TRAKTÖRÜN KULLANIMI KONU 4. TRAKTÖRE BAĞLI MAKĐNALARLA ÇALIŞMADA BELĐRLĐ RĐSKLER
Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2
Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, http://safer-omu.net/ adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü 55139 Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3
ĐÇĐNDEKĐLER 1. Asılır, Yarı Asılır Ve Çekilir Ekipmanları Bağlama Ve Çözme 2. Ekipmanların Bağlanması Đçin Usuller, Güvenlik Kuralları 3. Ekipmanların Sökülmesi Đçin Usuller, Güvenlik Kuralları 4. Asılır Makinelerin Bağlanması 5. Ekipmanların Kullanımı Sırasında Önleyici Tedbirler 4
1. ASILIR, YARI ASILIR VE ÇEKĐLĐR EKĐPMANLARI BAĞLAMA VE ÇÖZME Asılır veya yarı asılır ekipmanların bağlama ve çözme işlemleri esnasında oluşan kazalar traktör kazalarında önemli bir sayıda yer tutar. Bu sebeple, ekipmanları bağlama ve sökme-çözme işlemlerinde usulüne uygun belirli önleyici tedbirleri uygulamak gerekmektedir. Geçen zaman içerisinde, bir hayvan tarafından çekilen pulluk veya tırmık ile çalışan çiftçi kullandığı ekipmanlar nedeniyle önemli bir kaza riski ile çalışmıyordu. Buna karşın zamanımızdaki mekanik olarak çekilen ekipmanlar bir miktar daha ağır olup, çalışırken karşı karşıya kalınacak riskler çok daha fazla artmıştır. En önemli yaygın etkileri şunlardır: 5
I. Bel ve sırt ağrıları; Yoğun ve şiddetli güç harcanması sonucu çiftçilerde zaman zaman bel ve sırt ağrıları oluşur. II. Bazı makinelerin devrilmesi, Dengesiz yapısı gereği bazı makinelerin devrilmesi yada yana yatma durumları, dikkatsiz işçiler için ezilme ve ciddi yaralanmalara sebep olabilir. Bu konuya başlarken ele alınacak ilk husus bağlama ve çözme işlemleri yürütülürken uygulanan genel güvenlik kurallarının tarif edilmesidir. Bir sonraki konu, uygulanan genel güvenlik kurallarından sonra çok yaygın kullanılan iki tip makine ile çalışmayla ilgili uygun güvenlik prosedürlerin tarif edilmesidir: - Traktörle çekilir makineler, örneğin hasat makineleri, - Traktörle hareket ettirilen, ilerleme kuvveti ile iş gören makineler, örneğin döner pulluk veya toprak işleme makineleri. 6
2. EKĐPMANLARIN BAĞLANMASI ĐÇĐN USULLER, GÜVENLĐK KURALLARI Üç nokta askı ile bağlantılı (hidrolik) makinelerin bağlanmasından ve sökülmesinden önce hidrolik kaldırma kolunun yada hidrolik kaldırıcının kazara çalışmasını önlemek amacıyla mutlaka kontrollerinin yapılıp uygun şekilde konumlandırılması gerekir. YAKLAŞMA YÖNTEMĐ: - Bu yöntem her zaman sürüş konumunda ve çok düşük hızda uygulanır. - Yaklaşma yöntemi süresince, her zaman traktör ile ekipman arasında kimsenin olmadığından emin olun. - Yaklaşma yöntemi traktör ile her zaman geri sürüş konumunda iken uygulanır. Ekipmana yaklaşırken uygun bağlantı veya ekipmanın simetri ekseni için hidrolik sistemin üst bağlantı kolunu referans noktası gibi kullanabilirsiniz. - Bağlantı yüksekliği, ekipmanın bağlantı piminin alt bağlantı kollarının küresel bağlantı deliklerine karşılık gelecek şekilde değiştirilir. - Eğer yaklaşma yöntemi kesin değilse, her zaman ekipmana en yakın şekilde kalmak tercih edilir, böylece sonradan geri sürüşten kaçınılır. 7
BAĞLAMA Eğer bağlantı otomatik ise, bağlantı traktör kabininden ayrı olarak yürütülür. Eğer arka çamurlukta uzaktan kontrol kumandası varsa, traktör frenleri uygun şekilde aktifleştirilir, kabinden inip ekipmanı görerek uzaktan kontrol kumandası ile bağlantı gerçekleştirilir. Ekipman bağlantısı için traktörden inmeden önce el frenini çekin ve motoru kapatın. Otomatik bağlantılar daha güvenlidir ve bağlama işlemini daha da kolaylaştırır. 8
