Limyra Kazı Çalışmaları 2007 Excavations at Limyra in 2007 Thomas MARKSTEINER Ulrike SCHUH 2007 yılı Limyra çalışma kampanyası 15 Ağustos - 21 Eylül tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Kazı çalışmalarının yanı sıra şpolyelerin belgelenmesi projesi ve depolarda buluntu malzeme çalışmaları yapılmıştır. Kazı Çalışmaları (Res. 1-2) U. Schuh tarafından 17 Ağustos - 18 Eylül tarihleri arasında yürütülen çalışmalar tiyatro binasının batısında yer alan ve 1995/96 yıllarında kazısına başlanmış olan yapıda yoğunlaşmıştır. 1995/96 yıllarında toplam altı sondaj (Q 18-1 - Q 18-6) açılmıştır. Bu sondajlar esnasında yapı tarafından çevrelenen kaliteli taban döşemesi ile kaplı bir avluyu sınırlayan yaklaşık doğu-batı yönünde uzanan bir duvar ve bu duvardan kuzeye doğru ilerleyen iki duvar belirlenmiştir. The 2007 campaign at Limyra lasted from the 15 th of August to the 21 st of September. In addition to excavations, the documentation of spolia and the inventorying of finds in the storehouse continued. Excavations (Figs. 1-2) The excavation work under the direction of U. Schuh lasted from the 17 th of August to the 18 th of September and focused on the building to the west of the theatre already taken into the excavation programme in 1995/96. In 1995/96, a total of six soundings (Q 18-1 to Q18-6) were dug. These soundings showed the building in question was encircled by a courtyard with high quality floor mosaics bordered by an east-west wall and two other Res. 1 Sondaj Q18, genel plan Fig. 1 Sounding Q18, general plan 42
Res. 3 İç avlu ve impluvium Fig. 3 Inner court and impluvium Res. 2 Kazı alanı genel görünüm Fig. 2 General view of the excavation area Avlunun doğusunda yine aynı şekilde döşeme tabanlı ve açısı hafif eğri bir anneks yer alır. Bu kompleksin güneyinde iki ayrı mekân bulunur, mekânların güney bitimini batıda bir duvar ile belirlemek mümkündür. 2007 yılında yapılan çalışmalarda öncelikle 1995/96 yıllarında açılan sondajlara devam edilmiştir. Bu sondajlar genişletilerek, sondajlar arasındaki karelaj duvarları kaldırılmıştır. Ayrıca kazı alanının kuzeydoğusunda bir sondaj daha açılmış (Q 18-7) ancak burada antik mimariye ulaşılacak seviyeye kadar inilememiştir. Yapının iç avlusunda 1996 yılında ortaya çıkartılan döşeme tabanın 1.20x2.20 m. lik bir alanı yapının tarihlenmesine ışık tutmak amacı ile kaldırılmıştır. Kalker taşı taban döşeme plakaları ve altındaki harç taban kaldırılarak, burada yaklaşık 1.50 m. derine inilmiştir. Ele geçen az sayıdaki Helenistik Dönem sonrası seramik malzeme, binanın yapımı için terminus post quem olarak İ.S. 2. yy. ı vermektedir. Yapı işçiliği küçük taşlardan harç ve şpolye kullanımı ile karakterize olmakta ve bu özelliği ile daha geç bir zamana, olasılıkla İ.S. 3. veya 4. yy. başına tarih vermektedir. Derin katmanda rastlanan kaba kırık taş işçiliği gösteren duvar kalıntısı olasılıkla daha önceki bir yapıyla bağlantılıdır. Avlunun merkezinde 1995/96 yıllarındaki kazılarda da tahmin edildiği gibi yaklaşık 45 cm. derinliğinde olasılıkla impluvium olarak tanımlanabilecek bir havuz yer almaktadır (Res. 3). Avlunun güneyinde bulunan mekân dizisi ısıtma sistemi ile donatılmıştır (Res. 4). İki girişli dikdörtgen biçimindeki A Mekânı nda tuğla zemin üzerinde hypokaust payeleri korunmuştur. Bunlar sayıları 13 adete kadar ulaşan daire veya kare biçimindeki tuğlalardan oluşmaktadır. Mekân A nın batısında üzerinde kalker taşı döşeme plakalarının yer aldığı harç yatağı ortaya çıkartılmıştır. Ayrıca mekânda bir duvar ısıtma sistemi olduğunu gösteren dolgu malzemesinde ele geçmiş pişmiş toprak çiviler ve bunların duvarlardaki