EGE ENERJİ ÜRETİM A.Ş. ENDA Uzmanlığı Enerji Olan Şirketler Topluluğu dur.
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 2
FAALİYET RAPORU 2013 İÇİNDEKİLER Kısaca Enda... 5 Operasyon Haritası... 6 Vizyonumuz & Misyonumuz... 8 Kilometre Taşları... 10 Başkan ın Mesajı... 12 Yönetim Kurulu... 14 Türkiye Elektrik Piyasası... 19 Enda nın Sektördeki Yeri... 25 Sermaye Yapımız... 26 Dönem İçi Önemli Gelişmeler... 29 Organizasyon Yapımız... 30 Enda Çalışan Profili... 34 İştiraklerimiz... 37 Kurulu Güç Gelişimi... 38 Üretim & Satış Bilgileri... 40 Tesislerimiz... 42 Yatırımlarımız... 62 Araştırma Geliştirme Faaliyetleri... 65 Çevre Uygulamaları ve Sosyal Sorumluluk... 67 Finansal Tablolar... 68 Risk Yönetimi... 71 Mali Konular... 72 Bilanço Sonucu Hakkındaki Teklifimiz... 77
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 2013 yılında da 5 rüzgâr enerji projesi ve 1 HES (Manavgat) projesi çalışmalarına devam ettik. Rüzgâr santrallerimizin 2015 yılı içerisinde işletmeye alınması öngörülmektedir. 4
KISACA ENDA Enda Enerji Holding A.Ş. 1993 yılından beri gerek bağlı kuruluşları gerekse iştirakleri vasıtasıyla sadece enerji sektöründe faaliyet göstermektedir. Sayıları 100 ü aşkın Egeli sanayici ve işadamları tarafından sadece enerji yatırımları yapmak üzere 1380 Sokak No: 2/1 Alyans Apartmanı B Blok D:5 35220 Alsancak İzmir adresinde 1993 yılında 66068 K 5528 ticaret sicil numarası ile kurulmuştur. Şirketimiz yatırımcı ilişkilerini daha etkin ve hızlı şekilde sürdürebilmek, ortaklarımızla sürekli iletişim içinde olabilmek amacıyla resmi web sitesi olarak www.endaenerji.com.tr adresini kullanmaktadır. Enda Enerji Holding A.Ş. (ENDA) 1993 yılından beri gerek bağlı kuruluşları gerekse iştirakleri vasıtasıyla sadece enerji sektöründe faaliyet göstermektedir. Faaliyet konuları ve ilgi alanları, başta yenilenebilir enerji kaynakları olmak üzere yatırımcı sıfatı ile her türlü üretim teknolojileriyle enerji yatırımı projeleri geliştirmek, yatırımları gerçekleştirmek ve üretim santrallerini işletmektir. Tüm bunların yanı sıra son yıllarda gerçekleştirilmekte olan enerji alanındaki özelleştirme ihalelerine de ilgi duymaktadır. ENDA, bünyesindeki çevre dostu ve profesyonel yönetim anlayışıyla işletilen enerji santralleri vasıtasıyla ürettiği temiz enerjiyi, 2004 yılından itibaren portföyündeki Serbest Tüketici kapsamına giren özel ve tüzel kişi müşterilerine de satmaktadır. Bünyesinde hem yenilenebilir kaynaklara, hem de doğalgaza dayalı santrallerin olması sayesinde kesintisiz elektrik üretebilmekte, böylece tüketicilere yıl boyunca uygun birim fiyattan elektrik tedarik edebilmektedir. Grup bünyesinde 9 adet santrali işletilmekte olup, yatırımı devam eden 6 adet santral ile 2015 sonu itibari ile santral sayısı 15 e ulaşacaktır. 5
OPERASYON HARİTASI TİRENDA DOĞALGAZ 58,38 MWe - Santral AKÇAY HES 28,78 MWe - Santral GÖNEN HES 10,60 MWe Santral TUZLA JES 7,50 MWe - Santral ÇAYGÖREN HES 4,60 MWe - Santral YAYLAKÖY RES 15,00 MWe - Yatırım MORDOĞAN RES 13,80 MWe - Yatırım ALAÇATI RES 16,00 MWe - Yatırım GERMİYAN RES 10,80 MWe - Yatırım URLA RES 13,00 MWe - Yatırım ANTALYA DOĞALGAZ 94,38 MWe - Santral MANAVGAT -2 HES 24,10 MWe - Yatırım Yatırım Aşamasındaki Projeler
Hidroelektrik Doğalgaz Jeotermal Rüzgar EĞLENCE - 1 HES 42,65 MWe - Santral EĞLENCE - 2 HES 26,00 MWe - Santral PAMUK HES 23,73 MWe - Santral 7
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 VİZYONUMUZ Sektörde bilimsel bilgi birikimine dayalı ve farklılık yaratan yeni projeler üreterek Türkiye ve dünya pazarlarında hizmet kalitesi, çözüm ortakları ve sahip olduğu büyüme potansiyeli ile güvenilen ve aranılan firmalar arasında yer almak. MİSYONUMUZ Yenilikçi ve yaratıcı bir firma olmak, Rekabetçi ve sürdürülebilir bir büyüme potansiyeli taşıyan bir profil oluşturmak, Türkiye nin enerji ihtiyacına güvenilir ve uzun süreli katkı sağlayan bir şirket olmak, Sektör pazar payında, kalite odaklı bir yaklaşımla bilgi ve sürekliliğe dayalı kalıcı bir üstünlük sağlamak, 8 Paydaşları, müşterileri, çözüm ortakları ve çalışanları ile ilişkilerini yenilikçi modellerle sürekli geliştirmek.
