SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEZ YAZIM KILAVUZU ESKİŞEHİR 2010
İçindekiler Sayfa Önsöz iv 1. Giriş 1 2. Tezin Biçimsel Özellikleri 1 2.1. Kâğıt Ölçüsü ve Özellikleri 2 2.2. Yazı Biçimi 2 2.3. Başlıklar 2 2.4. Aktarmalar ve Açıklamalı Dipnotlar 3 2.5. Satır Aralıkları ve Hizalama 3 2.6. Satır Başı 3 2.7. Sayfaların Numaralandırılması 4 3. Araştırma Yapısı 4 3.1. Ön Bölüm 4 3.1.1. İç kapak sayfası 5 3.1.2. Başlık sayfası 5 3.1.3. Jüri ve enstitü onay sayfası 5 3.1.4. Öz sayfası 5 3.1.5. Abstract sayfası 6 3.1.6. Önsöz sayfası 6 3.1.7. Özgeçmiş sayfası 6 3.1.8. İçindekiler sayfası 6 3.1.9. Tablolar listesi 7 3.1.10. Şekiller listesi 7 3.1.11. Kısaltmalar listesi 7 3.2. Ana Bölüm (Tez Metni) 8 3.3. Arka Bölüm 8 3.3.1. Ekler listesi 8 3.3.2. Kaynakça 8 4. Aktarmalar 9 4.1. Doğrudan Aktarma 9 4.1.1. Doğrudan kısa aktarmalar 9 4.1.2. Doğrudan uzun aktarmalar 10 4.2. Dolaylı Aktarma 11 4.3. Aktarmaların Biçimsel İlkeleri 11 i
4.3.1. Tek yazarlı kaynaklar 12 4.3.2. İki yazarlı kaynaklar 13 4.3.3. Üç veya daha fazla yazarlı kaynaklar 13 4.3.4. Kurum yazarlı kaynaklar 14 4.3.5. Arşiv belgeleri 14 4.3.6. Mahkeme kararları 15 4.3.7. Derleme kaynaklar 15 4.3.8. Çeviri kaynaklar 16 4.3.9. Yazarı belli olmayan kaynaklar 17 4.3.10. Aynı soyadına sahip yazarların eserleri 17 4.3.11. Aynı yazarın eserleri 18 4.3.12. Kişisel görüşmeler 19 4.3.13. İkincil kaynaktan aktarmalar 19 4.3.14. Birden fazla kaynağın birlikte gösterimi 20 4.3.15. Televizyon programı, film, çoklu ortam yazılımı türü kaynaklar 20 4.4. E-Kaynaklar 21 4.4.1. E-dergilerdeki makaleler 21 4.4.2. Web sayfasında yayınlanan bildiriler 22 4.4.3. Künye bilgileri olmayıp yalnızca internet ortamında yer alan kaynaklar 22 5. Tablo ve Şekiller 22 6. Kaynakça 24 6.1. Basılı Süreli Yayınlar 25 6.1.1. Tek yazarlı makaleler 26 6.1.2. İki yazarlı makaleler 26 6.1.3. Çok yazarlı makaleler 26 6.1.4. Gazete makaleleri 26 6.1.5. Çeviri makaleler 27 6.2. İkinci Bir Kaynakta Yer Alan Kaynaklar 27 6.3. Kitaplar 27 6.3.1. Yazarı belli olan kitaplar 27 6.3.2. Derleme kitapta yer alan bölüm, ünite veya makaleler 28 6.3.3. Kurum yazarlı kitaplar 28 6.3.4. Çeviri kitaplar 28 6.4. Diğer Basılı Kaynaklar 29 6.4.1. Araştırma raporları 29 ii
6.4.2. Bildiri kitapları 29 6.4.3. Yayınlanmamış bildiriler 29 6.4.4. Poster bildiriler 30 6.4.5. Yayınlanmamış doktora ve yüksek lisans tezleri 30 6.4.6. Arşiv belgeleri 30 6.4.7. Mahkeme kararları 30 6.5. E-Kaynaklar 31 6.5.1. E-dergilerdeki makaleler 31 6.5.2. Web sayfasında yayınlanan bildiriler 31 6.5.3. Künye bilgileri olmayıp yalnızca internet ortamında yer alan kaynaklar 32 6.6. Televizyon Programı, Film, Çoklu Ortam Yazılımı Türü Kaynaklar 32 6.6.1. Televizyon programları 32 6.6.2. Televizyon dizileri 33 6.6.3. Televizyon dizisi bölümleri 33 6.6.4. Sinema filmleri 33 6.6.5. Müzik 34 6.6.6. Ses kayıtları 34 6.7. Yazarı Belli Olmayan Kaynaklar 34 7. Çalışmanın Enstitüye Teslimi 35 Ekler 36 Kaynakça 51 iii
Önsöz 1997 yılında ilk basımı yapılan ve o tarihten bu yana Enstitümüzde tez/dönem projesi hazırlayan lisansüstü öğrencilerimize rehberlik eden Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Yazım Kılavuzu nun zamana ve koşullara göre yenilenmesi ihtiyacı gündeme gelmiş; yeni Tez Yazım Kılavuzu ile ilgili çalışmalar, katkı sağlayabilecek tüm paydaşların görüş ve önerilerine sunulmuştur. Tarafımıza iletilen görüş ve öneriler de dikkate alınarak tamamlanan yeni Tez Yazım Kılavuzumuz, halen tez ve dönem projesi hazırlayan öğrencilerimiz tarafından 1 Ocak 2011 tarihine kadar tercihli olarak kullanılacaktır. Ancak bu tarihten sonra kabulü yapılacak tez ve dönem projelerinin yeni kılavuza göre hazırlanmış olması zorunlu tutulacaktır. Bu çalışmanın hazırlanması sırasında görüş ve önerilerini bizlerle paylaşan ana bilim dalı başkanlarına, emeği geçen meslektaşlarımıza ve Enstitümüzün araştırma görevlilerine çok teşekkür ederiz. 1 Eylül 2010 SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ iv
