TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE HAYVAN BARINAKLARININ TEKNİK TANZİMİNE YÖNELİK YASAL KRİTERLER

TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE HAYVAN BARINAKLARININ TEKNİK TANZİMİNE YÖNELİK YASAL KRİTERLER Turgut ÖZTÜRK* Hakan KİBAR** (*) Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, SAMSUN (**) Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Iğdır turgutoz@omu.edu.tr hakan.kibar@igdir.edu.tr ÖZET Ülkemiz hayvancılık işletmelerindeki barınakların, hayvan refahı açısından Avrupa Birliğindeki teknik tanzim gereklerine uyum sağlamaları için yenilenmeleri gereklidir. Bu konuda bazı yasal önlemler alınmış ve denetim hizmetleri oluşturulmuşsa da genel olarak hayvan barınaklarının tasarımına yönelik yönetmelikler henüz Avrupa Birliği standartları ile uyumlu hale getirilmemiştir. Bu çalışmada Türkiye de hayvancılık işletmeleri için geçerli olan yasal teknik mevzuat ile Avrupa Birliğinde hayvan barınaklarının teknik tanziminde uyulması gerekli yasal kriterler özetlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği, Türkiye, Hayvan Barınakları, Teknik Tanzim SOME LEGAL CRITERIA FOR TECHNICAL ARRANGEMENT OF ANIMAL BARNS IN TURKEY AND EUROPEAN UNION COUNTRIES ABSTRACT To adapt legal technical criteria in European Union animal barns in livestock facilities in Turkey must be renovated in terms of animal welfare. In Turkey, even if some legislative measures have been taken and also created check services on this subject, in general regulations on the design of animal barns not compatible with European Union standards. In this study, it is summarized the legal criteria for technical arrangement of livestock facilities in Turkey and European Union countries. Keywords: European Union, Turkey, Animal Barns, Technical Arrangement 1. GİRİŞ Avrupa Birliği, gerek kendi içinde gerekse üçüncü ülkelerle canlı hayvan ve ürünlerinde yapacağı ticarette; barınak, sağlık ve hijyen kurallarını en ince ayrıntısına kadar belirleyen bir mevzuata sahiptir. Avrupa Birliğinde mevzuatlar arasında bir uyum olduğu, gelişen ve değişen durumlara göre sürekli yenilendiği görülmektedir. AB mevzuatı ile ülkemiz mevzuatı arasında bazı konularda uyum bulunmakla beraber, uyum bulunan konuların uygulamalarında da bazı problemler yaşanmaktadır. Avrupa Birliği standartları ile tam uyum içinde bulunmayan Türk standartlarının uygulama mecburiyeti de bulunmamaktadır. Avrupa Birliği mevzuatında olup ta ülkemiz mevzuatında yer almayan birçok husus bulunmakla beraber, mevcut olanların uygulanmasında ve hatta yenileme girişimlerinde de büyük bir karışıklık yaşanmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinde; yapı, gıda ve yem kanunları başta olmak üzere hayvanların üretileceği barınakların tasarımından, ürünün depolanma, taşınma ve pazarlanmasına kadar ki süreç içerisinde her aşama için teknik ve hijyenik kurallar yasal mevzuatlar yoluyla belirlenmiştir. Teknik ve hijyenik kurallara yönelik mevzuatlar da sık sık yenilenmekte ve her geçen gün bir yenisi eklenmektedir (Alpaslan, 2008). Türkiye de hayvancılık, bitkisel üretimle birlikte yapılan küçük ölçekli bir faaliyettir. Dolayısıyla hayvancılık işletmelerinin büyük bir bölümü aile işletmeleri olduğundan işletmelerin çoğunluğunda üretimde geleneksel ve irrasyonel yapı hakimdir. Bu işletmeler ekonomik bilinçlilik ve bilimsellikten yoksundur. İşletmelerin %67.4 ünde hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yürütülmektedir. Küçük işletmeler (20 hektarın altında) toplamın 2/3 ünü oluşturmaktadır. Bu işletmelerde küçükbaş hayvan sayısının %49.8 i ve sığır sayısının % 48.7 si bulunmaktadır. Türkiye de 2.2 milyon sığır işletmesinin %50 si 1 ile 4 baş arası hayvana sahiptir. Diğer taraftan 300 baştan fazla hayvanı olan az sayıdaki çiftliklerde sığır besiciliği yoğun olarak yapılmaktadır. Türkiye de hayvancılık işletmelerinin %1.2 sinde besi hayvanlarının %43 ü bulunmaktadır. Büyük sermayeli ve sayısı artan modern besi üniteleri, ülkemizin daha çok Batı bölgelerinde yoğunlaşmaktadır (Anonim, 2007). Ülkemizde tavukçuluk, gelişmiş ülkeler seviyesinde modern teknolojiyi kullanan en önemli hayvansal üretim dallarından biridir. Avrupa Topluluğu Ülkeleri (5.061.896 ton yumurta), Çin

