aşan taşınır mal, menkul kıymet ile diğer türlü hak alımı yok ise, bu alımların yapılmadığına ilişkin bir belgeyi sunması gerekmektedir. 1.2.3.7. Banka ve Kasa Mevcuduna İlişkin Belgelerin İncelenmesi Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 51 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendine göre siyasi partilerin, kesin hesap belgelerine parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yılsonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazılarını eklemeleri gerekmektedir. İncelemelerde öncelikle kesin hesaplara söz konusu belgelerin eklenip eklenmediğine bakılır. Daha sonra bu belgelerin mevzuat hükmünde belirtilen yetkili kişilerce imzalanıp imzalanmadığı, ayrıca belgelerde belirtilen tutarların doğruluğu incelenir. 1.2.4. Raporlama Kesin hesap dosyasında yer alan belgelerin incelenmesinden sonra her siyasi parti için ayrı ayrı ilk inceleme raporu düzenlenir. Belgeleri tam olan ve bu belgelerde herhangi bir Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 15 15

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı tutarsızlık bulunmayan siyasi partiler için düzenlenen ilk inceleme raporlarında (Ek 9) ilgili mevzuat hükümleri, siyasi partinin kesin hesap dosyasında bulunan belgeleri, kesin hesabın yasal süresi içerisinde Anayasa Mahkemesi Başkanlığına sunulup sunulmadığı belirtildikten sonra sonuç kısmında partinin kesin hesabının esastan incelenmesine karar verilmesinin uygun olacağı vurgulanır. Yapılan ilk incelemede kesin hesap dosyalarında eksik belge ya da belgeler olduğu anlaşılan siyasi partilerle ilgili olarak ise, yapılan yazışmalara rağmen söz konusu eksikliklerin giderilmemesi durumunda, kesin hesap belgeleri tamamlatılamayan partilere ilişkin ilk inceleme raporlarında (Ek 10) eksiklikler ortaya konularak esas incelemeye geçilmesinin ve 2820 sayılı Kanun un 111 inci maddesinin (b) bendi uyarınca yasal işlem yapılabilmesi için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı na suç duyurusunda bulunulmasının uygun olacağı belirtilir. Siyasi partilerin gönderdiği kesin hesap dosyalarında gerek genel merkezlerinin gerekse de il örgütlerinin herhangi bir gelir ve gideri olmadığına ilişkin bir belgenin gönderilmesi durumunda, söz konusu siyasi partilere konu yazılarak, bu yazıda faaliyetlerini devam ettiren bir partinin gelir ve giderinin olmaması durumunun kabul edilemeyeceği belirtilir ve bu itibarla 2820 sayılı Kanun ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nde sayılan belgelerin mevcut durumu doğru olarak yansıtacak şekilde düzenlenerek tekrar gönderilmesi istenir. Siyasi partilerden gelir ve giderlerinin olmadığını bildiren bir cevap gelmesi durumunda, düzenlenecek ilk inceleme raporunda konuya yer verilir. Raporda, 2820 sayılı Kanun un 69 uncu maddesinde yer alan, bir siyasi partinin bütün gelirlerinin o siyasi partinin tüzel kişiliğinin adına elde edileceği hükmü ile aynı Kanun un 70 inci maddesinde yer alan, bir siyasi partinin bütün giderlerinin o siyasi partinin tüzel kişiliği adına yapılacağı hükmüne aykırı davranıldığı vurgulanır. Raporda ayrıca, söz konusu durumun Anayasa Mahkemesine gönderilmesi gereken bilgi ve belgelerin ilgili mevzuatına uygun olarak sunulmaması, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider oluşturulması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğu belirtilir. Bu durumda raporun sonuç kısmında, söz konusu siyasi partilerin sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun un 111 inci maddesinin (c) bendi uyarınca yasal işlem 16 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 16

