27 Ocak- 2 Şubat 2014 SAYI: 22

Transkript

1 27 Ocak- 2 Şubat 2014 SAYI: 22 GÜNDEM Suriye de İslami Cephe IŞİD Savaşı İsrail-AB İlişkilerinde Yahudi Yerleşim Yerleri İnşası Krizi Su ve Enerji İlişkisi İran, Huzistan da Su Sıkıntısı Ortadoğu Güncesi Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@orsam.org.tr

2 Suriye de İslami Cephe IŞİD Savaşı İslami Cephe, Özgür Suriye Ordusu bünyesindeki en güçlü 7 İslamcı Selefi silahlı muhalif grubun bir araya gelmesi ile kurulmuş çatı bir yapılanmadır. Cephe nin kuruluşundaki en önemli nedenlerden biri Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) nin Suriye de artan gücüdür. İslamcı Selefi gruplar ile IŞİD arasındaki ilişki ilk dönemlerde karşılıklı şüpheye dayanmaktaydı. Bazı bölgelerde işbirliği yapsalar da IŞİD in kural tanımaz uygulamaları hem İslami Cephe hem de Özgür Ordu birliklerini rahatsız etmekteydi. Zaman içinde IŞİD rejimden ziyade zaten muhaliflerin kontrolü altında olan bölgelere yönelmeye başladı. Zayıf konumdaki Özgür Ordu nun elinden birçok yeri aldı ve bazı birlik liderlerini tutuklamaya başladı. IŞİD in rejimle savaşmaması, rejimin de IŞİD kontrolündeki bölgeleri bombalamaması nedeniyle muhalifler arasında IŞİD in rejim tarafından yönlendirilen bir örgüt olduğuna ilişkin inanç oluşmaya başladı. İslami Cephe ile IŞİD arasında ipler, Ahrar el Şam liderlerinden Hüseyin Süleyman ın Ocak 2014 ayı başında IŞİD tarafından öldürülmesi ile koptu. İslami Cephe bu olayın ardından IŞİD için Esad rejiminden daha kötü şeklinde çok sert bir açıklama yaptı ve taraflar arasında Kuzey Suriye nin stratejik bölgeleri ve sınır kapılarında çatışmalar yaşandı. Çatışmaların sonunda İslami Cephe; İdlib e bağlı Atme, Dane ile Halep e bağlı Atarib, Munbiç, Cerablus ve Halep şehir merkezindeki birçok kontrol noktasını IŞİD den geri aldı. Halep ve İdlib te ağır darbe alan IŞİD, merkezi konumundaki Rakka Vilayeti ne yönelerek kısa sürede vilayetin neredeyse tamamında kontrolü ele geçirdi. Şanlıurfa ya bağlı Akçakale Sınır Kapısı da IŞİD tarafından ele geçirildi. Kapının kontrolünü kaybeden İslam Cephesi ne bağlı Ahrar el Şam birlikleri ise silahlarını bırakarak Türkiye ye sığındı. İslami Cephe ve IŞİD arasında son dönemde yaşanan çatışmalar neticesinde her iki taraftan toplamda 700 ü aşkın kişinin hayatını kaybettiği iddia edilmiştir. Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, oytunorhan@orsam.org.tr 2

