ARITAŞ (K.MARAŞ) KASABASI İÇMESUYU HİDROLOJİK VE HİDROJEOLOJİK ETÜT RAPORU

ARITAŞ (K.MARAŞ) KASABASI İÇMESUYU HİDROLOJİK VE HİDROJEOLOJİK ETÜT RAPORU I- GİRİŞ: 1.1. Etüdün Amacı, Yapıldığı tarih: Arıtaş Kasabası eski bir belediyelik olup, içmesuyu amacıyla yapılmış pek çok çalışmalar vardır. Bu etüdün amacı mevcut isale hattından çeşitli nedenlerle su alamayan Gölüce ve Gözübenli mahallelerine su temin etmek, ayrıca projede 8 lt/sn. su alınması öngörülen havuz kaynağının iptali ile meydana gelen su açığını kapamaktır. Bu amaçla ortaya çıkan su gereksinimi saptanarak uygun debili kaynak araştırması yapılmış, tespit edilen kaynaklarla ilgili etüd çalışmaları tamamlanmıştır. Etüt 16.06.1993 tarihinde arazi gözlemleri yapılmak suretiyle sonuçlandırılmıştır. 1.2. Konuya İlişkin Daha Önce Yapılan Çalışmaların Özeti: Arıtaş kasabasında ilk içmesuyu çalışmaları 1971 yılında YSE tarafından yapılmıştır. Daha sonra 1973 yılında İller Bankasınca bazı etüt ve içmesuyu faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 1993 yılında tasdik edilen projeye göre 1985 yılında yeni tesisler yapılmış olup, bu tesisler kaptaj ve isale hattından ibarettir. En son çalışma ise yine Bankamızca, 1986 yılında proje çalışmalarına başlanılan ve 1990 yılında kesin kabulü yapılan mevcut tesislerin son aşamaya getirildiği uygulamalardır. II- MEVCUT İÇMESUYU DURUMU: Kaptajlar: - Havuz Pınarı Kaptajı; 1973 yılında İller Bankasınca inşa edilmiştir. Kaynağın min. verimi 23 lt/sn. olup, 12 lt/sn. si içmesuyuna ayrılmış olup, geri kalanı sulamada kullanılmaktadır. Sistem çalışırken 1304 m. kotundan depoya 8 lt/sn. su basılmaktadır. Ancak, şu anda suyun tamamı sulamaya verilmekte olup, Havuz kaptajı Belediyesince tamamen iptal edilmiştir. - Fındıcak Menbaı Kaptajı; 1984 yılında İller Bankasınca inşa edilmiştir. Kaynağın min. verimim önceki çalışmalarda 15 lt/sn. olarak tespit edilmiştir. Cazibeli olarak kasabaya isale edilen kaynağın kotu 1549 m. dir. - Gökpınar Menbaı Kaptajı; 1984 yılında İller Bankasınca inşa edilmiştir. Kaynağın min. verimim önceki çalışmalarda 10 lt/sn. olarak tespit edilmiştir. 1468 m. 1

Terfi Tesisleri: Havuz pınarı yanında 1973 yılında yapılmış terfi merkezinde Q + = 8 lt/sn., H m = 36 m., N m = 11 KW karakteristiğinde 2 adet EMP bulunmaktadır. Terfi hattı ise Ø 150 mm font boru ile teşkil edilmiş olup, boyu L= 645 m. dir. Mevcut İsale Tesisleri: Fındıcak kaptajı ile Gökpınar kaptajı arası Ø 150 mm. A.Ç. Boru ile teşkil edilmiş, Gökpınar kaptajı ile şebeke depolar arası ise Ø 200 mm. A.Ç. Boru ile teşkil edilmiştir. Ø 150 mm. Lik hatta L= 2500 m. Ø 200 mm. Lik hatta ise L= 10000 m. dir. Mevcut Depolar: DM1 Kargir Depo; 1971 yılında YSE tarafından yapılmış olup, krepin kotu, 1330 m. Dir. Halen kullanılır durumdadır. Yeni oluşturulacak sistemde gözden geçirilmelidir. 250 m 3 hacimlidir. - DM2 kargir Depo;1973 yılında İller Bankasınca inşaa edilmiştir. Krepin kotu= 1330 m. dir. DM1 deposuyla paralel çalışmaktadır. Bu depo da gözden geçirilmelidir. 100 m 3 hacimlidir. - DM3 Kargir Depo; Bu depo da 1971 yılında YSE tarafından inşa edilmiştir. Gözübenli mahallesinin hemen yakınında inşa edilmiştir. Krepin kotu= 1550 m. olan bu depo Gözübenli mahallesinin beslemekte olup, kullanılmaz durumdadır. 100 m 3 hacimlidir. - DM4 Kargir Depo; Göllüce mah. Su vermek amacıyla inşa edilmiştir. Kömbe ve Büngüldek kaptajlarından Ø 65 mm. Lik PVC boruyla depoya 2 lt/sn. civarında su iletilmesi planlanmıştır. Depo krepin kotu; 1529 m. dir. Halen depoya hemen hemen hiç su gelmemektedir. Depo gözden geçirilmelidir. - DM5 Kargir Gömme Depo; 1986 yılında yapılan proje uyarınca İller Bankasınca inşa edilmiştir. 250 m3 hacimli deponun krepin kotu= 1365 m. dir. Kullanılır durumdadır. Mevcut Şebeke: En son 1990 yılında Bankamızca tamamlanarak kabulü yapılan tesisler dahilinde mevcut şebeke tamamen yenilenmiştir. Kasaba merkezinde 2 katlı olarak tesis edilmiş olup, üst kat DM5 deposundan Ø 150 mm.lik şebeke ana borusuyla bağlanmaktadır. Alt kat şebeke ise DM1 ve DM2 depolarından paralel olarak beslenmekte olup, Ø 200 mm. lik şebeke ana borusuyla sisteme su verilmektedir. Ancak, burada mevcut depo 2

