Ülkenin başlıca şehirleri, başkent Madrid (3 016 000), Barcelona (1 527 000), Valencia (762 000) ve Seville (704 000) olarak sıralanabilir

İSPANYA Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler 1999 (a) 2000 (a) 2001 (a) 2002 (a) 2003 (b) GSYİH (Milyar $) 603.2 563.4 585.1 657.9 840.3 Büyüme hızı (%) 4,0 4,1 2.8 2.0 2.4 Tüketici fiyat enflasyonu (%) 2,3 3,4 3.6 3.5 3.0 İhracat-fob (Milyar $) 112.7 116.2 117.9 125.8 166.6 İthalat-fob (Milyar $) 143.0 151.0 150.5 158.9 209.7 Cari işlemler dengesi (Milyar -13.8-19.2-16.4-15.9-23.8 $) İşsizlik oranı (İşgücü %) 15,9 14,1 10.5 11.4 11.3 Döviz Kuru (Euro/US $) 0.937 1.082 1.117 1.058 0.883 a) gerçekleşen, b) EİU tahmini Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004, EIU-The Economist Intelligence Unit Spain Country Report, August, 2004 Coğrafi Konum Yüzölçümü 505.992 km2 olan İspanya, Avrupa kıtasının güneybatısında bulunan İber Yarımadası'nda yer almaktadır. Bu yarımadanın dışında Akdeniz'deki Balear Adaları, Afrika'nın kuzeyindeki Ceuta ve Melilla şehirleri ve Atlantik Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları da İspanya ulusal sınırları içindedir. Ülkenin başlıca şehirleri, başkent Madrid (3 016 000), Barcelona (1 527 000), Valencia (762 000) ve Seville (704 000) olarak sıralanabilir Batı Avrupa nın neredeyse en geniş topraklarına ve en az nüfus yoğunluğuna sahip ülkesi olan İspanya da iklim ve coğrafya oldukça değişken bir yapı sergilemektedir. Deniz seviyesinden 610 metre yüksekte olan Meseta Platosu, gerek çorak toprakları gerekse kötü iklim koşullarından dolayı Avrupa nın en verimsiz alanlarından biridir. Bununla beraber, başkent Madrid ekonomik olmaktan çok politik nedenlerle bu Plato nun merkezine kurulmuştur. Ülke nüfusu ve ekonomik faaliyetler çoğunlukla ülkenin sahil bölgelerinde ve ülkeyi kesen iki önemli nehrin etrafındaki vadilerde yoğunlaşmıştır. Bu nehirler kuzeyde Ebro ve güneyde Guadalquivir nehirleridir. Ebro nehri, Akdeniz'e dökülürken denizciliğe elverişli tek nehir olan Guadalquivir Sevilla şehrinden geçer. Avrupa'da İsviçre'den sonra ikinci en dağlık ülke olan İspanya da, plato ve yüksek ovaları çevreleyen dağların batı kesimleri hariç, yarımadanın beşte ikisinden fazlasını sıradağlar kuşatır. Ülkenin kuzeybatı bölgesinde Kuzey Atlantik etkisiyle yağışlar bol ve iklim ılımandır. Akdeniz sahillerinde ise kışlar ılık ve yağışsız, yazlar sıcak geçer. Kuzey doğu sahillerinde yaz yağışları yeterli düzeydeyken güney doğu sahillerinde yağışların yetersizliği özellikle meyve üretiminin yoğun olduğu bu bölgede sulama sistemlerine başvurulması gereğini doğurmaktadır. Guadalquivir nehrinin geniş tarım alanları sağladığı güney İspanya da da yağışların az olmasından dolayı sık sık kuraklıklar yaşanmaktadır. Ülkenin iç kısımlarda ve

1 200 metreyi aşan dağlık kesimlerde kara iklimi yaşanır. Diğer taraftan, Kanarya Adaları'nda tropikal bir iklim hakimdir. Ülke topraklarının yaklaşık %10 u verimli, %45 i orta verimlilikte, %35 i verimsiz ve %10 u da kayalıktır. Ülke topraklarının %30 u ekilebilir alan, %8 i daimi ekilen alan, %13'ü çayır ve mera ve %33'ü de ormanlarla kaplıdır. Nüfus 1981 yılı ulusal nüfus sayımında 37,7 milyon kişi düzeyinde olan İspanya nüfusu, %3,2 oranında artarak 1991 yılı itibarıyla 38,9 milyon düzeyine ulaşmışken, 1996 yılından 1998 yılına kadar nüfus sadece %0,46 oranında artarak 39,371 milyon kişiye ulaşmıştır. 2000 yılında bu sayı 39.466 iken 2003 te ise 41.874 milyona çıkmıştır. İspanya Ulusal İstatistik Ofisi (INE) tarafından yapılan en son projeksiyonlara göre 2010 yılından itibaren ülke nüfusunun azalmaya başlayacağı tahmin edilmektedir. Bu durum, büyük ölçüde ülkede doğum oranının şiddetli bir biçimde düşmesine bağlıdır. 1998 yılında doğum oranı, kadın başına 1,07 çocuk ile dünyanın en düşük düzeylerine kadar inmiştir. Bu oran 2000 yılında 1,19 a yükselmekle beraber halen nüfus yenilenmesi için gerekli olan minimum düzey olan kadın başına 2,1 çocuk düzeyinin çok altındadır. Diğer taraftan 2000 yılında doğum sayısının %4,4 düzeyinde artması son 25 yılda ülkede ilk kez doğum oranının artmasını sağlamıştır. Nüfus (1000 kişi) Yaş Grupları 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0-14 6 088 5 996 5 932 5 932 5 982 6 069 15-29 9 339 9 172 8 978 9 128 9 090 9 058 30-44 8 829 8 971 9 104 9 572 9 884 10 135 45-59 6 682 6 787 6 913 7 210 7 402 7 606 60-74 5 771 5 743 5 702 5 773 5 786 5 815 75+ 2 662 2 750 2 837 3 000 3 096 3 101 Toplam Nüfus 39 371 39 418 39 466 40 614 41 201 41 874 Erkek 19 253 19 270 19 288 19 901 20 205 20 555 Kadın 20 118 20 148 20 177 20 713 20 996 21 320 EIU-The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2001-2004 2003 yılından itibaren ülkedeki çalışma yaşındaki nüfusun da azalmaya başlayacağının tahmin edilmesi, ülkenin başta Fas olmak üzere özellikle Kuzey Afrika dan gelen mültecilere kapılarını daha fazla açmasına sebep olmaktadır. 1993 yılında ülkede yerleşik sadece 430 422 adet yabancı mevcutken bu rakam Aralık 1998 tarihi itibarıyla 719 647 ye çıkmıştır. 2000 yılının başında daha liberal bir iltica kanununun onaylanması ile ülkeye yönelik göçlerde daha şiddetli bir artış yaşanmış; bu yıl ülkeye 200 000 i aşkın göçmenin gelmesiyle ülkedeki toplam yabancı sayısı 938 000 kişiye (toplam nüfusun yaklaşık 2,7 si) yükselmiştir. Bununla beraber bu durum ülkede bazı idari ve sosyal sorunlar yaratmış ve kanun 2001 yılında bir miktar daraltılmıştır. İspanya, Batı Avrupa nın en geniş arazili ve en düşük nüfus yoğunluğuna sahip ülkelerinden biridir. Ülkenin genel nüfus yoğunluğu, kilometrekareye 78 kişi düzeyindedir. İspanya nüfusunun %65 i, nüfusu 100 000 i aşan şehirlerde, %18 i ise kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Nüfusun dağılımı, ülkedeki ekonomik ve siyasi dengeleri belirlemede önemli rol oynamaktadır. Ülke topraklarının %52 sini oluşturan 4 bölgede (Aragon, Castilla y Leon, Castilla-La Mancha ve Extremadura) nüfus yoğunluğu kilometrekareye 30 kişidir. Özellikle kırsal alanlardan şehirlere doğru göçlere bağlı olarak bu dört bölge ülke toplam nüfusunun