giriş yerleri bulunmuştur. Antik katman walls extending north from this wall. To the east of the courtyard is an annex with a similar paved floor located slightly at an angle. To the south of this complex are two rooms whose south termination could be identified with a wall lying to the west. The 2007 campaign continued the soundings made in 1995/96. The soundings were expanded and the access paths of the grid-squares were removed, joining them into one. A new sounding Q 18-7 was also dug in the northeast of the excavation area but the ancient level containing architecture could not as yet be reached. The flooring uncovered in the inner courtyard in 1996 was partially removed (an area of 1.20x2.20 m.) in order to clarify the dating of the building. Removing the limestone plaques and the mortar beneath them, a depth of 1.50 m. was reached. A few items dating from the post-hellenistic period were uncovered and they indicate a date in the 2 nd century A.D. as a terminus post quem for this floor. The masonry contains small stones, mortar and spolia; thus, it indicates an even later date, possibly in the 3 rd or early 4 th century A.D. The wall remains of rough broken stones found at a deeper level should be related to an earlier structure that once stood here. In the centre of the courtyard there is a basin about 45 cm. deep, possibly an impluvium, as foreseen in 1995/96 (Fig. 3). The row of rooms to the south of the courtyard all were attached to the heating system (Fig. 4). The rectangular Hall A has two entrances and the brick pilae of its hypocaust are preserved. These pilae were built with a maximum of 13 ea. square-shaped or round bricks, placed one on top of the other. In the west part of Hall A was a mortar bed containing limestone plaques on it. In addition, baked clay nails found in the debris and the holes observed in the walls indicate the presence of an in-wall heating system. The holes observed in the common wall between Hall A and Hall B (Fig. 5) suggest that Hall B on the east also carried the same heating system. These must have distributed circulating hot air over the walls surface. 43
Res. 4 Hypokaustlu oda Fig. 4 Room with hypocaust Res. 5 Mekan A ile B arasındaki Hypokaust sistemi Fig. 5 Hypocaust system between Halls A and B altında Mekân A ile arasındaki duvarda ortaya çıkan delikler (Res. 5), doğuda yer alan Mekân B nin de aynı şekilde ısıtıldığını göstermektedir. Bunlar sıcak havanın yayılmasında kullanılmış olmalıdırlar. Ancak Mekân B nin kazılan kısmında hypokaust payelerinin neredeyse tahrip edildiği görülmüştür. Mekânın doğu sınırına, kazılan alan içerisinde henüz ulaşılmamıştır. Yapının batıda da devam ettiği belirlenmiştir. Kuzeyde ve avlunun kuzey kısmında yapı olasılıkla Ortaçağ da derin bir tahribat görmüş ve olasılıkla tamamen yıkılmıştır. Yapı önceden, yaklaşık İ.S. 5. yy. da terkedilmiş ve hypokaust taban tahrip edilmiştir. Yine aynı zamanda avludaki impluvium da doldurulmuştur. Yapının terkedilişi aynı döneme denk gelen Erken Bizans Dönemi Doğu ve Batı şehir sur duvarlarının yapımı ile bağlantılı olmalıdır. İ.S. 7. yy. da Mekân A da moloz dolgu üzerine ince bir kireç tabaka ile yeni bir zemin katmanı yapılmıştır. Geç dönem kalıntılarına avlunun doğusunda da rastlanmıştır. Yapıya sonradan eklenen pek çok sayıdaki kapı, en azından kısmen ikincil olarak kullanıldığını işaret eder. Mekân A da olasılıkla geçen yüzyıla ait bir gömü de ortaya çıkartılmıştır. 