ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 7 ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI Konya 2015 SÜ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ, 2015 Konya

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü nün 17.09.2015 tarih ve 2015/6-1 sayılı kararı ile bastırılmıştır. Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Tuğba AKTAŞ ÖZKAN Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Âlim GÜR Prof. Dr. Yılmaz KOÇ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Sekreterya Mustafa ÜLÜK ISBN 978-975-448-209-6 Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: 0 332 241 18 47 Ekim 2015 Kitapta yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazara aittir.

ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI

SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Bu vesileyle, Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı KONYALI Armağanı kitabına yazılarıyla katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü v

vi

ÖN SÖZ Atatürk ün direktifiyle kurulan Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumuna benzer olarak; Türkiyat Enstitüleri de Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürü üzerinde araştırmalar, yayınlar yapmak üzere üniversiteler bünyesinde kurulmuş kurumlardır. Selçuk üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans vb. etkinlikler düzenlemiştir. Dergimiz yılda iki defa güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak bugüne kadar yayınlanmış, 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlenmeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI- Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlenmesi için müracaat edilmiştir. Yazışmalar sonuçlandığında Tübitak tarafından kabul edilen sosyal bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi. 2003 yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır. 2011 yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ Hocamız anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı Konyalı adına bir armağan kitabı çıkarmanın mutluluğunu vii

yaşamaktayız. Şehirlerin Sevdalısı İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI kitabının yayınlanmasında yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU, Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ, Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI, Arş. Gör. Murat TURGUT a; kitabımızın tashih aşamasında yardımını gördüğümüz, enstitümüz Arş. Gör. Tuğba AKTAŞ ÖZKAN a, Enstitü sekreterimiz Cengiz ATEŞ, Personelimiz Mustafa ÜLÜK ve Özkan YORGANCILAR a teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü viii

İÇİNDEKİLER Sunuş. Ön Söz... v vii Ahmet Ali BAYHAN M. Zahir ERTEKİN Eserlere Adanmış Bir Hayat: İbrahim Hakkı Konyalı Hayatı ve Eserleri 1 Erdem YÜCEL İbrahim Hakkı Konyalı (Atis)... 99 Mustafa ÖZDAMAR Şehirlerin Tarihini Yazan Adam... 117 Nurullah TABAKÇI İbrahim Hakkı Konyalı İle Bir Röportaj 125 Yaşar SEMİZ İbrahim Hakkı Konyalı (1896-1984).. 133 Doğan YÖRÜK İbrahim Hakkı Konyalı nın İzinde 161 Zekai ERDAL İbrahim Hakkı Konyalı nın Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi İsimli Eserine Eleştirel Bir Bakış.. 167 Hüseyin MUŞMAL Merve SÖNMEZ İbrahim Hakkı Konyalı'nın Beyşehir ile İlgili Çalışmaları 201 Mustafa YILMAZ İbrahim Hakkı Konyalı ve Arkeoloji.. 213 Mustafa ARSLAN İbrahim Hakkı Konyalı nın Akşehir ve Beyşehir Çevresinde Tespit Ettiği Eskiçağ Malzemeleri ve Bunların Günümüzdeki Durumları.. 217 Murat TURGUT İbrahim Hakkı Konyalı nın Çalışmalarında Geçen Eskiçağ Tanrıları 255 Hasan BAHAR Eskiçağ da Konya... 271 ix

Bayram ÜREKLİ Konya Tarihi.. 299 Koray ÖZCAN Anadolu Selçuklu Kenti Mekânsal Bildirge".. 307 Ayşe ÖZDEMİR Anadolu da Selçuklu Dönemi Türk Bahçe Kültürü... 319 Ensar KÖSE İçel de Bir Ulu Çınar: Şeyh Ali Semerkandî ve Nesli 335 Hava SELÇUK Şer iyye Sicillerinin Şehir Tarihi Açısından Önemi (Kayseri Örneği) 361 İbrahim SOLAK 51 Numaralı Konya Şer iye Sicili (H. 1140-1141/ M. 1727-1729). 381 Metin AKİS İ. Hakkı Konyalı Armağanına Katkı: Kilis Sancağında Canbolat Oğulları Ailesinin Yönetimi. 391 Alpay BİZBİRLİK H. 1056/57 Tarihli Marmara Kazâsı Avârız Defteri 405 Çetin AYKURT III. Selim in Fikrî Yapısı 439 Selim Hilmi ÖZKAN XIX. Yüzyılın Sonlarında Alâiyeli Memurların Sosyo-Ekonomik Durumları. 449 Özgür YILMAZ Tanzimat Dönemi Şehir Tarihi Çalışmaları Üzerine Bir Deneme.. 471 Necat ÇETİN Üsküdar Bulgurlu Mahallesinde 1906 Tarihli Son Osmanlı Nüfus Tahriri (Sayımı)... 505 x

