ADIYAMAN İLİ DIȘ TİCARET RAPORU Araștırma Serisi 14 Adıyaman 2014
ADIYAMAN İLİ DIȘ TİCARET RAPORU
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI İPEKYOLU KALKINMA AJANSI VİZYON Bölgeyi geleceğe tașıyacak düșünce ve politikalar üreten, uygulayan, sürdürülebilir kalkınmada öncü, yeniliklere açık, etkin ve çağdaș bir kurum olmak. MİSYON Etkin insan kaynakları politikası ile nitelikli beșeri sermayesini verimli șekilde kullanarak; bölgesel potansiyeli, dinamikleri ve özgünlükleri ortaya çıkaracak politika ve stratejiler üretmek, kurumlar arası koordinasyon ve ișbirliği kültürünü yaygınlaștırmak, yenilikçi ve rekabete dayalı destek mekanizması ile bölge plan ve programlarını hedefl erine ulaștıracak projelere destek olmak, uygulama süreçlerini izlemek, değerlendirmek ve uygulama kapasitesini geliștirmek, yatırım ortamının iyileștirilmesi ve yatırım imkanlarının tanıtılması yoluyla bölgenin rekabet gücünü artırmak, tüm kesimlerde kalkınma bilinci ve ivmesi olușturmaktır. 2
İÇİNDEKİLER Giriș... 5 1. Adıyaman İli Sanayi ve Dıș Ticaret Mevcut Durumu... 6 1.1. İlin Sanayi Yapısı... 6 1.2. Adıyaman İli Ticaret Yapısı... 6 2. İhracat... 7 3. İthalat... 12 4. Dıș Ticaret Dengesi... 14 5. Adıyaman İli Sanayisinin Güncel Sorunları... 16 5.1. Çözüm Önerileri... 16 6. Kaynakça... 17 ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Türkiye Ekonomik Faaliyetlere Göre Dıș Ticaret... 7 Tablo 2. TRC1 Bölgesi İhracat Değerleri... 8 Tablo 3. Adıyaman İli İhracat Rakamları... 8 Tablo 4. Adıyaman İli İhracatçı Firma Sayısı... 8 Tablo 5. Adıyaman ın İhracat Yaptığı Ülkeler... 9 Tablo 6. Adıyaman ve Türkiye 2013 Aylık İhracat Rakamları... 10 Tablo 7. Adıyaman İli İhraç Edilen Ürünler... 11 Tablo 8. Türkiye Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri... 12 Tablo 9. TRC1 Bölgesi İthalat Değerleri... 12 Tablo 10. Adıyaman ve Türkiye 2013 Yılı İthalat Rakamları... 13 Tablo 11. Adıyaman İli İthalat Rakamları... 13 Tablo 12. Adıyaman İli İthalatçı Firma Sayısı... 13 Tablo 13. Adıyaman İli İthal Edilen Ürünler... 14 Tablo 14. Adıyaman İli Yıllara Göre Dıș Ticaret Göstergeleri... 14 Tablo 15. Adıyaman İli 2013 Yılı Dıș Ticaret Göstergeleri... 15 Tablo 16. Adıyaman İline Yapılan Kamu Yatırımları... 15 ȘEKİLLER DİZİNİ Șekil 1. Adıyaman İhracat Verileri (2003-2013)... 8 Șekil 2. Adıyaman İli İhracatçı Firma Sayıları... 9 Șekil 3. Adıyaman İli Ekonomik Faaliyetlere Göre 2013 Yılı İhracat Verileri... 12 Șekil 4. Adıyaman İthalat Verileri (2003-2012)... 13 Șekil 5. Adıyaman İthalatçı Firma Sayıları (2003-2013)... 13 Șekil 6. Adıyaman İli Yıllara Göre Dıș Ticaret Göstergeleri... 15 3
Adıyaman İli Dıș Ticaret Raporu nun hazırlanmasında değerli katkılarını esirgemeyen T.C. İpekyolu Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu üyelerine ve bu raporu hazırlayan Adıyaman Yatırım Destek Ofi si Uzmanı Sayın Abdullah KAHRAMAN a teșekkür ederiz. T.C. İpekyolu Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği
GİRİȘ ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU Ülkemizin dünya ticaretinde lider ülkeler arasında yer alabilmesinde en önemli etkenlerden biri bilgili ve donanımlı insan gücüdür. Dıș ticaret bilincine sahip, girișimci, yaratıcı ve ihracata dayalı kalkınmayı hedefl eyen kușakların yetiștirilerek etkin kılınması geleceği planlamak açısından önem arz etmektedir. Ülkemizin 1980 li yıllardan bu yana sürdürdüğü ihracata yönelik kalkınma modeli doğrultusunda elde edilen sonuçlar, bu hamlede bir bașarıya ișaret etmektedir. İhracata dayalı büyüme stratejisinin bașarı șansı dıș ticaret bilincine sahip, girișimci, yenilikçi ve lider jenerasyonların yetiștirilmesiyle daha da artacağından; bunu sağlamak üzere dıș ticaret kültürünün ve bilincinin yaygınlaștırılması yerel aktörlerin (kamu kurumları ve özel sektörün) öncelikli stratejik amaçları arasında yer almaktadır. Ekonomik istikrarın devamı ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması bakımından ihracatımızın konjonktürel değișimlerden etkilenmemesi, küresel tehditlerin fırsata dönüștürülmesi, ülkemizin ve özelde Adıyaman ilinin dünya ihracatından aldığı payın potansiyelini yansıtacak șekilde artırılması ve ihracatımızda son yıllarda sağlanan yüksek artıșın kalıcı ve sürdürülebilir bir hale getirilmesi büyük önem tașımaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Adıyaman da ihracatın gelișmesi için öncelikli olarak katma değeri yüksek markalı ürünlerin üretilmesi, Ar-Ge çalıșmalarının desteklenerek ürün çeșitliliğinin geliștirilmesi ve bu ürünlerin ihracat içerisindeki paylarının artırılması gerekmektedir. Ayrıca kaliteli ve markalı Türk ürünlerinin, bașta Orta Doğu ülkeleri olmak üzere, dıș pazarlarda müșteri odaklı ve dinamik tekniklerle pazarlanması ve tüm bu alanların desteklenmesi önem arz etmektedir. Adıyaman Yatırım Destek Ofi si nin hazırladığı bu raporda Adıyaman ili dıș ticaret mevcut durumu analiz edilerek sektörün sorunları tespit edilmiș ve çözüm önerilerine yer verilmiștir. 5
