İyonlaştırmayan EM Dalga Maruziyeti 05 Kasım 2015 FMO/Ankara Mehmet GÜLŞEN Başkanlık Müşaviri Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) mehmet.gulsen@btk.gov.tr
Sunum Planı Ülkemizde BTK EM Maruziyet düzenleme ve deneyimi üzerinden; Neler yapılmış? Neler yapılmalı? İş sağlığı ve güvenliği perspektifi. 2
İyonlaştırmayan EM Yayılım 3
Mevcut Durum İyonlaştırmayan EM dalgalardan kaynaklanan EM maruziyet global bir tartışmadır, bu nedenle WHO duruma müdahil olmuştur. WHO gözetiminde çok sayıda bilimsel çalışma devam etmekte, kesin sonuçlar yok, daha uzun zaman çalışmalar sürdürülecektir. WHO tarafından ülkelere; ihtiyatlılık ilkesi ile hareket etmesi, ICNIRP Normlarını esas alarak kendi düzenlemelerini yapması önerilmektedir, bu yaklaşım ITU tarafından da benimsenmiştir. WHO: Birleşmiş Milletler-Dünya Sağlık Örgütü (World Healty Organisation) ITU: Birleşmiş Milletler-Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (International Telecommunication Union) ICNIRP: İyonlaştırmayan Yayılımdan Korunma Komisyonu (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) 4
Uluslararası Normlar ICNIRP: International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (http://www.icnirp.org/en/home/index.html ) FCC: Federal Communications Commission/IEEE: Institute of Electrical and Electronics Engineers Belli değil Ulusal Normlar Başka Ref: http://www.gsma.com/publicpolicy/mobile-and-health/networks-map 5
ICNIRP Normlarının Fiziksel Temeli İyonlaştırmayan EM maruziyeti insan vücudunda bir ısı artışı meydana getirir (Isıl Etki). Bilimsel olarak tanımlı, laboratuvarda tekrarlanabilen bir fiziksel olgudur ve ölçülebilir bir niceliktir. Özgül Soğurma Oranı (SAR): Dokuda birim kütle başına soğurulan EM enerjidir. dw SAR = d W kg = σ E rms (ρ Yoğunluk, σ iletkenlik) dt dm ρ Isıl Etki: Dokuda SAR değerine bağlı ısı artışıdır. t = c T C 2 Ortalama bir insanda sürekli SAR=4 W/kg maruziyet vücut sıcaklığını 1 C arttırır. Çalışanlar : SAR=0,40 W/kg 10 kat koruma vücut ısısında 0,10 C artış. Genel Halk : SAR=0,08 W/kg 50 kat koruma vücut ısısında 0,02 C artış. Isıl Etki ayrıca frekansa bağlı değişim gösterir. SAR SAR: Specific Absorption Rate ICNIRP Guidelines: http://www.icnirp.org/cms/upload/publications/icnirpemfgdl.pdf 6
Elektrik Alanı (V/m) ICNIRP Sınır Değerleri 100000 ICNIRP-ÇALIŞANLAR 10000 ICNIRP-GENEL HALK 1000 100 10 1 1,E+00 1,E+01 1,E+02 1,E+03 1,E+04 1,E+05 1,E+06 1,E+07 1,E+08 1,E+09 1,E+10 1,E+11 1,E+12 Frekans (Hz) 7
BTK Sınır Değerleri BTK Düzenlemesi: Elektronik Haberleşme Cihazlarından Kaynaklanan Elektromanyetik Alan Şiddetinin Uluslararası Standartlara Göre Maruziyet Limit Değerlerinin Belirlenmesi, Kontrolü ve Denetimi Hakkında Yönetmelik İlk yayım tarihi : 12.07.2001 tarih ve 24460 Sayılı Resmi Gazete Yürürlükte olan : 21.04.2011 tarih ve 27912 Sayılı Resmi Gazete Frekans Aralığı (MHz) E-alan şiddeti (V/m) Tek cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri H Alan şiddeti (A/m) Tek cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri B Manyetik Akı Yoğunluğu (μt) Tek cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri Eşdeğer Düzlem Dalga Güç Yoğunluğu (W/m²) Tek cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri 0,010-0,15 22 87 1,3 5 1,5 6,25 - - 0,15-1 22 87 0,18/f 0,73/f 0,23/f 0,92/f - - 1-10 22/f ½ 87/f ½ 0,18/f 0,73/f 0,23/f 0,92/f - - 10-400 7 28 0,02 0,073 0,023 0,092 0,125 2 400-2 000 0,341 f ½ 1,375 f ½ 0,0009 f ½ 0,0037 f ½ 0,001 f ½ 0,0046 f ½ f/3 200 f/200 2 000-60 000 15 61 0,04 0,16 0,05 0,2 0,625 10 f frekans (MHz) http://www.btk.gov.tr veya http://www.mevzuat.gov.tr adreslerinden ulaşılabilir. 8
Elektrik Alanı (V/m) ICNIRP ve BTK Sınır Değerleri 100000 ICNIRP-ÇALIŞANLAR 10000 ICNIRP-GENEL HALK BTK-CİHAZ BAŞINA DEĞERLER BTK-ORTAM DEĞERLERİ 1000 100 10 1 1,E+00 1,E+01 1,E+02 1,E+03 1,E+04 1,E+05 1,E+06 1,E+07 1,E+08 1,E+09 1,E+10 1,E+11 1,E+12 Frekans (Hz) 9