çıkış armatürlerinin bağlantıları Ø 100 mm. A.Ç. Boru olduğundan depodan şebekeye su aktarılırken sorun çıkmakta ve suyun bir bölümü depodan tahliye olmaktadır. Bu sorun ivedi olarak çözülmeli ve armatürler değiştirilmelidir. Konu ile ilgili Belediye yetkililerine gerekli uyarıda bulunulmuştur. Göllüce ve Gözübenli mahallelerinin de tali kat olarak şebekeleri vardır. III- HARİTA VE İMAR DURUMU: Kasabanın en son halihazır haritası 1977 yılında 1/2000 ölçekli 6 pafta halinde yapılmıştır. Bu haritaya dayalı imar planı ise 1981 yılında tamamlanmıştır. İmar planı 110 ha hesaplanmıştır. Halen fiili yerleşim mevcut imar planının dışında taşmış durumdadır. Zaten mevcut imar projeksiyonunda nüfus 12500 kişi olarak hesaplanmıştır. Bu da yetersizdir. Mevcut imar planına ilaveten 1987 yılında Göllüce mahallesinin harita ve imarı gerçekleştirilmiştir. IV- İÇMESUYU GEREKSİNİMİNİN HESAPLANMASI: 4.1. Nüfus Durumu; Kasaba genelindeki nüfus hareketleri; YILLAR 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 Nüfus 2101 2450 2901 2988 4002 5042 6210 5564 9656 9783 N 1990 /N 1945 = N 1990 /N 1950 = N 1990 /N 1955 = N 1990 /N 1960 = N 1990 /N 1965 = N 1990 /N 1970 = N 1990 /N 1975 = N 1990 /N 1980 = N 1990 /N 1985 = Ç ort. = 3,37 9783/2101 = ç= 3,15 9783/2420 = ç= 3,55 9783/2901 = ç= 3,53 9783/2998 = ç= 4,02 9783/4002 = ç= 3,64 9783/5042 = ç= 3,36 9783/6210 = ç= 3,07 9783/5564 = ç= 5,80 9783/9656 = ç= 0,26 Burada ortalama çoğalma katsayısı 3,37 olduğu için (ç= 3) alınmıştır. Projeye Esas Nüfus Değerinin Hesaplanması; 3

