Analiz IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne Gülsüm BOZ Analiz No: 2014-3 Kasım 2014
IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne Gülsüm BOZ Ankara Kasım 2014
Copyright 2014 Ankara Strateji Enstitüsü Tüm Hakları Saklıdır. Birinci Baskı Kütüphane Katalog Bilgileri Gülsüm BOZ, Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları Tasarım&Baskı: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık Dr. Mediha Eldem Sokak No: 56/1 Kızılay/ANKARA Tel: (0312) 431 54 83 Faks: (0312) 431 54 84 www.karincayayinlari.net - karinca@karincayayinlari.net Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No: 8/2 Çankaya 06500 ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) 213 84 44 Faks: (0312) 213 84 34 info@ankarastrateji.org
içindekiler Giriş...V 7 11 15 17 I. Kuruluş Safhası II. IŞİD in Toplumsal Zemin Kazanması III. IŞİD in Yeniden Dirilişi IV. IŞİD in Musul u Kontrolü Altına Alması III
giriş GİRİŞ Tevhit ve Cihat adı altında kurulan Irak el-kaidesi olarak bilinen Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) 2003 yılında Amerika nın işgali ile beraber ortaya çıkan Sünni isyanlar ile kendisine uygun bir zemin bulmuş ve Suriye de yaşanan iç savaştaki rolü ile de tüm dünyanın tanıdığı bir örgüt haline gelmiştir. 2004 yılında el-kaide ye bağlılığını bildiren Irak el-kaidesi, 2006 yılında ismini Irak İslam Devleti olarak ilan etmiştir. Irak İslam Devleti nin Irak taki saldırılarını artırması üzerine, Amerika 2006 yılının yazında Sehva olarak adlandırdıkları sistem ile bu örgüte karşı olan Aşiretler ile birlikte hareket etmiş ve 100 bin Arap milisi el- Kaide karşısına konuşlandırmıştır. Yaşanan çatışmalar sonucunda 2400 el-kaide militanı öldürülmüş, 8.800 militan ise tutuklanmıştır. ABD nin Irak taki askeri varlığını çektiği 2011 yılında ise Irak el-kaidesi nin militan sayısının 800 e kadar indiği tahmin edilmektedir. Ancak ABD nin askeri varlığını Irak tan çekmesi ile beraber örgüt Şiileri hedef alan saldırılarına yeniden başlamıştır. BM rakamlarına göre 2013 yılında Irak ta 8 bin sivil bu saldırılarda hayatını yitirmiş 18 bine yakın Iraklı ise yaralanmıştır. 2013 yılında ise örgüt şimdi bilinen Irak Şam İslam Devleti ismini kullanmaya başlamıştır. Böylece kurulmak istenen İslam Devleti nin sınırları içerisine Suriye de dahil edilmiştir. Bu bağlamda IŞİD el-kaide nin Suriye yapılanması olan el-nusra nın kendisine bağlanmasını istemiştir. El-Nusra lideri Ebu Muhammed el Culani ise bu öneriyi reddetmiştir. Dolayısıyla bu tarihten itibaren IŞİD el- Kaide çatısı altından çıkmış ve Suriye deki faaliyetlerini el-nusra dan ayrı şekilde yürütmeye başlamıştır. 2 Şubat 2014 de el-kaide, IŞİD in artık el-kaide nin bir parçası olmadığı açıklamasını yaparak, IŞİD ile herhangi bir kurumsal bağlarının kalmadığını ve IŞİD in yaptığı faaliyetlerden el-kaide nin sorumlu olmadığını belirtmiştir. Örgütün kuruluş amacı Irak ve Suriye de Sünni nüfusun en fazla olduğu yerlerde halifelik kurmaktır. IŞİD dünyanın dört bir tarafından çatışma deneyimine sahip, gönüllü bir kadroya dayanmaktadır. Örgüt Asya içlerinden, Çin den, Rusya dan, Kafkasya dan, Avrupa dan, Latin Amerika dan, Afrika ya kadar dünyanın dört bir tarafından sırf savaşmak için gelmiş eğitimli, nitelikli bir savaşçı kadrosuna sahiptir. Irak ta 10 bine yakın IŞİD militanının bulunduğu tahmin edilmektedir. V