Eğer bağlama ve sökme işlemine katılan sürücüden ayrı başka bir kişi varsa, bağlama ve sökme işlemi için bu kişi basit el hareketleriyle manevraları yönlendirmelidir ve her zaman yan tarafta durmalıdır. Eğer bağlantıyı yapmak için üçüncü bir kişi gerekli ise bu süreç aşağıdaki gibi gerçekleştirilmelidir: - Gaz pedalı ve debriyajın kontrolünde son derece dikkatli olun, - Eğer traktör ve ekipman arasında birisi varsa geri vitesi asla bağlı ve kavramış durumda bırakma, - Bağlantı işleminde yardımcı olan kimsenin daima görüş alanında olmasına dikkat et, - Diğer kişinin uyarılarını ve işaretlerini işitebilmek için her zaman kabinin pencerelerini ve kapılarını açık tutun ve radyoyu kapalı kapatın, - Eğer talimatları net olarak anlayamıyorsanız, traktörü durdurup inin ve durumu kendiniz kontrol edin, - Yardımcı kişinin her türlü ezilme riskinden kaçınmak için, traktör sürücüsü çok dikkatli hareket etmeli ve traktör geri doğru gelirken yavaşça bağlantı hizasına getirilmelidir. 9
Asla sadece fiziksel güç kullanarak ağır makineleri kaldırmayın; bu durumda kriko veya kaldıraç gibi uygun ve yeterli yardımcı araç kullanmak daha iyidir. Bağlantı işlemleri esnasında elinizi veya parmağınızı bağlantı alanında tutmayın. Asılır bir makine üç nokta askı sistemine bağlandığı zaman kumanda kolunu asla kaldırma (yükseltme) pozisyonuna getirmeyin çünkü zamansız bir hareket ezilme tehlikesine neden olabilir. Traktöre bir römork bağlandığı zaman, traktör mutlaka manevra yapabilmelidir. Bağlantı çubukları sabitlenmiş olmalıdır ve eğer sabitleme çubukları yıpranmış durumdaysa ayrıca bir güvenlik çubuğu pimi de kullanın. Bağlantı kopuk veya kırık ise herhangi bir riskten kaçınmak için bir güvenlik zinciri kullanmak çok önemlidir. 10
ÇÖZME-SÖKME Her zaman makineleri aynı konumda tutunuz, iyi döşenmiş alanlar veya sağlam bir zemin üzerinde kolaylıkla ulaşılabilir durumda olmalıdırlar; böylelikle makinelerin kendi başına hareket etmemesi sağlanır. Takoz kullanılması Eğer makine dik bir alanda sökülmek zorundaysa, eğer varsa destek tekerlerini dikkatlice mutlaka takozlayın. Makinenin toprağa yada zemine batmasını önlemek için daima destek noktalarının altına ahşap kalaslar yerleştirin. Eğer makine yapısı itibariyle yeterince dengede değil ve bir destek sistemine sahip değilse her zaman takoz gerekecektir, yeterince desteklenmeli ve zemin sağlamlığından emin olunmalıdır. Her zaman uygun takozlar kullanın. Yeniden kullanılabilir ve zemine oturan yada gömülen takoz kullanılması tavsiye edilir. Durdurulmuş/kapalı bir makine üzerinde çalışmak zorundaysanız makinenin dengesi ilave takozlar ile takviye edilir; eğer makine zaten traktöre bağlı ise, traktör daimi olarak hareketsiz duruma getirilmiş olmalıdır. Eğer makine bir destek sistemi içeriyorsa, bu sistemin iyi durumda olduğunu, pozisyonunun doğru ve dengeli olduğunu kontrol edin; daha sonra makinenin bu dengeli koşullar altında devam edeceğinden emin olun. Her zaman çocukların makinelerden uzak olduğundan emin olun, makinelerin dengesi oldukça kararsız olabilir. 11
Traktörün arkaya devrilmesini önlemek için pullukların otomatik olarak çözülmesi mutlaka mümkün olmalıdır. Bu yüzden pulluklar otomatik çözme araçları veya dirençle karşılaşıldığı zaman yükselmeyi sağlayan mafsalı bağlantı mekanizmaları ile donatılmalıdır. Bu güvenlik sistemlerinin doğru bir şekilde yağlanması ve bakımı çok önemlidir. Traktöre bağlı olarak traktörün güç kapasitesi için orantısız büyüklükte ekipmanlar kullanıldığında traktörün devrilme riski katlanarak artar. 12