%17 sini barındırmaktadır. Bölgenin bu özelliğinin tek istisnası, siyasi nedenlerle ülkenin merkezine inşa edilmiş olan Madrid ve çevresidir. Bu bölge, kilometrekareye 625 kişi ile ülkede nüfusun en yoğun olduğu yerdir. 6-16 yaşları arasındaki çocuklar için eğitimin zorunlu olduğu İspanya da 1998 yılında toplam eğitim harcamaları GSYİH nin %5,8 i düzeyinde gerçekleşmiştir. Üniversite öğrencilerinin sayısı ise son on yıl içinde iki kat artarak 1998/99 döneminde 1 563 900 kişiye kadar ulaşmıştır. Ülkede bazı özel üniversiteler bulunmakla beraber, bu öğrencilerin %96 sı devlet üniversitelerine devam etmektedir. Ülke nüfusunun % 83'ü Katolik tir. Ülkenin resmi dili İspanyolca olmakla beraber, altı otonom bölgede (Katalonya, Bask Bölgesi, Galiçya, Valensiya, Navarra ve Balear Adaları) İspanyolca'nın yanısıra Katalanca, Baskça, Galiçyaca ve Valensiyaca gibi bölgesel diller de konuşulmaktadır. Siyasi ve İdari Yapı General Franco nun, 1975 yılındaki ölümüne kadar süren diktatörlüğünün ardından İspanya nın ilk demokratik seçimleri Haziran 1977 de gerçekleştirilmiş ve Merkezi Demokratik Birlik (Union of the Democratic Centre/UDC) iktidara gelmiştir. 1982 yılından 1990 ların başına kadar süren İspanyol Sosyalist İşçi Partisi (PSOE) iktidarında ülkenin demokratik kurumları sağlamlaştırılmış, uluslararası platformda ülkenin statüsü güçlendirilmiş ve Avrupa Topluluğu na (bugünkü AB) üye olunarak ülke ekonomisinde büyük gelişme sağlanmıştır. Bununla beraber 1990 lı yılların başında yaşanan bir dizi siyasi ve mali kriz, Parti nin 1993 seçimlerinde mutlak hakimiyetini yitirmesine sebep olmuştur. PSOE, yine de azınlık hükümeti olarak 1996 yılına kadar iktidarda kalmıştır. 1996 yılının Mart ayında gerçekleştirilen seçimler, İspanya siyasi hayatında yeni bir dönemin başlangıcıdır. Jose Maria Aznar başkanlığındaki orta sağ eğilimli Halkçı Parti (PP) bu seçimle iktidara gelmiş, 1996-2000 döneminde azınlık hükümetini kurmuş, 2000 yılı Mart ayında yapılan seçimlerde de bu kez bir çoğunluk hükümeti oluşturarak yeniden iktidara gelmiştir. Mayıs 2004 te yapılan seçimlerde Sosyalist İşçi Partsi (PSOE) 164 sandalye kazanmıştır. Halkçı Parti (PP) Meclis te 148 milletvekili ile temsil edilmektedır. En önemli bölgesel gruplar ise, Catalan Birliği (CİU), Bask Ulusal Partisi (PNV) ve Kanarya Adaları Koalisyonu (CC) dur. İspanya Meclisi, 350 milletvekili ve 259 senatörden oluşur. Ülkede her dört yılda bir seçim yapılır. Başbakan Kongre tarafından seçilmektedir. Ülke; kentler, eyaletler ve otonom bölgelere ayrılmıştır. 17 tane otonom bölge mevcuttur. Her otonom bölge kendi yasalarını uygular. Devlet bunları tanımanın yanısıra kendi yasal düzenlemesinin bir parçası olarak korumaktadır. Dış Politika İspanya nın uluslararası ilişkileri 1986 yılında tam üye olduğu Avrupa Birliği (AB) çerçevesinde şekillenmektedir. AB üyeliği ile birlikte 1980 lerin sonundan itibaren İspanya nın ekonomik performansı artmış ve buna bağlı olarak ülke AB nin 5. en büyük gücü haline gelmiştir. İspanya, Avrupa Birliği nin genişleme çalışmaları ile de yakından ilgilenmektedir. Ülke, bir yandan Türkiye ile Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin kademeli

olarak AB ye üyeliklerini desteklerken bir yandan da AB içindeki etkisini ve AB fonlarından en fazla yararlanan ülke olma konumunu korumak ve sürdürmek istemektedir. Doğal Kaynaklar Enerji İspanya, petrol ve doğal gaz ihtiyacının %99 u ve kömür ihtiyacının da %51 i için ithalata bağımlı bir ülkedir. Diğer taraftan çok yavaş ama istikrarlı bir yeniden yapılanma süreci içinde bulunan ülke içi kömür üretim sektörü rekabetçi olmayan yapısı ile ancak devlet desteği ile ayakta durmaktadır. Ülkede petrol ve doğal gaz rezervi arama çalışmalarının sonuçsuz kalması, hükümetin daha ziyade uzun vadeli arz anlaşmaları yapmak veya yurtdışından rezerv satın almak yoluna gitmesi sonucunu doğurmuştur. 1996 yılında Cezayir doğal gazının Cebelitarık Boğazı ndan Fas ve İspanya ya taşınmasını sağlayan 1 255 km uzunluğunda bir boru hattı faaliyete geçmiştir. Bununla beraber ülkenin halen mevcut doğalgaz ihtiyacının %70 ini Cezayir ve Libya dan sağladığı gözönüne alındığında, siyasi istikrarsızlıkların yaşandığı Kuzey Afrika ya enerji ihtiyacı bakımından aşırı bağımlı olunduğu açıktır. Diğer taraftan, enerjinin daha etkin kullanımının sağlanması yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Rüzgardan yararlanarak enerji üretiminin yapıldığı parkların sayısı son yıllarda hızla artmış, ülke bu açıdan Avrupa nın önde gelen enerji üreticilerinden biri olmuştur. 2002 yılında nükleer enerji, toplam elektrik üretiminin % 60 ini oluşturmuştur. Ülkenin petrol, doğal gaz ve petrokimya tesisleri 1995 yılında devlet holding grubu SEPI ye devredilmiş, bu tarihten itibaren de büyük ölçüde özelleştirilmiştir. Enerji İstatistikleri (milyon ton petrol olarak) 1998 1999 2000 2001 2002 Üretim Kömür 9,2 8,6 8.3 7.9 7.7 Doğal gaz 0,1 0,1 0.1 0.5 0.5 Petrol 0,5 0,3 0.2 0.3 0.3 Elektrik 18,5 17,6 18.3 20.1 18.4 Nükleer 15,4 15,3 16.2 16.6 16.4 Hidro 3,1 2,2 2.5 3.5 2.0 Toplam 28,9 27,3 27.5 28.8 26.9 Tüketim Kömür 17,8 20,2 21.6 19.5 21.9 Doğal gaz 11,8 13,5 15.2 16.4 18.8 Petrol 61,7 63,0 64.7 66.7 67.6 Elektrik 18,9 18,3 19.1 20.4 18.9 Toplam 110,2 115,1 120.6 123.0 127.2 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile,2004

Madencilik İspanya, zengin mineral kaynaklarıyla Avrupa Birliği içinde enerji dışı madencilik alanında kendi kendine en yeterli ülkelerinden biridir. Bununla beraber ülke halen mineral tüketiminin üçte biri için ithalata bağımlıdır. Ülkede özellikle demir cevheri, cıva, potas, pirit ve uranyum rezervleri bakımından zengindir. Ülkenin kömür madenleri ve demir cevheri yatakları kuzeyde (Asturias, Cantabria ve Bask), önemli cıva rezervleri güneybatıda Almaden yakınlarında ve bakır ve kurşun yatakları da Andalucia da bulunmaktadır. Asturias daki altın madeni Avrupa daki en büyük altın madenlerinden biridir. İspanya aynı zamanda granit ve mermerde dünyanın öndegelen üreticilerinden biridir. Maden Üretimi (1 000 ton) 1996 1997 1998 1999 2000 Demir cevheri 588 41 35 41 49 Pirit 479 445 405 391 94 Bakır 38 39 38 5 24 Kurşun 24 20 21 29 52 Çinko 146 147 138 154 202 Teneke (ton) 2 4 5 7 1 Cıva (ton) 862 389 673 n/a n/a Altın (ton) 7 5 7 5.2 4.3 Gümüş (ton) 233 144 91 118 83 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2001-2004 GENEL EKONOMIK DURUM Ekonomik Yapı Diğer Batı Avrupa ülkeleri gibi İspanya nın ekonomisi de 2. Dünya Savaşı nın ardından bir dönüşüm sürecine girmiş, bu süreçte tarım sektörünün önemi azalırken hizmetler sektörünün önemi giderek artmış ve bu sektör ekonominin hakim sektörü haline gelmiştir. Nitekim 2003 yılı itibarıyla tarım sektörü GSYİH nın sadece %3.6 sini oluştururken hizmetler sektörünün payı %67.8 e kadar yükselmiştir. Perakendecilik, turizm, bankacılık ve telekomünikasyon sektörleri ekonomik faaliyetin en önemli unusurlarındandır. Diğer taraftan GSYİH nın %28,6 lık kısmını oluşturan sanayi sektörü de ekonomideki önemini korumaktadır. 2003 Yılında GSYİH nin Sektörlere Göre Dağılımı (%) Tarım, ormancılık, balıkçılık 3,6 İmalat ve madencilik 28,6 Hizmetler 67,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Report, 2004 Son 10 yıllık süreçte ülke ekonomisi yoğun bir özelleştirme programı çerçevesinde şekillenmiş, hemen her alanda devlet hakimiyeti istikrarlı biçimde azalmıştır. AB mevzuatına uyum çalışmaları, özellikle enerji ve telekomünikasyon sektörlerinde devlet