I. Kuruluş Safhası Suriye de yaşanan iç savaş ile adını duyduğumuz ve Irak ın ikinci büyük kenti olan Musul u işgal etmesi ile tüm dünyanın endişeyle takip ettiği Irak Şam İslam Devleti nin (IŞİD) kuruluş temelleri Irak ta atılmasına rağmen örgütün kökeni Afganistan a dayanmaktadır. Irak el-kaidesi olarak bilinen örgütün kurucusu 1966 Ürdün doğumlu Ebu Musa Zerkavi dir. 1980-1988 yılları arasında uyuşturucu bulundurma ve cinsel saldırı suçlamaları nedeniyle tutuklu bulunan Zerkavi, 1988 yılında ilan edilen genel af ile beraber serbest kalmıştır. 1 Tutuklu bulunduğu dönemde radikal İslam ile tanışan Ebu Musa Zerkavi, serbest kaldıktan hemen sonra Sovyet-Afgan savaşına katılmak için Ürdün den ayrılarak Pakistan a gitmiştir 2. İlk kez yurt dışına çıkan Zerkavi, Afganistan ın Khost ve Kardez şehirlerinde yaşanan çatışmalarda yer almıştır. 3 İslami kuralları yeni yeni öğrenen ve dolayısıyla bir geçiş dönemi içerisinde olan Zerkavi, Peşaver de bulunduğu dönemde Selefi görüşlerinden etkilendiği Şeyh Ebu Muhammad el-maqdisi ile tanışmıştır. Maqdişi bu tarihten itibaren Zerkavi nin akıl hocası olarak görülmüştür. SSCB işgalinin bitmesi ile 1993 yılında Zerkavi, el-magdişi ile birlikte Ürdün e geri dönmüştür. 4 1989-1992 yılları arasında Afganistan da bulunan genç Zerkavi, Bin Ladin ile tanışmamasına rağmen el-kaide nin ideolojisinden hayli etkilenmiştir. Dolayısıyla Zerkavi, Ürdün e geri döndüğünde ülkesindeki monarşiyi devirmek ve bir İslam Devleti kurma amacı taşımaktaydı. 5 Bu bağlamda Zerkavi, 1993 yılında yerel bir sinemaya düzenlenen başarısız bombalı intihar saldırısının emrini vermek ile suçlanmıştır. el-magdişi nin kendisine verdiği 7 el bombasının evinde bulunması sonucu Zerkavi ve akıl hocası el-magdişi 1994 yılında 15 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. 6 Genel af kapsamında 1999 yılında serbest kalan Zerkavi tutuklu bulunduğu süre içerisinde kendi radikal ve dini görüşlerini bildiren risaleler yayınlamaya başlamıştır. 7 Risalelerin internet ortamında yayımlanması ile Zerkavi, Bin Ladin in dikkatini çekmeyi başarmıştır. Aralık 1999 da el-kaide lideri Bin Ladin ile tanışmak amacıyla Zerkavi yeniden Afganistan a gitmiştir. Bin Ladin ile Zerkavi Kandahar da görüşmüşlerdir. Bin Ladin, Zerkavi ye yeni hapishaneden çıkmış olması nedeniyle Ürdün İstihbaratı tarafından görevlendirilmiş olabileceği şüphesi ile yaklaşmıştır. Ayrıca Zerkavi nin Irak Şam İslam Devleti nin (IŞİD) kuruluş temelleri Irak ta atılmasına rağmen örgütün kökeni Afganistan a dayanmaktadır. 7
Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 Ebu Musa Zerkavi 1999 yılının sonlarında Afganistan ın batısında bulunan ve İran sınırına yakın Herat kampında Tevhit ve Cihat adı altında örgütün oluşumunun ilk temelini atmıştır. 2006 Ocak ta Zerkavi, Irak el-kaidesi de dâhil olmak üzere diğer 5 terör örgütünü Mücahitler Şura Konseyi çatısı altında toplamıştır. Şiilere olan nefreti, aşırı özgüveni ve sol elinde yer alan dövmesi Bin Ladin in hoşuna gitmemiştir. 8 Zerkavi nin Ürdün deki faaliyetlerini yakından takip eden ve yetenekli olduğunu düşünen El-Kaide nin güvenlik şefi ve yakın merkez terör savunucusu Had Saif el-adel, Ebu Musa Zerkavi nin kendi eğitim kampını kurması amacıyla 5.000 dolar verilmesi için Bin Ladin i ikna etmiştir. 9 Böylece Ebu Musa Zerkavi 1999 yılının sonlarında Afganistan ın batısında bulunan ve İran sınırına yakın Herat kampında Tevhit ve Cihat adı altında örgütün oluşumunun ilk temelini atmıştır. 10 Herat kampı Zerkavi nin kendi örgütünü oluşturması açısından son derece önemli bir nokta olmuştur. Özellikle bu kamp Afganistan da Şam dan gönüllü olarak örgüte katılmak isteyenler için merkez olmuştur. 11 Bu dönemde örgüt Avrupa daki İsrail ve Yahudileri hedef alan saldırılar gerçekleştirmiştir. 