1. ADIYAMAN İLİ SANAYİ ve DIȘ TİCARET MEVCUT DURUMU İPEKYOLU KALKINMA AJANSI 1.1. İlin Sanayi Yapısı Adıyaman da sanayi, ilk olarak 1955 te kurulan ve 1967 de üretime geçen Adıyaman Pamuklu Dokuma Sanayi Türk Anonim Șirketi ile bașlamıștır. Bunun yanında, 1973 1975 yılları arasında Çimento, Süt ve Yem Fabrikası tesislerinin kurulması ile ilgili proje bazında birtakım çalıșmalar bașlatılmıștır. Kalkınmada Öncelikli bölgelerde uygulanan devlet yardımları ve teșvikleri ile temin edilen uygun maliyetli krediler, sanayide ve yatırımlarda gözlemlenebilir bir hareketliliğin olușmasına vesile olmuștur. Ancak alınan kredilerin iyi değerlendirilememesi ve yatırımcıların yönlendirilememesi yatırımlarda hedefl enen seviyelere ulașılamamasına neden olmuștur. 1988 yılından sonra ilde birkaç tekstil ve un fabrikasının faaliyete geçmesiyle birlikte yatırımlarda nispi bir artıș görülmüștür. Ayrıca son yıllarda madencilik sektöründe, özellikle de mermer alanında önemli yatırımlar yapılmaktadır. 2013 yılı itibariyle, il merkezi ve ilçelerinde Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası na kayıtlı Sanayi Sicil Belgesi almıș 239 tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin tamamı fi ili olarak üretim yapan ișletme konumundadır. İmalat sanayi yatırımları içerisinde tekstil sektörüne yapılan yatırımların yoğunluğu gözlemlenmektedir. Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Borsaları, Meslek Odaları ile Esnaf ve Sanatkarlar Odaları gibi kurulușlar ilin ticari ve ekonomik hayatını olușturmaktadırlar. Adıyaman sanayisi șu șekilde özetlenebilir: Ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalı olup gıda sanayi, maden-taș ve toprağa dayalı sanayi, pamuk ișleme ve tekstil ile genel imalat sanayisine yönelik yatırımlarda sanayileșme eğilimi görünmektedir. Sanayideki ișletmelerin büyük bir kısmını KOBİ ler olușturmaktadır. 2013 yılı GSYİH si içerisinde tarım ve sanayi sektörü ilk iki sırada yer almaktadır 2013 yılı GSYİH si içerisinde özel sektör kamu sektörüne göre daha fazla katma değer sağlamaktadır. Sanayi ișletmelerinin büyük bir çoğunluğu il merkezindeki ve ilçelerindeki OSB lerde üretim yapmaktadırlar. Sanayi sektörü içerisinde tekstil sanayisinin gıda sektörüne göre daha fazla katma değer yarattığı görülmektedir. İșletmelerin genellikle hammadde, pazarlama ve ağırlıklı olarak da öz kaynak yetersizliği nedeniyle problemler yașadığı görülmektedir. Türkiye de elde edilen 16 milyon varil petrol üretiminin 12,1 milyon varili yani %74 lük bölümü TPAO tarafından yapılmaktadır. Adıyaman da ise 2011 yılında yaklașık 3,5 milyon varil petrol çıkarılmıștır (TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü,2012). Ülkemiz genelinde çıkarılan ham petrolün %20 ye yakın kısmı Adıyaman daki kuyulardan elde edilmektedir. Adıyaman daki petrol üretimi sadece TPAO tarafından değil, bölgede faaliyette bulunan özel sektöre ait ișletmeler tarafından da yürütülmektedir (TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü,2012). Adıyaman ayrıca, maden kaynakları bakımından oldukça zengin potansiyele sahiptir. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerine göre Adıyaman ili yaklașık 2 milyar ton rezerv ile Türkiye deki toplam mermer rezervinin %15 ine sahiptir. 1.2.Adıyaman İli Ticaret Yapısı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin diğer illeri ile karșılaștırıldığında, Adıyaman da dıș ticaret yeterince gelișmemiștir. Ancak, mevcut tarım potansiyeli ve son yıllarda sanayisindeki gelișmeler ile birlikte tarımsal ürün çeșitliliği ve verimliliğinde yașanan 6
artıșların gelecekte ticari hayatı olumlu yönde etkileyeceği beklenmektedir. İç ticarete konu olan temel gıda maddelerinin büyük çoğunluğu ile dayanıklı tüketim mallarının büyük bir kısmı bașta Gaziantep olmak üzere, Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinden temin edilmektedir. El sanatlarına yönelik olarak kilim, savan ve el dokuma halıları üretilmekte ve bölge illeriyle birlikte diğer bölgelere pazarlanmaktadır. Büyük yatırım ve sermaye gerektirmeden yapılan el sanatlarına yönelik ürünlerin pazarlanması, ticari hayata canlılık kazandırmakla birlikte bu sanatların gelișimine de katkıda bulunmaktadır. Bunların dıșında tarım ürünleri yanında tekstil sektöründe üretimi gerçekleștirilen iplik, çuval gibi ürünler de diğer illerde pazarlanmaktadır. Ticaret borsasında; buğday, arpa, mısır, çavdar, yulaf, buğday kepeği, buğday unu, kuru fasulye, nohut, mercimek, ayçiçeği, yerfıstığı, tereyağı, sade yağ, badem, ceviz, kırmızı et, canlı hayvanlar, beyaz peynir ve kașar peyniri, pamuk ipliği, keçi kılı, yapağı, hayvan derileri, bağırsak, çeltik, pirinç, bulgur, razmol, bal, tavuk ve piliç eti, yumurta, antepfıstığı, kuru üzüm ve muhtelif özelliklerdeki pamuk kotaya dahil ürünler olarak değerlendirilmektedir. 