hakimiyetinin ve tekellerin kaldırılması sonucunu doğurmuştur. Ancak yine de, halen bazı alanlarda liberalizasyon çalışmaları beklentileri karşılamamış olup, İspanya piyasasının tamamen rekabete açılması için yapılması gereken bazı düzenlemeler bulunmaktadır. 2002 yılı İtibarıyla GSYİH nin yapısı (Cari fiyatlarla, milyon Euro) Değer % Özel tüketim harcamaları 401,983 57.9 Kamu tüketim harcamaları 121,974 17.6 Gayri safi sabit sermaye oluşumu 176,358 25.4 Stok değişimleri 4,148 0.6 Mal ve hizmet ihracatı 197,676 28.5 Mal ve hizmet ithalatı -208,214-30.0 Gayri safi yurtiçi hasıla (piyasa fiyatlarıyla) 693,925 100.0 Kaynak: http://www.ispanyaticaret.org.tr/genelbilgiler.htm Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler, 2002(a) İspanya Fransa Almanya İngiltere Portekiz(a) (a) (a) (a) (a) GSYİH (milyar $) 558b 1 289b 1 878b 1 077b 1 414b Kişibaşına GSYİH (Satınalmagücü paritesine 19 245b 23 531b 24 693b 23 251b 23 285b göre-$) Tüketici fiyatları enflasyonu(%-ort) 3,4b 1,7b 2,0b 2,6b 2,1b Cari denge (GSYİH içindeki payı) -3,2 1,8-1,6-0,2-1,2 İhracat (milyar $) 121 307 579 243 283 İthalat (milyar $) 154 294 507 232 323 İşsizlik oranı (%) 14,1b 9,7b 9,6b 10,6 3,7b a Gerçekleşen, b EİU tahmini Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 Ekonomi Politikaları Ülkede 1992-1993 yıllarında yaşanan ekonomik resesyonun ardından bir taraftan maliye politikası sıkılaştırılırken diğer taraftan para politikası hazırlama ve uygulama yetkisi otonom bir statü ile beraber İspanya Merkez Bankası Bank of Spain e devredilmiştir. Burada temel amaç, makroekonomik istikrarın yeniden sağlanması ve Maastricht Antlaşması ile ortaya konulan Avrupa Para Birliği (EMU) kriterlerine uyum sağlamaktır.

Alınan bu önlemler sonucunda, enflasyonist baskı azalmış, faiz oranları düşmüş ve ekonomik büyüme hızlanarak mali yapı güçlenmiştir. Mayıs 1996 da kurulan hükümet bu yeni politika sürecine dinamizm katmış ve ayrıca ekonomide daha fazla liberalizasyonun sağlanması için yeni bir program uygulamaya konulmuştur. Avrupa ekonomisinde yaşanan genel büyüme trendinin de etkisiyle genel kamu mali açığı, 1993 yılındaki GSYİH nın %6,7 si düzeyinden 2000 yılında yaklaşık %0,3 e kadar düşmüştür. Bu gelişmeler ülkenin ekonomi politikalarına duyulan güveni sağlamlaştırmış ve Peseta nın Avrupa tek para birimi EURO ya katılımını sağlamıştır. 1 Ocak 1999 tarihi itibarıyla Peseta geri dönülmez bir biçimde EMU ya dahil olan diğer 10 AB üyesi ülkenin paralarına bağlanmış, para politikasına ilişkin yetki ve sorumluluklar da İspanya Merkez Bankası ndan Avrupa Merkez Bankası na (ECB) devredilmiştir. GSYİH (piyasa fiyatlarıyla) 1999 2000 2001 2002 2003 Toplam (milyar EURO) Cari fiyatlarla 564.4 609.7 653.3 696.2 745.0 1995 yılı sabit fiyatlarıyla 507.3 528.7 543.7 554.9 567.8 Yıllık % değişim 4.2 4.2 2.8 2.0 2.3 Kişi başına (EURO) Cari fiyatlarla 14,269 15,271 16,224 17,171 18,255 1995 yılı sabit fiyatlarıyla 12,803 13,242 13,504 13,685 13,912 Yıllık % değişim 3.8 3.4 2.0 1.3 1.7 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 Son yıllarda ülkenin ekonomisini şekillendiren diğer politikalar, özelleştirme programı, vergi indirimi politikası, işgücü piyasası reformu ve mal piyasalarının liberalizasyonudur. 1985 yılından bu yana uygulanmakta olan özelleştirme programı çerçevesinde, sanayide kamu payı önemli ölçüde azalmıştır. Önceleri özelleştirilen şirketlerin ticari potansiyelini geliştirmek amacıyla başlayan özelleştirme daha sonraları sermaye sağlamak ve ülkenin mali yapısını desteklemek amacıyla kullanılmıştır. 1996 yılında iktidara gelen hükümet, kamunun elinde kalan petrol, elektrik ve telekomünikasyon iştiraklerini de hızla özelleştirmiştir. Ulusal havayolu şirketi Iberya, havaalanı operatörü ve kağıt ve kağıt hamuru üreten ENCE şirketindeki kamu hisselerinin de elden çıkarılmasıyla, kömür ve bazı savunmaya ilişkin sektörler haricinde kamu ekonomik hayattan tamamen çekilmiş olacaktır. Ülkede, bir taraftan da geleneksel olarak tekelci yapıda ve korunan sektörlerde liberalizasyon yönünde önemli çalışmalar yapılmaktadır. 2000 yılının ortalarında petrol, doğal gaz, elektrik, telekomünikasyon, kitap, farmakotikler, arazi ve taşıt piyasalarında rekabeti artırmayı ve alışveriş saatlerini serbestleştirme amaçlı bir uzun vadeli liberalizasyon önlemleri paketi onaylanmıştır.bununla beraber, mal piyasalarının tam olarak serbestleştirilmesi için hala alınması gereken bazı önlemler vardır. Diğer taraftan, uygulanan vergi indirimi politikası çerçevesinde sermaye kazançları, kar payları ve kişisel gelir üzerindeki vergiler tedrici olarak azaltılmaktadır.

