HER ÇOCUK YETÝÞTÝÐÝ EVÝN AYNASIDIR

HER ÇOCUK YETÝÞTÝÐÝ EVÝN AYNASIDIR Eðitim, Allahýn metodunu öðrenmektir. Buna Adetullah denir. Yani Allah Alim dir. Bizde çocuklarýmýzý daha iyi yetiþtirebilmek için ilmimizi arttýrmalýyýz. Allah, Rahman dýr, Rahim dir. Biz de çocuklarýmýza karþý merhametli þefkatli olmalýyýz! Peygamber Efendimiz (s.a.v) çocuk eðitiminde de EN ÝYÝ örnektir. Peygamber Efendimizin (s.a.v) þefkatinin en canlý örneðini çocuklar üzerinde görüyoruz. Bir çocuk gördüðü zaman mübarek yüzünü neþe ve sevinç kaplardý! Onu tutar, kollarýnýn, arasýna alýr, kucaklar, okþar, sever öperdi. Gördüðü karþýlaþtýðý her çocuða selam verir, halini hatýrýný sorardý! Çocuklarla arkadaþça konuþur, onlarýn yanýnda çocuklaþýr, anlayýþ seviyelerine göre sohbet eder, öðütler verirdi. Efendimiz (s.a.v) kendisine alýþtýrdýðý küçük bir kuþun ölümü üzerine üzülüp içine ve evine kapanan bir çocuða teselliye, taziyeye giden bir incelik peygamberiydi. O Adetullaha uyuyor. Biz de Peygambere uyarsak kurtuluþa erebiliriz. Peygamberimiz kýzý Hz. Fatýma yý çok severdi. Bir sefere çýkacaðý zaman en son ona uðrar, dönüþünde ise önce onun yanýna giderdi. Hz. Fatýma babasýný ziyarerete geldiðinde, Peygamberimiz sevgili kýzýný karþýlamak için ayaða kalkar, alnýndan öper ve onu yanýna oturturdu. Hz. Fatýma nýn oðullarý Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin i de çok severdi. Bir gün Peygamber Efendimiz minberde hutbe okurken, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin in düþe kalka mescide girdiðini görünce, konuþmasýný yarýda keserek aþaðý iner, onlarý tutar, baðrýna basar. Cenab-ý Hak, mallarýnýz ve çocuklarýnýz sizin için birer imtihan vesilesidir buyururken, onlarý görünce dayanamadým dedikten sonra konuþmasýna devam eder. Hz. Enes gördüklerini þöyle dile getiriyor. Peygamberimizi hutbe okurken gördüm. Hasan dizinin üstündeydi. Ne söylecekse halka söylüyor, sonra eðilip onu öpüyor ben bunu seviyorum diyordu. Enes (r.a) çocukluðunda peygamberimizle olan beraberliðini þöyle anlatýyor: Yemin ederimki, Resulullahla tam on sene beraber yaþadým. Bana bir defa bile öf! demediði gibi yaptýðým birþeyden dolayý, þunu niçin þöyle yaptýn? yapmadýðým þeyden dolayý da, bunu niçin böyle yapmadýn? dememiþtir. Efendimiz (s.a.v.) mescidde bir çocuk aðlamasý duyduðunda namazý kýsa kýldýrmaya çalýþýrdý. 1

Evinde namaz kýlýyorken, yine duyduðu bir çocuk aðlamasý üzerine namazý kýsa kesip, ev halkýna, çocuk aðladýðý halde aðlamasýna cevap vermedikleri için serzeniþte bulunarak Onlarýn aðlamalarýnýn beni üzdüðünü bilmiyor musunuz? diyen bir Peygamberin ümmetindeniz! deyip, üç yaþýndaki çocuklara nefis terbiyesi uygulamaya kalkýþýp onlarý saatlerce aðlatan ailelerin durup düþünmesi lazým. Üzerine çiþ yapan torununu, onun kucaðýndan alýp Sen Resulullah ýn üzerine nasýl çiþ yaparsýn? diye pataklamaya kalkýþan Ümmü Fadl ý durdurup Çocuk bu yapar yumuþaklýðýnda bir itirazla torununun fiske yemesine engel olan bir Peygamberin ümmetinden olup, ikide bir çocuðu pataklamayý sünnet sanan insan sayýsý az deðildir. Kucaðýnda torunlarý olduðu halde namaza duran, o secdede iken torunu sýrtýna bindiði için secdesini uzatabilen, çocuða müdahale edenlere ise, namazýný bitirdikten sonra býrakýn çocuk hevesini almýþ olsun rahatlýðýnda yaklaþan bir Peygamberin ümmeti olarak, küçük çocuklarýmýzla camiye gittiðimizde hep duyageldiðimiz azar iþitme tedirginliðinde oluyoruz maalesef. Peygamberimiz çocuklardan esirgemediði bir hal içinde namazýný kýlarken, bu zamanda birileri ürkütücü seslerle onlara in aþaðý uyarýlarý yapmaya dur, sus! ikazlarýyla ortalýkta dolaþmaya kendilerini nedense mecbur hissediyorlar. Çocuk haklarýnýn neredeyse tamamý, mümin anne ve babalarý ilgilendiren, onlarý uygulamalarý gereken Kurani ve Nebevi emirlerdir. Dinimiz çocuklarýn dünyevi uhrevi kurtuluþlarýndan, doðrudan anne babayý sorumlu tutmaktadýr. Bugün çocuklarla ilgili olarak þikayetlenip yakýndýðýmýz bütün kötülüklerin temelinde ailevi ihmal yok mudur? Sigara, içki ve uyuþturucu alýþkanlýklarý, çocuklarýn iþlediði cinayetler, hýrsýzlýklar, okuldan, evden kaçmalar vs. hepsi ailenin ilgisizliðinin sonuçlarýdýr. Kuran-ý Kerim, Ey iman edenler, kendinizi ve ailenizi yakýtý insanlar ve taþlar olan ateþten koruyun. hitabýyla çocuklarýnýn dünyevi ve uhrevi hüsranlarýnýn sorumluluðunu anne-babaya yüklerken, bizim de bu sorumluluðu devlete, televizyona yüklememiz büyük bir hata, kendi kendimizi boþ bir aldatmadan baþka bir þey deðildir. Bu nedenle evlerin, birer okul gibi kullanýlmasý en hayýrlý yoldur. Aile halký, ücretli hoca, kitap, dergi, cd, kaset gibi her çeþit yollar kullanýlarak yetiþtirilmelidir. Bizim vazifemiz sadece Ýslamiyeti anlatmak deðil, islamiyeti sevdirmektir. Ýslamiyet herkesten önce çocuklara sevdirilmelidir. 2

! Çocuklar melektir. Zalim çocuk olmaz! Ebeveyn çocuðuna yön verir. Büyük insanlardan beklediðimiz þeyleri çocuklardan beklememeliyiz! Çocuða daima yol göstermeli, çözüm bulmalý, onlarý aðlatmamalýyýz! Zaten çocuklar küçük olduðu için eziliyor. Çocuk olmanýn ýzdýrabýný çekiyor. Birde kafasýna sýrtýna vuruyorlar. Niye yaptýn! neden döktün! diye. Çocuk aðaca benzer, nasýl aþýlarsan onu alýrsýn. Ýyi cins elmaya yabani elma aþýlanýrsa onun meyvesi yenmez. Burada kabahat aðaçta deðil, bahçývandadýr! Babasý annesine, annede çocuða zulmederse, çocukta büyüdüðü zaman, zalim olur. Ýnat eder. Terbiye Rab kelimesinden türemiþtir. Peygamberimiz (sav) Çocuklarýnýza ikramda bulunun ve onlarý en güzel þekilde terbiye edin buyurmaktadýr. Anne babalarýn en büyük hatasý çocuklarýnýn bedenini düþündükleri kadar, ruhlarýný düþünmemeleridir. Oysa Ruh çok önemlidir. Çocuðun ruhu ÞEFKAT ister, MERHAMET ister, SEVGÝ ister, ÝLGÝ ister. Bazý ebeveynler çocuklarýný yeterince anlayamazlar. Çocuklar dýþarý çýkýp rahatça oynayamadýklarý için içlerindeki enerjiyi atamazlar. Hoplasalar, zýplasalar, aðlasalar, gülseler hep azarlanýrlar. Çocuklarýnda yardýma ihtiyaçlarý vardýr. Onun için anne babalar gerektiðinde yardým almalýlar. Anne babalar oðullarý ve kýzlarýyla arkadaþ gibi olmalýdýr, edep sýnýrýný aþmadan, laubalilik yapmadan, beraber gülmeli, beraber aðlamalý, Sýk sýk evladým bir þeye ihtiyacýn var mý, iyi misin? diye hatýr sormalý Özellikle anne çok önemlidir. Çocuk annenin elinde büyür. En mahrem þeylerini onunla paylaþýr. Ailede Adalet Adalet yeme içme çalýþma ve servet ile ilgili tüm hususlarda uygulanmalýdýr. Aile fertleri birbirini düþünmezse sonuç kötü olur. Kendi aralarýnda birbirlerini yiyorlarsa o aile tükenir. Mesela tatlý yapýldý. Herkesin payý eþit olmalý, eksik veya fazla olmamalý. Sevgi zaten ölçülmez. Bir anne ya da baba çocuðunun baþýný okþadýmý Yavrum dedimi tüm olumsuzluklar çözülür. Hayýr kelismesi kullanýlmamalý. Konuþma adabýmýzda Hayýr! olmamalý. Çünkü Ha hayýr demiþsiniz, ha karþýnýzdakini incitmiþsiniz, ikiside birdir. Çocuklara hep hayýr deniyorsa çocukda söylenen herþeye 3