Ali Rıza GÖNÜLLÜ Osmanlı dan Cumhuriyet e Alanya nın İdari Yapısı (1831-2014) 515 Necmi UYANIK Mehmet Akif te Çağdaşlaşma Anlayışı ve Bu Eksende Bazı Meselelere Bakışı.. 535 Mithat DİREK Meram Bağlarının Ardındaki Sır: Su Kültürü 561 D. Ali ARSLAN Gülten ARSLAN Halk, İktidar ve İktidar Seçkinleri: Mersin Araştırması 573 xi

xii

KONYA TARİHİ * Bayram ÜREKLİ ** Kitabın tam adı Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya, 1964 dür. Eser İbrahim Hakkı Konyalı tarafından Konya belediyesinin talebi üzerine 1944 yılında hazırlanarak Belediye Başkanlığına verilmiş, bir kısım basım hazırlığı yapılmasına rağmen, nihayet basımına 1963 yılında başlanmış ve 1964 te tamamlanmıştır. Bu geçen zaman içinde kütüphanelerde ve arşivlerde yeni bulunmuş kitap ve belgelerdeki bilgiler notlarla kitaba ilave edilmiştir. Kitabın aynen ikinci baskısı ise 1997 yılında yapılmıştır. İbrahim Hakkı Konyalı (1896-1984) ilköğreniminden sonra Islâh-ı Medâris-i İslâmiyye ye devam etti, daha sonra İzmir Şimendifer Mektebi ni bitirerek memuriyete başladı. Farklı görevlerde bulundu. Bunlar arasında İstasyon Müdürlüğü, Türkçe öğretmenliği, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Askeri Müze ve Vakıflar Genel Müdürlüğü nde uzmanlık görevinde bulundu. Buralardaki çalışma tecrübesi onun, kitabe uzmanı, arşivci, şehir tarihçisi, müzeci ve tarihçilik yönünü geliştirdi. 1940 yılından itibaren şehir tarihi çalışmalarına ağırlık verdi. Akşehir, Alanya, Konya, Erzurum, Karaman, Ermenek, Kilis, Konya Ereğlisi, Niğde Aksaray, Üsküdar ve Beyşehir tarihi, O nun kaleme aldığı eserlerdendir. Türkiye de yapılan şehir tarihi çalışmaları, ya belli bir dönemde şehrin fiziki yapısı, idari birimler, iktisadî hayat ve ticaret ile şehirdeki vakıf müesseselerini ele alan, eserlerdir ki sancak çalışmaları bunların en açık örnekleridir. Ya da şehirdeki gündelik hayatı ve gündelik hayatta insan-mekân ilişkisini ortaya koyan çalışmalardır. İbrahim Hakkı Konyalı nın kaleme aldığı Şehir tarihleri ise, şehir hakkında temel tarihi bilgiler, seyahatnâme ve tarih kitapları, yine şehirle ilgili bilgi kayna- * Bu çalışma, Konya Ansiklopedisi ndeki maddenin tadil edilmiş şeklidir. ** Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. burekli@selcuk.edu.tr 299