N g = N c (1) + (Ç/100) n+5+30 formülüne göre; N 1993 =9783 (1.03) 3 = 10690 N 2000 =9783 (1.03) 10 = 13.147 N 2010 =9783 (1.03) 20 = 17.669 N 2020 =9783 (1.03) 30 = 23.745 N 2028 =9783 (1.03) 38 = 30.080 İhtiyaca esas nüfus 30080 kişi alınmıştır. 4.2. İçemesuyu Gereksinmesinin Hesabı; İnsan su ihtiyacı Qinsan= (qxhg)/86400 formülüne göre; N 1993 =10.690 x 100/86400 = 12.37 lt/sn. N 2000 =13.147 x 100/86400 = 15.21 lt/sn. N 2010 =17.669 x 100/86400 = 20.45 lt/sn. N 2020 =23.745 x 100/86400 = 27.48 lt/sn. N 2028 =30.080 x 120/86400 = 41.77 lt/sn. İnsan içmesuyu ihtiyacı: 42 lt/sn. alınmıştır. 4.3. Hayvan Su İhtiyacı; Belde de 5000 adet Büyükbaş hayvan 20000 adet Küçükbaş hayvan vardır. Hayvan Su İhtiyacı = (5000x50+20000x15)86400 = 6.36 lt/sn. Kasabada bazı yüzeysel suların da varlığı göz önüne alınarak hayvan su ihtiyacı Q = 6 lt/sn. alınmıştır. 4.4. Özel debiler: Kasabada özel debi gerektirecek önemli bir tesis mevcut değildir. TOPLAM SU İHTİYACI: Q toplam = Q insan +Q hayvan Q toplam = 42 +6 = 48 lt/sn. Projeye esas debi; Q= 48 lt/sn. alınmıştır. V- COĞRAFİ VE EKONOMİK DURUM: 5.1. Etüd Alanının Yeri ve Konumu; Arıtaş kasabası K.Maraş ili, Afşin ilçesine bağlı olup, Afşin e 13 km. K.maraş a 163 km. Uzaklıktadır. Elbistan-Arıtaş arasındaki uzaklık da 45 km.dir. Gaziantep e olan uzaklığı da 244 km. dir. 4

Kasaba Binboğa dağları ile Afşin-Elbistan ovası arasında kurulmuştur. Bazı mahalleler daha yüksek kotlarda yerleşmiştir. Kasaba 4 mahalleden oluşmaktadır. Bunlardan birisi Merkez mahalle, diğerleri Koçaş Mah. Göllüce Mah. Ve Gözübenli mahalleleridir. Belde halkına genel ekonomik ilişkileri Afşin ve Elbistan ile yürütülmektedir. Ekonomi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Tarımsal üretim oldukça geniş boyutlarda olup, bunun yanı sıra kasabalı pek çok yurttaş da yurtdışında çalışmaktadır. Kasabada 6 adet İlkokul, 1 adet temel eğitim okulu, 1 adet lise, 1 adet sağlık ocağı ve 1 adet sağlık evi bulunmaktadır. 5.2. İklim; Belde de karasal karekterli bir iklim hüküm sürer yazları serin, kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçmektedir. VI- JEOLOJİ: 6.1. Genel Jeoloji; İnceleme alanında rejyonal çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalar 1/100000 ölçekli MTA yayınlarından temin edilmiş olup, 1940 lara dayanmaktadır. Bu yayınlarda Bölgede 3 ana birim ayrılmıştır. 1- Permokarbonifer yaşlı kalker-kalkşist ve genel metamorfik seriler. 2- Kretose yaşlı marn-killi kireçtaşı ve kil taşlarından oluşan flaş seviyeleri, 3- Alüvyonal alanlar. İnceleme alanı ve yakın kesimlerinde daha çok kalkşistlerle temsil olunan Permokarbonifer seriler ve alüvyonal yüzeylenmektedirler. Grimsi-sarı, yer yer mavimsi gri renkli kalker ve kalkşistler, kıvrımlı orta ve kalın katmanlı, eklemli ve çatlaklıdırlar. Yüksek kesimlerde devasa kalker külleri yer almakta ve kaynaklar bu kütlelerden beslenmektedirler. Bunun yanı sıra inceleme alanının doğu kesimlerinde de geniş yayılım gösteren ve tarımsal alanları oluşturan Afşin Elbistan ovası uzamaktadır. 6.2.1. Akarsular, Göller, bataklıklar, Gölet ve Barajlar; Akarsular; İnceleme alanındaki en önemli akarsu batıdan-doğuya akış gösteren Çatağan deresidir. Söz konusu dere İlkbahar aylarında aşırı yağışlar ve kar erimelerinden dolayı feyezan debisi taşımakta yaz ve kış aylarında ise iyice azalmaktadır. 5