hayýr demeye baþlar. Çocuk bir þey istediðinde iyi bir þeyse almalý, deðilse onu deðilde þunu alalým demeliyiz. Doðrudan Hayýr demektense bir baþka seçenek sunmak daha iyidir. En sonunda hayýr, diyecekse karþýnýzdaki desin! Çocuklar fotoðraf makinasý gibidir, fotoðrafýn nasýl çýkmasýný istiyorsanýz öyle poz vermelisiniz. Çocuk yetiþtirme kabiliyeti olmayan, olsada sorumluluk yüklenmeyip onlarýn hiç bir problemiyle meþgul olmayan ebeveynin çocuklarý, anne-babalasý olsa da yetimdirler.! Çocuk sopadan, tehditten, azaptan deðil eðer bir þeyden korkacaksa anne-babasýnýn þefkatini kaybedeceðinden korkmalýdýr, babasýnýn yüzünü ekþitmesi, annesinin sýmsýcak yüzünün buðulandýðýný görmesi veya sezmesi onu hemen dengeye getirecektir! Ancak çocuðun size güvenmesi, acýlarýný, elemlerini paylaþtýðýnýza inamasý çok önemlidir. Dini bilgileri çocuklarýn içinde geliþtikleri muhiti hesaba katarak, yaþ, seviye, bilgi, kültür durumlarýna göre ele alýnmasýnda fayda vardýr. Çocuk beþ yaþýndaysa ona vereceðimiz dini bilgiler týpký beslenmede takip ettðimiz usulde olduðu gibi farklý uygulanmalý, yedi yaþýna geldiði zaman vereceðimiz bilgi baþka, on yaþýna geldiðinde baþka olmalýdýr. Ancak en önemli husus varki, o da söyleyeceðimiz herþey, çocuðun için de bulunduðu yaþ ve dönemin bir sonrasýna ait olmalýdýr. Zira o içinde yaþadýðý zamaný zaten nasýl olsa görüp yaþayacaktýr. Bu açýdan mevcut çevrenin verdiði ya da mualliminden öðrendiði þeyler çizgisindeyse yeterli sayýlabilir, bizim terbiye adýna kazandýracaðýmýz seviye onun daha sonra yaþayacaðý hayata ait olmalýdýr. Çocuk sevgisinde çok aþýrý gitmemeli. Bazýlarýnýn çocuklarýný çok fazla seviyordum. Tokat yedim. Bence, ana babalar, çocuklarýndan yedikleri tokatlarýn sebebini, onlarý çok fazla, yani ölçüsüz sevmelerinde aramalý. Sütün yaðý kaymaðýnda nasýl toplanýyor. Ýnsanýn günahlarý da eðer sperminde öyle toplanýyorsa o çocuk insanýn baþýna belâ olabilir. Bu sebeple zifafa girecek Müslüman, kabilse riyazet yapmalý. Aman ya Rabbi demeli, aðlamalý, dövünmeli istiðfar etmeli. Yoksa çocuðu onu tokatlayabilir. Ýbrahim Ethem yýllardýr görmediði evlâdýný Kâbe de baðrýna basýnca Ey Ýbrahim, bir kalpte iki muhabbet olmaz nidasý gelir. O da: Senin muhabbetine mani olan bu çocuðu al ya Rabbi! deyince, çocuk Ýbrahim Ethem in ayaklarýnýn dibine yaðýlýveriyor. Evet, 11 ve 15. rica larda görüyoruz. Bediüzzaman, yeðeni Abdurrahman ý çok sevmekte inhirafýndan da büyük üzüntü duymaktaydý. Burada mühim bir hakikat var. Hakk ýn hatýrý âlidir. Yani, Hakk hatýrýna evlâd, kardeþ, 4

yeðen herþey ve herkes feda edilmelidir. Bilâhare Abdurrahman güzel bir dönüþle dönüyor ve kýsa bir müddet sonra da vefat ediyor. Ama Allah, onun yerine Hasan Feyzi yi, Hafýz Ali yi veriyor. Anne Karnýndaki Çocuðun Haklarý Çocuðun haklarý daha anne karnýnda baþlar. Onun herþeyden önce yaþama hakký vardýr. Bebeðinin saðlýðý için anne adayý zararlý alýþkanlýklarýný býrakmalýdýr. Onu saðlýksýz ortamlardan uzak tutmalýdýr. Hamilelik sýrasýnda harama bakmamalýdýr. ayette, zerre kadar hayrýn, zerre kadar þerrin hesabý tutulmaktadýr buyurulur. Anne veya baba adayý yeni doðacak olan çocuklarýnýn iyiliði için her þeylerine dikkat etmek zorundadýr. Anne adayý elinden geldiðince Kur'an okumalý ya da dinlemelidir. En güzel zikir Kur'an'dýr. Annenin aðrýlarý Kur'an okurken azalabilir. Uzuvlara hayat veren ruhtur. Ruh olmadan vücut hiçbir þey hissetmez. Kur'an okumak hem ruha huzur verir, hem de acýlan azaltabilir. Çocuða Güzel Ýsim Vermeli Çocuða kötü isim asla konmaz. Avrupa'da Angel (Melek) ismi çok yaygýndýr. Þeytan ismi ise yasaktýr. Peygamber isimleri, sahabenin isimleri, en güzel isimlerdir. Annem babam bana Ömer demiþ. Ben de "Hz. Ömer acaba kimdir?" diye merak ettim ve hayatýný okudum. Ama Kaya deselerdi bunu düþünmezdim. Peygamberimiz (sav) isimlerini beðenmediði bazý sahabelerin adýný deðiþtirmiþtir. Abdullah isminin konulmasýný da tavsiye etmiþtir. Abdullah "Allah'ýn kulu" demektir. Peygamberimize (sav) soruyorlar: Çocuklarýmýza sizin isminizi verelim mi? Veriniz, buyuruyor. Çocuklar güzeldir, her güzellik onlara yakýþýr, isimleri de güzel olmalýdýr. Çocuðun kaderi bir denkleme benzer, Anne, Baba, aile, eðitim, komþular, akrabalar. Bu verilerle denklemin sonunda çocuðun ne olacaðýný tahmin ederiz! Denklemdeki verilerden biri deðiþirse, çocuðun durumu da deðiþir. Niye çocuðun kulaðýna ezan ve kamet okunur? Çünkü böylece çocuðumuza yavrum, senin ömrün ezanla kamet arasý kadardýr diyoruz. 5

Kýzým soruyor: Baba sen bizi nasýl terbiye ettin? Biz senin usûlünü tutturamadýk. Biz küçükken þimdiki çocuklar gibi yaramaz deðildik herhalde! Olamazdýnýz, dedim. Çünkü ben ev tutacaðým zaman düþünürdüm: Acaba orada çocuklar dýþarýya rahatça çýkabilecek mi? Koþup, oynayabilecek mi, diye. Þimdiki çocuklar dýþarý çýkamýyor. Evin içinde oynayýnca da anneler babalar kýzýyor; yaramaz, diyor. Çocuklarýn Cezalandýrýlmasý Âlimler, "Çocuklarda haya korkudan daha iyidir; zira haya akýllýlýðý, korku pýsýrýklýðý gösterir." demiþlerdir. Çocuða ceza vermeden önce, yaptýðý yanlýþ davranýþýn sebebi öðrenilmelidir. Her þeyde olduðu gibi bu konuda da Peygamberimizi (sav) örnek almalýyýz. Rafý bin Amr (ra) þöyle anlatýyor: "Ben çocukken Ensardan birine ait hurma aðaçlarýný taþlar, ondan düþen meyvelerden yerdim. Bahçe sahibi bir gün beni yakalayýp Allah Resulüne götürdü. Aðaçlarý taþladýðýmý ona bildirdi. Peygamberimiz bana: Çocuðum, niçin hurma aðaçlarýný taþlýyorsun? diye sordu. Ya Resulallah, acýktýðýmda hurma düþürüp yemek için taþlýyorum, dedim. Peygamberimiz bana þu nasihati verdi: Sen bir daha aðaçlarý taþlama! Altýna düþen hurmalardan al, ye. Allah seni doyurur. Sonra baþýmý sývazladý. Allah'ým, bunun karnýný doyur, diye dua etti."! Biz de böyle yapmaya çalýþalým. Önce yanlýþýn sebebini iyilikle sorup öðrenelim, çocuðun baþýný okþayalým. Sonra da dua edelim. Peygamberimiz (sav) hiçbir çocuðu veya kadýný dövmemiþtir. Dayak, þiddet, insanî bir terbiye usûlü deðildir. Ata binen gemi çeker, kamçýyý vurur, hayvan gider. Ýnsanlar þiddetle terbiye edilemez. Ona iyilikle muamele etmek gerekir. Çocuða ceza öfkeyle deðil terbiye maksadýyla verilmeli ve verildiðinde de hemen vazgeçilmemelidir. "Sana bir hafta bir þey almayacaðým" dendiði zaman bu söz yerine getirilmelidir. Anne veya baba kendi sözünde durmazsa, verilen cezalarýn anlamý ve caydýrýcýlýðý olmaz. 6