ğı olan Arşiv kaynakları, Tapu Tahrir Defterleri, Vakfiyeler, Şer iyye Sicilleri ve şehrin mekansal yapısı, şehrin çevresindeki eski yerleşim yerlerinin bakıyyeleri, şehirdeki istisnasız bütün yapılar ve bunların mevcut kitabeleri bir arkeolog, kitabe uzmanı ve sanat tarihçi gibi ele alır ki Konyalı nın eserlerinin en özgün yönü bu kısımlardır. Konya Tarihi; Önsöz, içindekiler, Tarih kısmı (s.7-1168) ve Tarihte Konya (s.7-276), Camiler ve Mescidler (s.279-574), Türbeler (s.575-781), Medreseler (s.785-906), Tekke ve Zaviyeler ile Konya Suları ve Çeşmeleri, Hanlar ve Kervansaraylar, Konya Müzeleri (s.909-1168) ve İndeks den (s.1169-1212) meydana gelir. Kısa Önsöz de yazar kitabı Konya Belediyesi nin isteği ile yazdığını ve 1944 tamamlayarak teslim ittiğini fakat 1964 yılında basıldığını belirtir. Tabii olarak bu 20 yıllık süredeki değişikliği ve yeni ortaya çıkan kaynaklardaki bilgileri ancak dipnotlara ilave ettiğini zikreder. Tarihte Konya başlığı altında, Tarihi kaynakların Konya ile ilgili bilgilerini vermekte Strabon un Coğrafyası ndan başlayarak, Makrizî, Herevî İbn Batuta, Katip Çelebi, Evliya Çelebi gibi seyyahların notlarını aktarır fakat batılı seyyahları pek zikretmez. İlk İslam devletleri ve Selçuklular zamanında Konya nın durumundan kaynaklarındaki bilgileri mukayese ederek bahseder. Karamanoğulları döneminde pay-ı taht olan Konya hakkında hem dönemi ele alan tarihi kaynaklardan hem de Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivindeki değişik vakfiyeleri ele alarak bilgi vermektedir. Osmanlılar devrinde Konya başlığında Osmanlı-Karamanoğulları mücadelesi özellikle I. Murad, Yıldırım Bayezid, II. Murad ve Fatih dönemi münasebetleri üzerinde uzun uzun durmaktadır. Fetihten sonra II. Bayezid döneminde yaptırılan tahrire göre Karaman bölgesinin idârî taksimatı, emlâk ve arazi sayımı ile sancak ve kazalarının isimleri belirtilir. Konya Kaleleri adı altında düz bir ovada kurulmuş olan Konya nın saldırılardan korunmak için etrafını iki kat çevreleyen kale üzerinde durur. Surlar hakkında izahatta bulunan batı ve doğu kaynaklarındaki bilgileri değerlendirerek bunlardan hangilerinin verdiği bilginin doğru olduğunu ortaya koymaya çalışır. Surların şehrin neresinden geçtiğini, sur kapılarının yerlerini, adlarını belirterek, kapular tek tek ele alıp üzerinde durur. İ. Hakkı Konyalı, sur için kale duvarları, burçlar, tak kapılarının üstleri muhtelif devirlere ait kitâbelerle ve insan, hayvan kabartmaları ile süslü idi. Eski devir saraylarının sütunları sütun başlık ve kaideleri, kitabeleri, kıymetli inşa malzemeleri kale duvarlarında ve burçlarında kullanılmıştı. Türk mimarları ve 300