Kaynaklar; İçmesuyu amaçlı çalışmalarda pek çok kaynak tespit edilmiştir. Bunlardan önemli görülenlerin özellikleri aşağıda sıralanmıştır. Fındıcak Kaynağı; Kasaba merkezine yaklaşık 10 km. uzaklıktan boşalmaktadır. Boşalım kotu 1549 m. asgari verimi 15 lt/sn. olan kaynak kalkerlerden boşalmakta olup, çatlak kaynağıdır. Gökpınar Kaynağı; Kasaba merkezine yaklaşık 7.5 km. uzaklıktadır. Boşalım kotu 1468 m. asgari verimi ise 10 lt/sn. olan bu kaynak da kalkerlerden boşalmakta olup, çatlak kaynağıdır. Havuz Kaynağı; Kasaba merkezinde boşalmakta olan kaynakta minimum verim 23 lt/sn. olup, bu da kalkerlerden dipten kaynamalı olarak çatlaklardan boşalmaktadır. Kaynak kotu 1304 m. dir. Kabalı Pınar Kaynağı; Kasaba merkezine yaklaşık 15 km. uzaklıktan boşalmaktadır. Kalkşistlerin çatlakları boyunca boşalan bu kaynak bir birine yarımşar metre mesafeli 6 adet gözden çıkmaktadır. Yaklaşık boşalma kotu 1680 m. olan kaynakta Haziran 1993 itibariyle verim 40 lt/sn. olarak ölçülmüştür. Gerek kaynağın genel konumu gerekse inşaat tekniği açısından iletini en uygun kaynak olarak düşünülmektedir. Acı Kavak Kaynağı; Bu kaynak çatağan deresine dik olarak kuzey güney doğrultusunda akan yayla deresi vadisinden boşalmaktadır. Bu derenin sol sahilinde kireçtaşı, sağ sahilinde ise kalkşistler yer almaktadır. Bu dere yatağı muhtemelen bir fayzonu boyunca oluşmuştur. Kaynak ise kalkerlerden sızan suların fayzonu boyunca boşalımından meydana gelmiştir. Derenin sağ sahili deforme ve arızalı bir görünüm sergilemekte yer yer küçük heyelanlara neden olmaktadır. Aynı zamanda bir çığ yatağı olan bu vadiden boşalan Acıkavak kaynağının iletimi Kapalıpınar kaynağına göre bir takım risk ve güçlükler içermektedir. Yaklaşık boşalım kotu 1750 m. olan kaynakta Haziran 1993 debisi 30 lt/sn. olarak ölçülmüştür. Akarsu ve kaynakların dışında Göl, Gölet, baraj ve Bataklık yoktur. 6.2.2. Adi Keson ve Sondaj Kuyuları; İnceleme alanında bazı sığ kuyularından sular alınmaktadır. Ayrıca Dsi tarafından açılan 9 adet sondaj kuyusundan da 150 ile 260 m. derinliklerde yeraltısuları alınmaktadır. Yine şahıslar tarafından açtırılan 3 adet kuyudan da 120 m. civarından su alınmıştır. 6

6.2.3. Su taşıyıcı Formasyonlar ve Litolojiler; İnceleme alanında açılan derin kuyular genellikle ovada yer almaktadır. Ancak, kuyu derinlikleri genellikle 100 m. nin altındadır. Bu durumda alüvyonda inşa edilen kuyularda esas olarak su veren formasyonlar yine de çatlaklı kalkerlerdir. Ova genelinde statik seviyeler yer yer 5-6 m. ye kadar inmekte ancak, esas akifer seviyeleri çatlaklı kireçtaşlarında geçilmektedir. Ancak, alüvyonlarda genel anlamda geçirimli birimlerdir. 6.2.4. Rezerv; İnceleme alanının doğusundan itibaren uzanan ovada muazzam bir yeraltısuyu depolanması vardır. Alüvyonda başlayan ve kalkerlerin çatlaklı seviyelerini kat eden derin sondaj kuyularından 30-40 lt/sn. debiler elde edilmektedir. Yörede benzer karekterde, gerek içmesuyu, gerekse sulama amaçlı pek çok kuyudan bu mertebede sular alınmıştır. 6.2.5. Su Kimyası; Mevcut tesislerde kullanılan içmesuyu standartlarına uygundur. Yeni tespit edilen Kabalı pınar ve Acı kavak kaynaklarından alınan gerek bakteriyolojik gerekse fiziksel-kimyasal su örnekleri analiz için ilgili yerlere iletilmiştir. Yöredeki kaynak ve sondaj kyu suları genelde içmesuyuna uygun kalitede çıkmaktadır. VII- SONUÇ 7.1. İletilecek Suyun Seçimi; İçmesuyu temine yönelik çalışmalarda iletime uygun olabilecek 2 adet kaynak tespit edilmiştir. Bunlar Kabalı Pınar ve Acı Kavak kaynaklarıdır. Her iki kaynağın kotu da cazibeli iletime uygundur. Kabalı Pınar kaynağında Haziran 1993 ayı itibariyle debi 40 lt/sn. ölçülmüştür. Aynı dönem için Acı Kavak kaynağında 30 lt/sn. lik debi vardır. Bu koşullarda Kabalı Pınar kaynağındaki şu yaklaşık 23 lt/sn. civarındaki su açaığını karşılayabilecek nitelikte görünmektedir. İnşaat açısından da bu kaynak iletime daha uygundur. Acı Kavak kaynağının boşalım noktası jeomorfolojik olarak biraz sorunludur. Tektonik bir zonda boşalmakta ve çığ yatağında yer almaktadır. İkinci derecede iletini düşünülmektedir. Bu durumda, debi ölçümleri devam etmek koşuluyla Kabalı Pınar kaynağının min. verim döneminde ihtiyaca cevap vermesi halinde bu kaynak isale eilecektir. Zaten ikinci derece düşünülen Acı Kavak kaynağı yapılacak olan yeni iletim hattı güzergahına yakın bir noktada olacaktır. İlerde kabalı Pınar kaynağının yeterli olmaması, ya da gereksinimin artması durumunda kolay bir şekilde 7