Çocuðu severken de, kýzarken de ölçülü olmalýyýz. Onlarý incitecek þekilde sevmek de yanlýþtýr. Çocuðu dövmek kötüdür. Ancak dövülecekse iyiyi ve kötüyü ayýrt edebilecek yaþa geldikten sonra ve terbiye maksadýyla, zarar vermeden baldýrlarýna vurulabilir. Çocuðun yüzüne, sýrtýna, baþýna, göðsüne vurulmamalýdýr. Nezaket Sözle Öðretilmez Çocukla sert ve emreder þekilde konuþulmamalýdýr. Çocuklarýmýzla konuþmamýza dikkat etmeliyiz. Onlara nasýl davranýrsak, onlar da etraflarýndaki diðer insanlara öyle davranýrlar. Torunuma, "Su getirir misin?" diyorum; getirince de teþekkür ediyorum. Böylece çocuk teþekkür etmeyi öðreniyor. Çocuða "Bir þey verilince teþekkür edeceksin." diye tembih etmeye gerek yok. Nezaket sözle öðretilemez, yaþanýr. Nezaketle, güler yüzle söylenen bir söz her þeyi halleder. Anne ya da baba hiçbir zaman "Ne diyorsun?" dememeli, "Buyur evladým, buyur çocuðum!" demelidir. Bir gün çocuðum geldi, yazýlarýmý yýrttý. Onu aldým: Yavrum, bu kâðýtlar nasýl yapýlýyor biliyor musun, diye sordum. Bilmiyorum, dedi. Gittim, ansiklopedide kâðýt bahsini açtým. Ona okudum. Sonra da kâðýdýn zor yapýldýðýný açýkladým. Anladý. Bir daha da kâðýtlarýmý yýrtmadý. Otorite Anne babanýn çocuklarý üzerinde otoritesi olmalý. Otoriteyi saðlamak için önce anne ve baba susabildikleri kadar susmalý, sabretmeliler. Çocuklarý isyan ettirmemek gerekir. Ýkincisi de, hakkaniyetli iþ yapmalýdýr. Evde bir hukuk olmalý. Çocuk, "Þu iþi yaptýðýmda þu cezayý alacaðým." diye bilmelidir. Çocuk "Ben ne yaptým ki bu cezayý aldým?" sorusunun cevabýný kendi içinde bulmalýdýr. Bu çocuða aðýr gelmez. Çocuklarýn Birbirlerini Þikâyeti Çocuklar çabuk unutur, çabuk avunurlar. Kardeþlere fazla müdahale etmek yanlýþtýr. Çocuk anne ya da babasýný kendine taraf ya da muhalif olarak görmemelidir. Problemler büyütülmeden çözülmeli, çocuklar arasýnda þefkat ve merhametin tesisine çalýþýlmalýdýr. 7

Çocuklarla sert ve emreder þekilde konuþulmamalýdýr. Çocuk askerlikten ne anlasýn? Þefkatle söyleyelim. Mesela "Güzel kýzým, yavrucuðum, evladým, akýllý oðlum!" diyelim. Kolayca affederler. Çocuklarda Utanma Duygusunun Yerleþtirilmesi Çocuklar utanmayý bilmezler. Nasýl olursa olsun haya imandandýr. Bu duyguyu çocuklarýn ahlâkýna da yerleþtirmeliyiz. Bunun için biz çocuklardan utanmalýyýz. O yavrularýn beyni teyp gibidir, her þeyi hemen kaydeder. Ebeveyn banyoya girince kapýyý kapalý tutarsa çocuk da böyle yapar. Çocuklarýn yanýnda açýk saçýk giyinilmezse, utanýlýrsa, onlar da utanýr. Hatta bebeklerin altý deðiþtirilirken çýplak olarak kimseye gösterilmemeli, "Ayýp!" denilmelidir. Böylece çocuklar "ayýp" kavramýný öðrenir, kendileri de baþkalarýnýn yanýnda çýplak olmak istemezler. Bizim insanýmýz çok az özür diliyor. Çocuktan özür dileyebilmeliyiz. Çünkü bütün mesele hatasýz olmak deðil, hata iþlendiðinde özür dilemesini bilmektir. Affedici Olmalý Günah iþliyoruz, "Allah bizi affeder." diyoruz. O halde çocuðumuzu da affedelim. Derdi büyütmeyin. Çocuðunuza sahip çýkýn. Evladým, diye baðrýnýza basýn. Bir aðacýn bir dalý meyve vermiyor olabilir; diðer dallar meyve veriyor ya! Bunun için aðaç kökünden kesilir mi? Týpký bunun gibi eþinizin, evladýnýzýn hatasý olabilir. Ama onun hiç mi iyi tarafý yok? Bunu iyi düþünmeli. Çocuk Baþkasýnýn Yanýnda Terbiye Edilmemeli Allah çocuklarý nasihat dinleyecek, taklit edecek þekilde yaratmamýþtýr. Çocuk kulaðýndan terbiye edilmez; gözünden terbiye edilir. Terbiye de ailede verilir. Çocuklar baþkasýnýn yanýnda terbiye edilmemeli. Baþkasýnýn yanýnda çocuða tek söz söylenmemeli. Zaten çocuklar bundan bir þey anlamazlar. Baþkasý geldiði zaman çocuðu terbiyeli bulmalý. Küçücük çocuða: Gürültü yapma, diyorsunuz. Çocuk cevap veriyor: Ben sadece konuþuyorum. 8

Amerika'da bazý evlere "Sessiz olun, çocuk uyuyor!" diye bir levha asarlar. Yani "Bu evde çocuk uyuyor gibi sakin konuþun, yüksek sesle konuþmayýn, gürültü yapmayýn." demek istiyorlar. Çocuklara Ýçki ve Uyuþturucu Kullanmanýn Zararlarý Anlatýlmalýdýr Hiç unutmuyorum. Bir gün Almanya'da dolaþýyoruz. Ýstasyondaki dilencileri görünce görevliye dedim ki: Bu insanlara neden bakmýyorsunuz? Sor, dedi. Biz bunlarý bilerek burada býrakýyoruz. Buraya anneler babalar geliyor. Çocuklar soruyor "Anne bunlarýn burada ne iþi var?" Annesi cevap veriyor "Yavrum, onlar içki, uyuþturucu kullandýðý için bu haldeler. Bak sen de okumazsan içki ve uyuþturucu kullanýrsan bu hale düþersin." Biz bu adamlara özellikle diyoruz ki, gelin istasyonlarda yatýn, yiyin, için. Gelecek nesli kurtarmak için bunlara katlanýyoruz.verem olsun, kan tükürsün ki ibret alsýnlar. Þakalaþmak Þakanýn sýnýrý belli deðildir. Özellikle el þakalarýndan mutlaka uzak durulmasý gerekir. Dil þakasý latife, nükte cinsinden olmalý, þakacýktan da olsa yalan söylememelidir. "Özür dileyeceðin sözü söyleme!" düstûru çocuða hayatýnýn en büyük prensiplerinden biri olarak öðretilmelidir. Ýltifat Etmek Çocuða güzel söz yeter. Ýltifat etmek, "Benim güzel yavrum, akýllý, uslu kýzým ya da oðlum" demek çocuðu motive eder. Çocuklarda izzet-i nefis had safhadadýr. Kundaktaki çocuða bile sert baksanýz aðlar. Çocuða "Öðren!" dediniz mi "Öðrenmiyorum!" der. "Amcasý bak benim kýzým Kur'an okumayý öðrendi" derseniz çocuða þevk verirsiniz. Azarlamak, dövmek çare deðildir. Çocuða yardýmcý olmak gerekir. Ödüllendirmek Anne baba her þeyi çocuðuna mükafat için alabilir. Bir kurþun kalem bile bu maksatla alýnabilir. "Çocuðum çalýþkan olduðu için ona kalem aldým" diyebilmek gerekir. Hediyeler çocuklarý sevindirir. Hediye vermek de çocuk sevindirmek de sünnettir. Hediye almak itibar etmektir. Küçük olmasýnýn ehemmiyeti yok. 9