DEĞERLERİMİZ Faaliyetlerimizde güvenilirlik ilkesini ön planda tutarız. Doğru ve güncel bilgiyi müşterilerimiz, ortaklarımız ve çalışanlarımız ile şeffaf ve anlaşılır biçimde paylaşırız. Her koşulda taahhütlerimizi zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirmeye özen gösteririz. Dürüstlük, Enda kültür ve değerlerinin ayrılmaz bir parçası olup, kuruluşundan bugüne tüm faaliyetlerine yansımıştır. Enda; müşterileri, çalışanları, paydaşları, grup şirketleri, bankalar ve tüm kurumlarla olan ilişkilerini bu değer çizgisinde gerçekleştirir. Yönetim Kurulu ve üst düzey yönetimi, şirketin ve ortaklarının menfaatlerini ön planda tutarak hesap verebilirlik görev ve bilincini taşır. Sosyal sorumluluk bilinci kapsamında, yatırımlarını gerçekleştirme ve işletmeye alma sürecinde, çevre ve topluma fayda sağlayacak şekilde, titiz ve özenli çalışmayı yapar bu bilinçle sosyal, kültürel etkinliklere de destek olur. ÇALIŞANLARIMIZ Bilgi ve fikir paylaşımına önem veren, iletişim kaynaklarını kullanalarak aktardığı bilgileri anlaşılır şekilde açık bir biçimde ileten Enda çalışanı, konuyla ilgili gelişmeleri takip eder. İnandığı fikir ve planlarını kabul ettirmede yüksek ikna yeteneğine sahiptir. Kendini geliştirir, belirlenen hedeflere ulaşmak ve aşmak için azimle çalışır. Enda çalışanı, karar verme ve insiyatif kullanma yetisine sahiptir. Enda çalışanı, kendi ekibi ve diğer çalışma ekipleri ile sağlam işbirliği oluşturarak hedeflerine etkin bir şekilde ulaşır. Müşterilerin ihtiyaç ve beklentilerini önemseyen Enda çalışanı müşteri ilişkilerinin geliştirilmesine özen gösterir. 9
KİLOMETRE TAŞLARI 2006 1993 KURULUŞ-ENDA: Enda Enerji Holding A.Ş. sayıları 100 ü aşkın Egeli sanayici ve işadamı tarafından sadece enerji sektöründe faaliyet göstermek üzere İzmir de kuruldu. 1997 Enda Enerji Holding A.Ş. İle benzer ortak yapısında ve sadece enerji sektöründe faaliyet göstermek üzere, 5.000 TL sermaye ile Egenda A.Ş. kuruldu. 2001 Rüzgar projelerinin lisans müracaatları EPDK ya yapıldı. Enda nın sermayesi 3 Milyon TL ye çıkarıldı. Grubun üçüncü ve dördüncü santralleri olan 4,6 MW Çaygören HES ve 34,9 MW Antalya Enerji (1.Faz) doğalgaz santrali serbest üretim şirketi statüsüyle Haziran ayında ticari işletme faaliyetlerine başladı. Enda nın sermayesi 26,6 Milyon TL ye çıkarıldı. 2007 1996 Grubun ilk santrali olan Gönen HES in Yap- İşlet-Devret imtiyaz sözleşmesi imzalandı ve yatırıma başlandı. 1998 Grubun ilk santrali olan 10,6 MW kapasiteli Gönen HES Yap-İşlet- Devret modeli ile Mart ayında ticari işletme faaliyetlerine başladı. 2003 Grubun ikinci santrali olan 23,7 MW kapasiteli Pamuk HES serbest üretim şirketi statüsüyle Ekim ayında ticari işletme faaliyetlerine başladı. Serbest piyasada elektrik ticareti faaliyetleri başlatıldı. Eğlence 1-2 HES ve Manavgat-2 HES projelerinin üretim lisansları alındı. Enda nın sermayesi 60 Milyon TL ye, Egenda nın ise 40 Milyon TL ye çıkarıldı.