3 İsrail-AB İlişkilerinde Yahudi Yerleşim Yerleri İnşası Krizi İsrail in Doğu Kudüs ve Batı Şeria da Yahudi yerleşim yerleri inşaatına devam etmesine Avrupa Birliği ülkelerinden tepkiler devam etmektedir. Avrupa Birliği İsrail in bu tutumuna tepkilerini birçok yönden göstermekte ve bu tutumundan vazgeçmesi için İsrail e baskı yapmaktadır. Daha önce AB İsrail Gümrük Birliği Komitesi toplantısında; AB tarafından tanınan vergi muafiyetinden Filistin in işgal edilen topraklarında üretilen İsrail ürünleri yararlanamayacağı açıklanmış ve konuyla ilgili çözüm bulunamazsa kararın yürürlüğe gireceğine değinilmiştir. Böyle bir kararın alınması, İsrail i ciddi bir zarara uğratmaktadır. Avrupa Birliği 2013 ün Temmuz ayında Yahudi yerleşimleri ile ilgili bir başka kararla olaya tepkilerini koymaktadırlar. Birliğin bu kararında İsrail AB nin verdiği fonları bu bölgedeki yerleşim yerlerinin inşasında kullanmama zorunluluğu getirmektedir. Son olarak geçtiğimiz haftalarda Avrupa Birliği ülkeleri İngiltere, İspanya, Fransa ve İtalya kendi ülkelerindeki İsrail büyükelçilerini dışişleri bakanlıklarına çağırarak İsrail in Doğu Kudüs ve Batı Şeria daki kanunsuz inşaatlarını protesto etmişlerdir. İsrail AB nin bütün bu tutumlarını her defasında sert bir dille eleştirmiş, AB yi yanlı bir tutum takınmakla suçlamıştır. AB ve İsrail arasında yaşanan bu gelişmeler, iki taraf arasında gerginliğin artmasına neden olmuş ve ilişkileri zedelemiştir. Bütün bu olanlara rağmen İsrail bu bölgelerdeki yerleşim yerlerine devam etmektedir ve bu durum hem İsrail- Filistin barış sürecini sekteye uğratmakta hem de AB ile olan ilişkileri yıpratmaktadır. Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, firuzegokler@orsam.org.tr 3 Su ve Enerji İlişkisi 2014 yılı için suyla ilgili tüm çalışmaların ana teması su ve enerji ilişkisi olarak belirlenmiştir. Bu doğrultuda 22 Mart Dünya Su Günü ve 2014 Stockholm Dünya Su haftalarının da odak noktasında su ve enerji ilişkisi yer alacaktır. Su, hidroelektrik, termoelektrik soğutma, petrol çıkarma ve rafine edilmesi, yakıt üretiminde kullanılırken, enerji ise suyun çıkarılmasında, arıtılması ve taşınmasında kullanılmaktadır. Tahıl üretimi için su ve enerji kullanılırken, enerji için de bio-yakıt kullanılmaktadır. Su ve enerji

4 arasında karşılıklı bir bağımlılık söz konusudur. Su güvenliği ve enerji güvenliği insani ve ekonomik gelişim için önemli faktörlerdir. Bu nedenle de bu iki kaynağın kıtlığı gelecek dönemlerde sorunlara neden olacaktır. 7 milyarlık dünya nüfusunda, 2,5 milyar insan elektriğe ulaşamazken, 2,8 milyar insan su kıtlığının yoğun olarak hissedildiği bölgelerde yaşamaktadır yılı için yapılan öngörülerde enerji tüketimi yüzde 35 oranında, su tüketimi ise yüzde 85 oranında artacaktır yılında hazırlanan World Outlook Factsheet e göre, 2010 yılında enerji üretimi için kullanılan su miktarı 583 milyar metreküptür, bu rakam dünyada faydalanılan toplam su miktarının yüzde 15 idir. Enerji üretimi için kullanılan suyun 66 milyar metreküpü kaynağına geri dönmemektedir. Suyun gün geçtikçe kıt bir kaynak haline gelmesi karşılıklı bağımlılığı kısır bir döngüye dönüştürmesinden endişe edilirken, enerji projelerinin fiziksel, ekonomik ve çevresel devamlılığı içinde büyük önem arz etmektedir. Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@orsam.org.tr İran, Huzistan da Su Sıkıntısı 4 Su kaynakları açısından oldukça sıkıntılı bir ülke olan İran da belirli bölgelerin su ihtiyacını gidermek amacıyla bir takım büyük projeler geliştirilmektedir. Bunlar arasında Urmiye gölünü kurumaktan kurtarma amaçlı Aras nehrinden su transferi planı ile Hazar denizinden alınacak suyun tuzdan arındırılarak ülkenin iç kesimlerine aktarma planları en bilinen projeler arasında yer almaktadır. Bu projelerin yanı sıra İran ülkenin güneyinde yer alan Huzistan vilayetinden geçerek daha sonra Dicle nehrine katılan Karun nehrinin bir kısım suyunu saptırarak İsfahan daki Zenda Rud nehrine çevirmeyi planlamaktadır. Ancak İran ın en önemli petrol üretim alanı olmasına rağmen petrolün yarattığı zenginlikten faydalanamayan bölge halkı tarafından bu proje ikinci bir darbe olarak algılanmaktadır. Etnik olarak Arap olan bu bölgenin ekonomik yapısının çökertilmesine ve bu yolla bölgenin demografik yapısının değiştirilmesinin planlandığı ileri sürülmektedir. İran-Irak savaşı sırasında Saddam ın bu bölgeye yönelik Pan-Arap politikalarına rağmen İran saflarında savaşmış olan Huzistan Arapları her şeye rağmen İran rejiminin şüphesi altındadır. İran bölge halkını batılı güçlerin ve radikal İslami hareketlerin kolaylıkla