1. Giriş Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü lisansüstü programlarında yer alan öğrencilere yardımcı olmak amacıyla hazırlanan bu çalışmada tezlerle ilgili ana çerçeve ve yazım kuralları yer almaktadır. Bu doğrultuda değişik alanlarda yapılan tezlerde, her tezin kendi içinde belirli bir sistematiği yansıtan bir iç tutarlılık sergilemesi önemsenmiş ve hazırlanacak olan tezlerde şekil bütünlüğü sağlamak amacı ile uyulması gereken kurallar belirtilmiştir. Tez, yapılan çalışmanın ve çalışmayı yapanın akademik açıdan değerini gösteren bir belgedir. Bu belge aynı zamanda, çalışmayı yapan kişi ile okuyucu arasında iletişim ve değerlendirme aracıdır. Araştırmacının ve araştırmanın niteliği açısından, üretilen bilginin niteliğinin yanı sıra tezin şekil şartlarına uygunluğu da önemlidir. İçerik ve şekil şartları açısından tezlerin hazırlanmasında gözetilecek üç temel ilke; amaca uygunluk, anlaşılırlık ve etkililiktir. Tezin dayandığı bilimsel araştırmanın hazırlanmasında, araştırmacı hem araştırma süreci hem de araştırmanın sonuçlarıyla ilgili etik kurallara uymak zorundadır. Diğer bir anlatımla, araştırmacı yapılan çalışmanın güvenilirliğini zedeleyen bilimsel ihmal (disiplinsiz araştırma), bilimsel saptırma (kasıtlı sahtekârlık) ve/veya bilimsel aşırma (intihal) girişimlerinden uzak durmalıdır. 2. Tezin Biçimsel Özellikleri Tezler biçim yönünden yalınlık, mantığa uygunluk, denge, simetri ve birörneklik ilkelerine uygun olarak hazırlanmalıdır. Biçimin yalın, kolayca anlaşılabilir olması iletişim ve değerlendirme açısından önemlidir. Tezde uyulan biçimin zihinsel işleyişe ve genel beklentilere uygunluğunun yanı sıra bilgilerin sunuluşunda denge ve simetri de sağlanmalıdır. Aynı şekilde tezlerde birörneklik olmalıdır. Örneğin, aktarmalar bir yerde dipnotlarla, başka bir yerde metin içinde yapılmamalıdır. Başlık biçimleri, tablo ve şekillerin gösterimi tezin tüm bölümlerinde aynı mantıkla ve aynı biçimde verilmelidir. Bir tezin farklı formatlarda (biçimlerde, yaklaşım tarzlarında) hazırlanmış tüm başlıklarına ilişkin örnekler Ek 7 de verilmiştir. 1
2.1. Kâğıt Ölçüsü ve Özellikleri Enstitüye teslim edilecek olan çalışmalar A4 boyutlu, 80-110 gr/m 2 lik mat beyaz birinci hamur kâğıda basılmalıdır. Kâğıdın alt ve üst kenarlarından 3 cm, sağ kenarından 2,5 cm ve sol kenarından 3,5 cm boşluk bırakılmalı ve kalan kısım yazı alanı olarak kullanılmalıdır. Bu ölçüler Ek 1 de gösterilmektedir. Çalışma kâğıda tek yüzlü olarak basılır. Çalışmanın Enstitüye teslim edilen nüshaları orijinal çıktı olmak zorunda değildir. Ancak, teslim amaçlı yapılacak çoğaltmaların orijinal çıktı kalitesinde olması gerekmektedir. Çoğaltma (fotokopi) esnasında sayfalarda oluşabilecek kararmalar ve benzeri kusurlar kabul edilemez. 2.2. Yazı Biçimi Enstitümüz lisansüstü programlarında yazılması öngörülen tez, bitirme ödevi, proje ve benzeri bilimsel araştırmaların yazılı olarak sunumunda Arial, Helvetica, Palatino Linotype veya Times New Roman yazı karakterlerinden biri kullanılacaktır. Çalışmada genel itibariyle 12 punto harf boyutu kullanılmakla beraber dipnot, tablo ve alıntılarda bu boyut değiştirilebilir. 2.3. Başlıklar Tez metni içinde çeşitli düzeylerde başlıklar kullanılabilir. Tezde kullanılabilecek beş farklı düzeydeki başlıklar aşağıdaki gibi düzenlenmelidir. Unutulmamalıdır ki, her zaman birinci düzey başlıklarla başlamak gerekir. Tablo 1. Başlıklarda Şekil Şartları Düzey Biçim 1 Ortalı, koyu ve her sözcüğün baş harfi büyük olmalıdır. 2 Sola dayalı, koyu ve her sözcüğün baş harfi büyük olmalıdır. 3 Sola dayalı, 2. düzey başlığa göre 1 cm içerden, koyu ve sadece ilk sözcüğün baş harfi büyük olmalıdır. 4 Sola dayalı, 3. düzey başlığa göre 1 cm içerden, italik, koyu ve sadece ilk sözcüğün baş harfi büyük olmalıdır. 5 Sola dayalı, 4. düzey başlığa göre 1 cm içerden, italik ve sadece ilk sözcüğün baş harfi büyük olmalıdır. 2