hükümdarları kıymet taşıyan sanat eserlerini, burçları ve kale bedenlerini süslemek için birbiri ile yarıştılar. Eski harabelerden ve âbidelerden, Konya ya sanat eseri ve yapı malzemesi taşıdılar, Eğer bu kale yirminci asra kadar gelseydi, Konya dünyanın en zengin bir müzesi olurdu demektedir. Yine bu surların batılı gezginler tarafından yapılmış resimlerini verir. Kevele kalesini ele alarak Anadolu daki benzer kalelerle benzetme yapar. Takkeli dağın tepesinde Kevele nin konumunu Keveleye hakim olan, Konya ya hakim sayılır sözü ile belirtir. Kalenin kalıntılarını incelediği ve kendisinin de bulunduğu resimlere yer verir. Konya saraylarından Alaaddin Köşkünü, eski resimlerini de ekleyerek anlatır. Sonra Kubâd-âbâd sarayını ele alıp, sarayın yapılışı ve burada geçen hadiselerden bahseder. Konya da darb edilen paraları ise İslam öncesi dönem ve İslâmi dönem olarak ayırıp özellikle Anadolu Selçuklu paralarını örneklerle anlatır. Sonra Konya Darü ş-şifasının yeri, bânisi, işleyişi ve tahrirlerde geçen evkâfı, Darü şşifa da çalışanların listesini ve daha önce bu konuda başkaları tarafından verilen bazı bilgilerin yanlışlığı üzerinde durur. Konya mahalleleri başlığında ise Yavuz Sultan Selim, Kanunî, Üçüncü Murad ve 1960 yılındaki mahalle adlarını vermekte ve küçük başlıklar altında buzhaneleri, civardaki Hüyükleri saymaktadır. Camiler ve Mescidler konusunu ise Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı devrine göre değil alfabetik sıra ile ele alır. Bunları anlatırken cami ve mescidin yeri, eski ve yakın zamandaki çevresi, dört tarafında bulunan yapılar, adını nereden aldığını, kullanılan yapı malzemesi, kapı ve pencerelerin vaziyeti, fotoğrafları, değişmişse eski ve yeni ismi, dış ve iç kısmının detaylı anlatımı, kubbe, minâre, minber, mihrab hakkında bilgi verilip cami içindeki hat örnekleri tek tek belirtilir. Konyalı çok iyi bir kitâbe uzmanı olduğu için yapı ve tamir kitabeleri, bunların fotoğrafı ve okunuşunu verip, banisi ve tamir ettiren hakkında geniş bilgi verir. Evkâf defterlerinde geçen vakıf yerleri vakfiyesi ve vakıf kayıtları çoğu zaman metnin fotoğrafı ile birlikte verilip uzun uzun üzerinde durulur. Vâkıfı mütevellisi, vakıf gelirleri ve sarf yerleri, cami ve mescidde görevliler tespit edildiği kadar zikredilir. Yapı Konya tarihinin yazıldığı tarihten önce yıkılmış ise eski durumu kaynakların verdiği bilgilere dayanılarak anlatılır. İ.Hakkı Konyalı, bütün bu anlatımlarını vakfiyelere, kitabelere, arşivdeki tahrir kayıtlarına şer iye sicillerinde geçen belgelere, kaynak eserlere, seyahatnâmelere, Konya da yaşayan yaşlı kişilerin verdiği bilgilere ve daha önce yazılmış kitap ve makalelere dayandırır. Şayet kitap ve makalelerdeki bilgiler yanlışsa onları 301

dipnotlarda tashih eder. Onun eksikliği yapıların planlarına yer vermemesi ve belli bir metot takip etmemesidir. Konyalı nın kitabına aldığı cami ve mescidler (s.279-572); Abdü l-aziz mescidi, Abd-ül-mü min mescidi, Akıncı mescidi, Aksinle mescidi, Alâ-ed-din câmii, Alevî Sultan mescidi ve türbesi, Anber Reis câmii ve türbesi, Aziziye câmii, Beşarebey (Ferhûniye) mescidi, Beyhekim mescidi, Bulgurdede mescidi, Demirci Hacı mescidi (Sırçalı mescid), Dursunoğlu (Dursun Fakih) câmii, Eflâtun mescidi, Erdemşah (Kalecerb) mescidi, Fahr-ün-Nisa mescidi, Gazi Alemşah mescidi, Pınarî mahallesi mescidi, Hacı Ferruh (Akçagizlenmez) mescidi, Hacı Fettah câmii, Hacı Hasan câmii, Halkabegûş Mescidi, Sinan Çelebi câmii, Hatuniye mescidi, Devlet Hatun mescidi [Kütük minare], Hoca Ali mescidi, Hoca Fakih mescidi, Hoca Hasan mescidi, İçkaraarslan mescidi, İplikçi câmii, Kadı İzz-ed-din câmii, Kadı Mürsel câmii, Kapu câmii, Karatayî mescidi, Kasım Halife câmii, Kınacı sokağı mescidi, Kışla (Saray) câmii, Kızılören mescidi, Künbedli mescid, Meram câmii ve zaviyesi - (Hatıplıoğlu câmii), Nakıboğlu câmii, Namık Paşa câmii, Nasuh Bey mescidi ve Dârülhuffazı, Ovalıoğlu câmii,, Pir Paşa câmii ve zaviyesi, Sadr-ed-din Konevî câmi ve türbesi, Sahib Ata câmii, Sahibata mescidi, Sakahane mescidi, Sebhan mescidi, Selçuk câmii, Sırçalı mescid- Kubbeli mescid, Sincarî mescidi, Subaşı câmii, Süleymaniye-Sultan Selim câmii, Şazbey mescidi Akcâmi - Yıkık mahalle mescidi, Şekerfuruş mescidi, Şerefed-din câmii, Şeyh Vefa câmii ve hankahı, Tahtatepen câmii - Hacı Âdil câmii, Tercüman mescidi, Turut mescidi, Zenburi mescidi, Zevle Sultan mescidi, Namazgah Bayram yeri. Türbeler kısmında ise (s.575-781), Türbelerin bulunduğu yer, yapı malzemesi (mermer, sille taşı, adı taş, devşirme malzeme, tuğla, kerpiç gibi), planı, yapı şekli, türbenin ölçüleri, kitabesinin hem orijinal fotoğrafı hem de okunuşu, varsa vakfiyesi, türbede medfun kişi hakkında bilgi, sanduka varsa sanduka üzerindeki kitabeler, tamir kayıtları zikredilir. Mevlâna Türbesi gibi (629-691) bazı türbeler ise uzun anlatılır. Türbe yıkılmış ise yeri belirtilmektedir. Ele alınan Türbeler; Akıncı türbesi, Alâ-ed-din türbesi, Ateşbaz türbesi ve tekkesi, Emir İshak Bey türbesi, Evhadü d-din Kirmanı türbesi, Fakih dede türbesi, Ferhuniye (Süt tekkesi) Keykâvüs kızı türbesi, Gömeç hatun türbesi, (Kız kulesi), Gühertaş türbesi, Güreşçiler tekkesi, Hasan Paşa türbesi, Tavus Baba türbesi, Hatice Hatun türbesi, Hurrem Paşa türbesi, İynel ve Mahmud dedeler türbeleri, Kalender Baba - (Şeyh Ebubekir) türbesi, Karaarslan türbesi, Kesikbaş türbesi, Mehmed bey türbesi, Mevlâna tür besi, Murad Paşa kızı türbesi, Mursaman tür- 302