Ekonomik Performans 1960 lı yıllarda İspanya ekonomisinin dışa açılmasının ardından, turizm sektörü, yabancı yatırımlar ve artan sanayi gücü ile GSYİH hızla yükselmiştir. Ancak ülkenin enerji bakımından ithalata bağımlı olması nedeniyle 1970 lerde yaşanan petrol krizi ekonomik büyümeyi şiddetli biçimde etkilemiş ve ülkenin 1986 yılında Avrupa Topluluğu na katılmasına kadar büyüme hızı yavaş seyretmiştir. Bu tarihten itibaren özellikle ülkeye yabancı sermaye girişine bağlı olarak sabit yatırımlarda büyük artış görülmüştür. Öte yandan bu dönemde GSYİH artışının arkasında yatan temel neden 1985-1990 yılları arasında yılda ortalama %6,6 oranında büyüme gösteren iç taleptir. Nitekim iç talepteki bu artış, cari işlemler dengesindeki açığın artmasına sebep olmuş, bunun sonucunda, 1992-1993 yıllarında ülkede şiddetli ekonomik önlemler alınmak zorunda kalınmıştır. 1992-1993 yıllarında yaşanan resesyon döneminde, ülkede yatırımlar azalırken özellikle sanayi ve inşaat sektörlerinde olmak üzere işsizlik oranı şiddetli bir artış göstermiş, 1994 yılında toplam işgücünün %24,2 si düzeyine ulaşmıştır. İspanya nın son 30 yıl içinde yaşadığı bu en büyük krizde, diğer taraftan Peseta nın değer kaybetmesi, ihracatta büyük bir artış yaşanırken ithalatın daralmasına yol açmıştır. 1994 yılından sonra ihracatta yaşanan bu patlama ekonomiyi resesyondan çıkarmaya başlamış, 1995 ve 1996 yıllarında sanayi sektöründe yaşanan olumlu gelişmeler de iç talebin tekrar canlanmasını sağlamıştır. 2000 yılının ortalarına kadar süren bu dönemde GSYİH yılda ortalama %4,1, iç talep %4,7 oranında büyürken uluslararası piyasalardaki krizden dolayı 1998-1999 yılları arasında dış talepte yaşanan azalmaya rağmen ülkenin ihracatı ve hizmetler sektörü de yıllık ortalama %10,3 oranında büyüme göstermiştir. Diğer taraftan ülkede EMU ya katılma çalışmalarından dolayı uygulanan politikalar, bu ekonomik büyümeyi desteklemiş, kamu maliyesinin dengelenmesinin özel sektör için kaynak sağlamasıyla faiz oranları da düşmüştür. Sürdürülen ekonomik liberalizasyon programı diğer taraftan başta telekomünikasyon olmak üzere ekonominin kilit sektörlerine dinamizm getirmiştir. İspanya ekonomisinin geleneksel olarak en zayıf tarafı işsizlik olmuştur. Bununla beraber, son yıllarda işgücü piyasasında olumlu gelişmeler yaşanmış, 1994-2000 yılları arasında net 2,8 milyon yeni iş imkanı yaratılmıştır. Diğer taraftan, işsizlik oranı 1994 yılındaki %24,2 düzeyinden 2003 yılı sonunda %11,3 e kadar gerilemiştir. İspanya Ekonomisi Genel Projeksiyon Özeti (yıllık % değişim) 2002(a) 2003(b) 2004(c) 2005 (c) Reel GSYİH 2.0 2.4 3.0 3.3 Sanayi üretimi 0.1 1.6 3.0 3.0 İşsizlik (%-ort.) 11.4 11.3 9.9 8.9 Tüketici fiyatları enflasyonu (ort.) 3.5 3.0 2.1 2.5 3 aylık Euribor oranı 3.3 2.3 1.8 1.8 Genel kamu dengesi (GSYİH payı) 0.0-0.5 0.2 0.6 İhracat (milyar $) 125.8 166.6 203.5 220.5 İthalat (milyar $) 158.9 209.7 258.3 272.0 Cari denge (milyar$) -15.9-23.8-33.5-32.0 GSYİH içinde payı (%) -2.4-2.8-3.3-2.8 a)gerçekleşen, b) EIU tahmini, c)eiu beklentisi Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Report, Mayıs 2004

Diğer taraftan izlenen sıkı para politikası, dünya petrol ve mal fiyatlarındaki düşüş, ekonominin belli sektörlerinde yürütülen liberalizasyon çalışmaları ve ücret artışlarının düşük tutulması gibi bir dizi nedene bağlı olarak 1990 lı yıllarda ülkede tüketici fiyatları da azalma göstermiş, 1995 yılında %4,7 olan enflasyon oranı 2003 yılında %3 e kadar düşmüştür. Sektörler Sektörlere Göre GSYİH (cari fiyatlar, milyon EURO) Değer % Tarım ve balıkçılık 21,221 3.1 enerji 21,950 3.2 sanayi 107,950 15.4 İnşaat 59,509 8.6 Hizmetler 416,489 60.0 Ürünlerde Net Vergi 67,576 9.7 Piyasa fiyatlarıyla GSYİH 693,925 100.0 Kaynak: http://www.ispanyaticaret.org.tr Tarım Ülkede 1980 li yılların başından itibaren tarımsal verimlilik önemli ölçüde gelişme göstermiştir. Ancak diğer taraftan 1976 yılında 2,6 milyon düzeyinde olan tarım ve balıkçılıkla uğraşan nüfus 2003 yılının sonu itibarıyla ilk kez 1 milyon kişinin altına düşerek 942,100 kişiye düşmüştür. Nitekim 2003 yılı itibarıyla toplam işgücünün sadece %5.6 si tarım sektöründe bulunmaktadır. Bununla beraber, toprak kalitesinin düşüklüğü, yağışların düzensizliği ve ülkenin büyük kısmında arazilerin verimsiz kullanımından dolayı tarımsal gelirler pek çok AB ülkesine göre düşüktür. Ülkenin kuzey ve doğu bölgelerinde tarımsal işletmelerin çoğu çok küçükken güney bölgelerde özellikle de Andalucia da çok geniş araziler malsahiplerinin ilgisizliğinden dolayı kullanılmamaktadır. Son on yıl içinde üretimi hızla artan sebze ve meyva, bugün ülkenin toplam tarımsal üretiminin yaklaşık %30 luk kısmını oluşturmaktadır. Ülkenin iklimi de modern, sulama teknikleri kullanılan tarıma, dolayısıyla bu tür ürünlerin yetiştirilmesine elverişlidir. Bununla beraber, ülkenin merkezindeki kurak ve verimsiz topraklarda gerçekleştirilen tahıl üretimi, iklim koşullarına yüksek derecede bağımlıdır. İspanya, Avrupa nın üçüncü büyük şarap ve dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisidir. Avrupa Birliği içinde bu her iki ürünün de fazlalığı olmakla beraber, İspanyol üreticiler gerek kalite artırımına gerekse değişik pazarlama tekniklerine başvurarak bu ürünlerdeki rekabetçi konumlarını korumaya çalışmaktadır. Öte yandan, tahıl ve şeker üreticileri ile hayvancılıkla uğraşan kesim, ithalattan kaynaklanan yoğun rekabetle başetmekte zorlanmaktadır.

Tarımsal Üretim (1 000 ton) 1999 2000 2001 2002 Tahıllar 17 783 24 766 17 829 21 646 Buğday 5 013 7 319 5 019 6 795 Arpa 7 399 11 416 6 245 8 328 Mısır 3 746 3 950 4 936 4 487 Yulaf 529 955 659 919 Pirinç 802 751 837 811 Şekerpancarı 7 785 8 704 6 850 7 606 Kaba yonca 12 372 12 597 12 767 11 841 Turunçgiller 5 471 5 482 5 317 5 701 Diğer sebzeler 5 437 6 695 n/a n/a Diğer meyveler 3 452 3 518 n/a n/a Domates 3 581 3 800 n/a 3 654 Patates 3 343 3 099 3 086 3 053 Bakliyat 258 389 303 487 Ayçiçeği tohumu 569 924 895 989 Zeytin 2 986 4 183 5 258 4 569 Zeytinyağı 546 788 1 021 883 Şarap ve şıra (000 hl) 32 543 39 103 35 054 35 762 Balık- Avlama 1 070 931 930 n/a Balık-Çiflik üretimi Deniz 285 279 276 294 Tatlısu 30 34 36 35 Canlı hayvan Büyükbaş h. (1 000) 6 065 6 217 6 411 6 478 Koyun (1 000) 23 751 24 927 24 301 23 813 Keçi (1 000) 2 725 2 875 3 114 3 047 Domuz (1 000) 21 783 22 149 23 858 23 518 n/a Bilgi temin edilemiyor Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 Ülke topraklarının yaklaşık %33 ü devlete ve belediyelere ait olan ormanlarla kaplıdır. AB fonlarının desteği ile 2001-2006 yıllarında uygulanacak olan ve tarımsal alanların, ticari kullanıma sahip orman alanlarına dönüştürülmesine ilişkin projenin, aşırı tarımsal üretimi azaltarak çiftçilere yeni bir gelir kaynağı yaratması beklenmektedir. İspanya, Avrupa nın en büyük balıkçılık filosuna sahiptir (2002 yılında 16,177 tekneyle Avrupa Birliği nin toplam balık avlanmasının %16 sını oluşturmaktadır). Balıkçılık sektörü, yaklaşık 75 000 balıkçıya ve 375 000 ilgili sektör çalışanına iş imkanı sağlamaktadır. Bununla beraber, ülke bu yüksek kapasitesine rağmen, iç tüketimin çok yüksek olmasına bağlı olarak bu alanda net ithalatçıdır (kişi başına yıllık 40 kg.balık tüketimiyle Japonya dan sonra dünyadaki en büyük 2. tüketici olarak yer almaktadır).