Örneğin tezin herhangi bir bölümünde birinci düzey ve takip eden düzeylerde başlıklar varsa, şu şekilde düzenlenmelidir: 3. Yöntem 3.1. Araştırmanın Amacı 3.2. Araştırmanın Yöntemi 3.2.1 Araştırmanın evren ve örneklemi 3.2.2. Araştırmanın veri toplama aracı 3.2.2.1. Veri toplama aracının hazırlanması 3.2.2.1.1. Uzman paneli 2.4. Aktarmalar ve Açıklamalı Dipnotlar Ana bölümde yapılacak aktarmalara ilişkin biçimsel açıklamalar ayrı bir başlık altında bir sonraki bölümde verilmektedir. Aktarmalarda metin içi gösterim veya dipnot yöntemi uygulanır. Metin içi aktarma yöntemi tercih edildiğinde, açıklama gereken durumlarda, dipnot kullanılabilir. Bu durumda açıklama dipnotları metin hizası sınırları içinde 10 punto büyüklüğünde tek satır aralığında yazılır. Dipnotlar Arap rakamlarıyla (1, 2, 3 ) numaralandırılır. Tezin tamamında dipnot numaraları birbirini izler. 2.5. Satır Aralıkları ve Hizalama Tez metninin gövdesinde yer alan yazılar 1,5 satır aralığı verilerek yazılır. Üç satırdan uzun, doğrudan alıntılar ayrı bir paragraf olarak ve yalnızca soldan 2 cm içeri alınarak yazılır. Dipnot açıklamalarında ise, 1 (tek) satır aralığı kullanılır ve yazının puntosu 12 den 10 a düşürülür. Alt başlıklardan önce ve sonra birer satır boşluk bırakılır. Tez metni yazı alanında iki yana yaslanmış biçimde (blok) yer alır. 2.6. Satır Başı İki farklı uygulamadan biri seçilebilir: Paragraflar arasında birer boşluk verildiği takdirde satırbaşı yapılmaz. Satır başı yapıldığında ise, 3
paragraflar arasında boşluk verilmez ve satırbaşı ölçüsü, metin hizasına göre soldan 1 cm içeriden başlar. 2.7. Sayfaların Numaralandırılması Sayfa numaraları, sayfanın sağ alt köşesinde yer alır. Ön bölümleri oluşturan sayfalar, küçük Romen rakamları (i, ii, iii,.) ile belirtilir. Başlık sayfasında ve Jüri ve Enstitü Onay sayfalarında sayfa numarası yer almaz ancak bu sayfalar i. ve ii. sayfa olarak sayılır ve tez yazım kılavuzunda belirtilen sayfa düzeni içerisinde yer alır. Sayfa numaraları, Öz sayfasından iii olarak başlar. Araştırma metnini oluşturan tüm sayfalara Arap rakamları (1, 2, 3, ) ile sağ alt köşede sayfa numarası verilir. Sayfaların numaralandırılmasında rakam harici her hangi bir noktalama, çizgi veya diğer işaret kullanılmaz. 1 numaralı sayfa Giriş başlığının bulunduğu sayfadır. Ancak sayfa numarası, bu ilk sayfada gösterilmez. 3. Araştırma Yapısı Tezler üç ana bölümden oluşur. Bunlar ön bölüm, ana bölüm ve arka bölümdür. 3.1. Ön Bölüm Bu bölümde aşağıdaki unsurlar yer alır: İç Kapak Sayfası Başlık Sayfası Jüri ve Enstitü Onay Sayfası Öz Abstract Önsöz, Teşekkür veya İthaf Sayfası (isteğe bağlı) Özgeçmiş İçindekiler Tablolar Listesi Şekiller Listesi Kısaltmalar Listesi 4
3.1.1. İç kapak sayfası Tezin ciltlenmesinde Enstitü tarafından verilen cilt kapağı kullanılmaktadır. Söz konusu cildin yapısı gereği araştırmanın ilk sayfası, kapağın altına yerleştirilen İç Kapak Sayfasıdır. Bu sayfanın yapısal özellikleri Ek 1 de gösterilen şekilde olmalıdır. 3.1.2. Başlık sayfası Başlık sayfasında, tezin adı, yazarı, programın adı (yüksek lisans veya doktora), anabilim/bilim dalı, danışman adı, sunulan kurum, şehir ve kabul yılı bilgileri yer alır. Bu sayfanın unsurları ve yapısal özellikleri Ek 2 de gösterilmektedir. 3.1.3. Jüri ve enstitü onay sayfası Tezin ilgili anabilim dalı tarafından kurulmuş bir jüri önünde başarıyla savunulduğunu ve tezin aranan nitelikleri taşıdığını gösteren bir belge niteliğindedir. Bu sayfada Danışmandan başlamak üzere jüride yer alan üyelerin adları ve unvanları akademik kıdem dikkate alınarak yazılır. Yüksek lisans tezlerinde jüri üyesi sayısı tez danışmanı dâhil toplam üç veya beş; doktora tezlerinde ise beştir. Jüri üyeleri tarafından onaylanan belge, Enstitü Müdürünün de onayı alındıktan sonra teze ilave edilir. Ek 3 te buna ilişkin bir örnek sunulmaktadır. 