2008 Antalya Enerji (2.Faz) doğalgaz santreli kapasite artırım yatırımı tamamlandı ve şirket Haziran ayından itibaren 52,4 MW kapasite ile faaliyetlerini sürdürmeye başladı. 15 MW kapasiteli Yaylaköy RES projesi Grup bünyesine katıldı. Diğer 4 RES projesinin üretim lisansları alındı. 2010 Grubun altıncı santrali olan 7,5 MW kapasiteli Tuzla Jeotermal Enerji A.Ş. serbest üretim şirketi statüsüyle Ocak ayında ticari işletme faaliyetlerine başladı. 2012 RES projeleri için TEİAŞ la iletim hatlarına katılım ve bağlantı sözleşmeleri imzalandı, yatırımlara katılım payları ödendi. Enda nın sermayesi 105,75 Milyon TL ye Egenda nın ise 100 Milyon TL ye çıkarıldı. 2009 Grubun beşinci santrali olan 28,8 MW kapasiteli Akçay HES serbest üretim şirketi statüsüyle Ağustos ayından itibaren ticari işletme faaliyetlerine başladı. Antalya Enerji (3. Faz) doğalgaz santrali kapasite artırım yatırımı tamamlandı ve şirket Ağustos ayından itibaren 94,4 MW kapasite ile ticari işletme faaliyetlerini sürdürmeye devam etti. 2011 Grubun yedinci santrali olan 58,4 MW kapasiteli Tirenda doğalgaz santrali serbest üretim şirketi statüsüyle Aralık ayında ticari işletme faaliyetlerine başladı. 2013 RES Projeleri türbin tedarikçi firma seçimi ve kredi temin çalışmaları tamamlandı. Grubun sekizinci ve dokuzuncu santrali olan 26 MW kapasiteli Egenda/Eğlence-2 HES Nisan ve 42,7 MW kapasiteli Egenda/ Eğlence-1 HES Haziran ayında serbest üretim şirketi statüsüyle ticari işletme faaliyetlerine başladı. 11
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 Samim Sivri Yönetim Kurulu Başkanı 12 Saygıdeğer Ortaklarımız, Hem dünyada hem de Türkiye de ciddi sorunlarla karşı karşıya kaldığımız zor bir yılı daha geride bıraktık. Genel olarak dünya ekonomisinde büyümenin yetersiz kaldığı, krizin etkilerinin devam ettiği 2013 yılında Amerikan Merkez Bankasının tahvil satın alımlarında azaltmaya gideceği beklentisi, özelikle gelişmekte olan ülke finans piyasalarında ciddi bir sarsıntıya neden olmuştur. Türkiye ekonomisi, 2009 un son çeyreğinden itibaren 16 çeyrektir kesintisiz büyümeye devam etmekte ve Avrupa nın, OECD nin ve G-20 nin en hızlı büyüyen ekonomilerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Buna rağmen, yüksek cari açık oranları, yüksek enflasyon oranları ve büyüme performansındaki düşüşler nedeniyle kırılgan beşli olarak adlandırılan; Hindistan, Brezilya, Endonezya, Türkiye ve Güney Afrika da 2013 yılı dinamiklerinin 2014 yılında da sürdürmelerinde çeşitli güçlükler bulunmaktadır. Bu gelişmeler ışığında Türkiye enerji sektörüne kısaca baktığımızda yapısal problemlerin 2013 yılında da varlıklarını sürdürdüklerini görmekteyiz. Türkiye ekonomisi tükettiği elektrik enerjisinin %43 ünü doğalgazdan, %27 sini kömürden, %23 ünü Hidroelektrik, %4 ünü Rüzgar ve Jeotermalden ve bakiye %3 lük kısmını da ithalat yoluyla karşılamaktadır. En büyük enerji girdilerimizdeki dışa bağımlılık dünya fiyat değişimlerine karşı enerji piyasasını hassas hale getirmektedir. Bu kısır döngüden çıkış yolu enerji kaynaklarında çeşitlendirmeden geçmektedir. 2013 yılında başta güneş enerjisi olmak üzere, yenilenebilir enerji mevzuatında çok önemli değişimler yapılmıştır. Yenilenebilir enerjiye ilişkin hedeflere ulaşılabilmesi için öncelikle altyapının güçlendirilmesi ve teşvik politikalarının gerçekçi düzenlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Sektördeki rekabet ve yatırım ortamını kuvvetlendirecek yapısal reformlar gerçekleştiği takdirde Türkiye özel sektörü sürdürülebilirliğe ve arz güvenliğimize katkı sağlayacak enerji yatırımlarını hızla devreye sokacak kapasitededir. 2013 yılında dünyada yaşanan gelişmelere bakıldığında, 2014 yılının pek çok ülke ve bölgede istikrar arayışları içinde geçeceği görülebilmektedir. Küresel siyasette olduğu gibi ülkemizde de istikrara dönük olumlu gelişmeleri umut etmekteyiz. Ülkemiz için 2014 ün, yapılacak seçimlerin katkısıyla, istikrar ve toplumsal barışa ulaşacağımız bir yıl olmasını diliyorum. Saygıdeğer Ortaklarımız, Enda Holding olarak, uzun yıllardır itibarlı ve giderek büyüyen bir yapıya sahibiz. 