90 lı yıllarda bu alanda pek çok sayıda Modern Çağ a ait gömü belgelenmiştir. Isıtılan mekânların büyüklüğü, gün ışığına çıkartılan bu yapı kalıntısının olasılıkla bir hamama ait olduğunu düşündürmekte ve bu hamam yapısının ise işlevi henüz bilinmeyen büyük bir yapı kompleksinin bir parçası olduğu sanılmaktadır. Kazılan alanın batısında mekânların düzeni yapının bu yönde devam ettiğini gösterir. Gelecek However, the part of Hall B excavated contained the pilae of the hypocaust that was almost entirely destroyed. The east wall of the hall has not as yet been reached. It was seen that the building also extended in a westward direction. The building suffered from great damage to the north part and also north side of the courtyard, possibly during the Middle Ages and entirely collapsed. Indeed the building had already been abandoned in the 5 th century and the hypocaust was damaged and the impluvium in the courtyard was filled in. The abandonment of the building should be linked with the construction of the city walls lying to the east and west in the Early Byzantine period. In the 7 th century A.D., Hall A gained a new flooring of a thin layer of lime on top of the rubble filling. Remains of a late period were also found in the eastern part of the courtyard. Numerous doorways were added to the building at a later stage indicate a second phase of use. A burial was uncovered in Hall A, possibly belonging to the last century and in the 1990s, many modern burials were documented in this area. The large sizes of the halls excavated suggest that this building was originally a baths and we are of the opinion that this bath house belonged to a larger complex with a presently unclear function. The arrangement of the rooms to the west of the excavated area indicates that the building extended in that direction. Future excavations will cast further light on this building. Although we have not reached the boundaries of the complex on the south and east, the east border is almost clear, with a 44
yıllarda yapılacak kazılar karanlıkta kalan noktaları aydınlatacaktır. Güneyde ve doğuda yapının sınırlarına ulaşılmamışsa da, doğudaki maksimal sınırı hemen yakındaki tiyatro ve önündeki sokak tarafından çizilmektedir. Güneydeki sınırı ise, tiyatronun sahne binasının arka duvarından geçen varsayımsal cadde oluşturmaktadır. Buluntu malzeme çalışmaları 2007 yılında kazılardan gün ışığına çıkan 30 sikke J. Gorecki tarafından incelenmiş ve tanımlanmıştır. Sikkelerin büyük bir kısmı Geç Antik Erken Bizans Dönemi ne tarihlenmektedir, bunlardan başka, bir Helenistik bir de Geç Ortaçağ sikkesi buluntular arasındadır. Yapılan kazılardan ele geçen çok sayıdaki seramik malzemenin depolarda belgeleme çizim ve tanım çalışmaları yapılmıştır. Malzemenin büyük bir bölümünü Geç Antik Erken Bizans günlük kullanım, pişirme kapları ve ticari amphoralar oluşturmaktadır. Mekân A nın güney duvarının önünde iki tam amphora in situ olarak ele geçmiştir (Res. 6). Arkeolojik bağlamda önemli buluntu komplekslerinin incelenmesi B. Yener T. Marksteiner tarafından yapılmış ancak çalışmalar henüz bitirilmemiştir. Kazı adasında ve Geç Antik Dönem sur duvarlarındaki şpolyelerin incelenmesi Kısmen kazı alanına yayılmış kısmen de sur duvarları içinde ve çevresinde yer alan şpolyen bloklar L. Cavalier ve J. des Courtils tarafından incelenmişlerdir. Pek çok bloğun Korinth düzeninde bir pseudoperipterosa ait olduğu tespit edilmiştir. Bu blokların yıpranmış yapı bezemelerinden ve kazı deposunda yer alan ante bloklarının üzerinde yer alan iki isim listesinden yola çıkarak, Geç Helenistik veya Erken Roma Dönemi nde inşa edildiği düşünülür. Yapı Side deki Dionysos Tapınağı ile benzerlik göstermektedir. Diğer bloklar İyonik büyük bir yapıya, olasılıkla Roma İmparatorluk Dönem öncesi bir tapınağa