(17.814.400 ton yumurta ) den sonra A.B.D. (4.724.000 ton yumurta ) ile birlikte dünya yumurta üretiminde önemli bir yere sahiptir (Anonim, 2007). Türkiye nin Avrupa Birliği ne girmek için çaba harcadığı bu dönemde birlik üyesi ülkeler hayvan refahı ve halk sağlığını gözeten kararlar almışlardır. Ülkemizdeki hayvancılık işletmelerinin hijyen ve gıda güvenliği açısından Avrupa Birliği gereklerine uyum sağlamaları için yenilenmeleri gereklidir. Bu konuda bazı yasal önlemler alınmış ve denetim hizmetleri oluşturulmuşsa da genel olarak hayvan barınaklarının tasarımına yönelik yönetmelikler henüz Avrupa Birliği standartları ile uyumlu hale getirilmemiştir (Alpaslan, 2008). Türkiye'deki yaklaşık 2.5 milyon hayvancılık işletmesinin kahır çoğunluğunun yer seçimi raporu, işletme kuruluş izni ve yapı kullanma izni (yapı ruhsatı) bulunmamaktadır. Avrupa Birliği standartlarına uygun üretim yapan ve bu konuda gerekli prosedürü yerine getiren ticari işletme sayısı binin altındadır. Mevcut koşullar altında 554 büyük ve küçükbaş, 207 kanatlı hayvan işletmesine asgari teknik ve hijyenik şartları taşıdığı için izin verilmiştir. Türkiye'deki hayvancılık işletmelerinin büyük çoğunluğunun Avrupa Birliği normlarına uygun gerekli teknik prosedürü sağlamak yönünde herhangi bir başvurusu da bulunmamaktadır. Kaldı ki ülkemizdeki işletmelerin %85'inde hayvan varlığı 1-5 baş hayvan arasında değişmektedir. Dolayısıyla hayvancılık işletmelerinin büyük çoğunluğu başvuru da bulunsa bile asgari teknik ve hijyenik şartları sağlayacak izin ve ruhsat alması da mümkün görünmemektedir (Anonim, 2007). 2. TÜRKİYE DE HAYVANCILIK İŞLETMELERİ İÇİN YASAL TEKNİK MEVZUAT 2.1. Yer Seçimi Raporu Yeni kurulacak ticari amaçlı hayvancılık işletmeleri için yer seçim raporu alınması zorunludur (Anonim, 2006). Bu amaçla; -Dilekçe, -Yönetmeliğe uygun olarak doldurulmuş beyanname, -Hayvancılık işletmesi kurulacak arazinin plan krokisi ve çapı, -İşletmenin kurulacağı arazinin aidiyetini gösteren belge ile mülki idare amirliğine müracaat edilir. Belgeleri tamam olan ticari hayvancılık işletmelerinin yer tespitinin yapılabilmesi için; öncelikle kurulacak işletme arazisinin belediye veya mücavir alan içinde bulunması durumunda yerel belediye, sağlık ile çevre ve orman teşkilatlarından, mücavir alan dışında bulunması durumunda ise; ilgili il özel idare müdürlüğü, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ve varsa Orman Genel Müdürlüğünün mahalli teşkilatları ile ilgili yerel kurumlardan, işletme arazisinin özelliği, özel bir koruma alanı içinde olup olmadığı, özel mevzuatları gereği yer seçiminin uygunluğu, imar planı kararı gerekip gerekmediği veya komisyonda görev alıp almayacakları konusunda görüşleri alınır (Anonim, 2006). Daha önce çalışma izni verilmiş kuluçkahane ve kanatlı damızlık işletmelerinin 1 km. yakınında kurulacak ticari hayvancılık işletmeleri için, yürürlükte bulunan kuluçkahane ve damızlık işletmelerine çalışma izni verilmesi ile ilgili mevzuat gereği oluşturulan komisyondan da uygun olduğuna dair görüş alınır. Ayrıca yer seçimi komisyonuna il müdürlüklerinden tarım arazilerinin korunması ve kullanılmasına dair mevzuat kapsamında çalışmalarda bulunan ve bu konuda eğitim almış bir personelin de katılımı sağlanır. 3285 sayılı Hayvan Sağlığı Zabıtası Kanunu ve 22/2/1989 tarih ve 89/13838 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlükteki diğer ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda kurulacak ticari hayvancılık işletmesinin yeri, özelliği ve kapasitesi de dikkate alınarak; komisyon tarafından sağlık koruma bandı mesafesi tespit edilir. Sağlık koruma bandı için uygun mesafe tespitinde; hayvancılık işletmesinin çevre ve halk sağlığına yapacağı zararlı etkiler, kirletici unsurlar ve hayvan hastalıklarının yayılışını en aza indirecek hususlar dikkate alınır. Uygun mesafe tespitinde; hayvancılık işletmesinin kendi arazisi içerisinde diğer komşu arazilere, karayoluna uygun mesafe uzaklıkta olması ve komşu arazide başka bir hayvancılık işletmesinin bulunması durumunda ise arazide kurulacak hayvan barınağının önceden kurulu hayvan barınağından en uzak noktada olacak şekilde kurulması veya işletmelerin özelliğine ve kapasitesine göre işletme dışında uygun mesafe tespitinin yapılması esastır. Yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda komisyonca yer seçim raporu düzenlenir. Usulüne uygun olarak gerekli bilgi ve belgeler ile yapılan müracaat üzerine, il/ilçe müdürlükleri tarafından yer