2013 yılı Ekim ayı sonu itibariyle yapılan 17.890 ișleme karșılık 282.378.817,86 TL lik ürün tescili gerçekleștirilmiștir (Adıyaman Ticaret Borsası, 2014). ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU 2. İHRACAT Ekonomik faaliyeletlere göre Türkiye dıș ticaret verilerinin yer aldığı Tablo 1 incelendiğinde imalat sanayinin 2012 yılı ihracatı içindeki payı 143 milyar USD iken bu oran 2013 yılında %1,2 düșerek 141,4 milyar USD olarak gerçekleștiği görülmektedir. Buna karșın tarım ve ormancılık faaliyetlerinde 2013 yılında bir önceki yıla göre %9 luk bir artıș görülmektedir. Yine aynı tablodan balıkçılık faaliyetlerinin 2013 yılında bir önceki yıla göre %35,6 ve madencilik ve tașocakçılığı faaliyetlerinin ise %22,1 oranında arttığı görülmektedir. Tablo 1. Türkiye Ekonomik Faaliyetlere Göre Dıș Ticaret (1.000 USD) 2012 2013 2012-2013 İ H R A C A T Değer (%) Değer (%) Değișim (%) Tarım ve Ormancılık 5.188.858 3,4 5.657.607 3,7 9 Balıkçılık 190.340 0,12 258.240 0,17 35,6 Madencilik ve Tașocakçılığı 3.160.765 2,1 3.881.037 2,5 22,1 İmalat Sanayi 143.193.911 93,9 141.438.136 93,1-1,2 Elektrik, gaz ve su 190.211 0,12 28.970 0,019-84,8 Toptan ve perakende ticaret 534.800 0,35 586.023 0,38 9,6 Gayrimenkul, kiralama, ve iș faaliyetleri 544 0,0003 3.422 0,002 529,04 Diğer sosyal, toplumsal ve kișisel hizmetler 2.307 0,0015 15.115 0,01 555,2 Toplam 152.461.736 100,0 151.868.551 100,0-0,39 Kaynak: TÜİK, Ekonomik faaliyetlere (USSS, 3. Rev) göre dıș ticaret, 2014, TRC1 Bölgesi ihracat değerlerinin yer aldığı Tablo 2 de Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri arasında Gaziantep liderliğini koruyarak, Türkiye nin en fazla ihracat yapan 6. ili olmaya devam etmektedir. Yine bu tablodan 6,1 milyar USD değeri ile imalat sanayinin ihracatın lokomotifi durumunda ve bölgenin ekonomik olarak diğer gelișmiș bölgelerle rekabet edebilirlik açısından ne kadar önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. İmalat sanayini 125 milyon USD değeri ile tarım ve ormancılık ürünleri takip etmektedir. Bu sektöre yeterince yatırımın yapılmadığı ve mevcut potansiyelinin etkin bir șekilde kullanılmadığı belirtilmektedir. 7
Tablo 2. TRC1 Bölgesi İhracat Değerleri ( USD) İPEKYOLU KALKINMA AJANSI ISIC ADI 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım ve ormancılık 93.311.048 78.252.913 118.332.953 139.807.509 124.919.931 Madencilik ve tașocakçılığı 3.328.194 2.780.569 3.483.407 6.501.130 5.651.731 İmalat sanayi 2.922.545.473 3.520.520.354 4.705.217.588 5.532.280.310 6.122.781.593 Elektrik, gaz ve su 2.443 0 0 0 274 Toptan ve perakende ticaret 8.299.100 11.828.391 24.657.004 17.733.021 16.436.069 Gayrimenkul, kiralama, ve iș faaliyetleri 52.298 0 0 2.836 0 Diğer sosyal, toplumsal ve kișisel 1.344 11.141 29.248 47.099 21.425 hizmetler Toplam 3.027.539.900 3.613.393.368 4.851.720.200 5.698.371.905 6.269.811.023 Kaynak: TÜİK, (USSS, ISIC, Rev.3)2014. Tablo 3 ten Adıyaman ilinde 2013 yılında ihracatın bir önceki yıla göre yaklaşık olarak %17,7 oranında azalarak 86,3 milyon USD olarak gerçekleştiği görülmektedir. Buna karșın yine aynı tablodan 2012 yılı ihracat rakamının ise bir önceki yıla göre yaklașık olarak %71 oranında bir artıș göstererek 104,8 milyon USD olarak gerçekleștiği görülmektedir. 2003 yılından 2012 yılına gelindiğinde Adıyaman ili ihracat rakamının yaklașık olarak 7 katı değerine ulaștığı görülmektedir. İhracatta bir önceki yılda yașanan bu artıșa rağmen Adıyaman bölge illerinin oldukça gerisinde kalmaktadır. Tablo 3. Adıyaman İli İhracat Rakamları (1.000 USD) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 12.079 20.978 22.207 24.336 29.346 59.103 58.091 71.638 61.222 104.826 86. 289 Şekil 1. Adıyaman İli İhracat Verileri (2003-2013) Kaynak: TÜİK, 2014 İhracatta yașanan olumlu gelișmelere paralel olarak Tablo 4 ten de görüldüğü gibi, 2003 yılında 13 olan ihracatçı fi rma sayısının 2013 yılına gelindiğinde 38 adet olduğu görülmektedir. Buna karșın yine aynı tablodan son 3 yılda ihracatçı fi rma sayısının 49 dan 38 e düștüğü görülmektedir. Artan ihracat verilerine karșın 2013 te ihracatçı fi rma sayısı bir önceki yıla göre yaklașık olarak %9,5 oranında bir düșüș göstermiștir (Șekil 2). Bu duruma açıklama olarak, mevcut ișletmelerin verimliliklerinin ve kapasitelerinin artması ve rekabet edemeyen fi rmaların ihracat pazarından çekilmeleri gösterilebilir. Tablo 4. Adıyaman İli İhracatçı Firma Sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 13 17 21 21 30 35 35 36 49 42 38 8