2007 yılından bu yana vizyonumuz kalıcı bir rekabet avantajı sağlamak ve karlılığımızı artırmaktır. 2013 yılı Enda Holding için, planladıklarımızı gerçekleştirdiğimiz ve kapasitemizi büyüttüğümüz bir yıl olmuştur. 2007 yılında Enda Holding bünyesindeki santralların toplam kurulu gücü 73,8 MWe idi. 2013 yılında bu rakam 296,7 MWe ye ulaşmıştır. Toplam enerji üretimimiz ise 2007 yılında 240.022 MWh iken 2013 yılında 792.830 MWh düzeyine ulaşmıştır. Holdingimizin kurulu gücü; 5 adet rüzgar, 1 adet hidroelektrik santral yatırımlarını
BAŞKAN IN MESAJI tamamladığımızda toplam 389,4 MWe olacaktır. 2013 yılında tamamlanmış yatırım faaliyetlerimiz özetle; n Gerek kapasite, gerekse yatırım tutarı bakımından Grubumuzun bugüne kadar en büyük yatırım projesi olan Eğlence I ve Eğlence II HES santrallerinin yatırımları tamamlanarak ticari işletmeye alınmıştır. n Tuzla Jeotermal santrali üretim sahasında, MTA tarafından ihaleye çıkartılmış olan üç adet kuyu, ileride yapılabilecek kapasite artışında yararlı olacağı için satın alınmıştır. 2013 yılında devam eden yatırım faaliyetlerimiz özetle; n Urla-Çeşme-Karaburun yarımadasında yürütmekte olduğumuz Rüzgâr projelerinin kredi anlaşması imzalanmış ve türbin tedarikçisi firma seçilmiştir. Saha kurulum çalışmalarına başlayabilmek için gerekli izin çalışmaları sürdürülmekte, seçim ve çevre örgütlerinin direnci nedeniyle projelerin 2015 yılında tamamlanması planlanmaktadır. n Manavgat HES projesinin ÇED izin çalışmaları devam etmektedir. n Güneş enerjisi santral projelerinin saha araştırma ve ölçüm çalışmaları tamamlanmış olup, 4 ayrı sahada toplam 46 MW lık lisans müracaatları yapılmıştır. Bakanlığın müracaatları değerlendirme süreci devam etmektedir. 2014 yılında lisans ihalelerinin sonuçlanması beklenmektedir. 2013 yılında İşletmedeki santrallarımızın faaliyetleri özetle; n Türkiye genelinde olduğu gibi Tire ve Antalya doğalgaz santrallerimizde devletin, düşük enerji fiyat politikası nedeniyle üretimde güçlükler yaşanmıştır. Ancak bu sıkıntılar enerji ticareti ile büyük ölçüde aşılmıştır. n 2013 yılı içerisinde çoğunluk hissesine sahip olmadığımız şirketlerimizden Su Enerji Elektrik Üretim A.Ş. ile Yaylaköy RES A.Ş. nin diğer ortaklara ait olan hisseleri uygun fiyatlar ve sağlanan uzun vadeli krediler ile satın alınmış ve Su Enerji Elektrik Üretim A.Ş.nin tamamı, Yaylaköy RES A.Ş. nin %80 i grubumuza ait hale gelmiştir. n İşletmedeki diğer santrallarımız rutin faaliyetlerini sürdürmüştür. 2008 yılından bu yana dünyada yaşanan ekonomik kriz piyasanın likidite miktarını küçültmüş ve risk eşiğini yükseltmiştir. Bu durum, yatırım projeleri için fon teminini güçleştirmektedir. Ayrıca Türkiye de son yıllarda enerji yatırımları ortalama %20 özkaynak %80 döviz kredisi oranıyla finanse edilmiştir. 2013 ün ikinci yarısında başlayan yukarı yönlü kur hareketi enerji şirketlerinin kredi geri ödeme yüklerini önemli oranda artırırken, kur hareketinin henüz enerji fiyatlarına yansımamış olması nedeniyle enerji satış gelirleri bu oranda artmamıştır. Ancak her yıl giderek büyüyen ve gelişen ENDA Holding, küresel krize rağmen enerji yatırımlarına devam etmeye kararlıdır. Gelecek üç yılda sürdürmeyi planladığımız faaliyetlerimizle ilgili 2014 yılı programımız özetle; n Kömür santrali yatırımlarına yönelik uygun kömür maden sahası araştırma çalışmalarına devam edilecektir. n Bakanlığın yenilenebilir enerji üretimini de teşvik etmek amacı ile yeni RES lisansları vereceğini ilan etmesi üzerine yeni lisans müracaatı yapabilmek amacı ile saha ve ölçüm çalışmaları hızlandırılacaktır. n Güneş santralları ile ilgili lisans başvurusu süreci ve gelişmeler yakından takip edilecektir. Enda Holdingin büyüme trendi 2014 yılında da artarak devam edecektir. Holdingimizin 2013 yılı faaliyetleri ve yatırım projeleri hakkında ayrıntılı bilgilerin yer aldığı raporumuzu siz değerli ortaklarımızın incelemesine sunuyorum. 2014 yılında da, güçlü ve sağlam yapımız ve değerli mesai arkadaşlarımın özverili ve etkin çalışmaları sonucunda, sorumluluklarımızın bilinciyle, ülkemize ve tüm paydaşlarımıza değer yaratmaya devam edeceğimize inanıyor ve güveniyorum. Hepinize ailelerinizle birlikte sağlıklı ve huzurlu bir yıl dilerim. Saygılarımla, Samim Sivri Yönetim Kurulu Başkanı 13