seçim raporunun bir nüshası resmi yazıyla en geç 30 gün içinde başvuru sahibine bildirilir. Uygun yer seçim raporu 1 yıl süre için geçerlidir. 2.2. Kuruluş İzini Ticari amaçlı hayvancılık işletmesi kuracak olanlar uygun yer seçim raporunun düzenlenme tarihinden itibaren 1 yıl içinde kuruluş izni almak için aşağıdaki belgelerle birlikte Mülki İdare Amirliğine müracaat ederler (Anonim, 2006). Bu bağlamda gerekli belgeler; -Başvuru dilekçesi, -Yer seçimi raporuna göre imar planı kararı gereken işlemlerin 2/11/1985 tarihli ve 18916 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmenliğe uygun olarak hazırlanan onaylı imar planı, -İşletmenin yerini belirleyen, yerleşim yeri ve çevresini gösteren, ilgili imar kuruluşunca tasdik edilmiş 1/500 veya 1/100 ölçekli vaziyet planı, -İşletmeye ait tüm bölümleri içeren detaylı, teknik resim kurallarına göre hazırlanmış plan, kesit görüşleri içeren 1/50 veya 1/100 ölçekli Tarım İl Müdürlüğü nün proje birimleri tarafından teknik yönden incelenerek, uygun bulunduğu onaylanan bir adet mimari projeden oluşmaktadır. Belgeleri tamam olan ve komisyonca uygun görülen ticari amaçlı hayvancılık işletmelerine kuruluş izni verilmeden önce, il/ilçe müdürlükleri tarafından özel izin verilmekle yetkili ve görevli kurumlardan ilgili imar kuruluşlarınca vaziyet planları tasdik edilmiş olanlardan yeniden görüş istenmez. Ancak belediye veya mücavir alan içinde kurulacak ticari hayvancılık işletmeleri için yerel sağlık, çevre ve orman teşkilatlarından, mücavir alan dışında kurulacak ticari hayvancılık işletmeleri için de il özel idare müdürlüğünden, çevre ve orman ile varsa orman genel müdürlüğünün mahalli teşkilatları gibi diğer ilgili yerel kuruluşlardan kuruluş izni verilmesi için uygun olduğuna dair görüş alındıktan sonra işletmelere Mülki İdare Amirliğince yazı ile kuruluş izni verilir. Kuruluş izni ile birlikte hayvan barınaklarının teknik tanziminde aşağıda belirtilen hususların uygulanması yasal zorunluluktur. Bu hususlar; -Hayvan barınakları mesken altında veya üstünde kurulamaz. Bu tip işletmeler için kuruluş izni verilmez. -Hastalık nedeniyle riskli sulak alanlar çevresindeki en az 1 km. mesafeli alanda kaz, ördek gibi suda yaşamaya ihtiyaç duyan kümes hayvanları için kümes kurulmasına izin verilmez. -Ticari amaçlı kanatlı işletmelerinde, suda yaşamaya ihtiyaç duymayan tavuk, horoz, hindi gibi kümes hayvanlarını barındıracak olan ve bu kanatlı hayvanlarını açıkta gezdirmek isteyen ticari hayvancılık işletmelerinin plan ve projelerinde kümes hayvanlarının gezinti yeri olarak belirledikleri gezinti yerlerinin etrafını devekuşu gezinti yerleri hariç diğer kümes hayvanları gezinti yerlerinin üstü, kümes hayvanlarının yabani kuşlarla irtibatını kesecek şekilde kuş teli, ağ veya uygun başka bir yapı malzemesi ile örtülmüş olarak gösterilmesi zorunludur. Kuruluş izni yazısı bir yıl için geçerlidir. Bu süre içinde ticari hayvancılık işletmesini tamamlayamayan gerçek ve tüzel kişilere uygun görüldüğü takdirde bir yıla kadar ek süre verilebilir. 2.3. Hayvancılık Amaçlı Yapılar İçin Yapı Kullanma İzni (Yapı Ruhsatı) 03/05/1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanunu nun 27. maddesi kapsamında kalanlar hariç bütün yapıların yapı kullanma izni alması zorunludur. İmar Kanunun 27. maddesine göre, belediye ve mücavir alanlar dışında planı bulunmayan köy ve mezraların yerleşik alanları ve civarında sadece köy nüfusuna kayıtlı ve köyde sürekli oturanlarca yapılacak hayvancılık amaçlı yapılar için yapı ruhsatı ve yapı kullanma izni aranmaz. Ancak, yapı projelerinin fen ve sağlık kurallarına uygun olduğuna dair valilik görüşü alınmasından sonra, muhtarlıkça izin verilmesi ve bu izne uygun olarak yapının yapılması şarttır. Ayrıca yapının fen ve sağlık kurallarına uygunluğu İmar Kanununun 30 uncu maddesine göre valilikçe belirlenir (Anonim, 1985). 2.4. İşletme Ruhsatı (Çalışma İzni) Belgeleri tamam olan ticari amaçlı hayvancılık işletmesinin kurulduğu yer asgari teknik, hijyenik ve sağlık şartları ile aşağıda belirtilen şartlar yönünden komisyon tarafından mahallinde incelenir (Anonim, 2006). Bu koşullar; - İşletme çevresi yeterli yükseklikte çit, duvar veya tel örgü ile çevrili olmadır.