Șekil 2. Adıyaman İli İhracatçı Firma Sayısı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2014 Tablo 5 te Adıyaman ilinin 2013 yılı verilerine göre en fazla ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında ilk sırada Almanya, ikinci sırada ise komșu ülkelerden Irak yer aldığı görülmektedir. Romanya ilin en fazla ihracat yapılan ülkeleri arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Yine aynı tablodan Orta Doğu daki siyasi istikrarsızlığa paralel olarak șirketler yeni pazar arayıșında AB pazarına yönelmiș ve bu doğrultuda Almanya, Romanya, Polonya, İtalya ve İsveç gibi ülkeler Adıyaman dan en fazla ihracat yapılan ülkeler arasında yer aldığı görülmektedir. Adıyaman ın ayrıca Birleșik Devletler, Brezilya Kazakistan ve Türkmenistan gibi yeni coğrafyalara ihracat yapar duruma geldiği görülmektedir. Tablo 5. Adıyaman ın İhracat Yaptığı Ülkeler (1.000 USD) Ülke 2011 2012 2013 Almanya 15.961 13.386 19.029 Avusturya 0 38 112 Bahreyn 638 1.066 701 Birleșik Arap Emirlikleri 1.278 294 425 Birleșik Devletler 8.577 15.046 7.789 Birleșik Krallık 893 432 475 Brezilya 0 2.293 545 Bulgaristan 665 392 251 Bursa Serbest Bölgesi 352 203 0 Çin Halk Cumhuriyeti 155 534 112 Fransa 6.239 2.625 2.053 ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU Adıyaman da sanayi sektörü yeterince gelișmediğinden dolayı ihracat değerleri Türkiye ortalamasının oldukça altında yer almaktadır. Tablo 6 da 2013 yılı TÜİK Adıyaman daki ihracat değerleri Türkiye geneli ile karșılaștırmalı olarak verilmektedir. Aylar itibariyle bakıldığında Adıyaman ihracat verileri çok değișken bir seyir izlemektedir. Yine bu tablodan özellikle 2013 yılı ilk çeyreğinde yurt dıșından gelen taleplerin artması sonucu ihracatta büyük bir yükselme görülmektedir. Buna karșın yılın özellikle son 3 çeyreğinde ihracatta ciddi bir düșüș yașanmıștır. Güney Afrika Cumhuriyeti 673 497 415 Güney Kore Cum. 680 824 773 Hollanda 1.387 1.405 1.466 Irak 9.393 15.549 11.593 İspanya 0 101 360 İsrail 261 98 0 İran (İslam Cum.) 951 208 836 İsveç 1.757 4.834 2.223 İsviçre 60 101 332 İtalya 5.685 6.018 5.235 Kazakistan 3.415 1.492 3.305 Kosova 0 0 116 Mısır 170 43 50 Polonya 0 0 5.784 Portekiz 561 174 0 Romanya 3.597 18 10.366 Rusya Federasyonu 920 269 607 Sırbistan 415 97 96 Slovakya 0 0 1.071 Suriye 1.018 404 540 Suudi Arabistan 859 0 0 Tunus 549 35 18 Türkmenistan 1.283 979 1.848 Ukrayna 184 0 212 Ürdün 313 84 104 Genel Toplam 71.143 69.965 79.621 Kaynak: http://www.tim.org.tr/tr/ihracat-ihracat-rakamlari-tablolar.html, Șubat 2014. 9
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI Adıyaman ilinin Türkiye ve TRC1 Bölgesi ne kıyasla ihracat değișiminde daha dalgalı bir seyir izlemesi, ilin ihracatında yüksek paya sahip olan Irak ve Suriye ile ihracattaki değișimlere esnek bir tepki göstermesinden kaynaklanırken, Türkiye ihracatında büyük bir paya sahip olmayan Irak ve Suriye ihracatındaki değișimlere, daha az esnek bir tepki vermesinden kaynaklanmaktadır. Adıyaman ili, Dünya ticaretine daha çok Irak ve Suriye üzerinden bağlı olduğu için küresel ölçekli krizlerden, bu ülkelerin etkilendiği ölçüde etkilenmiștir. Türkiye ihracatının ise en büyük payını AB ülkeleri olușturduğundan, Türkiye ihracatı AB ekonomilerinin küresel krizden aldığı zararla olumsuz etkilenmiștir. Tablo 6. Adıyaman ve Türkiye 2013 Aylık İhracat Rakamları (1.000 USD) Aylar Adıyaman İhracat Türkiye Ocak 10.886 11.483.405 Şubat 12.843 12.387.411 Mart 15.056 13.124.155 Nisan 10.358 12.470.965 Mayıs 6.556 13.278784 Haziran 4.665 12.395.340 Temmuz 3.256 13.063.938 Ağustos 4.300 11.122.285 Eylül 4.636 13.065.515 Ekim 3.897 12.066.885 Kasım 5.354 14.251.765 Aralık 4.484 13.220.463 Toplam 86.289 151.868.551 Kaynak: TÜİK, 2014. Adıyaman ilinde 2013 yılı ekonomik faaliyetlere göre yapılan ihracat rakamlarının yer aldığı Tablo 7 incelendiğinde metalik olmayan diğer mineral ürünler %32,5 ile toplam ihracat içinde en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. Metalik olmayan diğer mineral ürünler içerisinde en önemli ihracat ürünleri olarak çimento, kireç ve alçı yer almaktadır. İmalat sanayi içinde ise tekstil sektörü alt bașlıklarından giyim eșyası ve tekstil ürünleri üretimi %37,7 ile ilk sırada yer almaktadır. 2009-2013 yılları rasındaki ihraç edilen ürünler arasında en büyük artıș metalik olmayan diğer mineraller sektöründe görülmektedir. Yine aynı tablodan tarım ve hayvancılık, kimyasal madde ve ürünler, tekstil ürünleri ve giyim eșyası, gıda ürünleri ve içecek, bașka yerde sınıfl andırılmamıș elektrikli makine ve cihazlar, mobilya ve bașka yerde sınıfl andırılmamıș diğer ürünlerin en önemli ihraç edilen ürünler arasında yer aldığı görülmektedir. 10