Güvenlik Sertifikası BTK dan Güvenlik Sertifikası almadan; Gücü 5 W ve üzeri elektronik haberleşme cihaz ve sistem vericileri Gücüne bakılmaksızın hücresel sistem vericilerinin tamamı olmak üzere sürekli yaşam alanlarında ve istem dışı maruziyet yaratan verici cihaz ve sistemler kurulamaz, yerleri ve teknik özelliklerinde değişiklik yapılamaz. 10
Güvenlik Mesafesi Gücü P, anten kazancı G olan bir vericiden r uzaklıkta elektrik alan: 30.P.10 G 10 E = r Verici frekansındaki EM maruziyet sınır değerine karşılık gelen r uzaklığına güvenlik mesafesi denilmektedir. Güvenlik Mesafesi içinde sürekli yaşam alanı olmaması koşuluyla Güvenlik Sertifikası, düzenlenir ve kuruluma izin verilir. Yerinde yapılan ölçüm sonucu uygunluk doğrulanırsa Güvenlik Sertifikası onaylanır ve istasyon faaliyetine başlayabilir. r 11
12
13
14
15
16
17
00:00 00:30 01:00 01:30 02:00 02:30 03:00 03:30 04:00 04:30 05:00 05:30 06:00 06:30 07:00 07:30 08:00 08:30 09:00 09:30 10:00 10:30 11:00 11:30 12:00 12:30 13:00 13:30 14:00 14:30 15:00 15:30 16:00 16:30 17:00 17:30 18:00 18:30 19:00 19:30 20:00 20:30 21:00 21:30 22:00 22:30 23:00 23:30 Elektrik Alan (V/m) 2,50 2,00 Yerleşim Alanı İçi Bir Noktada Gün İçi Değişim Frekans Aralığı : 20 MHz-3 GHz Ölçme Zaman Aralığı : 30 dakika Ölçme Süresi : 24 saat 1,50 1,00 0,50 Yerleşim alanında bir noktada, 20 MHz-3 GHz frekans aralığında, 24 saat içinde yarımşar saat aralıklarla yapılan örnek ölçümdür. EM Alan Şiddeti değişim aralığı 0.5 V/m den daha azdır. 0,00 Zaman (Saat) 18
00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Elektrik Alan (V/m) 2,50 Yerleşim Alanı İçi Bir Noktada Mevsimsel Değişim Frekans Aralığı : 20 MHz-3 GHz Gün İçi En Yüksek Ölçme Zaman Aralığı : 30 dakika Gün İçi Gün İçi En Düşük Ölçme Süresi : Her Hafta Salı Günleri 24 Saat Gün İçi Ortalama 2,00 1,50 1,00 0,50 Yerleşim alanında bir noktada, 20 MHz-3 GHz frekans aralığında, bileşke değeri olarak Haftanın aynı günü (her Salı) 24 saat içinde yarımşar saat aralıklarla ve 6 ay süreyle yapılan örnek ölçümdür. EM Alan Şiddeti değerinin oldukça büyük bir aralıkta (bu örnek için yaklaşık 1 V/m) değişmektedir. 0,00 Zaman (Saat) 19
SAR Testleri http://pgm.btk.gov.tr/?q=sarpurpose 20
Sonuç EM Maruziyet düzenlemesi BTK tarafından yapıldığı ve BTK nın yasal görev ve yetki alanı içinde yürütüldüğünden; 10 khz-60 GHz frekans aralığındaki elektronik haberleşme cihaz ve sistemleri üzerinde yüksek saha etkinliği sağlamıştır, Sürekli yaşam alanları için ortam EM Alan şiddeti dağılımı hem ICNIRP Genel Halk ve BTK sınır değerlerinin altındadır, bu durum sürdürülebilir hale gelmiştir. İlgili bakanlıklar ve kuruluşlar da dahil Ülke genelinde kabul görmektedir ve Ülkemizin EM maruziyet düzenlemesi durumundadır. 21
Öneri - 1 Elektrik üretim/iletim/dağıtım/trafo sistemleri, elektrikli/elektronik cihaz ve sistemler için görev ve yetkiye sahip bakanlık ve kuruluşlar tarafından: 50 Hz şebeke gerilimini ve harmoniklerini kapsayacak şekilde 1-10 KHz frekans aralığı için de ulusal EM maruziyet sınır değerleri belirlenmelidir. Düzenlemelerin ardından uygulama ve denetimler ile ortamda 1-10 khz frekans aralığında da istem dışı EM maruziyetin elimine edilmesi noktasında BTK sonuçları ile paralellik sağlanmalıdır. 22
Öneri - 2 WHO ihtiyatlılık ilkesi doğrultusunda, İş Sağlığı ve Güvenliği yaklaşımları içinde EM maruziyet konusu da düzenlenen ve denetlenen bir konu olmalıdır. Çalışanlar için açık ve kapalı çalışma ortamlarındaki her türlü elektrikli ve elektronik cihaz ve sistemden kaynaklanan istem dışı sürekli EM maruziyet ile ilgili olarak; çalışanlar için EM maruziyet sınır değerlerinin belirlenmesi, çalışanların sınır değerlerinin 1 Hz 60 GHz (300 GHz) frekans aralığını kapsaması, düzenlemelerin yapılması, uygulama ve denetimlerin ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının katkı ve katılımıyla etkin bir koordinasyon içinde yürütülmesi ihtiyacı vardır. ICNIRP normlarında çalışanların EM maruziyet sınır değerleri, genel halk değerlerinden görece daha yüksektir. 23
Teşekkür Ederim... mehmet.gulsen@btk.gov.tr 24