5 kullanabileceği bir kitle olarak görmektedir. Ayrıca bölgede ikamet eden Arapların İran ın iç bölgelerine göç ettirilerek Fars kökenlilerin yerleştirilmesi yoluyla demografik yapının değiştirileceğine ilişkin planlar zaman zaman gündeme gelmektedir. Bölgedeki bu rahatsızlığı çözmek amacıyla yeni İran Cumhurbaşkanı Ruhani nin bölgeye bir gezi yapmıştır. Ruhani su transferi planlarından rahatsızlık duyan bölge halkını sadece içme suyu transferi olacağını söyleyerek rahatlatmaya çalışmaktadır. Ancak diğer çevre sorunları ile birlikte ve bölgenin kalkın(ma)mışlık sorunu ele alınmadan yapılacak planlamaların sonuç vermeyeceği açıktır. Ayrıca tarımsal üretimi artırmak amacıyla geniş alanların sulu tarıma açılmış olması ülkede yaşanan su krizinin temel nedeni olarak değerlendirilmelidir. Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, Ortadoğu Güncesi 22 Ocak 2014: Terör örgütü PKK nın Suriye kolu PYD, ele geçirdiği ülkenin kuzeydoğusundaki Cezire bölgesinde demokratik özerk yönetim ilan ederek geçici hükümet kurdu. 22 Ocak 2014: Ortadoğu ve daha uzak bölgelerde askeri gücünü görünür kılmak isteyen İran, iki savaş gemisini Atlas Okyanusu na doğru yola çıkardığını duyurdu. 22 Ocak 2014: Suriye krizine siyasi çözüm için son fırsat olarak görülen Cenevre-2 Konferansı, Esad güçlerinin işkenceyle öldürdüğü binlerce muhalifin fotoğraflarının ortaya çıkmasının hemen ardından yapılıyor. Vahşet fotoğrafları, Şam üzerindeki baskıyı artırdı. 22 Ocak 2014: Suriye krizinin çözümüne yönelik Cenevre 2 konferansı İsviçre'nin Montrö kentinde başladı. İlk ön toplantı Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon ve BM Suriye Özel Temsilcisi Lahdar İbrahimi'nin katılımı ile kapalı kapılar ardında gerçekleşti. 23 Ocak 2014: Suriye deki iç savaşa son verme umuduyla İsviçre de başlayan Cenevre-2 konferansının ilk gününde Esad in temsilcileriyle muhalifler arasında söz düellosu yaşandı. 5

6 Başta Türkiye ve ABD olmak üzere Batılı ülkeler, kurulması planlanan geçiş hükümetinde Esed in yer almasının söz konusu olmadığını vurguladı. 23 Ocak 2014: Almanya dan 270 kişi Beşar Esad'a karşı savaşmak için Suriye'ye gitti. Alman Anayasayı Koruma Dairesi'nin yaptığı açıklamaya göre, bugüne kadar 270 kişi bu amaçla Suriye'ye gitti. Bunlardan 15'i Suriye'deki iç savaşta yaşamını yitirdi. 23 Ocak 2014: İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, iç savaşın devam ettiği Suriye'de serbest ve adil seçimler yapılması çağrısında bulundu. Krize en iyi çözümün bu olduğunu ifade eden Ruhani, sandıktan nasıl bir sonuç çıkarsa çıksın kabul edeceklerini dile getirdi. 24 Ocak 2014: Mısır'ın başkenti Kahire'de, Polis Merkezi ve metro istasyonu önünde meydana gelen patlamalarda en az 5 kişi hayatını kaybetti; 59 kişi yaralandı. 24 Ocak 2014: BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi El Ahdar el İbrahimi, Esad rejimi ve muhaliflerin yarın müzakere masasına oturacağını açıkladı. Her iki tarafın da 1. Cenevre Konferansı'nın prensiplerini kabul ettiğini belirten el İbrahimi, şu ana kadar yaptığı görüşmelerin cesaret verici olduğunu dile getirdi. 25 Ocak 2014: Irak ın Anbar eyaletindeki Ramadi ve Felluce şehirlerinde geçen ay kontrolü ele geçiren El Kaide terör örgütü ile güvenlik güçleri arasındaki çatışmalardan kaçarak evlerini terk edenlerin sayısı 140 bini geçti. 25 Ocak 2014: Mısır ın başkenti Kahire de dört bombalı saldırı gerçekleşti. Saldırılarda 6 kişi yaşamını yitirdi. 25 Ocak 2014: İsviçre'de bulunan Esad rejimi temsilcileri ve Suriyeli muhalifler, dün planlandığı gibi doğrudan görüşmeler için bir araya gelmedi. Muhaliflerin Esed bırakmalı talebi üzerine rejim, Şam'a dönme tehdidinde bulundu. Akşam saatlerinde açıklama yapan İbrahimi, tarafların bugün aynı masaya oturacaklarını söyledi. 25 Ocak 2014: Mısır, Mübarek rejiminin sona ermesinin üçüncü yılını kutlarken Müslüman Kardeşler'in gösterilerine polis müdahale etti. 26 Ocak 2014: Cenevre 2 Konferansı ndan sonra Suriye deki Esed rejimi temsilcileriyle muhalifler, BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi El Ahdar El İbrahimi nin arabuluculuğunda bir araya geldi. 6