Çocuðun Yemek Yemesi Çocuðun sofrada döküp, saçmasýna müdahale edilmemelidir. Çocuk yemek yemekten korkmamalý. Tabii ki çocuðun yemesi ile büyüðünki ayný olmaz. Zamanla çocuk da sofrada yemeyi öðrenecektir. Çocuklarýn aileyle yemesi þart. En etkili eðitim, uygulama esnasýnda verilir. Yemeðe baþlamadan anne baba ellerini yýkayýp havluyla kurulmalýdýr. Yemekten sonra da eller yýkanmalýdýr. Yemeðe baþlamadan önce besmele çekilmelidir. Allah Resulü (sav) bir hadis-i þerifte: "Kim evinin bereketinin artmasýný isterse, yemekten önce ve sonra ellerini yýkasýn." buyuruyor. Yine Peygamber efendimiz (sav) þöyle buyuruyor: "Yemek yediðinizde Allah'ýn adýný anýnýz. Yemeðin baþýnda Besmeleyi unutmuþsanýz, baþlangýcý için de, sonu için de 'Bismillah' deyiniz." Yemek baþka, beslenmek baþka þeydir. Herkes yer ama beslenemez. Çocuklar daha çok tatlý, pasta, süt, meyve yemeyi severler. Çocuklarýn beslenmesi çok önemlidir. Onlara istemedikleri þeyleri zorla vermemeli, doyduktan sonra da ýsrarla "Biraz daha ye!" dememelidir. Herkes kendisinin ne hissettiðini, ne kadar ihtiyacý olduðunu diðerlerinden iyi bilir. Meyve ve sebze çocuklar için çok önemlidir. Özellikle sebzelerden çocuklarýn da hoþuna gidebilecek, damak tatlarýna uygun yemekler mutlaka yapýlabilir. Böylece çocuklar daha iyi beslenir, saðlýklý ve gürbüz olabilirler. Çocuklar bol bol su içmelidir, çünkü su kanýn devrini artýrýr, bu da hastalýklarýn azalmasýný saðlar. "Allah Resulü (sav) yemek yediði veya su içtiði zaman, "Bize yediren, içiren ve bizi Müslümanlardan kýlan Allah'a hamd olsun." diye buyururdu. Görgü Ailede Verilir Diyelim ki bir yemek toplantýsýndayýz. Çocuk aðzýný kapayarak yiyemiyor, eliyle kocaman ekmeði aðzýna itip týkýþtýrýyor. Burada ailenin hiç mi kabahati yok? "Kocaman çocuk okula gidiyor ama yemek yemeyi bilmiyor." deniyor. Öðretmen yemek yemeyi nasýl öðretsin? Çocuk ve Uyku Uyku çocuklar için hayattýr. Uyumazlarsa huysuzluk yaparlar. Beþik veya temiz bir yatak hazýrlanýrsa çocuklar uykuyu hatýrlayýp rahatça uyuyabilirler. Televizyon, yemek kokusu, gürültü, rutubet, böcekler ve 10

sigara dumaný gibi olumsuzluklar da çocuklarýn uyumasýna engel olur. Çocuklarýn uyumasý için Önce engeller ortadan kaldýrýlmalý. Çocuklar Ayrý Ayrý Yatýrýlmalý Mümkün mertebe çocuklar ayrý ayrý yatýrýlmalý. Kýz ve erkek çocuklar ise özellikle beþ yaþýndan sonra kesinlikle birlikte yatýrýlmamalý. Eskiden tekkelerde kocaman bir levha vardý: "Edep yâ Hû" diye yazardý. Dinde edep ön plandadýr. En kötü cimrilik aile efradýnýn ihtiyaçlarýnýn karþýlanmamasýdýr. Tutumluluk baþka, cimrilik baþkadýr. Çocuða kumbara alýnabilir. Verilen harçlýðýn bir kýsmý kumbarasýna atýlýr. Bir süre sonra kumbara açýlýnca çocuða: Yavrucuðum, bu parayla öyle bir þey al ki hem sen sevin, hem de ben sevineyim, denebilir. Çocuk hemen: Bir sürü çikolata alayým, der. Hayýr, bu seni sevindirir, ama beni sevindirmez. Haydi ikimizi de sevindirecek bir þey bul bakalým. Çocuk o zaman biraz düþünür: Ayakkabý, çorap, kitap gibi cevaplar verir. Evet oðlum, þimdi ikimizi de sevindirdin. Haydi gidip sana kitap alalým, çikolatan da benden olsun, diyebiliriz. Üstelik baþkalarýnýn yanýnda sýk sýk "Çocuðum þunlarý kendi parasýyla aldý" dersek çocuk daha da sevinir. Hareketli Çocuklar Çocuk için fiziki hareket þarttýr, yoksa hastalanabilirler. Çocuk istediði kadar akýllý uslu olsun, yine de çocuktur. Hoplar, zýplar, tekme atar. Çok hareketli çocuklarýn iþtahý açýlýr, kuvvetlenir, çabuk hastalanmaz. Hareketsizlik çocuðu tembel ve uyuþuk yapar. Allah hareketli olunmasýný istiyor. Ben çocuðuma futbol topu ve eþofman aldým, spora teþvik ettim. Ben de gençliðimde futbol oynadým. Suyu yataðýnda akýtacaksýnýz yoksa yýkýcý olur. Ýnsan da böyledir. Ya istediðiniz gibi olur ya da yýkar. Çok hareketli, haþarý çocuðun bir ideali olmalý. Olmazsa nereye akacaðýný bilmez. Anne babada yönetim kabiliyeti varsa çocuk geliþir. Yoksa akýl baþa bela olur. 11

Çocuk Bakýcýlarý Anne baba, çocuklarýnýn geleceðini düþünüyorsa ona göre davranýr. Çocuk bakýcýlarýndan kasýt çocuðu yetiþtirecek kiþi olmalýdýr. Yoksa altýný deðiþtirecek kiþi deðildir. Bakýcý olan kiþinin mahareti önemlidir. Gerçek bir bakýcý çocuða lisan öðretir, sanat öðretir, gezdirir, koþturur. Sakatlýk Sakat çocuklarýn aileleri bilmeliler ki, Allah bir þeyi aldý mý yerine baþka bir þey verir. Allah'ýn lûtf-ý ilâhisini yakalamak önemlidir. Sakat insan Allah'ýn emanetidir. Sakata hizmet eden mükâfatýný alýr. Merhamet eden merhamete layýk olur. Çocuðun Sözünden Alýnmamak Gerekir Çocuklar içten pazarlýklý deðildir. Aðzýna süzgeç koymaz, geleni söyler. Çocuktan büyüklük beklemek yanlýþtýr. Çocuðun sözünden alýnmamak lazým. Yanlýþ bir þey söylemiþse uygun bir zamanda çocuða doðrusu anlatýlmalýdýr. Çocuða bir tokat atýlýrsa intikam duygusu kuvvetlenir. Çocuklara Sabýr ve Ýyilikle Muamele Etmelidir Çocuklar emir almaktan hoþlanmaz, emir vermekten hoþlanýr. Enes (ra) diyor ki: "Resul-i Ekrem (sav) ahlaken insanlarýn en güzelidir. Beni bir gün bir iþe gönderdi. Dýþarý çýktým. Sokakta oynayan çocuklarýn yanýna gittim. Oyuna daldým. Bir de baktým ki Resul-i Ekrem omzumu tutuyor. Yüzüne baktým, gülümsüyordu. Küçük Enes, söylediðim yere gittin mi, dedi. Ben de: Gideceðim ya Resulallah, dedim ve gittim." Çocuðu Önemsemek Çocuða "Evladým okuyacak, büyük adam olacak." demeli. Bediüzzaman "Bir insana devamlý delisin delisin dersen, deli olur." diyor. Çocuða da hep "yaramaz" demeyelim. Biraz da "akýllý" diyelim. Büyük insanlar da bir zamanlar çocuktu. Feza âlimi Van Braun: - "Anne bu yýldýzlara gidilmez mi?" diye sormasaydým yýldýzlarla ilgilenmezdim, diyor. 12

Edison yumurtalarýn üzerine oturuyor. Onu gören annesi: "Oðlum, bu halin ne?" diye soruyor. Edison: "Anne, yumurtalarýn üzerine oturunca civciv çýkmaz mý?" diyor. Annesi kýzmýyor. Edison ilkokul 4. sýnýfta sýralarýn üzerinde hoplayýp zýplýyor. Öðretmeni sinirlenip onu okuldan kovuyor. Edison, aðlayarak eve dönüyor. Olanlarý annesine anlatýyor. Annesi hemen çocuðunun elinden tutarak okula gidiyor. Öðretmene bu davranýþýnýn sebebini soruyor. Öðretmen: Senin çocuðun ders çalýþmýyor, aptal, diye cevap veriyor. Edison'un annesi, Benim çocuðum dünyanýn en akýllýsýdýr, diye karþýlýk veriyor. Böylece annesi Edison'u kurtarýyor. Bilgiler Oyun gibi Verilmelidir Bizde eðitim yanlýþ, çünkü nazarî. Oysa çocuklara nasihat hiç de kâr etmez. Onlar bildiklerini ve gördüklerini yaparlar. Mektepte de bilgiler, biraz oyun gibi akýlda yer edecek þekilde verilmeye çalýþýlsa sorun kalmayacak. Her Bilgi Zamaný Gelince Verilmeli Çocuklarýn dersleri uygulamalý olmalý, hayali ve ezber deðil. Her bilgi zamaný gelince verilmeli. Zamanýndan evvel verilen bilgiler anlaþýlmaz. Fizik lisede anlatýlmalý, ortaokul çocuðuna fizik anlatýlýrsa çocuk hiçbir þey anlamaz. "Ne yaparsam yapayým anlayamýyorum, acaba ben aptal mýyým?" diye düþünür ve aþaðýlýk duygusuna kapýlýr. Bu, çocuðun bütün dünyasýný altüst eder. Anne sofradayken çocuðuna sormalý: Yavrucuðum, Allah dudaklarýmýzý neden yarattý biliyor musun? Konuþabilmemiz için tabii ki! Haklýsýn yavrum. Allah dudaklarýmýzla aðzýmýzý kapatmýþ ki yemekler görünmesin, derse çocuk aðzýný kapatarak yemesi gerektiðini anlar. Bu þekilde örneklerle anlatýlýrsa çocuk bunu unutmaz. Çocuða Ders Çalýþtýrma Çocuða ders çalýþtýrmayý bilmek gerekir. Kýz kardeþim ilkokul mezunu. Ýki oðlu mühendis. Kardeþim, çocuklarýyla birlikte ders çalýþtý, onlarý mühendis etti. Çocuklarýn çayýný, 13