ENDA ENERJİ HOLDİNG YÖNETİM KURULU 14 Samim Sivri Başkan 1942 Denizli doğumlu Samim Sivri, 1965 yılında İzmir İktisat Fakültesi İşletme Bölümünden mezun olmuştur. Deba Holding A.Ş.ve Enda Enerji Holding A.Ş. nin Kurucu Ortağı ve Yönetim Kurulu Başkanı olup, halen bu pozisyonda görev yapmaktadır. Holding bünyesindeki şirketlerden Egenda Ege Enerji Üretim A.Ş., Pamuk HES Elektrik Üretim A.Ş. ve Termenda Termik Enerji Üretim Tic. A.Ş. de Yönetim Kurulu Başkanı, Gönen HES Elektrik Üretim A.Ş. de Yönetim Kurulu Başkan Vekili, Antalya Enerji Üretim A.Ş. de Yönetim Kurulu Üyesidir. Murat Demirer Başkan Vekili 1940 İzmir Urla doğumlu Murat Demirer, 1964 yılında İstanbul Teknik Üniversitesinin Mimarlık Bölümünden mezun olmuştur. Kendisi bugün DEMİRER Grup şirketleri haricinde ve inşaat sektörü dışındaki diğer birçok sektörde faaliyet gösteren şirketlerde yöneticilik ve danışmanlık yapmaktadır. EBSO Yönetim Kurulu Başkanlığı, EBSO Meclis Üyeliği, TOBB Türkiye Sanayi Odaları Konseyi Başkan Vekilliği İAOSB İdare Komitesi Başkanlığı, KOSBİ Yönetim Kurulu Başkanlığı, ESBAŞ Yönetim Kurulu Üyeliği, EGEV Yönetim Kurulu Başkan Vekilliği yapmasının yanı sıra halen Enda Enerji Holding A.Ş. nin ortaklarından olup aynı zamanda yönetim kurulunda Başkan vekilidir. Holding bünyesindeki şirketlerden Su Enerji A.Ş., Tirenda A.Ş., Solenda A.Ş., Tuzla Jeotermal A.Ş. de Yönetim Kurulu Başkanı, Egenda A.Ş.,Antalya Enerji A.Ş. ve Argenda A.Ş. nde Başkan Vekili, Gönen Hes Pamuk HES ve RES İyte şirketlerinde de Yönetim Kurulu üyesidir
Uğur Yüce Yürütmeden Sorumlu Görevli Üye 1940 Ankara doğumlu olan Uğur Yüce, 1964 yılında Paris Üniversitesi Ekonomi ve Uluslararası İlişkiler Fakültesi ve Gazetecilik Akademisinden mezun olmuştur. Bugüne kadar 40 a yakın özel şirketin kurucusu ve yönetim kurulu başkanlığını yapmıştır. 1993 yılında kurulan Enda Enerji Holding A.Ş. nin kurucularından ve ortaklarındandır. Halen faaliyetlerini sürdüren birçok şirketin yöneticisi ve Enda Enerji Holding in COO - Yürütmeden Sorumlu Görevli Üyesidir. Rona Yırcalı Üye 1944 doğumlu olan Rona Yırcalı, lise öğrenimini Robert Kolej de tamamladıktan sonra Ekonomi ve İş İdaresi konularında yüksek öğrenimini University of Miami, Amerika Birleşik Devletlerinde yapmıştır. Halen devam eden görevleri arasında; Dünya Odalar Federasyonu (WCF) Onursal Başkanlığı, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Yönetim Kurulu Üyeliği ve Türk Eğitim Vakfı (TEV) Mütevelliler Heyeti Başkanlığı bulunmaktadır. Ayrıca Enda Enerji Holding A.Ş. nin ortaklarından olan Rona Yırcalı Yönetim Kurulu üyeliği yapmaktadır. Yine grup şirketlerinden olan Pamuk Hes A.Ş. de Yönetim Kurulu Başkan Vekilliği görevini de üstlenmiştir. Geçmişte yapmış olduğu görevleri arasında; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Yönetim Kurulu Başkanlığı, Balıkesir Sanayi Odası (BSO) Başkanlığı ve Yapı ve Kredi Bankası (YKB) Yönetim Kurulu Başkanlığı bulunmaktadır. Sahip olduğu grup kuruluşlarında, enerji (transformatör, hidroelektrik ve rüzgâr enerjisi), gıda, yem, tekstil, sentetik elyaf üretimi, turizm ve finans sektöründe faaliyet göstermektedir. İngilizce bilen Rona Yırcalı, evli ve iki çocuk babasıdır. Turan Sert Üye 1973 yılında doğan Turan Sert, Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü nü bitirdikten sonra, İstanbul da Arthur Andersen da denetim, Garanti Yatırım ve Garanti Bankası Kurumsal Finansman Bölümü nde şirket birleşme, satın alma ve halka arz projelerinde görev almıştır. 2001 yılında Harvard Üniversitesi MBA programını tamamlamış, sonrasında ABD nin New York şehrinde Booz Allen Hamilton da yönetim danışmanlığı projelerinde yer almıştır. 2005 yılında Türkiye ye dönen Turan Sert, bu tarihten itibaren Fiba Grubu şirketleri içinde yatırımcı temsilcisi olarak pek çok şirkette farklı görevler üstlenmiştir. Fina Holding i temsilen Enda Enerji Holding A.Ş. de halen Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev almaktadır. 15