- Ticari amaçlı kanatlı işletmelerinde, suda yaşamaya ihtiyaç duymayan tavuk, horoz, hindi gibi kümes hayvanlarını barındıracak olan ve bu kanatlı hayvanlarını açıkta gezdirmek isteyen ticari hayvancılık işletmelerinde projede gösterilen yerde veya gezinti yerlerinin seyyar olma durumunun da ise projeye uygun şartlarda gezinti yerlerinin etrafı ile üstünün, kümes hayvanları ile yabani kuşların temas etmesini önleyecek şekilde kuş teli, ağ veya başka bir yapı malzemesi ile sınırlandırılmış olmalıdır. - İşletmenin büyüklüğüne veya kapasitesine bağlı olarak, işletme arazisinin uygun bir yerinde, üzeri kapalı, çevre, toplum ve hayvan hayatı için tehlike arz etmeyecek şekilde gerekli önlemler alınarak, işletmeden çıkacak olan atık, kirli su ve sıvıların toplanacağı, sızdırmayan, uygun derinlik ve büyüklükte projeye uygun fosseptik çukurunun bulunmalıdır. - İşletmede kullanılan içme ve kullanma suyu şebeke suyundan değil de kuyu, kaynak suyu gibi bir su kaynağından getiriliyorsa, fosseptik çukurunun bu su kaynağından en az 15 metre uzakta olması gerekir. - İşletmede birikecek olan hayvan dışkıları ve benzeri atık katı maddelerin çevre ve toplum sağlığına zarar vermeyecek şekilde ve çevreyi rahatsız edici mahiyette olmaması bakımından, işletmenin büyüklüğü veya kapasitesine bağlı olarak yeterli büyüklükte, çevresi beton duvar ile çevrili bir katı atık deposu tesis edilerek katı atıkların burada muhafaza edilmesi gerekir. Komisyonda yer almayan yerel mahalli idarelerden, sağlık, çevre ve orman, bayındırlık ve iskân ile orman genel müdürlüğünün mahalli teşkilatları gibi ilgili diğer yerel kuruluşlardan çalışma izni verilmesinde sakınca olup olmadığı konusunda görüş alınır. Bu kurumlardan gelen görüşlerin uygun olması durumunda Çalışma İzni Raporu düzenlenir. Düzenlenen çalışma izni raporunun uygun olması ve işletmeye ait dosyanın komisyon tarafından son kontrolünün yapılmasından sonra 5 gün içinde bu işletmeye Mülki İdare Amirliğince çalışma izni verilir. Komisyonca uygun bulunmayan işletmelere de uygun bulunmama nedenleri açıklanarak düzenlenen çalışma izni raporunun bir nüshası yazı ile müracaat sahibine bildirilir. Tespit edilen eksikliklerin verilen süre içerisinde işletme tarafından giderilmesi durumunda bu işletme komisyon tarafından mevcut yönetmelik kapsamında tekrar değerlendirmeye alınır. Çalışma izni almış hayvancılık işletmelerinde, izin veren birimin izni olmadan herhangi bir değişiklik ve ilave yapılamaz. Hayvancılık işletmeleri, asgari teknik ve hijyen şartları açısından Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, çevreye verdikleri koku, katı ve sıvı atıkları ile benzer zararlı etkilerinden dolayı 2872 sayılı Çevre Kanunu gereği Çevre ve Orman Bakanlığı, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu gereği Sağlık Bakanlığı ve 5393 sayılı Belediye Kanunu gereğince İçişleri Bakanlığı mahalli teşkilatlarınca gerektiğinde denetlenir. 2.5. Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu Ülkemizde, Avrupa Birliği uyum yasaları çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilere ait hayvancılık işletmeleri barındırdıkları hayvan sayısına ve kapasitelerine göre 4 gruba ayrılmaktadır (Anonim, 2006; Anonim, 2008). I. Sınıf Hayvancılık İşletmeleri Bir üretim periyodunda 60.000 adet ve üzeri tavuk, 85.000 adet ve üzeri piliç veya eş değeri diğer kanatlı yetiştirme kapasiteli tesisler, 1.000 baş ve üzeri besi çiftlikleri I. sınıf hayvancılık işletmeleri olarak tanımlanmaktadır. II. Sınıf Hayvancılık İşletmeleri Bir üretim periyodunda 20.000-60.000 adet arası tavuk, 30.000-85.000 adet arası piliç veya eş değeri diğer kanatlı yetiştirme tesisleri, 500-1.000 baş üretime sahip besi çiftlikleri II. sınıf hayvancılık işletmeleri olarak tanımlanmaktadır. III. Sınıf Hayvancılık İşletmeleri Bir üretim periyodunda 500-20.000 adet arası tavuk, 500-30.000 adet arası piliç veya eş değeri diğer kanatlı yetiştirme tesisleri, 20-500 baş arası büyükbaş tesisleri III. sınıf hayvancılık işletmeleri olarak tanımlandırılmaktadır. IV. Sınıf Hayvancılık İşletmeleri