kahvesini getiriyor: - Haydi oðlum, þu çalýþtýðýn konuyu bana da anlat, diyordu. Belki kendisi çocuðun anlattýklarýný anlamýyordu; ancak bu þekilde oðlunun dersini daha iyi kavramasýný saðlýyordu. Yaz tatillerindeki baþýboþluk da çocuklarý mahvediyor. Bütün kötülüklerin sebebi boþ kalmaktýr. Dinlenmek, sýrt üstü yatmak deðildir. Dinlenmek için çalýþmanýn þekli deðiþmelidir.! Çocuðunuzun tembel olduðunu düþünüyorsanýz kendinize bir bakýn. Belki sizin de etkiniz vardýr. Ýnatçýlýk Allah'ýn yarattýðý þeylerde kötülük yoktur. Ýnadý yaratmýþsa demek ki iyi yönde kullanýlabilir. Ýnat, insan fýtratýna hayýrda sebat etmesi için konulmuþtur. Öyleyse çocuðun inadýnýn yönünü deðiþtirin.! Çocuk ilimde inat ederse ilmi artar. Ýnat ederse ibadetini sürekli kýlar. Hýrsýzlýk Çocuðun yaptýðýna hýrsýzlýk denmemeli. Çocuk hýrsýzlýðý heyecanlý olduðu için yapar. Eðer çocuðun ihtiyacý karþýlanýrsa hýrsýzlýðýn heyecaný kalmaz. Ýzinsiz almanýn çocukta alýþkanlýk haline gelmemesi için çocuða ibretli hikâyeler de anlatýlabilir. Fakat çocuða kesinlikle "hýrsýz" denmemelidir. Çocuklarýmýza güzel insanlarýn hikâyelerini anlatalým. Sonucu çok iyi olacaktýr. Çocuðun caný þeker istiyor. Babasýndan çekiniyorsa: Baba silgim bitti, silgi parasý ver, diyor. Babasýndan aldýðý parayla þeker alýyor. Çocuklarýn yalanlarý böyledir. Fazla abartmadan, çocuðu korkutmadan etkileyici hikâyelerle doðruluk anlatýlabilir. Tabii her þeyden önce anne baba çocuðuna verdiði sözde durarak iyi örnek olmalýdýr. 14

Þiddet Çocuðun yanýnda sineði bile öldürmeyin. Siz sineðe vurursunuz, o da bir baþka çocuðun kafasýna vurur. Siz öldürmüþ, çocuk ise sadece dövmüþ olur. Aradaki farký izah edemezsiniz. Hiçbir þekilde kýzmaya hakkýnýz olmaz! Çocuðun enaniyeti büyüklerinkinden fazladýr. Anlayýþsýz anne babalar devamlý çocuðun gururuna dokunuyorlar, çocuk da isyan ediyor! Çocuklarýn aklý fikri oyundadýr. Biri koþar, biri zýplar, biri döner. Hep hareket ederler, hiç durmazlar. Allah onlarý böyle yaratmýþtýr. Bir top verirsiniz, koþturup dururlar. Çocuklar gördükleri her þeyle oyun oynamak isterler. Onlarýn asýl istediði oyundur. Mutfakta hamur yapýlýrken küçük bir parça da çocuðun eline verilebilir. Böylece hem çocuk oyalanýr, hem de anneyi bunaltmaz. Ya da anne yoðurt yaparken çocuðunu yanýna alsa. Ona bunun nasýl yapýldýðýný anlatsa, bu da onun için bir oyundur. Bütün âlimler, kamil insanlar enaniyetin, gururun üzerinde çok durur. Kocaman insanlar enaniyetini kýramýyor, çocuktan böyle bir þey beklemek haksýzlýk olur. Bediüzzaman, "Benim öðretmenim annemdir." diyor. Baba arabasýný temizlerken temiz bir bez de çocuðunun eline verse, çocuk çok mutlu olur.! Çocuða ders anlatýlmaz, çocukla oyun oynanýr. Çocuk en iyi þekilde oyun oynarken öðrenir. Çocuða kitap okumak, masal, hikâye anlatmak, ona zaman ayýrmak çok faydalýdýr. Avukat Bekir Berk Hocamýz gördüðü çocuklara "Bakayým cebinde böcek var mý?" derdi. Sonra da çocuðun cebine para koyardý. Þimdi ben de öyle yapýyorum. Çocuklara harçlýk verirken böyle bir oyunla veriyorum. Oyuncaðýný Kýran Çocuða Kýzmamalý Oyuncaðýný kýrdý diye çocuða kýzmamalý. Ýyi kullanmasý gerektiði anlatýlarak yenisi alýnmalýdýr. Hiçbir þey eskimeseydi, kýrýlmasaydý, bitmeseydi ne olurdu? Fabrikalar çalýþmazdý, üretim olmazdý. 15

Hazýr Oyuncaklar Tercih Edilmemeli Oyuncaklar çocuklarýn zekasýný geliþtirmeli ve çocuða hedef göstermeli. Çocuða hazýr oyuncak almak yerine parçalarýný birleþtirebileceði oyuncaklar almalýdýr. Hamurdan, çamurdan þekiller yapýlabilir ya da yumuþak tahtalarla, testere, çivi verilirse o aletlerle bir þeyler yapar. Oyuncaðýný kendisi bulan çocuk ezberle deðil de kafasýný çalýþtýrarak öðrenir. Çocuðun çivi çakmasý ona zevk verir. Eline vursun, eli acýsýn, aðlasýn; sonunda öðrenir. Bunlarý yapmazsa caný sýkýlýr. Mikroskop da bir çocuk oyuncaðý olarak fevkalâdedir. Atlas ve dünya küresi hem eðitir, hem de eðlendirir. Gece ýþýklar söndürülüp bir mumla dünya küresinin bir tarafý aydýnlatýlýr. Çocuða böylece gece ve gündüzün nasýl meydana geldiði kolayca anlatýlabilir. Güneþe göre namaz kýlýndýðý için, her an dünya üzerinde Müslümanlarýn namaz kýldýðý da çocuklara anlatýlabilir. Böylece çocuk ile ebeveyn birlikte hoþ ve eðitici vakit geçirmiþ olur Uzak Durulmasý Gerekenler Zehirli, patlayýcý, delici þeyleri çocuklara vermemelidir. Hatta bunlarý çocuklarýn ulaþamayacaklarý yere koymalýdýr. Ortalýkta ilaç bulunmamasýna dikkat edilmelidir. Çocuklar ilaç kutularýyla, ilaç þiþeleriyle oynamayý çok severler. Ýlaç kutularýný ortalýkta býrakmamalý. Bazý ilaçlarýn küçük bir parçasý bile çocuklarýn hasta olmasý için yeterlidir. Çocuklara "Þu ilacý içme ölürsün!" denmemelidir. Bu nasihat etmek deðil, yol göstermektir. "Ýlacýn tadý çok acý, pis, kötü..." demek yeterlidir. Acý bir þeyi çocuk zaten içmez. Ben, ortaokul sýralarýndayken Maarif Müdürü kendi çocuklarýna zirai ilaçlarýn zararlarýný anlatmýþtý. Oðlu da karnesinde kýrýk not görünce zirai ilaç içip intihar etmiþti. Çocuk ve Televizyon Televizyon hakla bâtýlý karýþýk verir. Televizyon günah deðildir. Günah olan yapýlan programlardýr. Müslüman her sahaya el atmalý, eðitici ve eðlendirici çocuk programlarý hazýrlamalýdýr. Ancak öyle olsa bile yine de çocuklar tek baþlarýna televizyona terk edilmemeli.! Aileler en azýndan hafta sonu tatillerinde birlikte zaman geçirmeliler. Çocuklar oynarken seyirci ister. Yalnýz oynamayý sevmezler. Anne baba, çocuktan ile oynamalý, onlarý gezmeye, pikniðe götürmeli. 16

