Olba Arkeolojik Yüzey Araştırması 2007 Archaeological Surveys in Olba 2007 Emel ERTEN Mersin, Silifke, Olba arkeolojik yüzey araştırmalarının yedinci sezonu 2007 yılında gerçekleştirildi. 2007 araştırmaları kapsamında Olba nın antik yerleşim modeli içinde geçerli olduğu anlaşılan kırsal yaşam konusunda saptamalarda bulunabilmek amaçlandı. Bu nedenle, bugüne değin incelenmemiş olan ve kent merkezinin dışında kalan alanlardaki çalışmalara yer verildi. Doğu Vadisi ni ve Şeytanderesi Vadisi nin bir kısmını sınırlayan yükselti üzerinde (Yeğenli ye doğru olan alanlar) ve kentin batısındaki Yağardıç Mahallesi olarak adlandırılan kesimde araştırmalar yapıldı. Bu çalışmalar sırasında dağınık yerleşim dokusunu ortaya koyan antik yapısal kalıntılara rastlandı. Bunlar, bölgedeki Roma İmparatorluk Dönemi tarımsal yaşamını yansıtan çiftlik evleriydi. Böylece, 2007 araştırma döneminde Olba nın yakın çevresinde ilk kez saptanan villa rustica kalıntıları Doğu Dağlık Kilikia da bilinen örneklere yenilerini katmaktadır. Öte yandan, tarım ve hayvancılığa bağlı yaşam/yerleşim biçiminin ve yapılanmanın antik çağdan bu yana fazla değişikliğe uğramadan bugün bile yer yer sürmekte olduğu anlaşılmaktadır (Res. 1). Olba da ekibimizce önceki yıllarda yapılan çalışmalarda villa rustica tipi yapılara kentin akropolisine göre batı yöndeki Düğürlük sırtlarında ve Uzuncaburç yol güzergahı üzerinde rastlanmıştı. Bu örneklere ait arkeolojik ve epigrafik verilerle kırsal/tarımsal yaşam tarzının ve beraberinde ortaya çıkan dağınık yerleşim modelinin Roma İmparatorluk Dönemi ne özgü olduğu belirlenmişti. Ayrıca, Olba dan Keşlitürkmenli ye uzanan yol üzerinde eskiden beri bilinen ve birçok yayında yer alan villa rustica da yer almaktaydı. Olba daki 2007 araştırmalarında saptanan villa rustica niteliğindeki antik yapıların kimi zaman temellerinden yararlanılarak hemen üstlerine yeni çiftlik evlerinin yapılmış olduğu görülmektedir. Bazen de antik kırsal yapıların konumlarının gösterdiği elverişlilik ve jeolojik The seventh campaign of surveys in Olba, Silifke-Mersin, held in 2007, aimed at collecting information regarding rural life, understood to have conformed to the model of the ancient settlement of Olba. Therefore, we focused on the areas outside the city centre, which we did not have the chance to explore to date. The top part of the ridge bordering the Doğu Vadisi and partially the Şeytanderesi Vadisi (the areas toward Yeğenli) as well as the quarter known as Yağardıç Mahallesi in the western part of the settlement were explored. In the course of the work we identified ancient remains displaying the dispersed settlement pattern; these were the farmsteads reflecting the agricultural way of life in the region during the Roman Imperial period. Thus, the remains of villae rusticae identified for the first time around Olba add new examples to the already known ones in eastern Rough Cilicia. On the other hand, it has been observed that life/settlement form and constructions have not evolved much since antiquity (Fig. 1). In previous years our team had identified buildings of villa rustica type on the Düğürlük ridge to the west of the acropolis and along the way to Uzuncaburç. Based on archaeological and epigraphic evidence, it was seen that the dispersed settlement pattern that emerged together with a rural/agricultural way of life were both peculiar to the Roman Imperial period. Besides, there was a villa rustica, published many times, on the way from Olba to Keşlitürkmenli. Some of the ancient structures of a villa rustica type identified in Olba in 2007 were re-built over on the same foundations as modern farmsteads. Sometimes, new farmsteads were built nearby in order to employ the feasibility and geological features such as suitable rock surfaces, work-areas hewn into the bedrock, wide harvest areas etc. of the ancient rural architecture. Although most of these newer farmsteads have already been 143