bu kaynağında isale hattına bağlanması mümkün olacaktır. Her ihtimale karşı Acı Kavak kaynağının su örnekleri de alınmıştır. 7.2. Kamulaştırma Durumu; Kaynaklar, iletim hatları, depo yerleri ve diğer tesislerde doğabilecek her türlü hukuki sorunlar Belediyesince çözümlenecektir. 7.3. Genel Durum Planı; Kaynaklar, mevcut tesis yerleri, önerilen isale hattı, depolar, maslaklar gösterir, genel jeolojisi işlenmiş 1/25000 ölçekli Genel Durum Planı rapor ekindedir. 7.4. Hidrolojik Özellikleri; Kaptajlar; Kabalı Pınar Kaptajı; Kabalı Pınar kaynağında yapılacak kaptajdan alınacak su yeni yapılacak DSİ toplama deposuna iletilecektir. İletim Hatları, Depo ve Maslaklar; Kabalı Pınar kaptajından lınan suyun DY1. Deposuna bağlantısını yapacak olan isale hattının değerleri; L1 = 7500 m. Q = 40 lt/sn. V = 0,815 m/sn. J = 2,288 Q 250 mm AÇB DY1 Deposu 1600 m. kotunda ve 100 m 3 hacimli olacaktır. Bu noktadan alınacak su 1520 m. kotundaki m 2 maslağı yardımıyla yeni yapılacak DV2 deposuna aktarılacaktır. DY2 deposu 1450 m. kotunda ve 100 m 3 hacimli olacaktır. Burada iletim hattı L2= 500 m., Q 7 lt/sn., V= 0,891 m/sn., J= 8,213, Q 100 mm AÇB olacaktır. DY1 toplama deposundan ikinci bir hat da ana isale hattının devamını oluşturacaktır. Bu ikinci hat bit kolla Göllüce mahallesini besleyecek bir kolla da ana şebekeye uzanacaktır. İlk ayrım noktasına kadar, L3= 3200 m., Q 200 m çelik boru olacaktır. Bu noktada Göllüce mahallesinin beslenebilmesi için 200 m. kot farkının yenilmesi gerekmektedir. Bu nedenle L3 boyunca çelik boru kullanılacaktır. Ayrım noktasının hemen ucunda 1380 m. kotunda m3 maslağı tesis edilecek ve buradan direkt olarak DY3 deposuna su iletilecektir. Sisteme göre DY3 deposuna maksimum 20 lt/sn. civarında bir su aktarılabilecektir. Burada iletim hattında; L4= 5000 8

m., Q= 26 lt/sn., V= 0,796, J= 2,891, Q 200 mm AÇB olacaktır. DY3 deposu, bu depo 1330 m. kotunda olacak ve mevcut DM1 ve DM2 depolarıyla paralel çalışacaktır. Depo hesabı; V= (20x86400) /(4x1000) + 72 V= 648 V= 600 m 3 alınmıştır. Ayrıca noktasına Q 200 mm çelik boruyla alınan su bu noktadan tali bir hatla Göllüce mahallesine iletilecektir. Burada DM4 mevcut deposu faaldir, yeni bir depoya şimdilik ihtiyaç yoktur. İletim hattında; L5= 3500 m., Q= 8 lt/sn., V= 1,019 m/sn., J= 10.533, Q 100 mm AÇB olacaktır. Şebeke; Ana şebeke 2 katlı olarak tesis edilmiştir. Burada özellikle alt kat şebekede su akıntısı vardır. Bu sıkıntı yeni yapılacak 600 m 3 hacimli DY3 deposuyla giderilecektir. Metin GÜNEY Mehmet Nuri BODUR Ayhan KOCALAR İnş. Müh. Dr. Uz. Jeo. Müh. Jeo. Yük. Müh. 9