12 2001 yılında Amerika nın Afganistan a saldırması ile Zerkavi ve 300 militanı önce İran a sonrasında ise Irak ın kuzeyine geçmiştir. 13 Zerkavi İran, Irak Kürdistanı, Suriye ve Irak ta Sünnilerin yoğun olarak yaşadığı yerlere hareket ederek örgüte yeni üyeler kazandırmak istemiştir. 14 Zerkavi nin Irak a geçmesi Irak el-kaidesi nin tohumlarının atılmasına neden olmuştur. Zerkavi, Irak ın kuzeyinde etkin olan ve el-kaide bağlantılı Ensar el-islam ile güçlerini birleştirmiş ve beraber hareket etmeye başlamıştır. Amerika nın işgali öncesine tekabül eden bu dönemde Saddam rejiminin el-kaide ile işbirliği içerisinde olduğuna dair iddialar Amerikan siyasetçileri tarafından dile getirilmiştir. Ortaya atılan bu iddialar ile Irak ın işgaline zemin hazırlanmaya çalışılmıştır. Ancak el-kaide ile Saddam rejiminin işbirliğini gösteren somut deliller ise bulunamamıştır. Amerika nın Irak ı işgali ile beraber Zerkavi, Irak ın kuzeyinden Sünnilerin yoğun olduğu bölgeye geçmiştir. Birleşmiş Milletleri ve Şiileri hedef alan saldırıları, acımasız işkence yöntemleri Zerkavi nin adının öne çıkmasına ve yeni yabancı savaşçılar kazanmasına neden olmuştur. 15 Irak taki gelişmeleri yakından takip eden Bin Ladin ise Zerkavi nin elde ettiği bu başarılardan uzak kalmak istememiştir. Bu bağlamda daha önceki birleşme çağrılarını reddeden Zerkavi 2004 Ekim ayında Bin Ladin tarafından yönetilen el-kaide çatısı altına girmeyi kabul etmiştir. Bu tarihten itibaren Mezopotamya el-kaidesi yani Irak el-kaidesi olarak adlandırılmıştır. Zerkavi nin bu birleşmeyi kabul etmesinin başlıca nedenleri ise, el-kaide aracılığı ile ekonomik kaynaklara, yeni üyelere, lojistik bağlantılara daha kolay ulaşacak olmasıdır. 16 Ancak yapılanmanın el-kaide çekirdek örgütünün dışında doğarak sonrasında bir bağlılık bildirmesi örgüt içinde çeşitli tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur. 17 Çünkü iki örgüt arasında ideolojik anlamda önemli farklar bulunmaktadır. Örgüt kuruluşu ile beraber Amerikan güçlerini yalnız bırakmak amacı ile Amerika nın uluslararası ve koalisyon ortaklarına, Iraklı politikacılara, karakollara ve son olarak ise Irak ı yeniden inşa etme sürecinde yer alan sivillere yönelik saldırılar gerçekleştirmeyi hedeflemiştir. 18 Ayrıca Irak ta yaşayan Sünnilere yapılan saldırılara karşı misilleme olarak Şiiler hedef alınmıştır. Ancak örgütün bu amaçları el-kaide yi rahatsız etmiştir. El-Kaide, Zerkavi nin şiddeti azaltması ve Şeriatı uygulaması yönünde uyarılarda bulunmuştur. 19 2006 Ocak ta Zerkavi, Irak el-kaidesi de dâhil olmak üzere diğer 5 terör örgütünü Mücahitler Şura Konseyi çatısı altında toplamıştır. 20 Örgüt Irak taki isyan hareketlerinde öne çıkan gruplardan biri olmayı başarmıştır. 7 Hazi- 8
IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne ran 2006 da ise kurucu lider Zerkavi, Amerikan güçlerince gerçekleştirilen bir saldırıda hayatını kaybetmiştir. Zerkavi nin öldürülmesi ile Mısırlı Ebu Hamza el Muhacir örgütün liderliğine getirilmiştir.15 Ekim 2006 da Irak İslam Devleti nin kurulduğu ilan edilmiştir. Örgütün liderliğini ise Ebu Ömer el Bağdadi üstlenmiş ve Ebu Hamza ise örgütün savaş bakanı olmuştur. 21 2007 ve 2008 yılları arasında örgüt araç patlatmalar ile düzenlediği bombalı saldırılarda birçok sivilin hayatını kaybetmesine neden olmuş ve yaptığı bu eylemler ile ismini sıkça duyurmuştur. 22 Tablo 1. 2007-2008 vs. 2013 yılları arasında sivil kayıpları gösteren tablo. 4000 3500 3000 2500 AFP - CIV Iraq Body Count - CIV Iraq GOVT - CIV KIA Iraqi and Coalition (est) Coalition (est) 2000 1500 1000 500 0 Ocak-07 Mart-07 Nisan-07 Haziran-07 Temmuz-07 Eylül-07 Ekim-07 Ocak-08 Mart-08 Nisan-08 Haziran-08 Temmuz-08 Eylül-08 Ekim-08 Ocak-13 Mart-13 Nisan-13 Haziran-13 Temmuz-13 Kaynak: ISW Yukarıdaki tabloda 2007 yılında sivillerin ölüm oranlarının yüksek olduğu gözlemlenmektedir. 2007 de 23,600 kişi Irak ta hayatını kaybederken, 2008 de ise 6,400 kişi yaşamını kaybetmiştir. 23 9