Çocuklar Kitap Okumalarý Ýçin Teþvik Edilmeli Çocuk kitaba alýþmalý, kitapla dost olmalýdýr. Bu sebeple onlara resimli kitaplar alýnmalý, teþvik için ödüller verilmelidir. Eskiden çocuklara "Kitabýn arasýnda kâðýt para var, hele bir kitabýný bitir, o zaman içindeki parayý sen de göreceksin" denirdi. Böylece merak içindeki çocuk kitabýný bitirirdi. Sonunda annesi çocuða fark ettirmeden kitabýn arka sayfasýna para koyuyordu. Çocuk da sevinç içinde ödülünü alýyordu Çocuk ansiklopedileri de önemlidir.! Ansiklopediyi karýþtýrmaya alýþýrsa çocuðun merak duygusu geliþir, bilgisi artar. DÝN EÐÝTÝMÝ Çocuða Allah'ý Anlatmak Anneler babalar çocuklarýna Önce Allah demeyi öðretmelidir, Çocuðun anne baba bile demeden önce Allah demesi ne güzeldir! Bir hadis-i þerifte "Çocuklarýn ilk söyleyecekleri söz Allah (cc) olmalýdýr." buyruluyor. Ýslâmiyet, Ýslâmiyet'in yaþandýðý yerde öðrenilir. Ezan okununca anne baba hemen toplanacak. Kendisine çeki düzen verecek, ezan duasýný okuyacak. Bilmiyorsa en azýndan "Allahu ekber" diyecek. Amerika'da her mahalleye büyük eðitim merkezleri yapmýþlar. Aylýk ücret karþýlýðýnda 7 yaþýndan 14 yaþýna kadar her çocuk bu merkezlerden faydalanabiliyor. Masa tenisi, voleybol oynayabiliyor, yüzebiliyor... Spor elbisesi giymiþ rahip ve rahibeler bunlara nezaret ediyorlar. Duvarlarda Ýncil'den cümleler var. Bir gün 10 yaþýndaki çocuklar kavga etmek için yumruklarýný sýktýlar. Görevli rahip onlara yanaþtý ve dedi ki: "Ýsa, kavga edenleri sevmez." Çocuklar oyunlarýna döndüler. Bu hadise benim gözümün önünde oldu. Ne güzel bir cümle söyledi rahip: "Ýsa, kavga edenleri sevmez." Yeri geldi, zamaný geldi söyledi; çok hoþ oldu. Çocuða sürekli "Allah, Allah" diye söylendiðinde bir süre sonra o da duyduðunu taklit etmeye çalýþýr. Bir de bakarsýnýz ki Allah diyor. Çocuða öyle uzun uzun anlatamazsýnýz, sizi dinlemez. Çabucak 17

sýkýlýr. Onun için devamlý sorular sormalýsýnýz. Basit sorular olmalý bunlar. Torunum su istiyor. Suyu doldururken soruyorum: Evladým, söyle bakalým, bu su nereden geliyor? Çeþmeden tabii, diyor. Peki, çeþmeye nereden geliyor? Irmaktan. Irmaða nasýl geliyor? Bulutlardan, gökten yaðýyor. Peki çeþme, ýrmak ve bulut mu suyu yapýyor? Yoo! Allah yaratýyor, diye cevap veriyor. Peygamberi Anlatma Her Müslüman Peygamberimizi anlayacak ve anlatacak; çünkü örnek insan odur. Peygamberimiz bize örnek, biz de insanlara örneðiz. Sofradayýz mesela. Özellikle sol elimle aðzýma bir lokma koyuyorum. Sonra telaþ içinde: Ayy, Peygamberimiz sað eliyle yiyordu. Ben de sað elimle yiyeyim diyorum. Sað elimle yiyorum. Böylece çocuk Peygamberimizin sað eliyle yemek yediðini öðreniyor. Çocuklara baþkalarýnýn yanýnda giyinip soyunmamalarý gerektiðini anlattýktan sonra: Peygamberimiz de böyle yapardý, demeliyiz. Bir gün torunum koþarak yanýma geldi, elimi çekiþtirmeye baþladý. Dede ben içeride giydim üstümü, dedi. Maþallah torunum çok akýllý, dedim. Hep senaryolar kurmak lazým; direkt deðil, senaryolarla anlatmalý. Çocuðu uyuturken "Eee eee eee" diye uyutacaðýmýza ninnilerde Peygamberimizi anlatabiliriz. "Peygamberimiz çok temizmiþ Fakirleri çok severmiþ Herkese yardým edermiþ Benim caným Peygamberim" gibi. Anneler oturup ninni yazmalý. Ne gerek var anlamsýz þeyler söylemeye. Çocuðun da aklýnda kolayca kalacak güzel ninniler söylen- 18

meli. Melekleri Anlatma Melekler ruhanidir. Ruhu anlatmaya çalýþýrsanýz melekleri de anlatýrsýnýz. Melekleri insanlaþtýrýp anlatmamalý. Dine hayalimizi kattýk mý din anlaþýlmaz olur. Bu yüzden hayatýmýzý dine katmalýyýz. Çocuk ve Namaz Çocuk bilsin ki annem, babam namaz kýlýyor. Bu bilgi çok önemlidir. Müslümanýn alâmetidir namaz kýlmak. Namazda okunan ayetlerin, dualarýn anlamýný öðrenip hayatýmýzda uygularsak o namaz dinin direði olur. Çocuk namaz surelerini ezberlemeye baþladý mý ona iltifat edilip, ödüller verilmeli. Hatta çocuklarý önümüze alýp, imam yapýp namaz kýlmalýyýz. Çocuk çok mutlu olur. Önemli olan çocuðun namaz kýlmayý sevmesi ve istemesidir. Vaktinde ve namazýn tamamýný kýlmak zamanla olur, birden olmaz. O küçük çocuðun rükûya, secdeye gitmesi dünyaya deðer. Erkek çocuða uzun bir giysi giydirilip "Maþallah, sen þimdi hocasýn!" demeli. Eþyanýn ruha tesiri vardýr. Osmanlýlar büyük camiler yapmýþlar. Þimdi o büyük camiler bizim ruhumuzu depreþtiriyor. "Bir insan islamiyet'e pamuk ipliði ile baðlý olsa, biz o ipliði koparmayacaðýz." diyor Ebu Hanife Hazretleri.! Çocuk, Kur'an'ý öðrense, namazý kýlsa, oruç tutsa tabii ki çok güzel olur. Bunun için onu yýldýrmayalým. Sevgiyle bunlarý yapabilirse ne âlâ. Yoksa bu konularda baský yapýlmamalý.! Namaz kýlan çocuða da hediye, harçlýk verip ödüllendirilmeli. Çocuklar namaz kýlarken hopluyor, zýplýyor, takla atýyor. "Böyle olur mu?" diyorlar. Olur, olur! Çocuk namazý sevsin, kýlacaðým desin; her þey biter. Oruç Oruçluyken dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri de bütün organlarýn oruç tutmasýdýr. Gözün orucu harama bakmamaktýr, kulaðýnki kötü þeyler dinlememektir, dilinki kinci kötü sözler söylememektir. Oruçluyken sinirlenmemeye de dikkat etmek gerekir. Çocuk annesinin oruçluyken daha sinirli olduðunu görürse: "Keþke annem oruç tutmasaydý. O zaman bana bu kadar kýzmazdý!" diye düþünür. 19

! Çocuklarý ramazanda sahura kaldýrmak çok önemlidir. Oruç tutmasalar da Allah için gecenin bir vakti bütün ailenin ayakta olduðunu görmeleri gerekir. Çocuklara: "Kýzým, oðlum, bugün sahurda pasta var, börek var." denir. Bunlar yoksa da çocuklarýn en sevdiði diðer þeyler yapýlýr. Bu þekilde çocuklarýn sahura kalkmasý teþvik edilir. Anneler diyor ki: "Çocuklarýmýz uykusuz kalýyor!" "Gündüz uyusunlar!" diyorum. Oruçta yaþ deðil, istek önemlidir. Bakýyorsunuz ki 50 yaþýndaki adam oruç tutmuyor, 7 yaþýndaki çocuk tutuyor. Orucun þekli çocuklarda yaþýna ve seviyesine göre farklý olmalý. Diyelim ki çocuk sahura kalktý. Sabah kahvaltý yapmadý. Öðlen olunca acýktý. "Maþallah, yavrumun orucu bu kadarmýþ!" diyerek çocuðun ruhunu okþamak, çocuða orucu sevdirmek lazým. Ne kadar tuttu? Yarým saat, bir saat mi? Olsun. Orucun varolduðunu duysun, bu yeterli. Çocuklarýmýza ramazanda fakirleri anlatmalý ve onlara yardým ettiðimizi göstermeliyiz. Fakirleri iftara çaðýrmalý, onlarý yedirmeliyiz. Kýz Çocuklarýnýn Örtünmesi Ýnsan harama meyillidir. Örtünmek farzdýr. Kýz, erkek daha kundaktayken giydirilir. Edep duygusu mantýða bakmaz, ruha iþler. Boðaza gemiler geliyor, onlarý flamasýndan, bayraðýndan tanýyoruz. Baþörtüsü de Müslüman kadýnýn bayraðýdýr; onun Müslüman olduðunu ilan eder. Kýzým daha küçüktü. Ona örtünmesinden bahsettim: "Baba ben neden örtünüyorum?" diye sordu. "Bak kýzým..." dedim. "Sen þimdi baþörtünü takýnca herkes, 'Bu Müslüman bir kýzdýr.' diyor. Ne güzel deðil mi!" Kýzým baþýný salladý. Beni anlamýþtý. Çocuklara Ölümü Anlatma Yüksek tahsilli zengin bir akrabamýn aile reisi öldü. Cenazeyi defnetmek için Edirnekapý þehitliðine gittik. Ölen kiþinin okula giden üç oðlu da oradaydý. Cenaze mezara indirilirken orta okula giden çocuklardan biri yanýma yaklaþtý. Hisli bir sesle: Amca, babam burada nasýl yatar, diye sordu. 20