Res. / Fig. 1 Res. / Fig. 2 olanaklarından (uygun kaya zeminleri, yerli taş katmanları üzerinde açılmış işlikler, geniş harman yerleri vb.) yararlanmak amacıyla hemen yakınlarına yeni çiftlik evlerinin yapıldığı izlenmektedir. Birçoğu artık terk edilmiş olmakla birlikte, yakın zamana kadar kullanımda oldukları anlaşılan bu yeni çiftlik evleri, Olba nın binyıllarca sahip olduğu yaşam tarzının, mimarisinin sürekliliğini ve kalıcılığını yansıtmaktadır. Günümüzde yöresel mimarinin unutulmaya yüz tutmuş örnekleri sayılabilecek bu kırsal konutların da tanımlanması ve belgelemesi 2007 araştırmaları sırasında gerçekleştirildi. Bu yapılarla kimi zaman iç içe varlıklarını korumaya çalışan Antik Çağ örnekleriyle olan benzerlik ve farklılıkları da belirlendi. Buna göre: Olba daki antik kırsal mimari örneklerinden sayılan villa rustica tipi konutların yer seçiminde çevrelerine hakim, yüksekçe alanlar yeğlenmektedir. Bu konumlar genellikle bölgenin jeolojik yapısı için tipik sayılan işlenmeye uygun kaya katmanlarıdır. Bölgede Helenistik Dönem den itibaren kuleler aracılığıyla tarım alanlarının gözlenmesi geleneği, böylece bir başka biçimde, arazinin doğal/topografik yapısından yararlanmak suretiyle devam ettirilmektedir. Olba da tarımın ön planda olduğu yaşam biçimine karşın, ekilebilir arazi kayalık yapı nedeniyle kısıtlıdır. Bu nedenle çiftlik evlerinin yakın çevrelerinde taşlardan arındırılarak elde edilmiş tarımsal teraslar yer almaktadır. Bugün bu teraslar kolaylıkla izlenebilmekte ve hala ekilip biçilmektedir. Çiftlik evlerinin yapımında kullanılan başlıca malzeme yerel kireçtaşıdır. Ancak, taşın antik örneklerde ve yakın tarihli evlerde kullanımı, duvar tekniği bakımından farklılık göstermektedir. Roma kırsal konutlarında büyük boy dikdörtgen blok taşlar temellerin oluşturulabandoned, they reflect the continuity and permanence of architecture and lifestyle of Olba observed for millennia. Identification and documentation of these rural houses, which can be considered examples of regional architecture doomed to be forgotten, were also carried out in 2007. Parallels and differences observed between these buildings and the ancient examples mingling together were identified as follows: For the locations of houses of a villa rustica type, sites dominating their environs from higher levels were preferred. These sites are usually rock layers suitable for hewing, considered typical for the region s geology. Tradition of watching over the agricultural areas from the watch towers has been continuing since the Hellenistic period, making use of the topography/terrain. In spite of the foremost place of agriculture in the lifestyle at Olba, cultivatable land is limited due to the rock terrain. Therefore, there are terraces near the farmsteads formed by removing the stones. These are easily discernible today and are still cultivated. The farm houses were built mainly with local limestone. However, ancient structures differ from the modern ones in regard to masonry techniques. In the rural houses of the Roman period, the large rectangular blocks were used in the foundations, jambs and lintels (Fig. 2) while the modern houses were built with broken stones (Fig. 3). Besides, in many examples, the ancient foundations built with large stones were directly built on. In addition, spaces created by cutting into the bedrock in antiquity have been reused in the modern farm houses. In the walls built with broken stones are fillings formed with mortar and 144
Res. / Fig. 3 Res. / Fig. 4 masında, duvarlarda kapı lento ve sövelerinin yapımında kullanılırken (Res. 2), yeni çiftlik evlerinin duvarları kesme değil, kırma taşlarla örülmektedir (Res. 3). Ayrıca, birçok örnekte antik yapıların büyük taş bloklardan oluşan temelleri doğrudan kullanılmaktadır. Yine antik evler için ana kayaya açılarak meydana getirilen mekanlardan yeni çiftlik evlerinde de yararlanılmaktadır. Kırma taşların kullanıldığı duvarlarda aralarda harç ve küçük kırma taşlardan oluşan dolgular yer almakta; hatta çimento harcına bile rastlanmaktadır. Oysa ki Roma çiftlik evlerinin duvarlarında harç kullanımı ya görülmemekte ya da çok ender olarak bu uygulamaya rastlanmaktadır. Olba daki eski ve yeni kırsal konutların duvar örgülerine ait taşlar renk ve doku bakımından da farklılık göstermektedir. Kireçtaşının doğal yapısına uygun olarak antik yapılara ait büyük taş bloklar koyu gri renkteyken, daha yeni yapılardaki kırma taşlar kiremit rengi krem beyaz tonlarında bir görünüme sahip