besi, Pirebî tür besi ve zaviyesi, Pir Es ad türbesi, Sadir Sultan türbesi, Sahib Ata türbesi, Sebhan-Emir Nureddin türbesi, Seyfiye- Karasungur türbesi, Sırçalı (Bedr-ed-din Muslih) türbesi, Sinan Paşa türbesi, Siyavuş türbesi, Şekerfüruş türbesi, Şeyh Alaman türbesi ve zaviyesi, Şeyh Halilî ve Sirac-ed-din Ürmevî türbeleri, Şeyh Hasan-ı Rumî türbe ve zaviyesi, Şeyh Osman-ı Rumî türbesi, tekkesi ve Mescidi, Şeyh Sadaka türbesi ve zaviyesi, Şüca -ed-din türbesi, Tac-ı vezirî türbesi, Turgutoğlu türbesi, Turut türbesi (Cemel Ali tekkesi), Mektebi ve Mescidi, Ulaş Baba türbesi, Zahrü d-din Ali türbesi. Medreseler ve Daru l-hadis (s.785-906) kısmında aynı şekilde yeri, banisi, kitabesi, vakfiyesi ve vakfiye suretleri, evkâf defterindeki kayıtlar, evkâfı ve gelirleri ve sarf yerleri belirtilmiştir. Bunlar; Atabekiye medresesi, Bekir Sami Paşa Medresesi - (Paşa dairesi), Gühertaş medresesi, İnce minâre dârü l-hadisi ve mektebi, İplikçi (Altunba) medresesi, Kadı Hurremşah dârü l-hadisi, Kadı Kalemşah medresesi ve Gazi Alemşah Mescidi, Karatayî medresesi, Kemaliye (Küçük Karatayî) medresesi, Lala Ruzbe medresesi, Nizamiye (Na lıncı) medresesi, Pamukçular (Penbe Füruşân) medresesi, Seyyid Abdürrahim medresesi, Sırçalı (Muslihiyye) medresesi, Tac-ı vezirî medresesi, Türbe-i Mevlâna medresesi (Medrese-i Celâliye) Tekke, Zâviye ve Hankahlar başlığı altında bazı tekke ve zaviyeler hakkında geniş bilgiler verilirken bazıları çok kısa anlatılmıştır. Ali Gâv zaviyesi ve Mahmudiye medresesi, Ebu İshak-ı Kâzerunî tekkesi, Hızırilyaslık Ayabakan Tekke ve türbesi, Lala Ruzbe hankahı, Miskinler (Sırçalı Sultan) tekkesi, Müstevfi Cemal-ed-din hankahı, Sahib Ata hankahı, Söylemez tekkesi, Şems-i Tebrizî zaviyesi ve mezarlığı, Toruncan Çelebi zâviyesi Daru l-huffâzlar; Kur an-ı Kerim okuma ve ezberleme ve temel İslamî bilgi edinme yerleri idi. Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı dönemine ait yirmi dokuz daru l-huffaz sayılarak bunlardan ikisi hakkında geniş malumat verilirken diğerleri çok az bilgi ile zikredilmiştir. Konya Surları ve Çeşmeleri bölümünde ise; Konya nın içme suyu tarihi hakkında bilgi verilerek içme suyu menbaları, Dutlu, Hatıp, Çayırbağı, Mukbil, Beypınarı, Sütlüce olarak belirtilir. Eski dönemlerde Meram suyu Havzan a getirilip buradan toprak künklerle şehrin çeşitli semtlerine dağıtıldığı, bunlar yaz mevsi- 303