Tablo 7. Adıyaman İli İhraç Edilen Ürünler (USD) Sektör 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım ve hayvancılık 506.115 499.828 3.889.979 3.187.800 6.245.393 Ormancılık ve tomrukçuluk 0 0 427 0 0 Tașocakçılığı ve diğer madencilik 0 52.000 400.924 6.273 61.573 Gıda ürünleri ve içecek 1.470.516 2.094.810 1.459.863 6.997.913 613.239 Tekstil ürünleri 11.281.876 14.426.787 10.209.121 12.956.333 9.498.683 Giyim eșyası 29.831.987 28.791.162 27.758.399 17.359.578 22.897.822 Dabaklanmıș deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı 2.715 801.935 3.830 19.232 13.433 Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek yapılan maddeler 0 33.663 47.340 100.369 35.761 Kağıt ve kağıt ürünleri 182.585 570.508 23.273 200 15.260 Basım ve yayım; plak, kaset vb. 0 3.180 3.535 0 8.476 Kok kömürü, rafi ne edilmiș petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar 0 0 112 1.520 0 ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU Kimyasal madde ve ürünler 3.601.433 2.490.135 2.954.842 5.693.839 3.476.226 Plastik ve kauçuk ürünleri 718.201 1.838.660 4.209.129 833.529 586.925 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 7.230 10.847.754 1.941.065 46.847.700 28.041.368 Ana metal sanayi 364.261 258.699 25.639 1.239.638 18.430 Metal eșya sanayi (makine ve teçhizatı hariç) 841.245 955.546 1.307.444 194.211 3.486.372 Bașka yerde sınıfl andırılmamıș makine ve teçhizat 401.360 207.628 1.285.145 1.242.536 925.861 Büro, muhasebe ve bilgi ișleme makineleri 0 540 0 14.409 1.579 Bașka yerde sınıfl andırılmamıș elektrikli makine ve cihazlar 6.221.124 4.184.538 1.317.243 5.655.128 5.876.064 Radyo, televizyon, haberleșme teçhizatı ve cihazları 6.000 0 1.100 58.583 4.320 Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 21.620 640 10.471 16.454 4.632 Motorlu kara tașıtı ve römorklar 1.621.757 1.242.091 1.210.662 95.176 1.429.270 Diğer ulașım araçları 0 770 21.450 2.810 1.520 Mobilya ve bașka yerde sınıfl andırılmamıș diğer ürünler 944.663 2.061.855 2.729.287 2.281.947 3.027.808 Atık ve hurdalar 65.426 265.688 393.335 0 0 Eğlence, kültür ve sporla ilgili faaliyetler 1.344 10.277 18.980 21.130 19.289 Toplam 58.091.458 71.638.694 61.222.595 104.826.308 86.289.304 Kaynak TÜİK, (USSS, ISIC, Rev.3) 2012 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2014 11
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI Şekil 3 ten de görüldüğü üzere, 2013 yılı Adıyaman ili ekonomik faaliyetlere göre ihracat verileri incelendiğinde metalik olmayan diğer mineral ürünler oldukça yüksek bir performans göstererek toplam ihracatın %35,5 ini olușturmaktadır. Bu faaliyet kalemini sırasıyla %26,7 ile giyim eșyası, %11 ile tekstil ürünleri, %6,8 ile bașka yerde sınıfl andırılmamıș elektrikli makine ve cihazlar, %4 ile kimyasal madde ve ürünler, ve metal eșya sanayi (makine ve teçhizatı hariç), %3,5 ile mobilya ve bașka yerde sınıfl andırılmamıș diğer ürünler izlemektedir. Şekil 3. Adıyaman İli Ekonomik Faaliyetlere Göre 2013 Yılı İhracat Verileri Dağılımı 3. İTHALAT Ekonomik faaliyetlere göre Türkiye ithalat değerlerinin yer aldığı Tablo 8 incelendiğinde imalat sanayi ürünleri ithalatının 2011 yılında %76,6, 2012 yılında %74,6 ve 2013 te %78.2 lik pay ile toplam ithalat sıralamasında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Makro ekonomik açıdan Türkiye ekonomisine bakıldığında ithalata bağlı bir büyümenin devam ettiği görülmektedir. Tablo 8. Türkiye Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri (1.000 USD) ISIC adı 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım ve Ormancılık 4.593.839 6.456.707 8.153.952 6.867.277 7.718.105 Balıkçılık 31.217 33.322 45.230 53.022 58.014.991 Madencilik ve Tașocakçılığı 20.624.650 25.932.549 33.786.913 38.364.387 38.205.124 İmalat 111.030525 145.366.975 168.603.064 161.703.506 196.812.320 Diğer 4.648.191 7.734.779 9.658.618 9.761.995 8.857.259 Genel toplam 140.928.421 185.544.332 220.247.776 236.536.949 251.650.823 Kaynak: TÜİK, Ekonomik faaliyetlere (USSS, 3. Rev) göre dıș ticaret, 2014 TRC1 Bölgesi ithalat değerlerinin yer aldığı Tablo 9 dan 2013 yılı ithalatının bir önceki yıla göre yaklașık olarak %31,6 oranında artarak 6,7 milyar USD olarak gerçekleștiği görülmektedir. Yine aynı tablodan 5,8 milyar USD ile imalat sanayi ithalatının toplam ithalatta ilk sırada yer aldığı görülmektedir. 