Sanayi İspanya sanayiinin merkezi, geleneksel olarak, metalurji sanayiinin geliştiği Bask ile endüstriyel gelişime öncü olan tekstil sektörünün geliştiği Katalonya bölgeleri olmuştur. Bask ın, giderek önemini yitiren bazı sektörlere bağımlı kalarak yakın zamana kadar ekonomiye dinamizm katmakta başarısız olmasına rağmen bu alanlar halen ülke geleneksel sanayiinin çekirdeğini oluşturmaktadır. Sanayi sektörü halen hizmetler sektörünün sadece 1/3 ü büyüklüğünde olmakla beraber, Repsol, Endesa, Iberdrola gibi ciro bakımından ülkenin en büyük firmalarının çoğu halen bu sektörde faaliyet göstermektedir. Sanayi içinde en önemli sektörler enerji üretimi, petrol ve kimyasallar, taşıtlar ve gıda işleme sektörleridir. Sanayi Üretimi (yılda % değişim) 1999 2000 2001 2002 2003 Toplam sanayi 2,6 4.0-1.2 0.1 1.6 Tüketim malları 1,9 1.2-0.7 2.3 0.5 Ara mallar 3,1 5.5-2.1 1.4 2.1 Sermaye malları 3.2 6.4-3.3-4.9 0.6 Sanayi kapasite kullanımı (%) 79.9 80.7 79.2 78.1 79.2 Önemli sanayi malları üretimi Otomobiller (000) 2 209 2 366 2 210 2.267 2 399 Ticari taşıtlar (000) 642 665 637 587 628 Çelik (milyon ton) 14 884 15 880 16 504 16 409 n/a Çimento (milyon ton) 35 789 38 017 40 510 42 388 44 806 n/a Bilgi temin edilemiyor Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 1986 yılında Avrupa Topluluğu na katılımının ardından ülkeye yönelen yabancı yatırımların etkisiyle ülkenin sanayi temelinin büyük bir kısmı yabancıların eline geçerken sektörde ciddi bir yeniden yapılanma da yaşanmıştır. Bunun bir sonucu olarak, ülke bugün çok sayıda rekabetçi alt sektöre sahip olmuştur. Özellikle otomotiv sektörünün çok güçlü olduğu İspanya, Avrupa nın üçüncü, dünyanın da yedincisi en büyük otomobil üreticisidir. Ancak 2001 yılından sonra sanayi üretiminin artışı negatif seyir almaya başlamıştır ve bu sektörde istihdamın azalmasına neden olmuştur. Mayısta gerçekleşen AB nin genişlemesiyle birlikte yatırımcıların ücretin daha düşük olduğu Polonya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ne yönlenmelerine neden olmuştur. Önem arzeden diğer başlıca imalat sanayii sektörleri ise gıda, içecek ve tütün, kimyasal maddeler, kağıt, tekstil ve giyimdir. HIZMETLER İnşaat İspanya da inşaat sektörü 1980 li yılların sonu ve 1990 lı yılların başında gerek altyapı geliştirme çalışmaları gerekse artan konut ve işyeri talebine bağlı olarak büyük bir büyüme yaşamış, 1988-1990 yılları arasında sektör yılda ortalama %10 u aşan oranlarda büyümüştür. Bununla beraber, 1992 yılında ekonominin resesyona girmesi, Expo 92 fuarının ve Barselona daki Olimpiyat Oyunları nın tamamlanması ile, sektör şiddetli biçimde etkilenmiş, 1992 ve 1993 yıllarında sektörün üretimi reel olarak %10 daralma göstermiştir.

1995 yılında kısmen bir iyileşme görülmekle beraber 1996 yılında hükümetin bütçe açıklarından dolayı altyapı yatırımlarını azaltması sektörün yine küçülmesine yol açmıştır. 1997 yılının ortalarında sektörde bir hareketlenme görülmeye başlanmış, 1998-2000 yılları arasında ise sektörün üretimi yılda ortalama %7,4 oranında artış ile patlama olarak adlandırılabilecek bir düzeye gelmiştir. Bununla beraber, 2001-2002 yılarda ortalama 600,000 konut inşa edilmiştir. Kara ve demiryolu yapımı, ülkenin mevcut hızlı tren hattının genişletilmesi ve sulama kanalları altyapısını geliştirme projelerine bağlı olarak sektörün büyümeye devam etmesi beklenmektedir. İnşaat İstatistikleri (milyon EURO) 2000 2001 2002 2003 Tamamlanan işlerin değeri 29,277 31,536 33,314 n/a Bina 18,296 19,502 20,938 n/a Konut 11,901 12,816 14,054 n/a Diğer 10,587 11,680 12,044 n/a Kamu ihaleleri 13,267 19,106 22,478 n/a Bina 4,208 6,821 7,079 n/a Konut 940 2,232 1,892 n/a Diğer 9,059 12,285 15,399 n/a Başlanan konutlar (% değişim) 4.5-1.8 3.7 n/a Bitirilen konutlar (% değişim) 16.7 21.5 2.9 n/a Çimento tüketimi (1 000 ton) 38,439 42,151 44,120 46 119 n/a Bilgi temin edilemiyor Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 Turizm Ekonominin kilit sektörlerinden olan turizm, ödemeler dengesi bakımından da hayati bir rol oynamaktadır. İlk büyük ölçekli tatil merkezlerinden olan İspanya nın turizm sektörü 1960 lı ve 1970 li yıllarda önemli büyüme göstermiştir. Bununla beraber 1980 li yılların sonunda gerek fiyatların yükselmesi, gerek tüketici tercihlerinin değişmesi, gerekse diğer turizm merkezlerinden kaynaklanan rekabetin yoğunlaşmasına bağlı olarak sektörde durgunluk başlamış, buna bağlı olarak ülkenin turizme bakışı ve pazarlama stratejisini yenilemesi gerekmiştir. Bu çabaların yanısıra 1992-1992 krizi döneminde Peseta nın değerinin önemli ölçüde düşmesi, 1990 lı yılların ortalarında sektörün tekrar canlanmasını sağlamıştır. Nitekim 1999 yılında ülkeye gelen turist sayısı rekor düzeye ulaşmış, İspanya gelen turist sayısı bakımından Fransa nın ardından dünya ikincisi ve turizm gelirleri bakımından da ABD ve İtalya nın ardından dünya üçüncüsü olmuştur.

Turizm İstatistikleri (1 000 kişi) 1999 2000 2001 2002 2003 Ülkeye girişler 72,060 74,462 75,678 80,024 82,525 Turistler 46,776 47,898 50,094 52,327 52,411 Turizm gelirleri Milyar Euro 30,416 33,750 36,602 35,543 n/a GSYİH içindeki pay (%) 5,4 5,5 5,4 5,1 n/a n/a Bilgi temin edilemiyor Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 2000 yılında ise ülke ABD ve Fransa nın ardından yine dünyanın üçüncü büyük turizm merkezi olma konumunu korumuş olmakla beraber, 2003 yılında ülkeye gelen turist sayısının 52.5 milyona ulaşmıştır. Bu rekor sayı ile birlikte aynı yılda başta Almanya (%3.2), Fransa (%5.1) ve İtalya (%5.4) olmak üzere ciddi oranlarda turist sayısındaki azalma gözlenmiştir. Buna karşı aynı yılda İngiltere den giden turist sayısında %9.4 lük artış olmuştur. Mart ayında gerçekleşen terörist saldırı İspanya turizmi üzerinde negatif etki yaratacağını beklenmektedir. Ulaştırma 1980 ve 1990 lı yıllarda yoğun bir yol yapım programının uygulandığı İspanya da, başlıca ekonomik merkezlerin tamamı iyi koşullardaki karayollarına sahiptir. Ülkenin Kuzey batı bölgesinde Madrid-Valencia hattında halen bazı eksiklikler bulunmakla beraber, bunların giderilmesi için çalışmalar sürmektedir. 2001 yılında İspanya daki karayolu ağı 664.852 km. uzunluğunda idi ve bunun 536.672 km.lik kısmını şehirlerarası yollar teşkil etmektedir. 11,152 kısmını ise otobanlar gibi geniş kapasiteli yollar, karayolları ve çift şeritli yollar oluşturmaktadır. 2001 yılında ülke içerisindeki karayolunu kullanan yolcu sayısı km. başına 359,667 milyon ve yük ise km. başına 322,637 milyon ton olarak gerçekleşmiştir- ki bu sayılar ülke içi yolcu kapasitesinin % 90.2 sini ve yük taşımacılığının ise % 84.6'sını kapsamaktadır. İspanya Teşvik Bakanlığı tarafından 2000-2007 yıllarını kapsayan Altyapı planında yol yapımı için 39.835 milyon Euro tutarında bir yatırım öngörmektedir. Belirtilen miktarın çoğu, karayolları ağı kapasitesinin genişletilmesi ve 2010 yılında karayolu ağının 13.000 km.nin üzerinde olması amacıyla kullanılacaktır. 1992 yılında tamamlanan ve Madrid-Seville hattında faaliyet gösteren hızlı tren hattı ve Akdeniz sahil şeridinin yenilenmesi çalışmaları hariç olmak üzere ülkede uzun yıllar demiryollarına yatırım yapılmamıştır. 2001 yılında İspanya da tümü radyal (yarıçapsal hız)sistemine sahip olan demiryolları (geniş ve dar raylar da dahil) 14.272 km uzunluğunda olup bunun 7,743 Km.sini elektrikli sistem oluşturmakta idi. Aynı yıl demiryolları, iç yolcu taşımacılığının %5.2 sini, iç yük taşımacılığının ise % 3.2'sini gerçekleştirmiştir. Hızlı Tren Hattı (AVE) Sevilla ile Madrid arasındaki (471 Km.) mesafeyi 2 saat 15 dakikada tamamlamaktadır. İspanya Hükümeti 2000-2007 yılları Altyapı planında demiryolları için 40.869 milyon Euro luk bir yatırımı Hızlı Tren Hattı-AVE nin 7.200 km.lik bir demiryolu ağına sahip olması gayesiyle öngörmüştür.