Bir üretim periyodunda 500 den az tavuk, 500 den az piliç veya eş değeri diğer kanatlı hayvanlar, 20 den az büyükbaş hayvan bulunan işletmeler IV. sınıf hayvancılık işletmeleri olarak tanımlandırılmaktadır. Katı ve sıvı atıkları ile benzer zararlı etkilerinden dolayı 2872 sayılı Çevre Kanunu ve de Avrupa Birliği uyum yasaları gereği, nitelikleri aşağıda sıralanan hayvancılık işletmeleri ve tesisleri için çevresel etki değerlendirilmesi raporu alınması zorunludur. Kuruluş aşamalarında; - Büyükbaş hayvancılık işletmeleri (500 adet ve üzeri ), - Küçükbaş hayvancılık işletmeleri (1000 adet ve üzeri), - Kanatlı hayvancılık işletmeleri (Bir üretim periyodunda 20.000 ile 60.000 adet arası tavuk, 30.000 ile 85.000 adet arası piliç veya eş değeri diğer kanatlılar), - Kürk hayvanı yetiştiriciliği yapılan tesisler (5000 adet/yıl ve üzeri), - Domuz besi çiftlikleri (1.000 adet ve üzeri) için kuruluş aşamalarında çevresel etki değerlendirme raporu istenilmektedir. Hayvancılık tesisleri için çevresel etki değerlendirilmesi raporu; -İşletme sınıfı, -İşletmenin yeri ve etki alanının mevcut çevresel özellikleri, -İşletmenin çevresel etkileri ve alınacak önlemler ile ilgili bilgileri içermelidir. 3. AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE HAYVAN BARINAKLARININ TEKNİK TANZİMİNDE UYULMASI GEREKLİ BAZI YASAL KRİTERLER 3.1. Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Barınakları İçin Genel Koşullar Avrupa Birliğinde hayvan barınaklarının tasarımında ve barınak içi düzenlemelerde göz önüne alınması gerekli bazı genel koşullar aşağıda özetlenmiştir (Anonymous, 1986). - Barınakların inşası için kullanılan malzemeler ve özellikle hayvanların temasta bulunabileceği donanımı içeren bölmeler hayvanlara zarar vermemelidir. Bunun yanında kullanılan malzemeler temizlenmeye ve dezenfekte edilmeye elverişli olmalıdır. - Hayvanların korunması için barınak ve altlıklar hayvanlarda yaralanmaya sebep olabilecek herhangi bir keskin köşe ya da çıkıntı bulunmamalıdır. - Hayvanlar bütünüyle karanlık bir ortamda ya da aydınlatma açısından yetersiz ortamlarda barındırılmamalıdır. Mevcut doğal ışığın hayvanın fizyolojik ihtiyaçlarının karşılanmasında yeteriz olması durumunda uygun şiddette yapay aydınlatma sağlanmalıdır. - Ahır ve ağıl içindeki hayvanların dinlenme yerleri saman, talaş vs. altlık materyalleri kullanılarak kuru tutulmalıdır. - Bir türün barındırıldığı yerde başka bir tür barındırılmamalıdır. - Sütün sağıldığı ve saklandığı ünitelerde alet ve ekipman her zaman yeterince temiz, düzenli ve hijyenik durumda olmalıdır. - Ahır tabanı ve sağım ünitesinin zemini, hayvanların kaymalarını önleyebilecek malzemeden inşa edilmelidir. -Barınak içerisinde hayvanların yatıp dinlenebilmeleri için temiz bir alan bulunmalıdır. -Barınak iç konstrüksiyonu hayvanların doğum ve hastalık gibi özel durumlar haricinde diğer hayvanları görmelerine ve onların seslerini duymalarına izin verebilecek yapıda olmalıdır. - Ahır içi ve gezinti alanı zeminleri sığırların ayak problemlerine sebep olabilecek yapıda olmamalıdır. - Tüm elektrik tesisatı sığırlar, koyun ve keçilerin ulaşamayacağı şekilde düzenlenmelidir. - Boğa, koç ve teke bulunduran işletmelerde barınaklar erkeklerin dişileri görmelerine ve onların kokularını alabilmelerini sağlayacak yapıda tasarlanmalıdır. - Boynuzlu ve boynuzsuz hayvanlar aynı grup içinde bulundurulmamalıdır. - Sığırlar, ahırlarda uzun süreli bağlı kalmamalı ve her gün dolaşmaları sağlanmalıdır. - Tüm hayvanların fizyolojik ihtiyaçlarına uygun olan aralıklarda yeme erişebilme imkânı olmalıdır. - Tüm hayvanların ihtiyacı olan su kaynağına erişimi olmalıdır. - Yemlik ve suluklar, yemin ve suyun kirlenmesine neden olmamalı, sosyal açıdan hayvanlar arasındaki rekabetin zararlı etkilerini asgariye indirgeyecek şekilde tasarlanmalı, inşa edilmeli ve yerleştirilmelidir.