ENDA ENERJİ HOLDİNG YÖNETİM KURULU Necat Ünsal Üye 1943 İzmir doğumlu olan M.Necat Ünsal, 1967 yılında Leeds Üniversitesi Tekstil Endüstrisi Bölümünden mezun olmuştur. 1970-1974 yılları arasında İzmir Pamuk Mensucatta Tekstil Mühendisi olarak çalışmaya başlayan Necat Ünsal daha sonraki yıllarda Kipa A.Ş. nin Yönetim Kurulu Üyeliğini, Ünsallar Tekstil A.Ş. nin Yönetim Kurulu Başkanlığını yapmıştır. Halen Enda Enerji Holding A.Ş. de Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yapmaktadır. Şükrü Kayabaşı Üye 1948 İzmir doğumlu Şükrü Kayabaşı, 1971 yılında Ege Üniversitesi Mimarlık Fakültesinden mezun olmuştur. Enda Enerji Holding A.Ş. de Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev alan Şükrü Kayabaşı Aynı şirketin iştiraklerinden olan Holding bünyesindeki Akçay Hes Elektrik Üretim A.Ş. nin de Halen Yönetim Kurulu Başkanıdır. Enis Özsaruhan Üye 1949 İzmir doğumlu olan Enis Özsaruhan, ODTÜ (BSc) 1972, Cranfield Institute of Technology (MSc) 1974 İş idaresi ve Endüstri Y.Mühendis olarak mezun olmuştur. 1998-2005 yılları arasında Türkonfed de Kurucu ve Yönetim Kurulu Başkanlığı, 2002-2006 yılları arasında BASİFED VE ESİAD da Yönetim Kurulu Başkanlığı yapmıştır. 1993 yılında kurulmuş olan Enda Enerji Holding A.Ş. de yönetim Kurulu üyesi olan Enis Özsaruhan, iştirak şirketlerden Tirenda Tire Enerji Üretim A.Ş. de Yönetim Kurulu Başkan Vekili, YAYLAKÖY Elektrik Üretim A.Ş., RESENDA Elektrik üretim A.Ş. ve RES İYTE Elektrik Üretim A.Ş. de Yönetim Kurulu Başkanlığı yapmaktadır. 16
Erol Narin Üye 1975 yılında Ege Üniversitesi İktisat bölümünden mezun olan Erol Narin, Bak Ambalaj A.Ş., Polibak A.Ş., Bareks A.Ş., Enternasyonel Gravür A.Ş., ile Bakioğlu Holding e bağlı şirketlerin Kurucu ve Ortağı olup, Yönetim Kurulu Üyesidir. Baran Ambalaj A.Ş., ENDA Enerji A.Ş. nin Yönetim Kurulu Üyeliği, Ege Orman Vakfı Kurucu Üyesi olup Vakıfta Yönetim Kurulu Başkan Yardımcılığı ve Ege Sanayici ve İşadamları Derneği (ESİAD) Yönetim Kurulu Üyeliği görevlerini sürdürmektedir. Erol Narin; İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi Sanayici ve İşadamları Eğitim ve Sağlık Vakfı Kurucu Üye ve Denetim Kurulu Üyesi, Ege Bölgesi Sanayi Odası Meclis Üyesidir. Tankut Karabacak Üye Tankut Karabacak, 1969 İzmir doğumludur. Bilkent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimari ve Tasarım Bölümü mezunudur. Halen kendisine ait inşaat ve dekorasyon alanında faaliyet gösteren Aks Tasarım Proje Dekorasyon İnşaat San. ve Tic. Ltd. Şti. ni yönetmektedir. Bunun dışında inşaat alanında faaliyet gösteren Gözkar İnşaat San. şirketinde yönetim kurulu üyesidir. Enda Enerji Holding A.Ş. şirketlerinde yönetim kurulu üyesidir. Bahir Bozcalı Üye 2001 yılında Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olan Av. M. Bahir Bozcalı öğrencilik yıllarında başlayarak 2004 yılına kadar İstanbul ve Londra da çeşitli Hukuk Bürolarında Deniz ve Finansman hukuku üzerine çalışmıştır. Daha sonra İzmir e dönerek 1947 yılında eski İzmir senatörü Av. Ömer Lütfi Bozcalı tarafından kurulmuş olan Bozcalı Hukuk Bürosunda halen babası Av. İlhan Bozcalı ile birlikte yönetici avukat olarak çalışmaktadır. Enda Enerji Holding A.Ş. şirketlerinde yönetim kurulu üyesidir. 17
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 18
TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASI Türkiye elektrik enerjisi sektörü, 2008 ve 2009 yıllarında etkisi hissedilen global ekonomik krizin etkisiyle birlikte tüketim kısa vadede ivme kaybına uğramış olmakla birlikte 2009 yılının son çeyreğinde ekonomik krizin etkilerinin azalması ile 2010 yılından itibaren elektrik talebinde yeniden artış trendine girilmiştir. Krizden çıkışın sağlandığı 2010-2012 yılları arasında GSYH büyümesinin ortalama %5,4 olması elektrik tüketimi üzerinde de etkilerini göstermiştir. 2013 yılında ise son 3 yıllık trendin aksine daha kısıtlı bir artış oluşmuştur. Türkiye nin 2001 yılındaki krizden çıkışı ile başlayan 11 yıllık periyoda bakıldığında; ekonomisinin büyümesi ile elektrik tüketiminin benzer trendlere sahip olduğu, bu duruma ise inşaat ve sanayi ağırlıklı büyüme yapısının gerekliliği olan elektrik ihtiyacının sebep olduğu görülmektedir. Geçtiğimiz 11 yılda ortalama %5,8 elektrik tüketimi büyümesi ile Avrupa nın 5. en büyük elektrik pazarı konumuna yükselen Türkiye henüz kişi başına elektrik tüketimi rakamlarınında gelişmiş ülkeler arasında yer alamamaktadır. Ortalama kişi başına tüketimi, 2012 yılında 3.200 kwh e yükselen Türkiye, tüketim rakamlarındaki artışa rağmen halen, ABD ve AB 28 ortalamalarının altında yer almaktadır. 19
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 Önümüzdeki dönemde Türkiye nin arz ve talep dengesini koruyabilmesi ve ekonomik büyümeyi destekleyici bir elektrik altyapısının kurulabilmesini sağlamak amacıyla TEİAŞ tarafından hazırlanan 5 yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu çalışmasında, 2013-2022 yılları arasında oluşabilecek üç ayrı talep senaryosu yer almaktadır. Buna göre; 2013-2022 yılları arasında talebin yüksek senaryoda ortalama %6,5, düşük senaryoda ortalama %4,5, baz senaryoda ise son 11 yıllık büyüme trendine paralel olacak şekilde ortalama yıllık %5,6 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Bu varsayımlara göre; 2022 yılında tüketimin yüksek senaryoda 453, düşük senaryoda 378 ve baz senaryoda ise 419 TWh e ulaşması öngörülmektedir. Aynı çalışmada, inşaat aşamasındaki projeler ve mevcut lisans almış projeler göz önüne alınarak, 2013-2017 yılları arasındaki kurulu güç gelişimini gösteren iki ayrı arz senaryosu bulunmaktadır. Buna göre; birinci senaryoda, 2017 yılındaki toplam kurulu gücün 75.477 MW olması, ikinci senaryoda ise düşük arz 73.592 MW olması beklenmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarını ele aldığımızda ise, dengeli ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için piyasaya girmesi gerekli elektrik arz kaynaklarının ve sistemin ihtiyaç duyduğu kurulu güç yedeklerinin oldukça iyi planlanması gerekmektedir. Buna istinaden; geçmişten günümüze kurulu kapasite ve üretim rakamlarına bakıldığında artık sistemin gerekli gördüğü kapasitelerin büyük oranda özel sektör 20
tarafından karşılandığı görülmektedir. 1984 yılında kurulu güç toplamında %89 olan kamu payı 2013 yılında %37 seviyesine, 1984 yılında Türkiye toplam elektrik üretiminde %87 olan kamu payı 2013 yılında %33 seviyesine gerilerken buna paralel olarak da hem kurulu güç hem de toplam üretimde özel sektör payı artmıştır. 1986-1996 yılları arasında; elektrik üretiminde kamunun payının %90 civarlarında olduğu görülmektedir. 1996 yılından itibaren ise sektörde kamu payı sürekli olarak azalırken özel sektör payı artmıştır. 1995 yılı sonrası; YİD (Yap-İşlet-Devret), İHD (İşletme Hakkı Devri) ve Yİ (Yap-İşlet) modeli kapsamında özel sektörün elektrik üretmeye başladığı dönemdir. Yİ modeli kapsamındaki kapasitenin tamamı ile YİD ve İHD kapsamındaki kapasitenin büyük bir çoğunluğu termik kapasitedir ve bu modeller kapsamında üretilen elektrik için devletin satın alma garantisi bulunmaktadır. Rakamlar incelendiğinde; 1995-2013 yılları arasında özel sektöre ait santrallerdeki toplam kurulu güç 38.165 MW artış göstermiştir. Aynı dönemde, özel sektörün sahip olduğu santrallerdeki kurulu güç artışının 26.380 MW lık bölümü termik santral kaynaklı olup kalan 11.787 MW ise yenilenebilir kaynaklıdır. Buna göre; son 17 yıl içerisinde özel sektörün yatırımını tamamladığı santrallerin %70 ini termik santraller oluşturmaktadır. 21