Ulaştırma İstatistikleri 1999 2000 2001 2002 2003 Demiryolu Yolcu (milyon) 418,9 437,8 466,8 484,6 491,6 Ton (milyon) 25,3 25,8 25,6 26,4 n/a Denizyolu Yolcu (milyon) 8,5 9,1 9,2 9,5 n/a Ton (milyon) 150,6 160,8 166,3 174,6 n/a Havayolu Yolcu (milyon) 126,7 138,6 142,7 141,2 n/a Ton (milyon) 583,3 607,5 577,8 574 n/a Karayolu Şehirlerarası otobüs yolcuları (milyon) 1,157,5 1,159,6 1,180.9 1,204.8 1,187.9 Motorlu taşıtlar Otomobil (milyon) 16.8 17.4 18.2 18.7 n/a Kamyon (milyon) 3.7 3.9 4.1 4.3 n/a Petrol tüketimi (milyon ton) 8,135 8,527 8,480 8,156 n/a Dizel tüketimi (milyon ton) 21,589 26,054 27,901 28,751 n/a n/a Bilgi temin edilemiyor Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 2002 yılında kamu işletmesi altında olan 50 adet çok amaçlı kullanımlı limandan yapılan deniz taşımacılığı, bir önceki yıla nazaran, yük taşımacılığında % 4.6 lık artışla 364 milyon 900 bin metrik ton ve yolcu taşımacılığında ise % 3,7 lik bir artışla 19 milyon 300 bine ulaşmıştır. Deniz taşımacılığı 2001 yılında ülke yük taşımacılığında % 10.1 lık bir paya sahip olmuştur. Devlet, 2000-2007 yılları arasında çok amaçlı kullanımlı limanların yapılanma ve modernizasyonu kapsamında 10 milyon 500 bin Euro luk miktarı öngörmektedir. Halihazırda, İspanya da 42 adet sivil havalimanı mevcuttur. Hava taşımacılığında, 2002 yılında, 2001 yılına oranla, % 1.3 lık bir düşüşle 575 milyon 827 metrik ton yük taşımacılığı ve % 1.1 lik bir düşüşle de 141 milyon 300 bin yolcu taşımacılığı gerçekleştirilmiştir. 2000-2007 yılları arasında havaalanlarının altyapıları ve hava taşımacılığına yaplması öngörülen harcamalar 11 milyon 419 bin Euro ya ulaşacaktır. Telekomünikasyon AB Direktifleri doğrultusunda, ülkenin sabit telekominikasyon hizmetlerinin büyük kısmı Aralık 1998 itibarıyla liberalize edilmiştir. Yerel telefon hizmetlerinin kontrolu, tamamen liberalizasyonunun sağlandığı Ocak 2001 e kadar devlet tekeli olan Telefonica nın elinde kalmıştır. Ülke piyasasına hızla giren İtalyan Retevision, Fransız Uni2 ve bağımsız operatör Jazztel firmalarının sabit hat hizmetleri sunmak için rekabete girmeleri, bu hat tarifelerinde ciddi bir ucuzlama sağlamıştır. 1995 yılında, hükümet mobil telefon sektöründeki tekeli kırarak Airtel (şimdiki adıyla Vodafone) isimli özel bir konsorsiyuma lisans vermiş, ancak bu sektörün liberalizasyonu yavaş olmuş, üçüncü lisans sadece 1998 yılında verilebilmiştir.

2000 yılı itibarıyla mobil telefon kullanıcılarının sayısı 20 milyona kadar ulaşmış, ancak bu hatların fiyatları yüksek kalmaya devam etmiştir. 2000 yılı Mart ayında, dört yeni mobil telefon lisansı verilmiştir. Bilgisayar kullanımı bakımında ülke ABD den üç yıl, AB ülkelerinden 1,5-2 yıl kadar geridedir. 2003 yılı sonlarında hanehalkının %43.4 bilgisayar sahibidir. Internete bağlanma orani sadece %25.4 tür. Bununla beraber, büyük bazı firmalar dışında İspanyol firmalarının Internet kullanım oranı oldukça düşük kalmıştır ve elektronik ticaret çok düşük düzeydedir (%2). Ülkede bazı özel TV kanalları bulunmakla beraber, iki büyük televizyon kanalı TVE1 ve TVE2, halen devletin elindedir. Ayrıca ülkede, kontrolü yerel hükümetlerin elinde olan bir yerel televizyon ağı mevcutur. Ülkenin en önemli ulusal günlük gazetesi, günde ortalama 435 433 tirajlı El Pais dir. ABC, El Mundo, La Vanguardia ve El Periodico de Catalunya da önemli gazeteler arasındadır. Gazete okuma oranının %25 olarak tahmin edildiği ülkede, dağıtım rakamlarına göre her bin kişi başına sadece 100 gazete satılıyor olması, gazeteleri paylaşarak okuma alışkanlığının yaygın olmasından kaynaklanmaktadır. İspanya Piyasasinda Yabanci Yatirimlar İspanya ya yönelik doğrudan yabancı yatırımlar ülkenin AB ye girişinin ardından önemli oranda artmış, ancak 1990 lı yılların ortalarına gelindiğinde durgunluk dönemine girmiştir. Nitekim 1990 yılında 1,4 trilyon Peseta düzeyinde olan doğrudan yabancı yatırımlar, 1995-1997 arasında yılda yaklaşık 860 milyar Peseta düzeyinde kalmıştır. 1998-1999 yıllarında tekrar artarak yılda ortalama 1,6 trilyon Peseta düzeyine ulaşan yabancı yatırımların, 2000 yılında yaklaşık iki kat artış gösterdiği tahmin edilmektedir. 2002 yılında İspanya ya gelen toplam doğrudan yabancı yatırımlarının miktarı 59.5 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir. Ancak İspanya ya yönelik yatırımların son yıllarda büyük artış göstermesine rağmen, ülkeden yurtdışına yönelen yatırımların daha fazla artmasından dolayı ülke halen net yabancı yatırım ihracatçısı konumundadır. İspanya, geleneksel olarak iyi işleyen siyasi ve ekonomik mekanizmalara sahip olmasının yanısıra işgücü maliyetlerinin düşüklüğü, AB pazarına girme bakımından sağladığı avantajlar ve yaşam kalitesinin yüksekliği ile yabancı yatırımları çekmekte başarılı olmuştur. Diğer taraftan, hükümetler de yabancı yatırımlara sıcak bakmış, yabancı yatırımcılara çeşitli teşvikler sağlanmıştır. Başta Bask ve Navarra olmak üzere mali bakımdan önemli ölçüde otonom olan bölgeler de, yabancı yatırımları çekmek bakımından birbirleriyle rekabet etmektedir. 1996-2001 arasinda Ispanya ya toplam 101 milyar $ doğrudan yabancı yatırım yapılmıştır. 2003 yılında İspanya ya 14.99 milyar Euro FDİ girerken 19.95 milyar EURO luk çıkış olmuştur. 2003 İspanya ya gelen FDİ nin %31.11 Avrupa ülkelerden gelmiştir. Bu ülkeler arasında Hollanda %13.9,3 lük payıyla birinci sıradayken, ikincisi de %13,8 lik paya sahip olan İngiltere, Lüksemburg ise %7,9 lik payıyla üçüncü sırada bulunmaktadır. Aynı dönemde, bu yatırımların %34 ü ticaret,kimyasallar ve enerji ürünlerinin üretimine %25, telekomunikasyon %11, otomotiv ve ulaştırma %8, ve %10 luk kısmı da finans ve bankacılık sektörlerinde gerçekleşmiştir.