- Doğum bölmeleri anne ve yavrusu için enfeksiyon riskini en aza indirebilecek konstrüksiyonda olmalıdır. - Karantina binaları, enfekte hayvanın insanları ya da sürünün diğer hayvanlarını etkilemesine engel olmalıdır. 3.1.1. Duraklı Ahır Sistemlerine Yönelik Yasal Teknik Kriterler Duraklı ahır sistemlerinde göz önüne alınması gerekli bazı genel koşullar aşağıda özetlenmiştir (Anonymous, 1989; Anonymous, 1998); - Serbest dolaşım için yeterli alan bulunmadığı hallerde her bir hayvan için bir durak ayrılmalıdır. - Hayvanlar için (bağlanmadıkları hallerde) yeterli gezinti alanı olmalıdır. - Durak zemininde kolay temizlenebilir ve hayvanları rahatsız etmeyecek bir malzeme kullanılmalıdır. - Duraklar hayvanların ırk ve beden ölçülerine uygun projelendirilmelidir. - Duraklı ahırlar, hayvanların normal davranışlarını (özelliklede yatıp kalkma ve geviş getirme sırasında) sergileyebilmelerine izin verecek şekilde tasarlanmalıdır 3.1.2. Serbest Ahır Sistemlerine Yönelik Yasal Teknik Kriterler Serbest sistemde planlanan ahırların inşasında göz önüne alınması gerekli bazı kriterler aşağıda özetlenmiştir (Anonymous, 1989; Anonymous, 1998); - Serbest ahır sisteminde barınaklar, tüm hayvanların zorlanmadan aynı anda yatmalarına, geviş getirmelerine ve doğurmalarına izin verecek yeterli alana sahip olacak şekilde tasarlanmalıdır (Çizelge 1). - Serbest sistemde planlanan ahırlarda kullanılan altlık materyalleri, zararlı bakterilerin çoğalmasını engelleyecek ve hayvanların rahatlığını temin edebilecek yeterli derinlikte, kuru ve temiz olmalıdır. Çizelge 1.Hayvanlar İçin Ayrılması Gerekli Alan (Anonymous, 1989; Anonymous, 1998) Hayvan Başına Gerekli Alan (m Canlı Ağırlık (kg) 2 ) (Yemleme ve gezinti alanları dahil) 200 3.00 300 3.95 400 4.90 500 5.85 600 6.80 700 7.75 800 8.70 3.1.3. Buzağı Barınaklarına Yönelik Yasal Teknik Kriterler Avrupa Birliği ülkelerinde buzağı barınaklarının teknik tanziminde uyulması gerekli genel koşullar aşağıda özetlenmiştir (Anonoymous, 1991; Anonoymous, 1997; Anonymous, 2008). - 8 haftalık yaştan daha büyük buzağılar bireysel kulübelerde barındırılamazlar. - Buzağılar bazı özel durumlar haricine bağlı tutulamazlar. - Bireysel buzağı kulübelerinin yüksekliği, cidago yüksekliğini geçemez. - Buzağıların ayrı bölmelerde ya da ahırlarda bağlamak suretiyle barındırılmaları durumunda, bölmeler ya da ahırların pencereli duvarlarının olması gerekmektedir. Bu durumda pencere genişlikleri 90 cm ± % 10 dan daha küçük olmamalıdır. - Buzağı kulübelerinin uzunluğu buzağı burun ucu ile kalça kemiği arasındaki mesafenin 1.1 katı olmalıdır. - Buzağı bölmeleri, buzağıların birbirlerini görmelerine ya da dokunmalarına izin verecek şekilde inşa edilmelidir. - Buzağı barınaklarının inşası için kullanılan malzemeler ile özellikle bölmeler ve de buzağıların temasta bulunabileceği donanım buzağılara zarar vermemelidir. - Zemin düz olmalı ayrıca buzağıların yaralanmasını engellemek üzere kaygan olmamalıdır. Zeminler buzağıların boyutu ve ağırlığına uygun, sert, düz ve dayanıklı yüzeylere sahip olmalıdır. Yatma alanı rahat, temiz ve uygun bir drenaja sahip olmalıdır. - Yapay bir havalandırma sisteminin kullanılması durumunda, sistemin bozulması söz konusu olduğunda, buzağıların sağlığının ve refahının korunması için yeterli düzeyde havanın yenilenmesini temin edecek bir destekleyici sistem kurulmalıdır. Barınak içinde arıza hususunda bakıcıyı uyarmak üzere bir alarm sistemi temin edilmelidir. Alarm sistemi düzenli aralıklarla test edilmelidir.