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı yapılabilmesi için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasının uygun olacağı belirtilir. 1.2.5. İlk İnceleme Raporlarının Anayasa Mahkemesine Gönderilmek Üzere Başkanlığa Sunulması Düzenlenen ilk inceleme raporları denetçi ve Grup Başkanı tarafından imzalanarak iki üst yazı (Ek 11 ve Ek 12) ile Anayasa Mahkemesi Başkanlığına gönderilmek üzere Başkanlığa sunulur. 1.2.6. Anayasa Mahkemesinin İlk İnceleme Raporlarını Karara Bağlaması Sayıştay Başkanlığınca Anayasa Mahkemesi Başkanlığına gönderilen ilk inceleme raporları Mahkeme tarafından karara bağlanır ve buna ilişkin karar Mahkeme tarafından ilgili siyasi partilere tebliğ edilir. Ayrıca kararın bir nüshası da Sayıştaya gönderilir. Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 17 17

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı 2. ESAS İNCELEME 2.1. Esas İncelemeye İlişkin Belgelerin Sayıştaya Gönderilmesi Sayıştay tarafından gönderilen ilk inceleme raporları Anayasa Mahkemesince karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, ilk incelemeye ilişkin kararlarında esas incelemenin yapılabilmesi amacıyla partilerin gelir gider belgeleri ve defter kayıtlarının Sayıştaya sunulması için belirli bir süre tayin eder. Partiler bu süre içerisinde gelir gider belgeleri ve defter kayıtlarını Sayıştaya sunarlar. 2.2. İnceleme Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün Malî denetimde esasın incelenmesi başlıklı 52 nci maddesinde, (1) Parti tarafından gelir gider belgeleri ve defter kayıtları esas incelemenin yapılması için Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Partilerin genel merkezleri ile il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenir. Yapılacak denetimin esas ve usulleri ile il teşkilatlarının hangilerinin inceleneceği hususu, Mahkeme tarafından aksi kararlaştırılmadıkça Sayıştay Başkanlığınca belirlenir. (2) İşin esasına ilişkin inceleme, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve kanuna uygun olup olmadığı yönlerinden yapılır. Doğruluk incelemesi, kesin hesapların dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan incelemeyi kapsar. Kanuna uygunluk incelemesi, gelirlerin ve giderlerin Siyasi Partiler Kanunu na uygun olarak yapılıp yapılmadığını tespit etmeye yöneliktir. (3) Görevli denetçiler, partilerin genel merkezleri ile incelenmesi öngörülen il teşkilatlarının parti defterleri, gelir ve gider kayıtları ile bunlara ilişkin belgeleri inceleyerek kesin hesaplarla karşılaştırırlar. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden, bu konular hakkında doğrudan bilgi isteyebilirler. İstenilen bilgilerle bunların dayanağını oluşturan evrak ve belgelerin geciktirilmeksizin verilmesi zorunludur. (4) Denetçilerce, incelemeler esnasında tespit edilen konu ve bulguları içeren inceleme raporları ilgili siyasi partiye gönderilerek, raporun kapsamı gözetilmek suretiyle en geç iki ay içinde bu konular hakkındaki görüşlerini bildirmesi istenir. 18 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 18