2009 ile 2013 yılları arasındaki ithalat verilerine bakıldığında, imalat sanayi ithalat rakamlarının artarak yükseldiği görülmektedir. Bunu sırasıyla yaklașık olarak 775 milyon USD ile tarım ve ormancılık ürünleri, 64,5 milyon USD ile toptan ve perakende ticaret ürünleri izlemektedir. Tablo 9. TRC1 Bölgesi İthalat Değerleri (1.000 USD) ISIC adı 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım ve ormancılık 308.614 549.431 850.875 549.541 775.488 Madencilik ve tașocakçılığı 48.895 6.508 1.036 12.731 362 İmalat sanayi 1.825.927 2.990.090 3.986.532 4.475.134 5.878.026 Diğer 4.151 19.652 16.250 68.569 65.036 Toplam 2.187.593 3.565.682 4.854.693 5.105.976 6.718.912 Kaynak TÜİK, (USSS, ISIC, Rev.3)2014. 12
Adıyaman da sanayi sektörü yeterince gelișmediğinden dolayı ithalat değerleri Türkiye ortalamasının oldukça altında yer almaktadır. Tablo 10 da 2013 yılı için aylar itibariyle Adıyaman daki ithalat değerleri Türkiye geneli ile karșılaștırmalı olarak verilmektedir. Bu tablodan Adıyaman ili ithalat verilerinin aylar itibariyle çok değișken bir seyir izlediği görülmektedir. Cari açığın düșürülmesi amacıyla uygulanan Orta Vadeli Mali Plan a paralel olarak Adıyaman ili ithalat rakamlarında da önemli ölçüde bir azalma görülmüștür. Tablo 11 den son 3 yıl içerisinde ithalatın 89 milyon USD dan 36 milyon USD a düștüğü görülmektedir. İthalatta görülen bu azalıșın yerli üretimi harekete geçirmesi beklenmektedir. Tablo 10. Adıyaman ve Türkiye 2013 Yılı İthalat Rakamları (1.000 USD) Aylar Adıyaman İthalat Türkiye Ocak 857 18.802.329 Şubat 2.450 19.395.107 Mart 5.333 20.559.357 Nisan 6.924 22.825.146 Mayıs 3.029 23.245.273 Haziran 4.312 21.010.413 Temmuz 3.249 22.967.492 Ağustos 2.121 18.195.505 Eylül 1.168 20.623.959 Ekim 1.312 19.483.117 Kasım 2.992 21.402.809 Aralık 2.592 23.137.238 Toplam 36.339 251.650.560 Kaynak: TÜİK, 2014. Tablo 11. Adıyaman İli İthalat Rakamları (1.000 USD) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 24.046 24.799 45.313 51.658 36.292 33.336 85.424 88.958 35.585 36.339 Șekil 4. Adıyaman İli İthalat Verileri (2003-2012) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2013 ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU Adıyaman ilinde ithalata paralel olarak ithalatçı fi rma sayısında da yukarı yönlü bir seyir izlenmektedir. Tablo 12 den de görüldüğü gibi 2003-2011 arasında ithalatçı fi rma sayısı yaklașık olarak iki kat artmıștır. Buna karșın 2011 de 55 adet olan ithalatçı fi rma sayısı 2012 de 40 adet ve 2013 te 46 adet olmuștur. Tablo 12. Adıyaman İli İthalatçı Firma Sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 23 28 27 27 32 32 36 42 55 40 46 Şekil 5. Adıyaman İli İthalatçı Firma Sayısı (2003-2013) Kaynak:TÜİK, 2014 Adıyaman İli ithal edilen ürünlerin yer aldığı Tablo 13 e bakıldığında 2013 te tarım ve hayvancılık sektörü ithalatı toplam ithalatın yaklașık olarak %60 ını olușturduğu görülmektedir. Bunun nedeni olarak ilde üretilen pamuğun tekstil sektöründe istenilen kalitede olmadığı için ithal edilmesi gösterilmektedir. Kimyasal madde ve ürünleri ithalatının oranı 2012 de %25,6 iken bu oran 2013 te %9,3 e düșmüștür. Bașka yerde sınıfl andırılmamıș makine ve teçhizat ithalatının payı 2012 de %17,5 iken bu oran 2013 te %10,2 ye düșmüștür. 2012 de %7 olan tekstil ürünleri ithalatının oranı 2013 te %2,5 a düștüğü görülmektedir. 13
Tablo 13. Adıyaman İli İthal Edilen Ürünler (USD) İPEKYOLU KALKINMA AJANSI Sektör 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım ve hayvancılık 16.473.929 31.957.503 55.204.506 11.254.159 21.818.348 Ormancılık ve tomrukçuluk 0 0 0 0 175 Tașocakçılığı ve diğer madencilik 0 0 14 0 2.711 Gıda ürünleri ve içecek 0 0 281 159.859 94.167 Tekstil ürünleri 6.445.727 1.026.163 4.825.270 2.366.874 929.929 Giyim eșyası 265.019 42.686 0 3.207 4.393 Dabaklanmıș deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı 0 0 0 1.969 1.024 Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek yapılan maddeler 0 0 14 0 0 Kağıt ve kağıt ürünleri 34.861 87.464 84 44.916 83.717 Basım ve yayım; plak, kaset vb. 8.512 2.765 5 301 0 Kok kömürü, rafi ne edilmiș petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar 46.344 10.015.043 8.175.768 3.356.942 1.451.130 Kimyasal madde ve ürünler 3.274.548 4.532.692 5.269.483 8.992.547 3.382.891 Plastik ve kauçuk ürünleri 3.087.577 2.659.316 1.099.272 514.522 236.474 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 100.664 700.779 486 727.398 652.644 Ana metal sanayi 215.730 9.569 26 12.730 3.383 Metal eșya sanayi (makine ve teçhizatı hariç) 31.621 39.051 1.729.262 155.177 510.205 Bașka yerde sınıfl andırılmamıș makine ve teçhizat 2.251.913 31.424.144 9.487.033 6.310.843 3.707.037 Büro, muhasebe ve bilgi ișleme makineleri 0 0 8 21.587 0 Bașka yerde sınıfl andırılmamıș elektrikli makine ve cihazlar 241.586 1.265.795 369 222.604 640.342 Radyo, televizyon, haberleșme teçhizatı ve cihazları 3.624 3.552 75 12.918 1.140.299 Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 15.835 49.797 271 188.697 353.594 Motorlu kara tașıtı ve römorklar 756.685 1.447.788 1.279.535 1.086.055 1.273.703 Diğer ulașım araçları 14.750 0 0 0 469 Mobilya ve bașka yerde sınıfl andırılmamıș diğer ürünler 54.414 5.267 87 41.340 7.901 Atık ve hurdalar 12.875 155.430 168 110.586 44.746 Eğlence, kültür ve sporla ilgili faaliyetler 0 0 0 0 0 Toplam 33.336.214 85.424.804 88.958.572 35.585.231 36.339.282 Kaynak TÜİK, (USSS, 3. Rev. ISIC, Rev.3)2014 4. DIȘ TİCARET DENGESİ Adıyaman İli dıș ticaret göstergelerinin ter aldığı Tablo 14 e bakıldığında, dıș ticaret fazlası veren bir il durumunda olduğu görülmektedir. Bunun nedeni olarak 2012 de cari açığın kapatılmasına yönelik olarak açıklanan orta vadeli mali politikalara paralel olarak ihracatın yaklașık olarak %72 artarak 104,8 milyon USD a çıkması ve ithalatın yaklașık olarak %60 lik bir düșüș göstererek 35,5 milyon USD gerçekleșmesi gösterilmektedir. Yine aynı tablodan ihracatın 2013 yılında bir önceki yıla göre %17,6 azalarak 86,2 milyon USD olduğu görülmektedir. İlin 2008-2013 yılları arası ihracat ve ithalat değerlerine bakıldığında oldukça dalgalı bir görünüm karșımıza çıkmaktadır. Bunun nedeni olarak ilin ekonomisinin makro ekonomik ve politik gelișmelere karșı oldukça kırılgan bir yapıya sahip olduğu belirtilmektedir. Tablo 14. Adıyaman İli Yıllara Göre Dıș Ticaret Göstergeleri (1.000 USD) Dıș Ticaret 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İhracat 59.103 58.091 71.509 61.223 104.826 86. 289 İthalat 36.292 33.336 85.425 88.959 35.585 36.339 14
Șekil 6. Adıyaman İli Yıllara Göre Dıș Ticaret Göstergeleri (1.000 USD) Kaynak:TÜİK, 2014 ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU Kiși bașına düșen ihracat ve ithalat verilerinin yer aldığı Tablo 15 e bakıldığında, Adıyaman ilinin Türkiye ortalamasının oldukça gerisinde olduğu görülmektedir. Buna karșın yine aynı tabloda Adıyaman ili 2013 yılı ihracat değeri ithalat değerini așarak ihracatın ithalatı karșılama oranı %237,5 olmuștur. Aynı dönemde Türkiye nin ihracatının ithalatı karșılama oranı ise %60,3 olarak kaydedilmiștir. Tablo 15. Adıyaman İli 2013 Yılı Dıș Ticaret Göstergeleri (USD) Dıș Ticaret Türkiye Adıyaman Türkiye Sıralaması Kiși Başına İhracat 2.000 155 62 Kiși Bașına İthalat 3.376 65 46 İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) 60,3 237,5 58 Kaynak:TÜİK, 2014 İller için kamu yatırımları sıralaması yapıldığında TÜİK verilerine göre Adıyaman 15. sırada bulunmaktadır. 2010 yılı toplam kamu yatırım tutarı 289.442.000 TL iken bu tutar 2011 yılında 302.114.000 TL gerçekleșmiș ve 2012 yılı sonu itibariyle 293.123.000 TL olduğu görülmektedir. Adıyaman a yapılan kamu yatırımları incelendiğinde așağıdaki tablodan da görüldüğü gibi madencilik, tarım, eğitim ve sağlık sektörünün ön plana çıktığı, imalat, enerji ve turizm sektörlerinde ise bölgeye kamu yatırımı ayrılmadığı dikkat çekmektedir. Özellikle Adıyaman gibi turizm potansiyeli yüksek olan bir ile stratejik turizm planlarının ve yatırımlarının yapılması ve uygulanması öncelik teșkil etmelidir. Tablo 16. Adıyaman İline Yapılan Kamu Yatırımları, (Bin TL) 2010 2011 2012 Sektörler Türkiye Adıyaman Türkiye Adıyaman Türkiye Adıyaman Tarım 4.188.264 15.533 4.553.857 26.818 5.852.392 29.083 Madencilik 1.419.800 101.838 1.645.680 96.228 1.208.400 99.049 İmalat 333.472 400.460 538.050 Enerji 3.376.100 3.133.027 1.650 3.732.935 Haberleșme-Ulaștırma 11.077.404 16.960 10.782.483 21.798 13.877.595 23.238 Turizm 182.934 256.357 294.439 Konut 157.021 408.376 1.852 479.845 2.900 Eğitim 4.247.971 52.144 5.161.277 38.220 6.491.136 42.328 Sağlık 1.868.225 48.594 2.162.564 41.250 2.161.600 26.070 Diğer Kamu Hizmetleri 6.981.775 54.373 7.896.206 74.298 9.797.895 70.455 Toplam 33.832.966 289.442 36.400.287 302.114 44.434.287 293.123 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2013 15