3.2. Kümeslerin Teknik Tanziminde Uyulması Gerekli Yasal Kriterler 3.2.1. Kafes Sistemlerin Teknik Tanzimine Yönelik Yasal Kriterler Avrupa Birliği ülkelerinde mevcut durumda klasik kafes sistemlerin tesis edilmesi yasaktır. Ancak geçiş sürecinde modifiye edilmiş (güncelleştirilmiş) kafes sistemlerin kullanılmasına izin verilmektedir (Appley ve ark., 2002; Freire ve ark., 2003). Bunun yanında 2012 yılından itibaren ise kullanılmakta olan kafes sistemlerin tamamen yasaklanması yönünde karar alınmıştır (Anonymous, 1999; Öztürk, 2002). Avrupa Birliğinde kafes sistemlerin teknik tanziminde uyulması gerekli kriterler Çizelge 2 de özetlenmiştir. Çizelge 2. Avrupa Birliğinde Kafes Sistemlere Yönelik Teknik Kriterler (Anonymous, 1988; Anonymous, 1999) Yıllar 1999 dan itibaren 2003 (üretim yapılan kümeslerde) 2003 (yeni yapılacak kümeslerde) 2012 (Tüm kafeslerde ve modifiye kafeslerde) Tab.alanı(cm 2 /tav.) 450 550 750 750 Yemlik uzunluğu (cm) 10 12 12 12 Kafes yüksekliği (cm) 40 40 45 45 Tünek (cm/tav) Yok Yok 15 15 Pençe törpüsü Yok Yok Uygulanacak Uygulanacak Folluk Yok Yok Uygulanacak Uygulanacak Kum banyosu Yok Yok Uygulanacak Uygulanacak 3.2.2. Yerde Barındırma Sistemlerinin Teknik Tanzimine Yönelik Yasal Kriterler Klasik yer sisteminde (tünekli) uyulması gerekli kurallar aşağıda sıralanmıştır (Mutaf ve Şeber, 2007). - Bireysel folluk kullanıldığında 4 5 tavuğa bir folluk gözü, grup follukları kullanıldığı zaman ise 120 tavuk için 1 m 2 folluk taban alanı hesaplanmalıdır. - Tavuk başına en az 10 cm yemlik boyu, 10 cm suluk uzunluğu veya 2 tavuğa 1 damla tipi suluk hesaplanmalıdır. - Her bir tavuk için 15 cm tünek uzunluğu hesaplanmalı, tünekler arası açıklık 30 cm, tüneğin duvardan uzaklığı en az 20 cm olmalıdır. Modifiye yer sistemlerinde (perchery ve aviary) uyulması gerekli kurallar ise aşağıda sıralanmıştır (Niekerk ve ark., 2002). - Kümes içerisinde kullanılan ızgara ve tünek kat sayısı (kademe) 4 ü aşmamalıdır. - Kat yüksekliği yerden en az 45 cm olmalıdır. - Katlara yemlik ve suluklar yerleştirilmeli ve tavuk başına en az 10 cm yemlik boyu, 10 cm suluk uzunluğu veya 2 tavuğa 1 damla tipi suluk hesaplanmalıdır. - Tavukların katlara giriş ve çıkışlarına olanak sağlayabilecek yeterli servis yolları yapılmalıdır. -Ayrıca katların altına gübre bantları yapılarak, gübrenin bir kattan diğerine düşmesi önlenmelidir. - Tavukların eşinmesi amacı ile kum, yapay çim vb. malzemelerden oluşturulmuş alanlar bulunmalıdır. 3.2.3. Serbest Dolaşımlı (Free-range) Sistemlerin Teknik Tanzimine Yönelik Yasal Kriterler Serbest dolaşımlı (Free-range) sistemlerin teknik tanziminde aşağıdaki hususların sağlanmış olması gereklidir (Emous, 2003). - Kümese giriş-çıkışlarda 18 tavuk için 1 açıklık bulunmalıdır. - Kümeslere giriş-çıkışta kullanılacak açıklıklarda kesit en az 35x40 cm olmalıdır. - Birim alanda en fazla 9 tavuk barındırılmalıdır. - Tavukların serbestçe besin araması ve gezinmesi için çayır arazisi olmalıdır. Bu bağlamda serbest dolaşımlı tam entansif sistemlerde hektara en fazla 1000, yarı entansif sistemlerde 300 400 tavuk konulmalıdır. 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Türkiye'nin Avrupa Birliğine girmek için çaba sarf ettiği bu dönemde birlik üyesi ülkeler hayvan refahı ve halk sağlığını gözeten kararlar almışlardır. Bu bağlamda Avrupa Birliği ülkelerinde mevcut