3.1.4. Öz sayfası Öz, çalışma hakkında kısa bir tanıtım amacıyla hazırlanan sayfadır. Bu bölümde okuyucuya araştırma konusunun özünü oluşturan problem, araştırmada kullanılan yöntem, elde edilen bulgular ve sonuçlar hakkında bilgi verilir. Yüksek lisans ve doktora aşamasında yapılan tezlere ait öz, bir sayfayı aşmayacak biçimde yaklaşık 200 250 kelimeden oluşur. Öz sayfasında şekil, tablo, kaynak, dipnot gibi bilgilere yer verilmez ve alt başlık kullanılmaz. Yapılan çalışmalar birçok indekste bu bölüm aracılığı ile tarandığından araştırmacı Öz metninin yazımına dikkat etmelidir. Öz metni, Öz ifadesinin yer aldığı bölüm tanımlaması; tezin adı, yazarın adı ve soyadı; tezin sunulduğu anabilim dalı, üniversite ve enstitü 5
adları ile tezin kabul tarihi; danışman öğretim üyesinin unvanı ve adından sonra aynı sayfada başlar ve sürer. Tez özünün altına Anahtar kelimeler: ibaresi koyu renkli olarak yazılır ve buraya çalışma konusunda önem arz eden 3-5 anahtar kelime yazılır. Ek 4 te bir öz sayfası örneği verilmektedir. 3.1.5. Abstract sayfası Bu sayfa Öz bölümünün İngilizce yazımıdır. Öz sayfası için geçerli ilkeler bu sayfada İngilizce olmak şartıyla tekrarlanır. Çalışmaya ilişkin anahtar kelimeler koyu renkli yazılan Keywords: ibaresinin ardından İngilizce olarak yazılır. Ek 5 te bir örneği sunulmaktadır. 3.1.6. Önsöz sayfası Araştırmacının isteği ve danışmanın da uygun görmesine bağlı olarak teze dâhil edilebilecek bir sayfadır. Bu sayfada araştırmacı teze önemli katkıları olan kişi veya kuruluşlara teşekkürlerini sunabilir, teze ilişkin kısa bilgiler verebilir. 3.1.7. Özgeçmiş sayfası Araştırmacının biyografisi, yayınları, mesleki ve eğitim geçmişi, aldığı ödüller ve kişisel bilgileri bu sayfada yer alır (Ek 6). 3.1.8. İçindekiler sayfası Araştırmada yer alan ön bölüm, ana bölüm ve arka bölümü oluşturan tüm unsurlar çalışmada yer aldıkları sıraya göre sayfa numaralarıyla beraber burada belirtilir. Bu bölümün başlığı olan İçindekiler ibaresi baş harfi büyük ve koyu olarak sayfa ortasına yazılır. İçindekiler bölümünde bu unsurlara ilişkin kullanılacak olan adlandırma ve numaralandırma metin içerisindeki ile birebir aynı olmalıdır. İçindekiler listesi 12 punto, 1,5 satır aralığı ile koyu olarak yazılır. Bu bölümde italik karakter kullanılmaz. İçindekiler bölümünde yer alan her başlığın adı ile başlığa karşılık gelen sayfa numarası arasında noktalardan oluşan bir çizgi yer almalıdır (Ek 7). 6
3.1.9. Tablolar listesi Araştırmada bilgi ve bulguların tablolar halinde verilmesi durumunda bu tablolar adları ve yer aldıkları sayfalarla beraber tablolar listesinde yer alır. Bu bölümün başlığı olan Tablolar Listesi ibaresi baş harfi büyük ve koyu olarak sayfa ortasına yazılır. Tablolar listesini oluşturan tablolar ise başlığın iki tam satır aralığı altında ve sayfanın solundan başlayacak şekilde yazılır ve tablo adı ile sayfa numarası arasında noktalardan oluşan bir çizgi çizilir. 3.1.10. Şekiller listesi Tez metninde bilgi ve bulguların şekiller halinde verilmesi durumunda bu şekiller adları ve yer aldıkları sayfalarla beraber şekiller listesinde yer alır. Bu bölümün başlığı olan Şekiller Listesi baş harfi büyük ve koyu olarak sayfa ortasına yazılır. Şekiller listesi yazımında tablolar listesinde uygulanan düzenleme geçerlidir. Tezlerin konu ve içeriklerine göre şekilleri de gruplandırarak vermek okuyucu için kolaylık sağlayacaktır. Böyle bir durumda Şekiller Listesi, Grafikler Listesi, Resimler Listesi, Haritalar Listesi, Fotoğraflar Listesi ve benzeri başlıklar kullanılabilir. Üç ya da daha çok sayıdaki tablo ve şekiller, Tablolar Listesi ve Şekiller Listesi olarak ayrı ayrı sıralanır. Daha az sayıdaki tablo ve şekiller ise Tablo ve Şekiller Listesi başlığı altında birlikte sunulur. Bir tek tablo ya da şekil için ayrı bir liste yapılmaz. 3.1.11. Kısaltmalar listesi Tez metni içerisinde kullanılan kısaltmalar ve bu kısaltmaların açık ifadeleri bu bölümde listelenerek tezin ön kısmında yer alır. Bu bölümün başlığı olan Kısaltmalar Listesi baş harfi büyük ve koyu olarak sayfa ortasına yazılır. Kısaltmalarda Türk Dil Kurumu nun imla kılavuzuna ve ilgili bilim dalında genel kabul gören usullere dikkat edilir. 7