II. IŞİD in Toplumsal Zemin Kazanması Irak, Osmanlı dönemi de dâhil olmak üzere İngiliz sömürgesi altında bulunduğu dönemde dahi Sünni elitler aracılığı ile yönetilmiştir. Saddam Hüseyin de, Baas yönetimi ile bu sistemi devam ettirmiştir. Ancak Irak ın demokratikleşmesi için atılan adımlar çerçevesinde Şiilerin yönetime getirilmesi Irak ta sürdürülen bu sistemin değişmesine neden olmuştur. 2003 yılında ABD işgali sonrasında Irak, sınırları içerisinde fiili olarak etkin olan iki grup Şiiler ve Kürtler arasında bölünmüştür. Buna karşın Iraklı Sünniler ise siyasi ve iktisadi olarak güçlenme imkanı elde edememiştir. 24 Irak, Osmanlı dönemi de dâhil olmak üzere İngiliz sömürgesi altında bulunduğu dönemde dahi Sünni elitler aracılığı ile yönetilmiştir. Harita 1. Irak ta etnik ve mezhepsel dağılımı gösteren harita Duhok Sincar Shammar Sincar Mosul Erbil Jibur Dizai Kerkük Süleymaniye J i b u r Tigris Tikrit D u r i Samarra Akashat D u l a y m Ar Rutbah An Nukhayb Ar Ramadi BAĞDAT Necef Kerbela Jibur Al Kut Zibaydi Çoğunluk Grupları Kürt Sünni Arap Sünni Arap/Kürt Karışık Şii Arap Şii/Sünni Arap Karışık Sünni Türkmen Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler Sincar Aşiret ismi Ghalal Hassan Unizah As Salman D u f i r An Nasiriyah Al Basayyah Mutayrat Al Basrah 11
Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 ABD nin Irak taki askeri varlığını çektiği 2011 yılında ise Irak el- Kaidesi nin militan sayısının 800 e kadar indiği tahmin edilmektedir. İktidarı ele alan Şiiler ise devletin çeşitli kademelerinde bulunan Baas yönetimine mensup olan Sünnileri yönetimden uzaklaştırmaya başlamışlardır. 25 Kendilerini sistemden dışlanmış hisseden Sünniler Enbar, Selahaddin, Ninova gibi Sünni nüfusun ağırlıklı olduğu kentlerde isyan hareketlerine başlamıştır. Tam da bu dönemde kendisine toplumsal bir zemin bulan Irak İslam Devleti örgütü saldırılarını artırmıştır. Amerika ise Irak ta ortaya çıkan bu tehdidin varlığını bertaraf etmek için 2006 yılının yazında Sehva olarak adlandırdıkları sistem ile bu örgüte karşı olan Aşiretler ile birlikte hareket etmiş ve 100 bin Arap milisi el-kaide karşısına konuşlandırmıştır. Yaşanan çatışmalar sonucunda 2400 el-kaide militanı öldürülmüş, 8.800 militan ise tutuklanmıştır. 26 ABD nin Irak taki askeri varlığını çektiği 2011 yılında ise Irak el-kaidesi nin militan sayısının 800 e kadar indiği tahmin edilmektedir. 27 18 Nisan 2010 yılında ise örgütün iki önemli ismi Ebu Ömer el Bağdadi ve Ebu Hamza el Muhacir Amerikan güçlerince gerçekleştirilen bir operasyonda öldürülmüşlerdir. Örgütün liderliğini ise Ebu Bekir el Bağdadi üstlenmiştir. 2011 yılında ABD nin askeri varlığını tamamen Irak tan çekmesi ile beraber örgüt Şiileri hedef alan saldırılarına yeniden başlamıştır. 28 BM rakamlarına göre 2013 yılında Irak ta 8 bin sivil bu saldırılarda hayatını yitirmiş 18 bine yakın Iraklı ise yaralanmıştır. 29 2013 yılında da örgütün adı Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) olarak değiştirilmiştir. Böylece kurulmak istenen İslam Devleti nin sınırları içerisine Suriye de dahil edilmiştir. Ayrıca el-bağdadi el-kaide nin Suriye yapılanması olan el-nusra nın kendisine bağlanmasını istemiştir. 