bulunmaktadır. Bu da farklı dönemlerde kırılıp işlenmiş olduklarını açıkça göstermektedir. Olba daki antik kırsal yapılarda inşaat malzemesi olarak ahşap kullanımının izlerine sahip değiliz. Buna karşılık, söz ettiğimiz yakın tarihli yerel taş mimarideki ahşap kalıntılar henüz tümüyle ortadan kalkmış değildir. Kapı lentolarında, pencerelerde, çatıların oluşturulmasında ahşap hatıl ve direklerin kullanımını korunabilen örneklerde fotoğraflanarak, belgelemek olasıdır (Res. 4). Bu verilerin kaydedilmesi antik örneklerin rekonstrüksyonunda da yararlı olacaktır. Olba antik çiftlik evlerinin temel özelliklerinden biri de yanlarında olasılıkla arazi sahibine ait olan mezarların yer almasıdır. Tarımsal arazi, villa rustica, mezar değişmeyen bir üçlü olarak birçok noktada smaller broken stones and even cement mortar is found. However, the Roman houses did not use any mortar in the walls or rarely used it. Stones used in the walls of the ancient and modern farm houses also distinguish themselves from each other with regard to colour and fabric. Large stone blocks in the ancient structures have a dark grey colour as would be expected from limestone while the broken stones used in modern buildings have dark red-cream-white colours. This is also good evidence showing the different times for the quarrying of these stones. There is no evidence available regarding the use of timber in constructions of the rural buildings at Olba. On the other hand, the newer local stone buildings in question do still contain traces of timber. Traces of timber used for lintels, windows, roof constructions can be photographed and documented (Fig. 4). Documentation of this evidence will facilitate reconstruction of ancient examples. A basic feature of ancient farmsteads of Olba is that they contain a tomb nearby, possibly belonging to the landlord. The trio of agricultural land, villa rustica and tomb has been identified in many places. This feature had already been noted in previous years and with the new examples of houses explored in 2007, it has been verified to a great extent; just near the building remains are tombs in the form of arcosolium or sarcophagus. Nevertheless, this observation is not valid for the newer constructions. Exploration of the water supply system of Olba initiated in 2006 also continued in 2007. The survey on Doğu Tepesi continued in order to clarify the arrival of the water supply system coming from the Kızılgeçit spring. 145
saptanmaktadır. Önceki yıllarda yaptığımız çalışmalarda belirlenen bu özellik, 2007 araştırmaları sırasında saptanan evlerle de büyük ölçüde yeniden doğrulanmış bulunmakta; yapı kalıntılarının hemen yakınında arkosolium veya lahit tipi mezarlar genellikle yer almaktadır. Buna karşılık, yakın tarihli çiftlik evleri için aynı özellikten söz etmek olası değildir. Olba araştırmaları kapsamında 2006 döneminde başlatılan kentin su sistemlerinin ayrıntılı olarak incelenmesi çalışmalarına 2007 yılında da devam edildi. Bu amaçla, Kızılgeçit kaynağından kente su getiren sistemin Olba ya giriş yaptığı Doğu Tepesi nde incelemeler sürdürüldü. Tepenin kuzey-batı köşesinden başlayarak yamaç boyunca yer alan ve içlerinde taş kanal ve akarsu tesisatına ait izlerinin saptandığı yapıların su bağlantıları araştırıldı. Konut ve işlik olarak kullanıldığı anlaşılan bu yapıların Kızılgeçit sisteminden beslendiği belirlenmiştir. Olba daki su bağlantıları konusunda çalışmaların sürdürüldüğü diğer bir alan ise, aquadukt ün Doğu Tepesi ile birleştiği noktaydı. Buradaki başlangıç tankı tümüyle kayaya oyulmuş ve üzeri daha sonra bir lahit kapağıyla kapatılmış, devşirme blok taşlarla çevrelenmiş bir haznedir. Zaman içinde yapıldığı anlaşılan bazı değişikliklere karşın, ana kayaya oyulmuş bu tankın aquadukt ile olan doğrudan bağlantısı kesindir. Başlangıç tankının bir yandan aquadukt aracılığıyla karşıdaki akropolise doğru giden suyu yönlendirirken; öte yandan güney batı yönde ve daha aşağı seviyede bulunan işliklere doğru giden bir çıkış kanalına da sahip olduğu saptanmaktadır. Bu kanalın aşağıdaki işliklere doğru kayaya oyulmuş kanallarla bağlantılı olduğu yer yer izlenebilmektedir. Olba nın Erken Hıristiyanlık yazılı kaynaklarında adı geçen bir merkez