3.2. Ana Bölüm (Tez Metni) Bu bölüm araştırma metnini ifade eder. İzlenen formata göre (Ek 7) içindekiler farklı şekillerde oluşturulabilir. Tez metninde yer alan her bir bölüm (Giriş, Yöntem vb.) yeni bir sayfadan başlar. 3.3. Arka Bölüm Arka bölüm, ekler ve kaynakçadan oluşur. 3.3.1. Ekler listesi Dipnot olarak verilmesi uygun olmayacak uzunlukta açıklamalar, çizim, plan, resim, anket formları, veriler, tablolar, şekiller, arşiv metinleri, yasa metinleri gibi bilgi ve belgeler bu bölümde sunulur. Burada yer alacak her bir öğe için uygun bir başlık seçilmeli ve bunlar sunuş sırasına göre Ek 1, Ek 2,. biçiminde ve her biri ayrı bir sayfadan başlayarak sunulmalıdır. Ekler listesi Tablolar Listesi yazımına uygun formatta hazırlanır. Ekler hazırlanan liste doğrultusunda, listeyi izleyen sayfadan başlar. 3.3.2. Kaynakça Kaynakça bölümü sayfa ortasına baş harfi büyük ve koyu olarak yazılmış Kaynakça başlığı ile başlar. Burada bibliyografya, yararlanılan kaynaklar vb. başlıklar kullanılmaz. Kaynakçaya bölüm numarası verilmez ve kaynakçada listelenen eserler için sıra numarası ve benzeri işaretlemeler kullanılmaz. Yararlanılan kaynaklar soyadına göre alfabetik sırayla tezin sonunda yer alır. Kaynakçada yer alan kaynaklar; kitap, dergi, tez, araştırma raporları vb. nitelikte olabilir; bu kaynaklar isteğe bağlı olarak (kitaplar, makaleler, vb.) gruplandırılabilir. Wikipedia gibi elektronik ortamlarda yer alan veya güvenilir olmayan elektronik kaynaklara atıfta bulunulamaz ve kaynakçada gösterilemez. 8
4. Aktarmalar Tezlerde, özellikle problemin tanımlanması, araştırma yönteminin belirlenmesi ve bulguların yorumlanması aşamalarında geniş bir literatür (alanyazın) taraması yapılır. Bu taramalarda, diğer araştırmacıların yapmış oldukları çalışmalardan aktarmalar yapılarak yararlanılır. Aktarmalarda metin içi gösterim (parantez içi) veya dipnot sistemi kullanılabilir. Metin içerisinde aktarma yapılan kaynakların gösterimi iki şekilde yapılabilir. Bunlar doğrudan aktarma ve dolaylı aktarmadır. 4.1. Doğrudan Aktarma Doğrudan aktarma, ilgili kaynaktan alıntı yapılacak bilginin içeriği değiştirilmeksizin aynen olduğu gibi metinde gösterilmesidir. Bunun yanı sıra verilerden (mülakat, televizyon programı, vb.) yapılacak aktarımlarda da aynı yöntem kullanılır. 4.1.1. Doğrudan kısa aktarmalar İlgili kaynaktan veya verilerden yapılan doğrudan kısa alıntılar (3 satır uzunluğunu veya 40 sözcüğü geçmeyen) metin akışı içerisinde çift tırnak işareti içinde verilir ve alıntı sonunda uygun kaynakça bağlantı bilgileri bulunur. Doğrudan kısa aktarmaların metin içi gösterimine ilişkin örnek: yapılmıştır. İncelenen konuda başkalarının ne yazdıklarını, konuyu hangi yönleriyle incelediklerini, bulgularını, kısaca gerekli gördüğü bilgileri raporda belirtme işlemine aktarma; aktarılan bilgiye de alıntı adı verilir (Yüksel, 2009: 2). Buna göre Dipnot gösterimine ilişkin örnek: gelmektedir. Rekabet in iki temel işlevi vardır. Bunlardan ilki herhangi bir durum veya konuda en iyinin belirlenmesidir. Belki de daha önemli olan diğer işlev ise en iyi olmayanları daha iyi olmak için motive etmesi, değişim ve gelişimi zorlamasıdır 1. 9
1 S. Yılmaz vd. (2009). Yönetim yaklaşımlarıyla kurumsal sürdürülebilirlik (Ed: S. Besler), İstanbul: Beta Yayıncılık, s. 193. Verilerden yapılan doğrudan kısa aktarıma ilişkin bir örnek ise şöyledir. Bu bağlamda Demet in annesi Demet televizyon izlerken televizyon programı ile ilgili konuştuğu için işlerini onun yanında yapmaya çalıştığını ifade etmektedir. 