30 El-Nusra lideri Ebu Muhammed el Culani bu öneriyi reddetmiştir. Dolayısıyla bu tarihten itibaren IŞİD el- Kaide çatısı altından çıkmış ve Suriye deki faaliyetlerini el-nusra dan ayrı şekilde yürütmeye başlamıştır. 31 2 Şubat 2014 de el-kaide, IŞİD in artık el-kaide nin bir parçası olmadığı açıklamasını yaparak, IŞİD ile herhangi bir kurumsal bağlarının kalmadığını ve IŞİD in yaptığı faaliyetlerden el-kaide nin sorumlu olmadığını belirtmiştir. 32 Harita 2. IŞİD in Irak ve Suriye de kurmak istediği bölgeyi gösteren harita Halep Rakka Hasaki Musul Erbil Kerkük Hums SURİYE Çin nehir yunusu Tikrit Şam Samarra Dhuluiya Jalawla Bağdat 12
IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne Örgütün kuruluş amacı Irak ve Suriye de Sünni nüfusun en fazla olduğu yerlerde halifelik kurmaktır. 33 IŞİD dünyanın dört bir tarafından çatışma deneyimine sahip, gönüllü bir kadroya dayanmaktadır. Bu örgüte yakından baktığımız zaman Asya içlerinden, Çin den, Rusya dan, Kafkasya dan, Avrupa dan, Latin Amerika dan, Afrika ya kadar dünyanın dört bir tarafından sırf savaşmak için gelmiş eğitimli, nitelikli bir savaşçı kadrosuna sahip olduğu görülmektedir. 34 Irak ta 10 bine yakın IŞİD militanının bulunduğu tahmin edilmektedir. 13
III. IŞİD in Yeniden Dirilişi 1990 lı yıllarda dünya el-kaide terör örgütünü, Körfez Savaşı nın ardından örgütün fiili olarak askeri varlığı ile Ortadoğu ya giren Amerikan hedeflerine yaptığı saldırılar ile tanımıştır. Afgan savaşının uzantıları olarak ortaya çıkan bu yapılanmalar bu dönemde bir devlet kurma fikri taşımamışlardır. Sadece mevcut siyasi amaçlarına ulaşmak için Batılı hedefleri vurmuşlardır. ABD nin Ortadoğu daki askeri varlığını azaltması ile el-kaide nin uzantısı olan bu örgütler stratejilerini değiştirerek bulundukları yerlerde belli bir alanı kontrol etme amacı gütmeye başlamışlardır. Bu bağlamda IŞİD in amacı da Suriye ve Irak ı içine alan bir İslam devleti olacağını iddia ettikleri bir iktidar alanı yaratmak, bir devlet kurmaktır. 2008 yılında Sehva hareketi ile zayıflatılan IŞİD in 2011 yılında Amerika nın Irak tan çekilmesi ile yeniden güç kazanmaya başlamıştır. Örgütün Irak ta yeniden dirilişinde en önemli faktör, Bağdat yönetiminin ülkenin tamamını hakimiyeti altında tutamamasından kaynaklanmıştır. Devlet güvenliğinin ve düzeninin sağlanamayışı devlet dışı silahlı örgütlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. 35 Özellikle yukarıda da belirttiğimiz gibi Maliki nin Sünnilere karşı ayrıştırıcı politikalarını giderek artırması Sünni Aşiretlerin IŞİD e destek vermelerindeki en önemli faktör olmuştur. Maliki bu ayrıştırıcı politikalarının yanı sıra Sehva hareketi içerisinde yer alan Arap milislerin ordu içerisine entegre edilmesine razı olmamış ve Sünni-Şii mezhep tartışmasının da büyümesinde etkili olmuştur. 36 Kendilerinin marjinalize edildiğini düşünen Sünniler, bunun yanı sıra Maliki nin Sünniler için önemli bir politikacı olan Rafia el İsavi yi tutuklama çabaları ile beraber Aralık 2012 yılında Enbar da Maliki yi protesto eden gösterilere başlamışlardır. Enbar eyaletinin batısında, Diyala nın kuzeyinde ve isyan hareketlerinin olduğu diğer şehirlere Irak Güvenlik Güçleri Mayıs 2013 te isyanın bastırılması için operasyon başlatmıştır. Ancak yapılan bu operasyonlar Şiiler ve Sünniler arasındaki çıkmazı giderek derinleştirmiştir. Kendisine böyle bir toplumsal zemin bulan Irak el-kaidesi özellikle Temmuz 2012-2013 yılları arasında saldırılarını artırmıştır. Bu bağlamda Irak ta 2011 ve 2012 yılları arasında ayda 5 ila 10 bombalı intihar saldırısı gerçekleşirken, 2013 yılında ise saldırıları artmış ve ayda 30 bombalı intihar saldırısı meydana gelmiştir. 37 Bu saldırıların daha çok 2008 yılında Sehva hareketi ile zayıflatılan IŞİD in 2011 yılında Amerika nın Irak tan çekilmesi ile yeniden güç kazanmaya başlamıştır. Maliki nin Sünnilere karşı ayrıştırıcı politikalarını giderek artırması Sünni Aşiretlerin IŞİD e destek vermelerindeki en önemli faktör olmuştur. 15
Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 Suriye savaşı ile İŞİD, petrol ve su gibi doğal kaynaklara, yabancı bağışlara ve cihatçı anlayışa sahip savaşçılara daha kolay erişim sağlamıştır. Suriye den Irak a geçen militanlarca gerçekleştirildiği şüphesi ortaya çıkmıştır. 38 Örgüt ayrıca, 2013 yılında Irak taki Ebu Gureyb hapishanesinde Irak işgali sırasında terör faaliyetlerinden dolayı tutuklu bulunan 500 den fazla mahkumun kaçmasını sağlamıştır. 39 Serbest kalanlar IŞİD in önemli kademelerinde görevler almıştır. Tablo 2. 2012 ve 2013 tarihleri arasındaki saldırıları gösteren bir tablo IŞİD in Irak taki faaliyetleri sürerken diğer tarafta Suriye deki iç savaş devam etmektedir. 2011 Aralık ayından itibaren Irak el-kaide si el-kaide ye bağlı olan el- Nusra örgütü ile beraber Suriye deki iç savaşta yer almıştır. 4 Mart 2013 tarihinde Suriye nin petrol bakımından zengin kenti Rakka yı ele geçirmiştir. Nisan 2013 te Irak Şam İslam Devleti nin ilan edilmesinden sonra IŞİD, el-nusra nın kendisine bağlanmasını istemiştir. El-Nusra, IŞİD in teklifini kabul etmeyerek el-kaide ye olan bağlılığını açıklamıştır. Dolayısıyla IŞİD in el-kaide ile bir bağlantısı bu olay ile beraber kalmamıştır. 40 Suriye savaşı ile İŞİD, petrol ve su gibi doğal kaynaklara, yabancı bağışlara ve cihatçı anlayışa sahip savaşçılara daha kolay erişim sağlamıştır. 41 Özellikle Suriye de savaşırken kullandıkları slogan kalıcı olmak ve genişlemek olarak öne çıkmıştır. Sosyal medyayı da etkin olarak kullanan IŞİD, Suriye de ele geçirdiği şehirleri bir zafer olarak lanse etmiştir. Böylece Suriye ve Irak ın yanı sıra Arap olmayan savaşçılarında örgüte katılmasını sağlanmıştır. 42 16
IV. IŞİD in Musul u Kontrolü Altına Alması Harita 3. IŞİD in Musul harekat planını ve ele geçirdiği yerleri gösteren harita TÜRKİYE MUSUL İRAN Tel Afer Erbil SURİYE Kerkük Deyr ez Zor IRAK Samarra Ramadi BAĞDAT Felluce IŞİD in hakim olduğu sehirler Suriye Çölü IŞİD militanlarının hareket güzergahı İlk olarak Irak ta Sünnilerin ağırlıklı olarak yaşadıkları Ramadi, Felluce ve Samarra yı kontrolü altına alan IŞİD daha sonra yönünü Musul a çevirmiştir. IŞİD 5 Haziran da Musul un doğusunda bulunan ez-zahoru bombalamaya başlamıştır. 43 Şehrin doğu, batı ve kuzeyindeki saldırılarını artıran IŞİD, 5 17
Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 IŞİD, 5 günün sonunda 10 Haziran 2014 günü, Irak ın ikinci büyük kenti Musul u ele geçirmiştir. günün sonunda 10 Haziran 2014 günü, Irak ın ikinci büyük kenti Musul u ele geçirmiştir. Musul un IŞİD in kontrolü altına girmesi bölge ülkelerini ve özellikle 2003 yılında Irak ı işgal eden ve 2011 yılında Irak tan askeri varlığını çeken Amerika nın endişelenmesine yol açmıştır. Amerikan ordusu tarafından konvansiyonel savaşa göre eğitilmiş Irak ordusu, gönüllü ve iyi eğitim almış üyelere sahip ve şehir savaşını iyi bilen IŞİD in karşısında şaşırmış ve üniformalarını çıkararak kaçmayı yeğlemişlerdir. Dolayısıyla IŞİD Musul u kontrolü altına alırken fazla zorlanmamıştır. Amerika nın Irak askerlerine bıraktığı zırhlı araçlar, silahlar vb. askeri malzemeleri elde eden IŞİD, Musul Merkez Bankası şubesinde