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı (5) Denetçiler, ilgili siyasi partinin görüşleri ile kendi düşüncelerini içeren esas raporlarını Mahkemeye sunarlar. Rapora alınan konularla ilgili belgelerin bir örneği ile partiye gönderilen inceleme raporu ve partinin cevabı rapor ekine konulur. Raporda gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenen il teşkilatları belirtilir. düzenlemesi yer almaktadır. Buna göre, siyasi partilerin gelir ve gider belgeleri ile defter kayıtları, esas incelemenin yapılması için doğrudan Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Siyasi partilerin genel merkezleri ile il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ve defter kayıtlarının inceleme ve denetiminin usul ve esasları ile il teşkilatlarının hangilerinin inceleneceği hususu, Anayasa Mahkemesi tarafından aksi kararlaştırılmadıkça Sayıştay Başkanlığınca belirlenir. Bu yönüyle, hangi il örgütlerinin merkezde veya yerinde denetim kapsamına alınacağına, denetimlerin işin kapasitesine göre tek kişi veya ekip halinde yürütüleceğine ilgili Grup Başkanının teklifi üzerine mevcut işgücü ve iş programı dikkate alınarak Sayıştay Başkanlığınca karar verilir. Sayıştay Başkanlığınca görevlendirilen denetçiler, partilerin genel merkezleri ile incelenmesi öngörülen il teşkilatlarının parti defterleri, gelir ve gider kayıtları ile bunlara ilişkin belgeleri inceleyerek kesin hesaplarla karşılaştırırlar. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden sözlü ve yazılı olarak doğrudan bilgi isteyebilirler. Siyasi partilerin bütçeleri, bilançoları, gelir ve gider cetvelleri ile kesin hesaplarının nasıl düzenleneceği partilerin iç yönetmeliklerinde gösterilir. Siyasi partilerin hesaplarının 2820 sayılı Kanun un 73 üncü maddesine göre bilanço esasına göre düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca aynı Kanun un 60 ıncı maddesine göre, siyasi partiler tarafından yapılan bütün gelir ve gider işlemleri, bağlı bulunulan seçim kurulu başkanı tarafından sayfaları mühürlenip tasdik edilen ilgili defterlere düzenli bir şekilde kaydedilir Esasa ilişkin incelemeler, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve kanuna uygun olup olmadığı yönlerinden yapılır. Doğruluk incelemesi, kesin hesapların dayanağını oluşturan defter ve belgelerde yer alan tutar ve bilgilerin doğruluğu ve kesin hesaplara aynı şekilde aktarılıp aktarılmadığı yönüyle yapılan incelemeleri kapsar. Kanuna uygunluk Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 19 19

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı incelemesi, gelirlerin ve giderlerin Siyasi Partiler Kanunu na ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılıp yapılmadığını tespit etmeye yöneliktir. 2.2.1. Gelirlerin Sağlanmasında Usul Siyasi partilerin gelir elde etmelerine ilişkin genel usuller 2820 sayılı Kanun un 69 uncu maddesinde belirtilmiştir. Bu maddede aynen; Bir siyasi partinin bütün gelirleri, o siyasi partinin tüzelkişiliği adına elde edilir. Siyasi partilerin genel merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri, parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alınır. Bastırılan ve parti teşkilat kademelerine gönderilen gelir makbuzlarının seri ve sıra numaralarına ait kayıtlar parti genel merkezinde tutulur. Parti teşkilat kademeleri aldıkları ve kullandıkları makbuzlar dolayısıyla parti merkez karar ve yönetim kuruluna karşı mali sorumluluk taşırlar. Sağlanan gelirin türü ve miktarıyla, gelirin sağlandığı kimsenin adı, soyadı ve adresi, makbuzu düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda ve dip koçanlarında yer alır. Makbuzların asıl kısımlarıyla dip koçanlarında aynı sıra numarası bulunur. Makbuz dip koçanlarının saklama süresi, Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıldır. hükmü yer almaktadır. Buna göre, yapılan incelemelerde gelirlerin parti tüzel kişiliği adına elde edilip edilmediği, gelir belgelerine ilişkin olarak maddede belirtilen şekil şartlarının dikkate alınıp alınmadığı araştırılır. Aynı Kanun un Hazinece el koyma başlıklı 76 ncı maddesinde de, Bu Kanun un 69 uncu maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak bir siyasi partinin tevsik edilmeyen kaynaklardan gelir sağladığı anlaşılırsa, Anayasa Mahkemesi kararıyla bu gelir Hazineye irat kaydedilir. Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irat kaydedilir. 20 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 20