İspanya Piyasasında Yabancı Yatırımların Seyri (milyon EURO) 1998 1999 2000 2001 2002 Yabancı yatırımlar (a) 10,592 14,791 40,728 31,296 22,519 Diğer yabancı yatırımlar (b) 15,400 42,688 63,644 30,471 37,040 a Doğrudan ve portföy yatırımları toplamı b Borç ve mevduatlar Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Spain Country Profile, 2004 Diğer taraftan, İspanya nın yurtdışında yaptığı yatırımların artmasına bağlı olarak son iki yılda ülkeden sermaye çıkışında ciddi bir artış görülmektedir. Bunun büyük kısmını, Latin Amerika ülkelerine yapılan yatırımlar oluşturmaktadır. Nitekim İspanya nın bu ülkelere yaptığı yatırımlar rekor bir düzeye ulaşmış, İspanya, ABD nin de önüne geçerek bu bölgenin en büyük dış yatırımcısı haline gelmiştir. İspanyol yatırımlarının yöneldiği ikinci büyük hedef OECD ülkeleridir. Özellikle ABD ve Kanada İspanyol yatırımlarının yöneldiği en önemli ülkelerin başında gelmektedir. Bölgesel Gelişim İspanya daki idari yetkiler, bugün, ülkenin toplam genel kamu harcamalarının yaklaşık %40 lık bölümünü oluşturmakta olan yerel ve bölgesel yönetimler arasında paylaşılmıştır. 2004 yılı itibarıyla bu oranın %50 ye kadar yaklaşması beklenmektedir. Farklı bölgelerin harcama yapma yetkisi, bu bölgelerin anayasal konumlarına ve bu bölgelere aktarılan yetkilere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Mali anlamda en bağımsız bölgeler Navarra ve Bask tır. Bu her iki bölge de, kendi vergilerini belirleyip toplama ve harcama yetkisine sahiptir. Bu durum, bu bölgelerin, ülkenin diğer bölgelerine karşı rekabet avantajı yaratmaktadır. Örneğin 1993 yılında yeni kurulacak şirketlerden 10 yıllık bir süre için kurumlar vergisi alınmamasına yönelik karar, komşu bölgeler bakımından büyük dezavantaj yaratmıştır. Yine 1996 yılında İspanya nın tüm bölgelerinde uygulanan %35 oranındaki kurumlar vergisinin bölge için %32,5 oranına düşürülmesi, Bask ın rekabet gücünü artırmıştır. Yakın zamanda Avrupa Komisyonu ve İspanyol mahkemeleri, bölge yetkililerini, bu tür mali kararların bir kısmında geri adım atmaya ikna etme yönünde çalışmalar yapmaktadır.

Bu iki bölge dışında, doğrudan vergiler ve KDV merkezi hükümet tarafından toplanmakta, elde edilen gelir başta mali olarak nispeten fakir bölgeler olmak üzere tüm bölgeler yararına kullanılmaktadır. Veraset ve intikal, arazi ve mülk vergileri gibi diğer vergiler bölgelerin yerel yönetimleri tarafından toplanmakta ve kullanılmaktadır. Ülkede, daha fazla özerklik kazanma arzusunda olan bölgeler, mali bakımdan da daha fazla yetki elde etmek için lobi faaliyetleri sürdürmektedir. Katalonya dan gelen baskılar üzerine 1994 yılında yerel hükümetler kendi bölgelerindeki faaliyetlerden doğan gelir vergilerinin %15 lik kısmını alıkoymaya hak kazanmış, bu oran 1996 yılında %30 a çıkarılmıştır. Bölgeler İtibarıyla Kişibaşına GSYİH (2002) Bölge ulusal ortalamasının % si Balearic Adaları 121.96 Madrid 133.33 Katalonya 119.42 Navarra 126.74 La Rioja 113.36 Bask 124.79 Aragon 107.77 Valensia 95.97 İspanya 100.00 Kanarya Adaları 91.83 Cantabria 98.23 Castilla y Leon 93.61 Castilla-La Mancha 79.79 Galicia 78.85 Asturias 86.10 Murcia 84.97 Melilla ve Ceuta 79.65 Andalucia 75.50 Extremadura 64.27 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 Ülkenin bölgeleri arasında, ekonomik faaliyetler bakımından ciddi farklılıklar görülmektedir. Sekiz bölgede kişi başına GSYİH ulusal ortalamasının üstüne çıkarken, bazı bölgelerde bu oran ulusal ortalamasının %60 ına kadar düşebilmektedir. Madrid hariç olmak üzere, ülkenin en zengin bölgelerinin, Akdeniz kıyılarında, kuzeyde ve Ebro Vadisi etrafında yoğunlaştıkları görülmektedir. Diğer taraftan iç bölgeler ile güney ve kuzey batı bölgeleri, mali bakımdan daha az gelişmiştir. Ülkenin başkenti Madrid, bankacılık, yönetim, telekomünikasyon ve ulaştırma alanlarında bir merkez olmanın yanısıra ülkede faaliyet gösteren büyük uluslararası firmaların da merkezi konumundadır. Katalonya bölgesinin başkenti Barselona ise, başta tekstil, boya, kimyasallar, baskı, plastik, elektrik mühendisliği ve makina imalatı olmak üzere ülke sanayinin merkezidir. Diğer taraftan Barselona, Bask ın sanayi merkezi Bilbao ile beraber ülkenin önde gelen limanlarındandır.

Ülkenin en önemli limanlarından Bilbao da çok büyük tersaneler, demir cevheri madenleri ve petrol rafinelerinin bulunmasının yanında çelik, kimyasal maddeler, çimento ve kağıt sanayileri gelişmiştir. Kuzey İspanya daki Valensia bölgesi, ülkenin mobilya ve seramik sanayilerinin merkezi olmanın yanısıra, turunçgil ve sebze üretiminde büyük önem arzetmektedir. Diğer taraftan Guadalquivir Nehri etrafında bulunan Seville, Andulicia bölgesinin ticaret merkezi ve zeytinyağı, şarap ve diğer tarım ürünleri üretiminde öndegelen bölgedir. Dış Ticaret 1992-1993 yıllarında İspanya da yaşanan ekonomik kriz sırasında Peseta nın ciddi biçimde değer kaybetmesi ülkenin dış ticaret performansına büyük hız kazandırmanın yanısıra ekonominin rekabet gücünü de artırmıştır. Bu etkenlerle beraber İspanyol firmalarının ciddi bir ihracat stratejisi izlemesi sayesinde, ülkenin ihracatı, 1993-1997 yılları arasında yılda ortalama %18,6 oranında artış göstermiştir. Yaşanan global krize bağlı olarak 1998-1999 arasında bu ihracat artışının hızı kesilmiş olmakla beraber, 1999 yılı sonu itibarıyla gerek Euro alanı ekonomilerindeki talebin artması, gerek Latin Amerika ve Güneydoğu Asya ekonomilerinin güçlenmesi, gerek ABD ekonomisinin parlak bir dönem yaşaması ve gerekse Euro nun değer yitirmesi ile ülkenin ihracatı tekrar hızla yükselmeye başlamış ve 2000 yılına gelindiğinde toplam ihracat değeri, bir önceki yıla göre %17,5 oranında artış göstermiştir. 2000 li yıllarda bu seyir devam etmiştir. 2003 yılındaki ihracatı 2000 yılının ihracatına göre %43 lük artış göstermiştir. Özellikle 1997 yılından itibaren gerek ülke ekonomisinin giderek daha fazla dışa açılması, gerekse iç talebin artmasına bağlı olarak ülkenin ithalatı hızla artmaktadır. İthalattaki büyüme, 1998 yılından bu yana ihracattaki artıştan daha fazla olmuştur. Bu durum, İspanya nın geleneksel olarak açık veren dış ticaret dengesinin son yıllarda giderek daha da bozulmasına ve dış ticaret açığının artmasına yol açmıştır. Ancak, 1997 yılında dış ticaret açığı GSYİH nın %2,4 ünü oluşturmaktayken, 2003 yılı itibarıyla bu oran %5 e yükselmiştir. İspanya Dış Ticareti (mal ticareti-milyar $) 1999 a 2000 a 2001 a 2002 a 2003 b İhracat-fob 112.7 116.2 117.9 125.8 166.6 İthalat-fob 143.0 151.0 150.5 158.9 209.7 Hacim 255.7 267.2 268.4 284.7 376.3 Cari Ödemeler Dengesi -13.8-19.2-16.4-15.9-23.8 a) gerçekleşen, b) EİU tahmini; Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Report, August 2004 Ülkenin ihracatında en önemli ürünler, motorlu taşıtların yanısıra, başta sebze ve meyve olmak üzere gıda maddeleri, kimyasal maddeler, elektrikli ve elektriksiz makineler, demirçelik ve mamulleri, metal dışı mineraller, tekstil ve konfeksiyon ürünleri, mineral yakıtlar, içecekler, demir dışı metaller, kağıt, kauçuk, ayakkabı ve hayvansal ve bitkisel yağlar olarak sıralanabilir. Makine ve fabrika sanayiindeki açığa bağlı olarak sermaye mallarının ticaretinde ciddi bir açık mevcuttur. Ancak ülkenin petrol ve doğal gaz bakımından ithalata bağımlı olmasından dolayı dış ticaretinde en büyük açık enerji sektöründedir. Nitekim 2000 yılı itibarıyla toplam dış ticaret açığının 1/3 ünden fazlası, enerji ürünleri ticaretinden kaynaklanmaktadır. 2003 yılında ise toplam dış ticaret açığının %35 i enerji ürünleri ticaretinden kaynaklanmıştır.