bulunan 500 milyon dolara yakın nakit parayı da ele geçirmiştir. Irak ta yaşanan bu gelişmeler ile IŞİD in popülaritesinin artması, IŞİD in militan sayısını artırmasına ve daha fazla yabancı yardım bulmasına kolaylık sağlamıştır. Musul eyaleti içerisinde yer alan Ninova da IŞİD güçlerince ele geçirilmiştir. Musul un güneyinde bulunan Kayyara hava üssünün de denetimini sağlayan IŞİD, Saddam Hüseyin in doğum yeri olan Tikrit i de ele geçirerek burada bulunan Irak ın en büyük petrol rafinerisi olan Beyci yi de denetimi altına almaya çalışmıştır. Beyci rafinerisi üzerinde Irak Güvenlik Güçleri ve IŞİD arasında önemli bir rekabet söz konusudur. Kerkük ün batısında bulunan Havija, Rashad, Zab, Riyad, Abbasi ve Dakuk un bazı yerleri çatışma olmaksızın IŞİD in kontrolü altına girmiştir. 44 Selahaddin eyaletinin çoğunluğunda kontrolü sağlayan IŞİD, Türkmenlerin bulunduğu Telafer e girerek yüzlerce Şii Türkmen i öldürmüştür. Harita 4. IŞİD in Irak taki ilerleyişini gösteren harita Kaynak: ISW IŞİD, Musul Merkez Bankası şubesinde bulunan 500 milyon dolara yakın nakit parayı da ele geçirmiştir. Musul u ele geçirmesi ile beraber daha çok el-kaide ve IŞİD üyesi olan 1000 den fazla tutuklu serbest bırakılmıştır. Salıverilen bu üyelerin silahlandırılma olasılığı da çatışmaların şiddetleneceğini göstermektedir. Ayrıca Uluslararası Göç Örgütü nün açıkladığı rakamlara göre IŞİD tehdidinden kaçan 500,000 bin Irak vatandaşı, Kürt Özerk Bölgesi ne doğru göç etmiştir. Aynı şekilde Tuzhurmatu da yaşayan Türkmenlerin büyük çoğunluğu ise daha güvenli olan Kerkük, Süleymaniye ve Erbil kentlerine göç etmek zorunda kalmıştır. Göç eden vatandaşların 18
IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne çoğu tekrar Musul a dönmüştür. Musul un yanı sıra Kerkük ün batısında bulunan Havica, Zab, Riyad ve Abbasi bölgeleri, şehrin güneyinde de Reşad ve Yankaca da İŞİD güçlerinin kontrolüne geçmiştir. Bu bağlamda Peşmerge Bakanı nın Kerkük ü kanımızın son damlasına kadar savunacağız açıklaması ise çatışma sonrasında bölgenin Kuzey e ilhakı gibi bir tartışmayı gündeme getirmiştir. Irak taki ilerleyişini sürdüren IŞİD ile Irak Güvenlik Güçleri arasında ele geçirilen bölgelerde çeşitli çatışmalar yaşanmıştır.28 Temmuz 2014 tarihinde Irak Güvenlik Güçleri nin, IŞİD in kontrolü altında bulunan Tikrit i ele geçirmek için şehre karadan ve havadan saldırmaya başlaması bu çatışmalardan sadece biridir. IŞİD, kontrolü altında bulunan Musul da adeta bir devlet gibi hareket etmiştir. IŞİD, halktan vergi toplamış, güvenlik önlemlerini uygulamaya koymuş, su, elektrik gibi temel sosyal ihtiyaçların karşılanmasını sağlamıştır. 45 Ayrıca IŞİD yeni bir polis güvenlik gücü oluşturmuştur. İslam Polisi olarak adlandırdığı bu polislere ise aylık 400 dolar ödediği iddia edilmiştir. 46 Şehri Şeriat ile yöneten IŞİD, Musul da Şeriat kuralları ile karar veren 2 Şeria mahkemesini de açmıştır. 47 IŞİD lideri Ebu Bekir el-bağdadi, Ramazan ayının başlangıcı olan 29 Haziran 2014 günü Musul daki el Nuri Camiinde yaptığı bir konuşmada halifeliğini ilan etmiş ve örgütün ismini İslam Devleti olarak duyurmuştur. IŞİD lideri Ebu Bekir el-bağdadi, Ramazan ayının başlangıcı olan 29 Haziran 2014 günü konuşmada halifeliğini ilan etmiş ve örgütün ismini İslam Devleti olarak duyurmuştur. 19