7 26 Ocak 2014: Temmuz ayında yapılan askeri darbenin karşıtları, başkent Kahire ve birçok şehirde düzenledikleri gösterilerde devrik lider Muhammed Mursi lehine sloganlar attı. Polis, darbenin arkasındaki isim Savunma Bakanı Abdülfettah el-sisi nin resimlerini yakan göstericilere biber gazıyla müdahale etti. 26 Ocak 2014: Afganistan'ın başkenti Kabil'de, Afgan ordusuna yönelik intihar saldırısı sonucu 2'si sivil 4 kişi öldü, 22 kişi de yaralandı. 26 Ocak 2014: Irak Başbakanı Nuri El Maliki'nin Basın Danışmanı Ali el Musawi, bir televizyon kanalına yaptığı açıklamada, Nuri El Maliki'nin Türkiye'ye gerçekleştirmesi beklenen ziyaretin tarihinin belli olduğunu söyledi. Musawi, Maliki'nin bu ay sonunda Türkiye'yi ziyaret edeceğini ancak tam tarihin kesinleşmediğini bildirdi. 26 Ocak 2014: Irak'ın Kerkük şehrinde bomba yüklü araçlarla düzenlenen 3 ayrı saldırıda toplam 5 kişinin öldüğü, 16 kişinin de yaralandığı bildirildi. 26 Ocak 2014: Mısır'da eski Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek'in devrilmesinin üçüncü yıldönümünde, polisin, askeri yönetim ve darbe karşıtı gösterilere müdahalesi sonucu 49 kişi hayatını kaybetti. 27 Ocak 2014: Cenevre-2 barış görüşmelerinde Esed rejimi ve muhaliflerin arabulucusu olan BM ve Arap Birliği Özel Temsilcisi Lahdar el İbrahimi, tarafların rejim güçlerinin kuşatması altındaki Humus şehrinden kadın ve çocukların serbestçe çıkabilmesi için anlaşmaya vardıklarını belirtti. 27 Ocak 2014: Mısır daki geçici yönetimde cumhurbaşkanlığı görevini yürüten Adli Mansur, geçen yılın temmuz ayında yapılan darbeden sonra ilan edilen yol haritasında değişiklik yapıldığını açıkladı. Dün bir televizyon kanalına konuşan Mansur, Yol haritasını, cumhurbaşkanlığı seçimlerini parlamento seçimlerinin önüne alacak şekilde iyileştirmeye karar verdim. dedi. 27 Ocak 2014: Tunus'ta Ulusal Kurucu Meclisi, anayasa taslağını görüşerek onayladı. 216 vekilden 200'ü, bir süredir üzerinde çalışılan yeni anayasaya "evet" dedi. 27 Ocak 2014: Mısır Ordu Konseyi, Mareşal Abdülfettah Sisi'nin Cumhurbaşkanlığı adaylığı için yeşil ışık yaktı. Sisi, Temmuz ayında Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'yi darbeyle devirmişti. 7

8 28 Ocak 2014: Suriye deki iç savaşa son vermek için Cenevre de toplanan Esed rejimi temsilcileri ve muhalifler, geçiş hükümeti konusunda anlaşamadı. 28 Ocak 2014: 2011 de Bin Ali rejiminin yıkılmasıyla Arap Baharı sürecinin başladığı Tunus, demokratikleşme yolunda çok önemli bir adım attı. İki yıldır tartışılan anayasa taslağı, iktidardaki Ennahda hareketinin uzlaşmacı tutumu sayesinde meclisten geçti. Ennahda lideri Gannuşi, yeni anayasa ile bölge için model olacaklarını söyledi. 28 Ocak 2014: ABD ile Pakistan ilişkilerini güvenlik dışında ticaret, enerji ve eğitim alanlarında da geliştirmek amacıyla başlatılan Stratejik Diyalog toplantısı Washington'da gerçekleşti. Toplantıda ABD'nin Afganistan'dan çekilme süreci ve sonrasında yaşanabilecekler öncelikli konu olarak ele alındı. Hazırlayan: Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, 8