T.C. T.C. Sayıştay Sayıştay Başkanlığı hükmüne yer verilmiştir. Bu bağlamda yukarıda belirtilen madde hükümlerine aykırı olarak gelir elde ettiği anlaşılan siyasi partilerin söz konusu gelirleri Hazineye irat kaydedilir. 2.2.2. Gelir Kaynaklarının İncelenmesi Siyasi partilerin gelirlerine ilişkin incelemeler 2820 sayılı Kanun un 61-69 uncu maddeleri dikkate alınarak yapılmaktadır. Söz konusu Kanun un Gelirler ve kaynakları başlıklı 61 inci maddesinde, Siyasi partilerin gelirleri amaçlarına aykırı olamaz. Siyasi partiler aşağıda belirtilen gelirleri elde edebilirler: a) Parti üyelerinden alınacak giriş aidatı ile üyelik aidatı, b) Partili milletvekillerinden alınacak milletvekilliği aidatı, c) Milletvekili, belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ve il genel meclis üyeliği aday adaylarından alınacak özel aidat, (Bu aidatlar 64 üncü maddedeki esaslar dahilinde siyasi partilerin yetkili merkez karar organlarınca tespit ve tahsil olunur.) d) Parti bayrağı, flaması, rozeti ve benzeri rumuzların satışından sağlanacak gelirler, e) Parti yayınlarının satış bedelleri, f) Üye kimlik kartlarının ve parti defter, makbuz ve kağıtlarının sağlanması karşılığında alınacak paralar, g) Partice tertiplenen balo, eğlence ve konser faaliyetlerinden sağlanacak gelirler, h) Parti mal varlığından elde edilecek gelirler, i) Bağışlar j ) Devletçe yapılan yardımlar (h) bendinde yazılı parti mal varlığından elde edilen gelirler hariç olmak üzere, diğer bentlerde yazılı kaynaklardan elde edilen gelirlerden hiçbir surette vergi, resim ve harç alınmaz. Siyasi Siyasi Partiler Partiler Mali Mali Denetim Denetim Rehberi Rehberi 21 21

T.C. Sayıştay Başkanlığı T.C. Sayıştay Başkanlığı düzenlemesi yer almaktadır. Bu çerçevede siyasi partilerin elde ettikleri gelirlerin incelemesi aşağıdaki şekilde yapılır. 2.2.2.1. Giriş ve Üyelik Aidatı Giriş ve üyelik aidatlarının incelenmesinde 2820 sayılı Kanun un 62 nci maddesi ile siyasi partilerin tüzükleri esas alınmaktadır. Giriş ve üyelik aidatı başlıklı söz konusu maddede; Parti üyelerinden alınacak giriş aidatının miktarı ile üyelik aidatının alt ve üst sınırları parti tüzüğünde gösterilir. Her üye, aylık veya yıllık olarak üyelik aidatı ödemeyi partiye girişinde kabul etmek zorundadır. Parti üyesi, vermeyi kabul ettiği aidatın miktarını, parti tüzüğüne uygun olmak şartıyla, kayıtlı bulunduğu teşkilat kademesi başkanlığına yazı ile bildirerek artırabilir. hükmüne yer verilmiştir. Giriş ve üyelik aidatı bakımından 2820 sayılı Kanun da herhangi bir sınırlama olmadığından bu gelirlerin tahsilinde parti tüzüklerindeki ilgili hükümler esas alınır. Buna göre, yapılan incelemelerde parti üyelerinin aidatlarının tüzüklerinde belirtilen alt ve üst sınırlar dahilinde olup olmadığına bakılır. 2.2.2.2. Milletvekili Aidatı 2820 sayılı Kanun un Milletvekili aidatı başlıklı 63 üncü maddesinde; Bir siyasi partiye mensup milletvekillerinin, ne miktar aidat ödeyeceği ve bu suretle toplanan paraların grup faaliyetlerine ve parti merkezine hangi miktarlarda ayrılacağı, Türkiye Büyük Millet Meclisi parti grubu kararıyla belli edilir. Ancak, bu miktarın yıllık tutarı milletvekili ödeneğinin net bir aylık tutarını geçemez. Grubu olmayan milletvekillerinin ödeyeceği aidat, yukarıdaki fıkrada belirtilen miktarın yarısını geçmemek kaydıyla merkez karar ve yönetim kurulunca tespit edilir. hükmü yer almaktadır. 22 Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi Siyasi Partiler Mali Denetim Rehberi 22