Başlıca İhraç Ürünleri (milyar EURO-fob) 1999 2000 2001 2002 2003 Tüketim maddeleri (a) 42,404 48,675 52,679 54,791 56,564 Gıda 12, 961 14,241 15,869 16,581 17,352 Dayanıklı tük.mad. 20,081 23,654 24,649 24,435 25,604 Otomobiller 15,502 18,515 18,929 18,702 20,090 Dayanıksız tük. Mad. 9,363 10,780 12,179 13,776 13,608 Ara mallar (a) 45,171 54,217 57,340 58,979 60,211 Sanayi ürünleri 43,582 52,294 55,145 56,341 57,627 Tarım ürünleri 1,589 1,922 2,195 2,683 2,584 Sermaye Malları 14,958 16,784 16,035 16,087 16,906 Makineler 8,678 9,900 9,761 9,406 10,056 Taşıtlar 5,046 5,441 4,745 5,124 5,378 Enerji ürünleri 2,256 4,502 3,699 3,411 4,133 Toplam 104,789 124,177 129,771 133,268 137,815 a Enerji ürünleri hariç Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 İspanya nın ithalatında başlıca ürünler taşıtlar, elektrikli ve elektriksiz makinalar, kimyasal maddeler, başta ham petrol olmak üzere mineral yakıtlar, demir-çelik ürünleri, bilimsel aletler, tekstil ürünleri, balık, kağıt ve mamulleri, metal dışı mineraller, demir dışı metaller, konfeksiyon ürünleri, kauçuk, ağaç ve mamulleri, meyve, sebze, tahıllar, içecekler, tütün ve süt ürünleridir. Başlıca İthal Ürünleri (milyar EURO-cif) 1999 2000 2001 2002 2003 Tüketim maddeleri (a) 36.936 41,393 45,916 48,119 52,004 Gıda 9.191 10,100 11,581 11,611 12,451 Dayanıklı tük.mad. 15.923 17,475 18,722 18,955 20,586 Otomobiller 11,379 12,245 13,098 12,978 20,586 Dayanıksız tük. Mad. 11,848 13,818 15,614 17,553 18,967 Ara mallar (a) 65,237 76,726 78,862 80,344 83,586 Sanayi ürünleri 61,630 73,182 75,046 76,176 79,815 Tarım ürünleri 3,607 3,543 3,816 4,168 3,771 Sermaye Malları 26,972 30,953 29,079 27,864 29,405 Makineler 18,516 21,541 21,019 19,855 21,317 Taşıtlar 5,614 6,480 5,007 4,645 4,761 Enerji ürünleri 9,922 20,396 19,352 18,940 19,100 Toplam 139,094 169,468 173,210 175,268 184,095 a Enerji ürünleri hariç Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2004 2003 yılı itibarıyla ülke ihracatının %71,8 i AB ülkelerine yönelmiş, ithalatının ise %64 ü bu ülkelerinden kaynaklanmıştır. Uzun yıllardır ülkenin en büyük ihracat pazarı olan Fransa, 1993 yılından bu yana ülke ithalatının da en büyük kaynağı haline gelmiştir. Diğer taraftan, ülkenin Latin Amerika ülkeleri ile ticareti de giderek artmış, bu ülkeler, İspanya ihracatında önem bakımından ABD yi geçmiştir.

İspanya nın Dış Ticaretinde Başlıca Ülkeler (% pay) 1999 2000 2001 2002 2003 İhracat fob Fransa 19,5 19.4 19.5 19.2 19.2 Almanya 13,1 12.4 11.8 11.6 12.0 İtalya 9,0 8.8 9.0 9.4 9.7 İngiltere 8.4 8.3 8.9 9.7 9.9 ABD 4.4 4.9 n/a n/a 4.1 Japonya 1.0 1.0 n/a n/a 0.7 AB Ülkeleri 72.2 70.6 n/a n/a 71.8 Latin Amerikaa 6.1 6.1 n/a n/a 4.9 İthalat cif Fransa 17.9 17.1 16.8 16.5 16.1 Almanya 15.8 14.9 15.5 16.4 16.3 İtalya 9.3 8.8 9.1 8.9 9.1 İngiltere 7.5 7.0 7.0 6.4 6.4 ABD 5.5 5.3 n/a n/a 3.7 Japonya 3.2 2.9 n/a n/a 2.6 AB Ülkeleri 67.3 63.1 n/a n/a 64.0 OPEC Ülkeleri 5.1 8.3 n/a n/a 6.3 n/a: Bilgi temin edilemiyor Kaynak: The Economist Intelligence Unit Spain Country Profile, 2001, The Economist İntelligence Unit, Spain Country Raport, Mayıs 2004 Dış Ticaret Düzenlemeleri ve Standartlar 1986 yılında Avrupa Birliği ne (AB) tam üye olmasının ardından İspanya da Avrupa Birliği nin diğer tüm ortak politikalarıyla beraber ortak ticaret politikasını üstlenmiş ve AB nin ortak gümrük tarifesini uygulamaya koymuştur. Buna bağlı olarak Avrupa Birliği ne üye ülkelerden yapılan ithalat gümrük vergisinden muaftır. AB üyesi olmayan ülkelerden ithal edilen ürünler için Avrupa Birliği nin ortak gümrük tarifeleri uygulanmaktadır. Avrupa Birliği ne üye ülkelerden yapılan ithalatta izin ve miktar sınırlaması yoktur. Birlik üyesi olmayan ülkelerle gerçekleştirilen tarım ürünleri ithalatında ne bölgesel ne de ulusal bir kısıtlama getirilmeksizin serbest ticaret politikası izlenmekte, sadece ithal edilecek malın bağlı bulunduğu tarımsal kuruluşun normlarına uygun olup olmadığı konusunda teminat olarak (AGRIM) ithalat sertifikası istenmektedir.genel kurallara istisna olarak bazı tütün çeşitleri ve fildişi ithalatı için izne gerek duyulmaktadır. AB dışı ülkelerden yapılacak sanayi ürünleri ithalatında da bazı istisnalar hariç olmak üzere serbest ticaret politikası izlenmektedir. Bu istisnalardan biri, bazı ülkelerden daha önceden belirlenmiş ürünlerin ithalatında miktar kısıtlamaları ve kontrol önlemleri uygulanmasıdır. Bu tür kısıtlamalara konu olan ürünler arasında tekstil ürünleri, eldiven, ayakkabı, porselen, cam ve seramik mamuller, çelikten mamul ürünler, oyuncaklar, bazı kimyasal ürünler yer almaktadır. Diğer taraftan uyuşturucular, ateşli silahlar, patlayıcılar ve cephane gibi bazı maddelerin ithalatı özel lisanslara tabidir.