SONNOTLAR 1 M.J.Kirdar, Al Qaeda in Irag, CSİS, June 2011, http://csis.org/files/publication/110614_kirdar_alqaedairaq_web.pdf. 2 Mary Anne Weaver, The Short, Violent Life of Abu Musab al-zarqawi, The Atlantic, 11.12.2013. 3 A.g.e. 4 M.J.Kirdar, Al Qaeda in Irag, 5 Mary Anne Weaver, The Short, Violent Life of Abu Musab al-zarqawi 6 A.g.e. 7 A.g.e. 8 Gary Gambill, Abu Musab al-zarqawi: A Biographical Sketch, The Jamestown Foundation, Terrorism Monitor 2, Issue 24, December 2004, s.2. 9 Mary Anne Weaver, The Short, Violent Life of Abu Musab al-zarqawi, 10 Aaron Y. Zelin, Research Notes, The Washington Institute for Near East Policy, Number 20, June 2014. 11 Mary Anne Weaver, The Short, Violent Life of Abu Musab al-zarqawi, 12 A.g.e. 13 A.g.e. 14 Aaron Y. Zelin, Research Notes, 15 A.g.e. 16 A.g.e. 17 Doç. Dr. Mehmet Akif Okur ile IŞİD Üzerine Röportaj, 12 Haziran 2014, http:// www.ankarastrateji.org/haber/doc-dr-mehmet-akif-okur-ile-isid-uzerine-roportaj-1311/. 18 M.J.Kirdar, Al Qaeda in Irag, CSİS, June 2011, http://csis.org/files/publication/110614_kirdar_alqaedairaq_web.pdf. 19 Aaron Y. Zelin, Research Notes, 20 A.g.e 21 M.J. Kirdar, Al Qaeda in Iraq, 22 Jessica D. Lewis, Al-Qaeda in Iraq Resurgent, Middle East Security Report 14, September 2013, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/aqi-resurgent-10sept_0.pdf. 23 Iraq index, Tracking Variables of Reconstruction and Security in Post Saddam Iraq, 31 Ocak 2011, http://www.brookings.edu/~/media/centers/saban/iraq%20 index/index20120131.pdf 24 Selim Savaş Genç, Çatırdayan Ortadoğu nun son habercisi: IŞİD, AKSİYON, 16.06.2014, http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/yazar-38796-catirdayan-ortadogunun-son-habercisi-isid.html. 25 Iraqis divided over debaathization policy, english people daily, February 7, 2004, http://english.peopledaily.com.cn/200402/07/eng20040207_134149.shtml. 26 M.J. Kirdar, Al Qaeda in Iraq, 27 Mehmet Akif Okur, IŞİD: Bedeviler Şehrin Surlarını Yıkarken, 13 Haziran 2013, http://www.ankarastrateji.org/yazar/doc-dr-m-akif-okur/isid-bedeviler-sehrinsurlarini-yikarken/. 28 Zachary Laub, Jonathan Masters, Islamic State in Iraq and Greater Syria, 12 Haziran 2014, Council on Foreign Relations, http://www.cfr.org/iraq/islamic-stateiraq-greater-syria/p14811. 29 A.g.e. 30 Aaron Y. Zelin, Research Notes, 31 Selim Savaş Genç, Çatırdayan Ortadoğu nun son habercisi: IŞİD,... 32 Aaron Y. Zelin, Research Notes, 33 Doç. Dr. M. Akif Okur un IŞİD ile İlgili Değerlendirmeleri, 13 Haziran 2014, http://www.ankarastrateji.org/haber/doc-dr-m-akif-okur-un-isid-ile-ilgili-degerlendirmeleri-1316/. 34 A.g.e. 20
IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne 35 Soli Özel, Ortadoğu değişirken Türkiye, HaberTürk, 15.06.2014, http://m. haberturk.com/yazarlar/soli-ozel/958072-ortadogu-degisirken-turkiye. 36 Zachary Laub, Jonathan Masters, Islamic State in Iraq and Greater Syria, 37 A.g.e. 38 Age. 39 Jessica D. Lewis, Al-Qaeda in Iraq Resurgent, 40 A.g.e. 41 Lina Khatib, What the Takeove of Mosul Means for ISIS, Carnegie Middle East Center, 12.06.2014, http://carnegie-mec.org/2014/06/12/what-takeover-of-mosul-means-for-isis/hdmm. 42 A.g.e. 43 http://4.bp.blogspot.com/-tm9cspmf3lc/u5d-1dcuizi/aaaaaaaaa7g/uw- 1cxomdTMY/s1600/Mosul+map+(1).png 44 ISW, Institute for the Study of War Iraq Updates, http://iswiraq.blogspot.com.tr/. 45 Jenna Lefler, Life Under ISIS in Mosul, ISW, 2014-08-05, http://iswiraq. blogspot.com.tr/. 46 A.g.e. 47 A.g.e. 21
Ankara Strateji Enstitüsü Analiz No: 2014-3 Kasım 2014 IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-kaide sinden Irak-Şam İslam Devleti ne Gülsüm BOZ Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No:8/2 Çankaya 06500 ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) 213 84 44 Faks: (0312) 213 84 34 ankarastrateji.org info@ankarastrateji.org