4.1.2. Doğrudan uzun aktarmalar Doğrudan yapılan uzun alıntılar (3 satır veya 40 sözcüğü geçen) ayrı bir paragraf olarak, yalnızca soldan 2 cm içerden başlanarak verilir. Alıntının sonunda uygun kaynakça bağlantısı verilir. Böylece doğrudan alıntı yapılan paragrafın diğer metinlerden kolaylıkla ayırt edilmesi sağlanır. Örneğin; Madde 14 - Süreli yayınlarda kişilerin şeref ve haysiyetini ihlal edici veya kişilerle ilgili gerçeğe aykırı yayım yapılması halinde, bundan zarar gören kişinin yayım tarihinden itibaren iki ay içinde göndereceği suç unsuru içermeyen, üçüncü kişilerin hukuken korunan menfaatlerine aykırı olmayan düzeltme ve cevap yazısını; sorumlu müdür hiçbir düzeltme ve ekleme yapmaksızın, günlük süreli yayınlarda yazıyı aldığı tarihten itibaren en geç üç gün içinde, diğer süreli yayınlarda yazıyı aldığı tarihten itibaren üç günden sonraki ilk nüshada, ilgili yayının yer aldığı sayfa ve sütunlarda, aynı puntolarla ve aynı şekilde yayımlamak zorundadır (5187 sayılı Basın Kanunu, m.14). Verilerden yapılan doğrudan uzun aktarıma ilişkin bir örnek ise şöyledir: Anne: Mesela ailece izlediğimiz çizgi filmler oluyor. Ne bileyim bir Wolly vardı, Ratatu, film şeklinde. Ama televizyonda bir yarım saat o sırada biz yanında oluyoruz ama çok dikkatli izlediğimiz söylenemez. Uygun programları çok dikkatli izlemiyorum. Ama Winx i izlemeye çalıştım birkaç kere ama hiç hoşuma gitmedi. 10
4.2. Dolaylı Aktarma Baba: Tabi televizyon izlediği zamanların hangi zamanlar olduğuyla da değişiyor bu. Hafta içi 19.00 da evde oluyorum. Duru 21.00 gibi yatıyor. O aradaki vakitte bir yemek yememiz gerekiyor. Kısa dönemli izliyor o arada. Ama biz beraber olamıyoruz. Eşim mutfakta oluyor, ben birtakım şeyler yapmak zorunda kalabiliyorum. Anne: Yanında olmaya çalışıyoruz ama çok dikkatli izlemiyoruz. Baba: Hafta sonları izliyoruz. Gün de daha uzun olduğu için. Sabahtan akşama kadar beraber olduğumuz için. Anne: Aslında biz küçükken ikimiz daha çok beraber izliyorduk. Dolaylı aktarma, yararlanılan kaynaktaki özgün anlatımın ana düşüncesinin değiştirilmeden yazarın kendi anlatımıyla aktarılmasıdır. Burada yapılan aktarmada içeriğe ilişkin anlam kaymasının olmaması ve içeriğin yazarın kendi ifadeleriyle belirtilmesi gerekmektedir. Bu tür aktarmalarda, herhangi bir tırnak işareti ya da sıkıştırılmış paragraf gibi bir gösterim biçimi kullanılmaz. Bununla birlikte yazarın aktarma yaptığı kısmı belirtmek için metin içi veya dipnot şeklinde kaynakça bağlantısı verilir. Yazar, birkaç kaynaktan birlikte dolaylı aktarma yapıyor ise bu kaynakları noktalı virgül ile ayırarak kaynakça bağlantısı vermelidir. 4.3. Aktarmaların Biçimsel İlkeleri Kaynakça bağlantısının gösteriminde belirli kurallara göre davranılması gerekir. Dipnot sisteminde dipnotlar, sayfanın altlarında, metinden dipnot çizgileriyle ayrılan yazı alanında verilir. Dipnot çizgisi, yazı alanının sol kenarından başlayan, yaklaşık olarak 4 cm. uzunluğunda yatay bir çizgidir. Bilgisayar kelime işlem programlarında dipnot çizgisinin yeri ve dipnot bilgilerinin yerleştirilmesi, programın öngördüğü şekilde yapılır. Dipnotlar tek satır aralığı ile yazılır. Her dipnota Arap rakamları (1, 2, 3...) kullanılarak bir sıra numarası verilir. Numaralama, tezin bütünü için tek bir sıralama şeklinde yapılır. Dipnot ile numara arasında boşluk bırakılmaz ve herhangi bir noktalama/belirtme işareti kullanılmaz. 11
Metin içi gösterimlerde; (Yazarın Soyadı, Yayın yılı: Sayfa numarası) Dipnot gösteriminde ise, aşağıda belirtilen şekil şartlarına uyulması gerekir. Yazarın adının ilk harfi. Soyadı (Yayın yılı). Eser adı. Yayın yeri: Yayınevi, Sayfa numarası. Dipnot gösteriminde, makale ve kitap isimlerinin ilk kelimesinin ilk harfi büyük, diğer kelimeler ise özel isim olmadığı sürece küçük harflerle yazılır. Eser adları (kitap, dergi, akademik etkinlik, dizi, film vs.) italik olarak yazılır. Dipnot yöntemi kullanılıyor ise kaynaklar, tezde ilk geçtikleri yerlerde ayrıntılı dipnot bilgileri ile gösterilir. Daha sonraki aktarmalarda ayrıntılı dipnot bilgileri ile gösterilmez. Örneğin; Yazarın Soyadı (Yayın yılı), Sayfa numarası. Aşağıda kaynakça bağlantısı gösterimiyle ilgili çeşitli örneklere yer verilmektedir. 4.3.1. Tek yazarlı kaynaklar Tek yazarlı kaynaklardan yapılan aktarmalara ilişkin örnekler aşağıdaki gibidir. a. Metin içi gösterimlerde iki farklı yöntem kullanılabilir. Cümle içi gösterimine ilişkin örnek: (Vural, 2004: 27) de belirtildiği üzere eğitimde planlama yapmak geleceği tasarlamanın önemli unsurlarından biridir. Eğitim sorunlarına değinen Sever (2003: 27 29) sorunların çözümlenmesi için kapsamlı çalışmaların yapılması gerektiğini vurgulamaktadır. Vural (2007: 78), günümüzde çevre kirliliğinin önemli bir sorun olduğunu belirtmektedir. 12