minde yetmediği için sarnıç ve çok sayıda kuyudan ihtiyacın karşılandığı seyahatnamelere de dayanılarak anlatılır. Osmanlı Devleti nin son döneminde Alaaddin tepesine yapılan su deposundan ve şehre buradan çeşmeler vasıtası ile dağıtılan suları zikrederek 1928 yılında şehirde 404 çeşme olduğunu yazar. Bu çeşmelerden otuz ikisini kitâbeleri yeri, banisi ve mimari özellikleri ile ele alır. Buradaki malumat Konya nın içme suyu tarihi açısından çok önem taşımaktadır. Hanlar ve Kervansaraylar bölümünde ise Konya çevresindeki hanlar ele alınarak, onların kitabeleri, 1944 yılına ait fotoğrafları verilerek banîleri, mimarî özellikleri, müştemilâtı anlatılır. Konyalı şehir içindeki küçük hanlarla ilgili bilgi vermez. Ele aldığı hanlar; Altunba hanı (Altunapa hanı), Dokuzun Hanı - Seyfed-din Ferruh kervansarayı, Kandemir hanı (Yazıönü hanı), Kızılören hanı, Kiremitli han, Pamukçu hanı, Ruzbe hanı (Oruzlu han), Sa ad-ed-din (Zazadın) hanı. Konya hamamları kısmında on dört hamam ismi sayarak bunlar hakkında bilgi verir, kiliselere dair ise Sille de bulunan Büyük Kilise, Hızır İlyaslık Kilisesi, Panaya Kilisesi ve Eflâtun Manastırı anlatılır. Değirmenlerden otuz üç değirmenin sadece ismini saymakla yetinmiştir. Konya Müzeleri başlığında, Konya da ilk müze binasından ve 1926 yılında müze haline getirilen Mevlâna Manzûmesi ve içindeki bölümlerden ve teşhirlerden bahsedilir. Yine 1955 yılında açılan Çini Eserler Müzesi (Karatay Medresesi), Taş ve Ahşap Eserleri Müzesi (İnce Minâre Darü l-hadisi), Mezar Anıtları Müzesi (Sırçalı Medresesi), Arkeoloji Müzesi ile İzzet Koyunoğlu müzesi anlatılmaktadır. İ.H. Konyalı, Konya tarihini kaleme alırken kitabeleri, arşiv belgelerini ve yazmak istediği tarihi yapıları mutlaka görerek en ayrıntılı bilgileri toplayıp, bir döneme ait tahlili bir çalışmadan ziyâde, çocukluk yıllarının geçtiği Konya için zengin bilgi birikimi ile hacimli bir eser ortaya koymuştur. Onun bu kitabı Konya şehir tarihi için birinci bir derecede kaynak durumundadır. 304

KAYNAKLAR Konyalı İbrahim Hakkı, Âbideleri ve Kitâbeleri ile Konya Tarihi, Konya 1997 Özdamar Mustafa, İbrahim Hakkı Konyalı ve Konya Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul, 1997 Yücel Erdem, Konyalı İbrahim Hakkı, TDVİA, c.26, Ankara, 2002. Uz Mehmet Ali, Konya Kültürüne Hizmet Edenler, Konya, 2003. 305

306