Sen rüya görüyor musun, dedim. Görüyorum, dedi. Nasýl ki sen yatakta yatarken rüyanda baðlarý bahçeleri gezmeye gidiyorsan, arkadaþlarýnla oynuyorsan, baban da güzel yerlerde dolaþýyor, dedim. Çocuk ümitli gözlerle bana bakarken devam ettim: Peygamberler, büyük insanlar hep ölmüþtür. "Onlar þimdi toprakta yatýyor." denemez. Allah onlarý daha güzel bir âleme aldý. O âlem, dünyadan güzel. Þimdi senin baban hayatýndan memnun. Biz babaný göremiyoruz. Ama melekler bizi görür. Baban da melekler âlemine kavuþtu. Babamýn vücudu mezarda yatýyor, ruhu baþka âlemde yaþýyor, demek. Peki ama ruh ne demektir, diye sordu. Elini tuttum, sýktým. Ah acýyor, dedi. Acýyan ne, diye sordum. Ýþte acýyý duyan ruhundur. Ölülerin elini sýksak acýmaz. Yani görmemizi, konuþmamýzý saðlayan ruhtur. Parmaðýyla mezarý iþaret etti: Þimdi babam burada deðil mi, diye sordu. Deðil, dedim. Çok rahatladý ve beraberce oradan ayrýldýk. Ayrýlýrken arkamýzda mezar taþlarý, aðaçlar ve karanlýk kaldý. Çoçuklarý birer kamera olarak görmeliyiz. Çünkü onlar farkýnda olarak ya da olmayarak yaptýðýmýz her hareket ve sözümüzü eksiksiz alýp beyinlerinin bir köþesine kaydederler ve bu rolü bir gün mutlaka oynarlar. Çocuk boþ bir bilgisayar gibidir, onlarýn beynine hep iyi güzel program yüklemeli, söylenen her söz ve davranýþ önemlidir. Bu bilgileri biz vermezsek dýþarýdan ne alýrsa ona göre þekillenir. Çocuðun ruhuna hangi tohumu atarsak ilerde o yeþerecektir. Çocuk sevdiði þeyi model alýr, sevdiði kiþiye benzemeye çalýþýr. Bu bir sanatçý da olur, bir arkadaþý ya da öðretmeni de, biz ona neyi model gösterirsek ve kimi sevdirirsek onu taklit edecektir. Sonunda utandýrmayacak modeller göstermeli. Anne baba, çocuðun yanlýþ bir davranýþýnda ya TV yi suçlar, ya arkadaþýný ya da bu çocuðun yapýsýný, huyu bu ikisini de ben büyüttüm deyip, günahsýz þekilde onlara emanet edilen çocuklarý suçlarlar. 21

Biz nerde hata yapýyoruz? diye düþünmek istemezler. Oysa anne baba olmak, öðrenilen bir þeydir, biraz kafa yormak yetecektir! Sadece yeme içme ihtiyaçlarýný bilmek yetmiyor, onlarýn psikolojik saðlýðý açýsýndan, duygusal ihtiyaçlarý nedir? Öðrenmek gerek. Ruhsal ihtiyaçlarýný hiçe saymak ilerde aþýlmaz problem çýkarýr karþýmýza.! Anne baba nasihat vermeyecek, emir vermeyecek, FÝKÝR verecek! Emir veren anne babanýn çocuklarý ya asi, kiþiliksiz olur ya da koyun gibi olur. Olumsuz bir davranýþ göstermekte ýsrar eden çocuða senin þöyle þöyle iyi huylarýn var, ama þu huylarýnýda birlikte halledelim demeli. Amerikada 22 yaþýna kadar çocuklarý diskoya göndermiyorlar. Küçük çocuklarý kabul eden diskolara da dava açýlýyor. Biz elimizle teslim ediyoruz. Diskolarda ýþýk efektleri, seçilen müzikler, hatta koku bile gençleri önce diskoya daha sonra uyuþturucuya baðýmlý yapmak için tasarlanýyor. Çocuðun nereye gittiðini, kiminle gittiðini, çocukla oturup saatlerce konuþarak bilmeli ebeveyn. Sevgi yetmez çocuða, sevgiyle beraber ilgi de gerek! Çocuk, sevildiðini, beraber vakit geçirmeden, birþeyler paylaþmadan anlayamaz. Ergenlik döneminde çocuk arkadaþlarýyla beraber olmak ister. Arkadaþlarý eve alýnacak, ailesi tanýnacak sonra anne baba çocukla oturup tahlil yapacak arkadaþýnýn ve ailesinin iyi ve kötü yönlerini gösterecek. 3 türlü aile çeþidi vardýr. Güce dayalý otoriter aile, ilgisiz aile, demokratik aile. Sadece demokratik ailede farklý fikirlere saygý vardýr, çocuk illa baba ya da anne gibi düþünmez. Kendi fikrini zorla kabul ettirmez ebeveyn, eleþtiriye açýktýr. Herkes fikrini rahatça söyler, böyle aileden, özgüven sahibi, zora talip olan, baþarýlý çocuklar çýkar Otoriter anne-babalarý ise koyun gibi çocuklarý olur, ileride yönetilen olmak isterler, baþarýlý, giriþimci olamazlar. Ýtaat altýndaki çocuklarýn, kiþiliðini bastýrmak onlara acý çektirmek haksýzlýktýr. Çocuklarla konuþmadan, onlarý dinlemeden, ben senin ne yapmaya çalýþtýðýný çok iyi biliyorum aslýnda konuþmaya hiç gerek yok gibi tanýmlamalar yapýlmamalý. Çocuk aðladýðý zaman bir ihtiyacý vardýr. Kendimi mutlu hisset- 22

miyorum mesajý veriyordur. Anne baba bir yerde yanlýþ yapýyordur. Çocuðu yedirip içirip, beþiðine býrakmayla otistik çocuklar çýktý ortaya. Daha hamilelikten çocukla konuþmak sohbet etmek gerek.! Anne baba sürekli yeni birþeyler öðrenecek, icab ederse çocuktan da öðrenecek! Bir þekilde bunun gayreti içerisinde olmak gerek. Ergenlikte örtülü depresyonlar vardýr, genç o dönemde öfkeli, kavgacý olabilir, dersleri kötü gidebilir. Çocuðum elden gidiyor, deðiþiyor diye düþünmemeli. Anne baba çocuðu yüreklendirecek, okul baþarýsýna göre deðil, hayat baþarýsýna göre yetiþtirecek. Bazý çocuklar okulda baþarýlý olur ama yanlýþ evlilik yapar, iyi çocuk yetiþtiremez, hayatta baþarýlý olamazlar. Çocuða sevgi vereceðiz sevgiyle dolsunki, onu yönlendirmek kolay olsun. Sevgi çok gerekli ama yeterli deðil, sevgiyle beraber mutlaka ilgiyle onun iç dünyasýna girebilmeliyiz. Kendini ifade eden, ben böyle düþünüyorum diyen gençten korkmayalým. Anne babaya saygýsýzlýk bile yapsa böyle genç yönlendirilebilir. Ancak duygularý bastýrýlarak büyüyen çocuðun nerde ne yapacaðý belli deðildir. Ailede kazan kaybet yöntemi olmamalý. Herkes kazanacak, kimse hakkýný kaybetmeyecek. Sen haklýsýn, ben haklýyým tartýþmasýna girilmeyen herkesin hakkýna saygý duyulan aileden, kendini sorgulayabilen, karþý tarafýn duygularýný anlayabilen, empati yapabilen gençler çýkar. Önce anne babanýn kendini deðiþtirmesi yetiþtirmesi gerekir. Ýyi anne baba olmak ikinci sýraya düþmemeli. Babalar biz onun için çalýþmýyor muyuz? derler. Oysa eve yemek, ekmek getirmekten daha önemlisi, evde sýcak bir ortam oluþturmaktýr Çocuðun midesinin olduðu kadar, ruhunun kalbininde gýdaya ihtiyacý vardýr. Bütün gün onunla ayný evde olan ama temizlikle þunla bunla ilgilenip çocuðu ihmal eden bir anneyle, çocuðunun ayný evde yaþamalarýnýn da bir anlamý olmaz. Çocuk sevildiðini ilgilenildiðini sözle davranýþla görmek ister. Onunla el ele göz göze konuþulmaya ihtiyaçlarý var, anne-babalar baþka çocuklara dahi nasýlsýn? deyip - konuþmaya çalýþýyor ama kendi çocuðuyla sadece problemleri, dersleri hatalarý dýþýnda konuþmuyor. Babalar çalýþýyor olsalarda 15 dakikalýk, kaliteli bir beraberlik çocuða yetecektir Büyük bir iþ adamý tanýyorum, hafta sonu uçakla görüþmeye gelen bir arkadaþýnýn kendisiyle görüþme talebini kabul etmemiþtir. Çünkü o gününü çocuklarýyla beraber geçirmeye ayýrmýþ, çocuklarýna söz vermiþtir 7 yaþýna kadar çocukla oynanmalý. Okul döneminde arkadaþ gibi 23