Cümle sonu gösterimine ilişkin örnek: Nüfus artış hızı işsizliğin temel gerekçeleri arasında sayılabilir (Sever, 2008: 145). İnternet bağımlılığı, çağımızın önemli bir sorunudur (Ceyhan, 2008: 15; Ceylan, 2005: 20). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 M. Sağlam (1999). Karşılaştırmalı eğitim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, s.72. 4.3.2. İki yazarlı kaynaklar İki yazarlı kaynaklardan yapılan aktarmalara ilişkin örnekler aşağıdaki gibidir. a. Metin içi gösterimlerde iki farklı yöntem kullanılabilir. Cümle içi gösterimine ilişkin örnek: Güven ve Kürüm (2006: 86) de belirtildiği üzere eğitimde planlama yapmak geleceği tasarlamanın önemli unsurlarından biridir. Güven ve Kürüm e (2006: 86) göre ise, eğitimde planlama yapmak geleceği tasarlamanın önemli unsurlarından biridir. Cümle sonu gösterimine ilişkin örnek: Öğrenme stilleri ile eleştirel düşünme arasındaki ilişkinin ayrıntılı bir biçimde betimlemesini sağlayacak yeni araştırmaların yapılmasına gereksinim duyulmaktadır (Güven ve Kürüm, 2006: 86). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 M. Güven ve D. Kürüm (2006). Öğrenme stilleri ve eleştirel düşünme arasındaki ilişkiye genel bir bakış. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), s. 82. 4.3.3. Üç veya daha fazla yazarlı kaynaklar Üç veya daha fazla yazarlı kaynağın kaynakça bağlantısı ise ilk kullanımından itibaren ilk yazarın soyadı ve vd. kısaltmasıyla verilir. a. Metin içi gösterimlerde iki farklı yöntem kullanılabilir. 13
Cümle içi gösterimine ilişkin örnek: Çardak vd. (2008: 206) çevrimiçi derslerin etkililiğini sağlama da etkileşim öğelerinin büyük rol oynadığını belirlemiştir. Cümle sonu gösterimine ilişkin örnek: Çevrimiçi derslerin etkililiğini sağlama da etkileşim öğelerinin büyük rol oynadığı belirlenmiştir (Çardak vd., 2008: 206). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 L. Vural vd. (2005). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine ilişkin algıları. Anadolu Eğitim Dergisi, 70 (1), s. 35. 4.3.4. Kurum yazarlı kaynaklar Kurum yazarlı kaynakların kaynakça bağlantısı, ilk geçtiği yerde kaynakçada belirtildiği gibi kısaltılmadan yazılır. Ancak ilgili kaynağın daha sonraki gösteriminde kısaltma kullanılacak ise ilgili kurumun kısaltması köşeli parantez içerisinde gösterilir. Daha sonraki gösterimlerde bu kısaltma kullanılır. a. Metin içi gösterimine ilişkin örnek: (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2008: 20). (MEB, 2008: 20). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 Türk Dil Kurumu [TDK] (1970). Yeni yazım (imla) kılavuzu. (6. Baskı). Ankara, s. 102. 2 TDK. (1970), s.105. 4.3.5. Arşiv belgeleri Arşiv belgelerinin metin içi gösteriminde kaynağın geçtiği ilk yerde arşiv belgesinin adı kısaltılmadan yazılır. Ancak arşiv belgesinin daha sonraki gösteriminde kısaltma kullanılacak ise ilgili arşiv belgesinin kısaltması köşeli parantez içerisinde gösterilir. Daha sonraki gösterimlerde bu kısaltma kullanılır. Belge adının ardından virgül konularak varsa belgenin tarihi verilir. Daha sonra arşivin sınıflandırılma biçimine göre dosya, yaprak veya sayfa numaralarından herhangi biri verilir. 14