durumda modifiye kafes sistemlerin kullanılması ve 2012 den sonra ise kullanılmakta olan geleneksel kafes sistemlerinin tamamen yasaklanması kararı alınmıştır. Avrupa Birliğinde hayvanların doğal davranış rahatlığı ile ilgili aldığı kararlar sürekli olarak güncellenmektedir. Uyum süreci içerisinde yaşanabilecek sorunları en aza indirebilmek için yeni geliştirilen barındırma sistemleri üzerinde yürütülen çalışmaların izlenmesi ve bu konuda Türkiye koşullarına uygun sistemlerin belirlenmesi yararlı olacaktır. 5. KAYNAKLAR Alpaslan, N., Türkiye de Avrupa Birliğine üyelik sürecinde kamu veteriner hizmetlerinde yeniden yapılanmanın etkinliği üzerine bir araştırma (Doktora Tezi). A.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı, Ankara, 2008. Anonim, Belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında planı bulunmayan alanlarda uygulanacak imar yönetmeliği. Resmi gazete sayı: 18916, Ankara, 1985. Anonim, Hayvancılık işletmelerinin kuruluş, çalışma, denetleme usul ve esaslarına dair yönetmelik. Resmi gazete sayı: 26254, Ankara, 2006. Anonim, Hayvancılık. D.P.T.Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013. D.P.T. Yayın No: 2717, Ankara, 2007. Anonim, Çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği. Resmi gazete sayı: 26939, Ankara, 2008. Anonymous, The approximation of laws, regulations and administrative provisions of the Member States regarding the protection of animals used for experimental and other scientific purposes. EC Council Directive 86 / 609 / EC: Oficial journal of the european communities L 358, 18 December 1986. Anonymous, Laying down minimum standards for the protection of laying hens kept in battery cages. EC Council Directive 88 / 166 / EC: Oficial journal of the european communities L 074, 1988. Anonymous, General conditions of hygiene in milk production holding. EC Council Directive 89 / 362 / EC: Oficial journal of the european communities L 156, 1989. Anonymous, Laying down minimum standards for the protection of calves. EC Council Directive 91 / 629 / EC: Oficial journal of the european communities L 340 025, 1991. Anonymous, Laying down minimum standards for the protection of calves. EC Council Directive 97 /182 / EC: Oficial journal of the european communities L 025, 1997. Anonymous, Concerning the protection of animals kept for farming purposes. EC Council Directive 98 / 58 / EC: Oficial journal of the european communities L 221, 1998. Anonymous, Laying down minimum standards for the protection of laying hens. EC Council Directive 99 / 74 / EC: Oficial journal of the european communities (L203/53), 1999. Anonymous, Laying down minimum standards for the protection of calves. EC Council Directive 08 / 119 / EC: Oficial journal of the european communities, 2008. Appleby M.C., The European Union ban on conventional cages for laying hens: history and prospects. Journal of applied animal welfare science, 6(2): 103 121, 2003. Appleby, M.C., Walker, A.W., Nicol, C.J., Lindberg, A.C., Freire, R. Hughes, B.O., Elson, H.A., Development of furnished cages for laying hens, British Poultry Science, 43, 89-500, 2002. Emous, R.V., From cages to alternative sytems, World Poultry Science, 19(6): 2003. Freire, R., Wilkins, L.J., Short F., Nicol, C.J., Behaviour and welfare of individual laying hens in a noncage system, British Poultry Science, 44: 22 29, 2003. Niekerk, N.C.M.., Reuvekamp, B.F.J., Emous, R.V., Experiences with different models of enriched cages, 11 th European Poultry Conference, Bremen-Germany, 2002. Öztürk, T., Avrupa Topluluğu nda kafes tavukçuluğunun geleceği. Türk tarım dergisi, Sayı:143, Ankara, 2002. Mutaf S., Şeber, Ş., Yumurta üretim işletmelerindeki barındırma ve iç ayrıntı sistemlerinin güncelleştirilme olanakları. TÜBİTAK TOVAK Proje No:1060206, Antalya, 2007.