5. ADIYAMAN İLİ SANAYİSİNİN GÜNCEL SORUNLARI İPEKYOLU KALKINMA AJANSI Firmaların ihracatta rekabet güçlerinin zayıf olması ve kalite standartlarının düșük olması. Teknoloji kullanma yetersizliği, ișletmelerde kurumsallașmanın yeterli seviyede olmaması. Markalașmanın yetersiz düzeyde olması. Tarımda yüksek katma değerli ürünlerin ihracat paylarının düșük olması. Pazarlama organizasyon eksikliği. Doğrudan yabancı yatırımların az olması. Demiryolu altyapısının yetersiz olması. Gölbașı-Adıyaman demiryolu bağlantısının olmaması. Limanlara uzaklık, lojistik ve ulașım maliyetlerinin yüksek olması. Havaalanında altyapı sorunları ve uluslar arası uçușların yapılamaması. İlde depolama altyapısının düșük olması. Serbest bölgenin olmaması. 5.1. Çözüm Önerileri Adıyaman da faaliyet gösteren fi rmaların ihracat ve rekabet güçlerini artırmak için ihracata yönelik üretim yapan fi rmalarda ișbirliğinin ve kümelenmelerin teșvik edilmesi ve desteklenmesi, Katma değerli ürünlerin ihracatının artırılması, Firmalarda markalașmanın teșvik edilmesi ve kalite bilincinin olușturulması için kalite yönetim sisteminin yapılandırılması, Üretim kollarına göre fi rmaların bir araya geleceği toplantıların düzenlenmesi, Tarıma dayalı sanayinin canlanması ve altyapısının olușması için acilen Adıyaman için planlanan sulama projelerinin bașlatılması baraj ve pompaj istasyonlarının devreye konulması, Hammaddesi Adıyaman da üretilen ürünlerin yine Adıyaman da ișlenip paketlenmesi suretiyle ihraç edilmesi, Uluslararası piyasaların ihtiyaç duyduğu ürünler tespit edilerek bu ürünlerin dünya standartlarında üretilebilmeleri için gerekli denetim sistemlerinin olușturulması, Pazarlama organizasyonu ve fi rmaların yurtdıșı bağlantı eksikliği konusunda fi rmaların ihracat, satıș ve pazarlama departmanlarının etkinleștirilmesi, Teknoloji kullanma yetersizliği, ișletmelerde kurumsallașmanın yeterli seviyede olmaması, yeterli donanımda personel istihdam noksanlığı (ihracat, satıș, pazarlama departmanları) konusunda fi rmaların bilgilendirilmesi ve eğitilmesi yoluyla kurumsal kapasitelerinin artırılmasının teșvik edilmesi, Firmalara e-ticaret eğitiminin verilmesi ve teknolojiyi kullanabilecek teknik personel istihdam edilerek insan kaynaklarının geliștirilmesi gerekmektedir. Sanayi üniversite ișbirliği çerçevesinde Adıyaman Üniversitesi nde Dıș Ticaret ile ilgili bölümlerin açılması, fi rmaların yurtdıșı bağlantılarını sağlamak için TOBB a bağlı STK nın yurtdıșı gezi ve ticari bağlantıları düzenlemesi, Gölbașı İlçesine kadar gelen Devlet Demir Yolunun Adıyaman ve Kahta OSB bağlantılarının hayata geçirilmesi gerekli görülmektedir. 16
6. KAYNAKÇA: Adıyaman Üniversitesi 20 Yıllık Gelișme Planı 2008-2027. Kaya, T. (2010), Gap Yatırım Fırsatları ve Sağlanan Destekler, Ada Ofset Matbaacılık, İstanbul. MÜSİAD Araștırma Raporları, (2010), Lojistik Sektör Raporu, İstanbul. MÜSİAD Araștırma Raporları, (2011), Türkiye nin 2023 Yılı Hizmet İhracatı Vizyonu, İstanbul. MÜSİAD Araștırma Raporları, (2010), Türkiye nin Tarımsal Gücü ve Geleceği, İstanbul. Sanayi Genel Müdürlüğü, (Mayıs 2012), 81 İl Durum Raporu, Ankara. Uluslar arası Nakliyeciler Derneği, (2011), TRC1 Bölgesi Lojistik Sektörü Analizi Ada Matbaacılık, Gaziantep. Elektronik Kaynaklar: Adıyaman Ticaret Borsası, http://www.adiyamantb.gov.tr/ Site erișim Mart 2014. ADIYAMAN DIȘ TİCARET RAPORU Dıș Ticaret Müsteșarlığı, Ülkelere Göre Dünya Ticareti, http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=727d894a-d8d3-8566-45203c65f7d00e2 C, Site erișim Șubat 2014. Ekonomi Bakanlığı, http://www.dpt.gov.tr/docobjects/view/11078/yatirimprogrami-2011.pdf, Site erișim Șubat 2014. Kalkınma Bakanlığı, http://www.kalkinma.gov.tr/docobjects/view/14390/kamu yatırımlarının illere göre dağılımı-2012.pdf, Site Erișim Temmuz 2013. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), İl Bazında Ülke Rakamları, http://www.tim.org.tr/tr/ihracat-ihracat-rakamlari-tablolar.html, Site erișim Șubat 2014 TÜİK, Dıș Ticaret İstatistikleri, İller Bazında İhracat Rakamları, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=12, Site erișim, Șubat 2014. TÜİK, Dıș Ticaret İstatistikleri, İller Bazında İthalat Rakamları, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=12, Site erișim, Șubat 2014. TÜİK, Dıș Ticaret İstatistikleri, Ekonomik Faaliyetlere (USSS, 3. Rev) Göre İhracat, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=12, Site erișim, Șubat 2014. TÜİK, Dıș Ticaret İstatistikleri, Ekonomik Faaliyetlere (USSS, 3. Rev) Göre İthalat, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=12, Site erișim, Șubat 2014. TÜİK, Dıș Ticaret İstatistikleri, Ülkelere Göre Dıș Ticaret, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=12, Site erișim, Șubat 2014. TÜİK, Dıș Ticaret İstatistikleri, Yıllara Göre Dıș Ticaret, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=12, Site erișim, Șubat 2014. 17
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI NOTLAR 18