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 2013 Sonu itibarıyla Türkiye Elektrik kurulu gücü 64.000 MWe ı geçmiş bulunmaktadır. Aşağıdaki Kuruluşlar ve Kaynaklar bazında kurulu güç dağılımları verilmiştir. Buna göre Türkiye kurulu gücünün %37 si Kamu, %63 ü ise Özel Sektöre aittir. Diğer bir ifade ile kurulu gücün %60 ı Fosil, %40 ı ise Yenilenebilir kaynaklıdır. 2013 yılında kurulu güç artışı %8,3 olarak gerçekleşmiştir. KURULUŞ MWe % EÜAŞ 21.068,5 32,9% EÜAŞ A BAĞLI ORT. 2.714,0 4,2% İŞL-HAK.DEV. 937,5 1,5% YAP-İŞLET 6.101,8 9,5% YAP-İŞLET-DEVRET 2.335,8 3,6% SERBEST ÜRETİM 27.429,4 42,8% OTOPRODÜKTÖR 3.456,9 5,4% TOPLAM 64.043,9 37,13% 14,64% 48,23% KAYNAKLAR MWe % F/O, ASFALTİT, NAFTA, DIESEL 708,3 1,1% TAŞKÖMÜRÜ, LİNYİT 8.515,2 13,3% İTHAL KÖMÜR 3.912,6 6,1% DOĞALGAZ, LNG 20.269,9 31,7% ATIK 236,9 0,4% ÇOK YAKITLI (KATI, SIVI) 675,8 1,1% ÇOK YAKITLI (SIVI, GAZ) 4.365,8 6,8% JEOTERMAL 310,8 0,5% HİDROLİK (BARAJLI) 16.142,5 25,2% HİDROLİK (NEHİR) 6.146,6 9,6% RÜZGAR 2.759,5 4,3% TOPLAM 64.043,9 60,4% 39,6% TOPLAM ARZ 2013 Yılında arz edilen enerji 246.733 GWh olup, Bu değerin %97 si Yurt içi üretimden, %3 ü ithalat yoluyla karşılanmıştır. Arz edilen enerjinin %69,4 ü fosil kaynaklara, %27,6 sı ise yenilenebilir kaynaklı üretime aittir. Diğer detaylar aşağıda verilmiştir. 2013 yılında talep 2012 yılına göre %1,3 artış göstermiştir. 22 ARZ EDİLEN ENERJİNİN DAĞILIMI-2013 GWh % DOĞALGAZ 105.329 42,7% KÖMÜR 65.931 26,7% HES 59.272 24,0% RES-JES 8.776 3,6% İTHALAT 7.425 3,0% TOPLAM 246.733
Sistem Fiyatları 2006 Yılı Haziran ayından itibaren uygulanan Gün Öncesi Piyasasında (GÖP daha sonra Piyasa Takas Fiyatı PTF) oluşan fiyatlar aşağıda TL ve USD olarak verilmiştir Buna göre 06/2006 ile 12/2013 döneminde (7,5 yıl) oluşan fiyatların ortalaması 89,3 USD/ MWh olarak gerçekleşmiştir. Sadece 2013 yılının ortalaması ise 77,6 USD/MWh olarak gerçekleşmiştir. Yıllık bazda ortalamalar aşağıda verilmiştir. 23
ENDA ENERJİ HOLDİNG FAALİYET RAPORU 2013 24
ENDA NIN SEKTÖRDEKİ YERİ Her türlü ekonomik faaliyetin temel girdisi olan elektrik enerjisinin kullanım alanının, günümüzde sürekli olarak gelişen teknolojiye bağlı olarak hızlı bir şekilde artması sonucu, enerji ve buna bağlı olarak elektrik enerjisi, sosyal hayatın kaçınılmaz bir unsuru haline gelmiştir. Elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik ve sosyal gelişmenin en önemli göstergelerinden birisidir. Bir ülkede kişi başına düşen elektrik enerjisi üretimi ve/veya tüketimi o ülkedeki hayat standardını yansıtması bakımından önemlidir. Son yıllarda gelişen ve büyüyen ekonomiye paralel olarak Türkiye nin elektrik üretimi ve tüketiminde önemli artışlar olmuştur. 2013 sonu itibariyle Türkiye nin Kurulu Gücü 64.000 MW seviyelerine ulaşmış olup, tüketim miktarı 245.500 GWh seviyelerinde gerçekleşmiştir. Enda Enerji Holding A.Ş. bünyesindeki çevre dostu ve profesyonel yönetim anlayışıyla işletilen enerji santralleri vasıtasıyla ürettiği temiz enerjiyi, 2004 yılından itibaren portföyündeki Serbest Tüketici kapsamına giren özel ve tüzel kişi müşterilerine de satmaktadır. Bünyesinde hem yenilenebilir kaynaklara, hem de doğalgaza dayalı santrallerin olması sayesinde kesintisiz elektrik üretebilmekte, böylece tüketicilere yıl boyunca uygun birim fiyattan elektrik tedarik edebilmektedir. Enda Enerji Holding A.Ş. ve iştiraklerinin 2013 yılı toplam enerji üretimi 793 GWh i bulmuş olup 2013 yılında Enda Enerji Holding A.Ş. ve iştiraklerinin Türkiye enerji sektöründeki payı % 0,3 ten 0,5 e ulaşmıştır. ENDA Holding tüm bu gelişmeler ve değişimleri profesyonel kadroları ve tabana yayılmış sermaye yapısı ile takip etmekte olup bugün Serbest Üreticiler arasında görülen yerini daha ileriye taşıma konusunda çalışmalarını hız kesmeden sürdürmektedir. 25