Arşiv belgelerine ilişkin dipnot gösteriminde, yapılan atıflarda arşiv belgesinin adı, varsa belge tarihi, belgenin yer aldığı arşiv ve dosya, defter ve varak/ yaprak/ sayfa numaraları belirtilir. a. Metin içi gösterimine ilişkin çeşitli örnekler:.( Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA], 1927: 239).. (BCA, 1927: 240). (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA], 1933: 198 352 11). (BCA, 1933: 198 352 11). (Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. Tapu Defteri [TD]: s. 26). (BOA, TD: 26). b. Dipnot gösterimine ilişkin çeşitli örnekler: 1 Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. Tapu Defteri [TD], s. 26. 2 BOA. TD, s.26. 3 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (15.08.1933). 03010, 198 352 11. 4 BCA. (1933), 198 352 11. 4.3.6. Mahkeme kararları Mahkeme kararlarından yapılan aktarmalarda, yalnızca dipnot gösterimi kullanılır. Örnek: 1 Danıştay 9. Dairesinin 16.11.1989 tarih ve 1989/1909 Esas ve 1989/3038 Karar sayılı kararı. Aynı kaynağa tekrar atıf yapıldığında ise aşağıdaki örnekte olduğu gibi kısaltmalar kullanılır: 1 D. 9. D. 16.11.1989 T., 1989/1909 E., 1989/3038 K. 4.3.7. Derleme kaynaklar Derleme kaynakların metin içi gösteriminde yalnızca yazar ya da yazarların soyadları verilir. Editör bilgisi kaynakçada yer alır. a. Metin içi gösterimlerde iki farklı yöntem kullanılabilir. Cümle içi gösterimine ilişkin örnek: 15
Odabaşı ve Kılıçer e (2008: 46) göre, postmodernizmin erkek ile kadın arasındaki ayrımı reddetmesi, postmodern reklamlarda da kendini göstermektedir. Cümle sonu gösterimine ilişkin örnek: Postmodernizmin erkek ile kadın arasındaki ayrımı reddetmesi, postmodern reklamlarda da kendini göstermektedir (Odabaşı ve Kılıçer, 2008: 46). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 Y. Odabaşı ve T. Kılıçer (2008). Postmodern dönemde pazarlama: Güncel pazarlama yaklaşımlarından seçmeler. (Ed: İ. Varinli, K. Çatı), Ankara: Detay Yayıncılık, s. 46. 4.3.8. Çeviri kaynaklar Çeviri kaynakların metin içi gösteriminde yalnızca yazar ya da yazarların soyadları verilir. Çeviren bilgisi kaynakçada yer alır. a. Metin içi gösterimlerde iki farklı yöntem kullanılabilir. Cümle içi gösterimine ilişkin örnek: Bradley e (2004: 45) göre rakiplere odaklanma, şirketlerin güçsüz rakiplerinin zayıf olan yönlerine yoğunlaşmak yoluyla bu rakiplerinden müşteri ve pazar payı çalmaya çalışmasıdır. Cümle sonu gösterimine ilişkin örnek: rakiplere odaklanma, şirketlerin güçsüz rakiplerinin zayıf olan yönlerine yoğunlaşmak yoluyla bu rakiplerinden müşteri ve pazar payı çalmaya çalışmasıdır (Bradley, 2004: 45). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 F. Bradley (2004). Uluslararası pazarlama stratejisi. (Çev: İçlem Er), İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi, s. 45. 16
4.3.9. Yazarı belli olmayan kaynaklar Yazarı belli olmayan kaynakların bilimsel çalışmalarda kullanılması uygun görülmemekle birlikte, kullanımı zorunlu olduğu durumlarda aktarmalar aşağıdaki şekilde yapılır. a. Metin içi gösterime ilişkin örnek: ( Uzaktan eğitimde yaşanan sorunlar, 2003: 56). b. Dipnot yöntemine ilişkin örnekler: 1 ---------------(1995). Arnavutluk ülke raporu. Ankara: TİKA Yayınları, s. 15. 1 ---------------(1990). Balkanlar da Türk varlığı. Toplumsal Tarih Dergisi, 10 (7), s. 8. 4.3.10. Aynı soyadına sahip yazarların eserleri Birden fazla kaynağın ilk yazarları aynı soyadına sahip ise bu durumda her bir kaynak için ilk yazarların ön adının baş harfleri de aktarmalarda aşağıdaki örnekte yer aldığı gibi verilir. a. Metin içi gösterime ilişkin örnek: Cümle içi gösterimine ilişkin örnek: A. Ceyhan (1990: 56) ve E. Ceyhan ın (1998: 124 125) çalışmalarında ifade ettikleri gibi, Cümle sonu gösterimine ilişkin örnek: ifade edilmektedir (A. Ceyhan (1990: 56) ve E. Ceyhan (1998: 124-125). b. Dipnot gösterimine ilişkin örnek: 1 E. Ceyhan (2000). Mesleki sorun düzeyleri farklı okul rehber öğretmenlerinin kişisel ve sosyal uyum düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, s. 12; A. Ceyhan (2000). Üniversite öğrencilerinin duygu ifade eden sözcük ve deyimlere yükledikleri duygu yoğunluklarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, s. 36. 17