ASILIR MAKĐNELERĐN BAĞLANMASI: Traktörün hidrolik pompası kapalı olsa bile, hidrolik sistem devresinin geri dönüş hattı üzerinde kalan basıncı muhafaza eder ve bu basınç ekipmanın ani bir sıçrama etkisi ile yükselmesine neden olabilir. Tüm asılır ekipmanlar aynı tipte bağlantı mekanizmasına sahiptir ve hepsi için yöntem aşağıdaki gibidir: 1 Çatı/Gövde, 2 Yaylar, 3 Çatal Dişler, 4 Kesici Uçlar 13
Ekipman hareketsiz pozisyonda olmalıdır; traktör geri sürüş ile ekipmanın önüne uygun şekilde yerleşmek zorundadır/konumlandırılmalıdır, alt bağlantı kolunun küresel başlıkları gerektiği gibi hizalanır, kolların yüksekliği hidrolik ayar ile ekipmanın sabitleme mili yönü hedef alınarak doğrultu belirlenir. Yükselme sistemi hareket ettiği zaman, küresel başlıkların sabitleme mil yüksekliğine konumlandığından emin olun. Tekerlekli tarım traktörlerinin farklı üç nokta bağlantı elemanlarının tanımlamaları, değişik ekipmanlara göre olabilen aynı bağlantı parçalarının ana hatları TS 660 Tekerlekli Tarım Traktörlerinde Hidrolik Kumandalı Üç Nokta Askı Düzeni standardında belirtilmiştir (ISO 730 Agricultural Wheel Tractors-rear Mounted Three- Point Linkage Categories 1, 2, 3 and 4). Her durumda bağlantı elemanlarının ana hatları aşağıdaki şekildedir: 1- Üst Bağlantı (3.nokta) 2- Ayar kolu 3- Kaldırma çubuğu 4- Alt Bağlantı kolu 5- Küresel başlık 6- Çeki demiri 7- Yan sabitleme kolları 8- Kuyruk mili 9- Kaldırma Kolu Eğer operatör kendi başına çalışıyor ve hızlı, otomatik veya yarı otomatik bağlantı sistemi mevcut değilse, operatör motoru mutlaka durdurmalı ve traktörden inmeden önce ilgili güvenlik tedbirlerini almalı, daha sonra bağlama ile ilgili işleri gerçekleştirmelidir. 14
Öncelikle sol sabitleme milini uygun küresel başlığa karşılık gelecek şekilde bağla ve halka yay ya da benzer sabitleme araçları ile birleştirildiğinden emin ol, bu kısım sabitleme milinin bittiği uç noktadaki deliğine karşılık gelmektedir. Sağ tarafta uygulama tekrar edilir ve genel olarak daha kolaydır, çünkü kaldırma çubuğunun uzunluğu ayarlanabilir. Son olarak üst bağlantı kolu ile üçüncü nokta da birleştirilir ve halka yay veya benzer bir aletle birlikte hareketsiz hale getirildiğinden emin olunur. Yatay doğrultuda aynı seviyeye ulaşmak için kaldırma kolları ayar imkanları kullanılarak kesin olarak aynı uzunlukta ayarlanmalıdır. Uzunlama yataylığın ayarlanması üst bağlantı kolu ile yapılır; ihtiyaca göre kısaltılabilir ve uzatılabilir. Bilinmesi gereken önemli hususlar Güvenlik sebeplerinden dolayı üst bağlantı noktası asla alt bağlantı kolları aks hizasından öteye uzanmamalı ve sıkı şekilde vidalanmış olmalıdır. Yatay ayarlamanın sonucu aşağıda gösterilmiştir: Uzunlamasına yönde paralellik Çapraz yönde paralellik 15
Alt kollarda sağlamlıktan emin olmak ve belli direnci karşılamak için yan çubuklar (veya gerdirme zincirleri) ayarlanır, böylece makinenin uygun doğrultuda kalarak istenmeyen kuvvetleri dengelemesi önlenebilir: Çalışma esnasında her iki taraf için salınım 5 cm den büyüktür. EKĐPMANLARIN KULLANIMI SIRASINDA ÖNLEYĐCĐ TEDBĐRLER Eğer ekipman asılır ise, traktör hareketsiz hale gelmedikçe ve uygun şekilde takozlanmadıkça hiç kimse ayarlama yapmak, onarım ve yedek parça değiştirmek için altında bulunmamalıdır. Bu ekipmanların üstünde insanların taşınması veya bir ağırlık olarak bulunmaları kuvvetle yasaktır. Bağlantı pimleri ve mandallar kusursuz güvenlik koşulları altında olmalıdır. Ağır ekipmanlar kullanıldığı zaman traktör mutlaka yeterli ağırlıkla dengelenmelidir. 16