olması, burada dinsel yapıların varlık nedenlerini açıklamaktadır. Kentin önceden beri tanınan önemli dinsel anıtlarından biri de Doğu Vadisi içinde yer alan manastırdır (Res. 5). Birçok yayında yer almakla birlikte, söz konusu manastırın planının yerinde yapılan ayrıntılı bir incelemeyle düzeltilmediği ve güncelleştirilmediği; kimi eksik ve yanlışlıklarıyla aynı planın tekrarlanarak kitap ve makalelerde kullanıldığı görülmektedir. Bu eksikliğin giderilmesi için ekibimiz manastır incelemelerine 2007 yılı içinde eğilmiş bulunmaktadır. Bu amaçla manastırın ayrıntılı plan çizimine başlanmış; ölçüler alınarak ayrıntılı fotografik belgeleme gerçekleştirilmiştir. Yoğun maki bitki örtüsüyle kaplı manastır alanında yeni mekan ve birimler böylece ortaya çıkmaktadır. Özellikle önceden varlığı bilinmeyen ve manastırın su gereksinimini karşıladığı anlaşılan bir sarnıcın saptanması 2007 dönemi çalışmalarının önemli bulgularındandır. Res. / Fig. 5 Starting from the northwest corner of the hill, connections of structures containing running water installations or stone canals, all along the slope, were explored. These structures were understood to have served as houses or work-areas and were fed from the Kızılgeçit supply system. Another area of exploration regarding the water supply system for the city contained the point where the aqueduct met Doğu Tepesi. The tank at the start point here was entirely hewn into the bedrock, closed with a sarcophagus lid surrounded by spolia blocks. In spite of various alterations in later periods, it is certain that this tank was directly connected to the aqueduct. This tank both directed the water flow to the acropolis via the aqueduct and has an outlet leading toward the workareas in the lower part on the southwest. It is possible to follow at places the connection of the outlet with other rock-cut canals leading to the work-areas. The fact that Olba is mentioned in ancient sources on Early Christianity clarifies the existence of Christian architecture here. One important example of this period, known for a long time, is the monastery in the Doğu Vadisi (Fig. 5). Despite of the large number of publications including this building, it is seen that the published plan contains mistakes and that nobody has gone over it by fieldwork, and this faulty plan has been taken for accurate by all scholars. In order to rectify this point our team has focused on this monastery in 2007. Thus, detailed plan began to be prepared by measuring the dimensions and photographic documentation was done. Thus, we were able to identify new rooms and units concealed under dense maquis growth. An important find of 2007 was a cistern, hitherto unknown, that supplied the monastery. 146
Olba da önceki yıllarda başlatılan nekropol alanlarının ve mezarların incelenmesi çalışmalarına 2007 de de devam edildi. Özellikle Doğu Vadisi ve güney yöndeki Tırnak Tepe boyunca uzanan çok sayıdaki kaya mezarı ile arkosolium ve khamosorionlar incelendi. 2007 yılı çalışmalarının önemli başlıklarından biri de 2006 da başlatılan topografik ölçüm çalışmasının geliştirilmesi ve revizyonudur. Daha önce planları çizilerek, topografik harita üzerine işlenen arkeolojik kalıntıların konumlarındaki bazı kayma ve yanlışlıklar 2007 de gözden geçirilerek, doğrulanmıştır. Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü nden ekibimize katılan Dr. K. Zorlu ise, Olba daki çeşitli antik yapılarda kullanılan kireçtaşı malzeme üzerinde zaman ve iklim gibi faktörler nedeniyle oluşan bozulmaları incelemektedir. Exploration of the necropoleis and tombs continued in 2007 as well. Especially numerous arcosolia, rock tombs and chamosoria were explored in the Doğu Vadisi and Tırnak Tepe on the south. Another important area of surveys in 2007 was the improvement and revision of the topographic documentation initiated in 2006. Archaeological remains, whose plans were drawn formerly and marked in the map, were revised and some errors were corrected in 2007. Dr. K. Zorlu of Mersin University s Faculty of Engineering, Department of Geological Engineering joined our team and is currently studying the deterioration of the limestone used in ancient monuments due to time, climate and other factors. 147