aittir. Bizans sur duvarında tekrar kullanılmış olan çok sayıdaki Dor düzenindeki tavan malzemesi birden fazla portik yapının varlığını işaret etmektedir. Seramik Hamur Analizleri Res. 6 in situ amphoralar Fig. 6 Amphorae in situ S. Lemaître ve B. Yener-Marksteiner tarafından Lyon Laboratoire de céramologie UMR 5138 des C.N.R.S. de incelenmek üzere Geç Antik Dönem pişirme kaplarından hamur örnekleri alınmıştır. Bu analizler Céramiques culinaires de Lycie aux époques romaine et protostreet before the theatre in the east direction. On the south, a street envisaged passing by the rear wall of the stage building sets the southern boundary. Work on the small finds A total of 30 coins uncovered in 2007 were examined and identified by J. Gorecki. The majority of these coins belong to Late Antiquity Early Byzantine period; there is also one Hellenistic and one late medieval coin. Numerous potshards uncovered during the course of excavations were drawn, described and documented in the storehouse. The majority of the ceramic finds were of daily use wares, cooking vessels and commercial amphorae dating to Late Antiquity Early Byzantine period. Before the south wall of Hall A were two intact amphorae in situ (Fig. 6). Within the framework of archaeology, important find assemblages were studied by B. Yener and T. Marksteiner but this work has not as yet been completed. Study of spolia in the excavation area and in the Late Antique fortifications Spolia materials scattered partly in the excavation area and partly re-used in the fortification was studied by L. Cavallier and J. des Courtils. It was seen that many of the blocks belonged to a pseudo-dipteral building of the Corinthian order. Based on the eroded decoration on these blocks and two name-lists found on the anta blocks in the storehouse, it is thought that this building was constructed in the Late Hellenistic or Early Roman period. This building was similar to the Dionysus Temple at Side. Other blocks belong to a building of the Ionic order, possibly dating to before the Roman Imperial 45
byzantine (S. Lemaitre, başkanlığında, Poitiers- Fransa) projesi çerçevesinde yapılmaktadır. L. Kealhofer ve P. Grave tarafından malzemeden sorumlu J. Gebauer (Münster-Almanya) ile yapılan anlaşma ile 2002-2005 yıllarında Batı Şehir kazılarından ele geçen Helenistik Dönem öncesi seramik buluntularından hamur örnekleri alınmıştır. Örnekler Avusturalya da bir laboratuarda inceleneceklerdir. Örnek analizlerinin değerlendirilmesi, Anadolu da Erken Demir Çağ seramik üretiminin yayılımına ışık tutmak olan Anatolian Iron Age projesi kapsamında yapılacaktır. period. Numerous ceiling materials of the Doric order, reused in the Byzantine fortification, indicate the presence of more than one portico. Analyses of pottery fabric S. Lemaître and B. Yener-Marksteiner took samples from Late Antique cooking vessels for analysis at the Lyon Laboratoire de céramologie UMR 5138 des CNRS. These analyses are carried out within the framework of the project Culinary Ceramic of Lycia in the Roman and Early Byzantine periods led by S. Lemaître (Poitiers, France). According to the agreement with J. Gebauer (Münster, Germany) in charge of materials, L. Kealhofer and P. Prave took samples from the pottery pastes of pre-hellenistic ceramic finds from the excavations in the West City of 2002 to 2005 and these samples will undergo analysis at a laboratory in Australia. Evaluation of the sample analysis will be carried out within the framework of the Anatolia Iron Age project that aims to investigate the distribution of pottery production in Early Iron Age Anatolia. 46