davranmalý, birlikte kitap okunmalý, o kitap üzerine çocuðun fikirleri alýnýp konuþmasý saðlanmalý, beraber oynayýp, gezilmeli, 15 yaþýndan sonrada onun ayrý bir birey olduðunu kabul etmeli, her konuda istiþare yapýldýldýðý gibi bir yere gidilirken de biz þuraya gidiyoruz ama senin fikrin ne? demeli.! SADECE SORUN ÇIKARDIÐINDA ÇOCUKLA ÝLGÝLENMEK ONUN HEP SORUN ÇIKARMASINA SEBEP OLUR! Çocuk anne ve babasýndan ilgi eksikliði hissettiðinde bilerek hata yapma þeklinde onlarýn dikkatini çekmeye çalýþýr. Ancak anne ve babalar çocuktan gelen sinyalleri hep görmezden geldikleri ve üzerinde kafa yorup düþünmedikleri için çocuðu yine azarlayýp dikkat çekmeye çalýþma derler. Oysa çocuk farkýnda olmadan, onlara kendilerini düzeltmeleri adýna bir iþaret verir. Hem çocuk için ebeveyninden gelen iki türlü ilgi vardýr. Biri pozitif ilgi; yani olumlu ilgidirki, onu karþýsýna alýp yumuþak ses tonuyla, sýcak bir sohbet ortamý oluþturarak, onu ezmeden, aþaðýlamadan, bozmadan konuþmak, oynamak, dinlemek, beraber (azda olsa) vakit - geçirmek. Diðeride olumsuz negatif ilgidirki, genelde çalýþan ya da ayný evde olupta çocukla yaptýðý hatalar, dersleri ve yapýp yapmamasý gereken görevleri haricinde hiç konuþma fýrsatý olmayan, onu adam yerine koymayýp konuþmaktan anlamýyor ki! diye þikayet edip her seferinde azarlayan, vuran, anne babalarýn çocuklarý için bunlarda bir çeþit ilgi sayýlmaya baþlar Birinci ilgi neticesinde; çocuk, yeteri kadar ilgi sevgi gördüðünden kendine ve ebeveynine güvenir, her sýrrýný onlarla rahatça paylaþýr onlardan dayak dahil, kendisini incitip kýracak bir söz veya davranýþ gelmeyeceðinden, hem ailesine hem kendine güvenen, topluma faydalý bir çocuk olur. Diðerinde ise; ebeveyninden bulamadýðý ilgi ve sevgiyi dikkatlerini bilerek yaptýðý hata ve yanlýþ davranýþlarýnda ýsrar ederek, bunun sonucunda anne ve babalarýnýn kýzým yapma, oðlum dur demelerinde aramaya baþlar, belki vurmalarýný bile bir temas, dokunma sayar, bu ilgiyle beslenmeye, doymaya çalýþýrlar. Çünkü anne ve babalarý onlarla baþka türlü ilgilenmez, konuþmazlar, çocuðun dünyasýndada onlardan baþka kimse olmadýðýndan, bu kadar ilgiye dahi ihtiyacý vardýr. Tabi bu beklentileri çocukluk için geçerlidir, arkadaþ çevresine karýþtýklarý anda ailesiyle zaten olmayan alakasý iyice kesilir araya uçurumlar girer, bütün ilgilerini arkadaþlarýna ve dýþarýya verirler, çünkü 24

arkadaþlarý onu anlýyor, dinliyor, seviyordur, çocuðun ya da gencin istediðide zaten budur. Çocuða hiç ummadýðý anda dokunmak, baþýný okþamak yumuþak dille konuþup gözlerinin içine bakmak gerek! (genelde yapýlan, çocuða hiç ummadýðý anda vurmaktýr, buda onun ruhsal saðlýðýný bozar) Eðer çocuklara sevgi cesaret ve umut verirseniz onlarýn ne kadar ileriye gideceklerini tahmin edemezsiniz. Anne baba çocuðu sevgiye boðacak yeteri kadar ilgi sevgi verecekki, çocuk eðer o sevginin tadýný bir alýrsa, tekrar tekrar o sevgiyi kazanmak isteyecek ve bu sevginin azalmamasý için anne babanýn her dediðini yapmaya gayret edecektir. Eðer o sevgi ve ilgi aniden kesilirse (yeni gelen vs.) çocuðun dünyasý bir anda alt üst olur. Gelen kardeþin yemeðini yedirmesi, altýný deðiþtirmesi anne yaparken, yardým etmesi deðil, bizzat kendisi yapýyormuþ, annesi ona yardýmcý oluyormuþ gibi hissetmesi saðlanmalýdýr. Sen ablasýn, tabiki bakacaksýn, yapmak zorundasýn! denirse, yeni gelen çocuk, büyük çocuðun hayatýna renk katmýyor, þunu yap, bunu getir dendiðinden sorumluluk ve yük katýyor. Böyle olunca hiç bir zaman o çocuktan kardeþini sevmesi beklenemez. Çocuðun kýskançlýk yapmasýný, suç gibi algýlamak yerine onu yönlendirmeli. Çocuk yeni doðan kardeþini, anne babasýnýn kendisine duyduklarý sevginin, ilginin azalýp gideceðinden korktuðu için kýskanýr. Bu nedenle çocuðun kýskanmasýný onun yüzüne vurarak bu çok kötü bir huy sakýn yapma deyip azarlamak yerine; Onunla daha kardeþi gelmeden konuþarak, çok sevdiðin bir pastayý kimseyle paylaþmak istemez, bitmesinden korkarsýn ama bizim sevgimiz deniz kadar geniþ, kardeþinede sanada yetecek, buna inan ve sevgimizin azalýcaðýndan korkma gibi sözlerle hazýrlayýp, kardeþi geldikten sonrada, ilgiyi sevgiyi, kesmezseniz, o kardeþini heyecanla bekler, abla, abi olmanýn mutluluðunu yaþar. Ancak bu mutluluðu bozan yine anne baba olur. Birini severken, diðerini kötülemekle sen ne kadar çalýþkansýn ama o deðil, sen daðýnýksýn, o toplu, sen yaramazsýn, o akýllý gibi sözlerle aralarýna kardeþlik yerine düþmanlýk tohumlarý atarlar. 25

Anne babanýn yanlýþ tutumundan dolayý çocuk, hiç kimseden nefret etmediði kadar kardeþinden nefret eder.! ZALÝM olmak, illa gidip bir adamý vurup öldürmek deðildir. Çocuklar arasýnda sevigiyi ilgiyi eþit vermemek, birini okþayýp öperken, diðerini hep azarlayýp, vurmak, haksýzlýk yapmakta bir zalimliktir!! Çocuklar duygularýný söz diliyle anlatamaz, davranýþ diliyle anlatýrlar. Kýskanan çocuðun yaptýðý dikkat çekici olumlu ya da olumsuz tüm davranýþlarýn anlamý, BENÝM FARKIMA VARIN! BEN DE VARIM! BENÝMLE ÝLGÝLENÝN! BENÝ SEVÝN! demektir. Çocuðun yanýnda konuþurken durup düþünmek sonra konuþmak gerek. Konuþtuðumuz her söz, onun geleceðini nasýl etkiler diye düþünmeli. Unutmamalýdýrki söylenen her söz onun küçük dünyasýnda bir þekil oluþturur. Onun yanýnda baþkalarýný çekiþtirerek, özendirerek onlar zengin þanslý tabiki gibi sözlerle konuþursak farkýnda olmadan çocuða kýskançlýðý, böyle insanlara karþý düþmanlýk duymasýný öðretiriz. Oysa küçük þeylerden mutlu olmasýný bilen, daima þükreden bir annenin çocuðu kýskanç olamaz, þikayetçi olamaz. Anne baba diðer konularda olduðu gibi bu konuda da ben nasýlým? kýskançlýk benden mi? benim ona davranýþlarým doðrumu? çocuðuma kötü örnek oluyor muyum? diye kendini sorgulamasý lazým. Çünkü önce onlar kendilerini düzeltilirse, çocuk da deðiþecektir. Kardeþlerinin aðlamasýndan dolayý büyüðe vurmak azarlamak, kardeþ arasýna nefret duygusunu sokar. Küçük çocuk deneme yanýlma yöntemiyle en ufak þeyde aðlayarak, annenin ilgisini çekmeye, her istediðini aðlayýp baðýrarak elde etmeye alýþýr, yine mi kardeþini aðlattýn diyerek anne her seferinde büyüðe hesap sorarsa, ezilen ve üvey evlat konumunda olan büyük çocuk, zamanla onlardan soður. Anne öyle adil olmalýki, büyük çocuk annem bana haksýz yere kýzmaz demekki, ben hatalýyým, küçük çocukta ben haksýz yere aðlayýnca, annem bana bakmaz demeli ve güvenmelidir. Anne baba ben ayrým yapmýyorumki, ikisini de seviyorum der ama farkýnda deðillerdir. Bir çocuðu yanýna yaklaþýrken hep güler yüzlü olmak, diðerine hep asýk yüzle bakmak farkýnda olmadan yaptýklarý bir þeydir.! Ebeveyn kendini her zaman sorgulamalý, yüz ifadesi bile önemli! 26