Kurumsal Seri h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëá Mali raporlama sisteminin odak noktası aéåéíáãkséêöáka~å¼şã~åä¼âkhìêìãë~ä=cáå~åëã~åk
~ä¼şã~=e~ââ¼åç~=_~ò¼=kçíä~ê Güvenilirlik ve kalite her türlü mali raporlama sisteminin her zaman odak noktası olmuştur. Ne var ki, geçmişte yaşanmış olan bazı olaylar bu konuda yapılacak daha çok iş olduğunu göstermiştir. Her zaman için yatırımcılar mali raporlamaların kalitesi ve ilgilendikleri bir şirketin mali durumuyla ilgili daha çok bilgi arama ve daha çok soru sorma konusunda kararlıdır. Yatırımcı camiasının mali raporlamanın kalitesi ile bir şirketin mali durumunu iyice anlama yönündeki bu ihtiyaç ve talepleri dediğimizde: gelirlerin kalitesi, likidite, bilançonun sağlamlığı ile kurumun mali beyan ve raporlarında şeffaflık bunlar arasında yer alırken, bunların her biri birbirleriyle karşılaştırıldığı zaman başlı başına ayrı, karmaşık birer konuyu ifade etmektedir. Yatırımcı camiasının aklında her zaman gelirler ve kazançlar ön planda olduğundan, bu çalışmada denetim komitesi üyeleri, yönetim kurulu, yönetim ve diğer mali tablo kullanıcılarının gelir ve kazançların kalitesini daha iyi nasıl anlayıp değerlendirebileceği üzerinde durulmuştur.
v åéíáåá= òéíá v åéíáãáå=îé=aéåéíáã=hçãáíéëáåáå=h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëáóäé= äöáäá=oçäω= Yönetim her zaman için muhasebe prensiplerinin seçiminden ve uygulamasından ve bunun yanısıra, bu esasları uygulamada kulanılan tahmin ve kararların alınmasından sorumlu olmuştur. Dolayısıyla, kazançların kalitesi konusunda nihai sorumluluk yönetime aittir. Bununla birlikte, denetim komitelerinin görev ve sorumlulukları zaman içerisinde gelişim göstermiştir. Bu gelişimin etkilerini Türkiye de de belirgin bir şekilde görmekteyiz. SPK Mevzuatına göre; hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıkların, yönetim kurulunca kendi üyeleri arasında seçilen ve en az iki üyeden oluşan denetim komitesi kurmaları zorunludur. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile bankaların yönetim kurullarınca yönetim kurulunun denetim ve gözetim faaliyetlerinin yerine getirilmesine yardımcı olmak üzere denetim komitesi oluşturulması yasal bir zorunluluk haline gelmiştir. Yeni belirlenen kural ve standartlarda denetim komitesinin, yönetim ve bağımsız dış denetçiler arasında kurumların mali tablo ve bildirimlerine uygulamakta oldukları muhasebe prensiplerini yalnızca kabul edilebilirlikleri yönünden değil fakat aynı zamanda kaliteleri yönünden irdelemesi, diğer kriterlerle birlikte amaçlanmıştır. Muhasebe prensiplerinin kalitesi, elde edilen kazançların kalitesi ile aynı olmamakla birlikte bu gibi esaslarla ilgili yapılacak seçim ve uygulamaların kazançların kalitesi üzerinde doğrudan yaratacağı etkilerin tayininde kullanılabilecek birbirleri ile sıkı sıkıya bağlantılı iki husus olduğunu tespitte yarar vardır. Umarım bu çalışmayı da diğer çalışmalarımız gibi aydınlatıcı ve yararlı bulursunuz. Saygılarımla, Hüseyin Gürer Denetim Sorumlu Ortağı _~ğ¼ãë¼ò=a¼ş=aéåéí áäéêáå=aéåéíáã=hçãáíéäéêáóäé=hçãωåáâ~ëóçåì SPK ve BDDK nın düzenlemeleri ile birlikte ülkemizde yasal bir zorunluluk haline gelen denetim komitesinin, dünyadaki uygulamalarına da baktığımızda, bağımsız dış denetçi ile biraraya gelerek şirketin mali tablolarında uygulanan muhasebe prensiplerinin kalitesini irdelemesi amaçlanmıştır. Buna göre özellikle bağımsız dış denetçinin: yalnızca şirketin mali raporlarına yansıyan muhasebe esaslarının kabul edilebilirliğine ilişkin görüş ve kanaatlerini değil fakat aynı zamanda kaliteyle ilgili vardığı yargıları denetim komitesi ile paylaşması gerekmektedir. Bu amaçla yapılacak görüşmelerin açık ve samimi olması, genellikle şirketin muhasebe politikalarının tutarlılığı ile şirketin ilgili açıklamaları içeren mali beyan ve tablolarının şeffaflığı ve güvenilirliği gibi konuların yanı sıra mali tablolar içeriğinde yer alan hesap bilgilerinin temsili doğruluğa, doğrulanabilirlik ve tarafsızlığa önemli derecede etkisi olan kalemleri de içermesi gerektiğinin altı çizilmiştir. Bu gibi etkiye sahip olabilecek kalemlere örnekler arasında, yeni ya da değişik muhasebe politikalarının, tahminlerin, yargıların ve belirsizliklerle olağan dışı işlemlerin seçimi ile belli başlı mali tablo unsurlarına ilişkin, söz gelişi işlemlerin zamanı ve kayıtlarının tutulduğu dönemler gibi hususlar dahil muhasebe politikaları örnek gösterilmektedir. Saygılarımla, Burç Seven Kıdemli Müdür, Denetim 1
2
h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëá h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëá=kéçáê\= Kazançların kalitesi kavramına tanım getirmek güç olup, her ne kadar bunu değerlendirmeye esas alınabilecek herhangi bir belirleyici kıstas bulunmasa da, kuramsal değerlendirmede dikkate alınabilecek pek çok unsur mevcuttur. Bütünü itibarıyla ele alındığında, kazançların kalitesi, genel manada nakdi ve gayrı nakdi, tekrar eden ve tekrar etmeyen, kesin ölçü ya da değişime tabi tahminlere dayanan kazançların derecesi olarak özetlenebilir. Kazançların kalitesinin değerlendirilmesi mali tablo kullanıcısının cari dönem gelirleri ile geleceğe yönelik tahminlerin kesinliği ne ilişkin kararlar almasına yardımcı olacaktır. Kazançların kalitesini değerlendirmede esas olan, düşük kaliteli kazançların illa da kötü mali raporlama ya da muhasebe politika, karar ve tahminlerinin hatalı ya da eksik uygulanması anlamına gelmesi gerekmediği anlaşılmalıdır. Çoğu kez, düşük kaliteli kazanç unsurları, tabiat ve mahiyetleri itibarıyla daha subjektif ya da daha yüksek derecede riskler ya da belirsizliklere sahip işlemlerle bağıntılıdır. Buna ek olarak, muhasebe standartları tasarımları itibarıyla esnek olup, böylece pek çok farklı sanayi kolunda, coğrafyada, piyasada ve muhtelif şartlarda uygulama bulabilirler. Karar ve/veya tahminlerin bir dereceye kadar muhasebe prensiplerinin uygulamasında gerekli olması ortak bir faktördür. Bu derece ise belirli bir işlem ya da durumun ne kadar ölçülebilir, öngörülebilir ve genel olduğuna bağlı olarak değişim gösterir. Örnek olarak bir banka, kredi alacaklarının ne kadarını tahsil edeceğine ilişkin hassas öngörülerde bulunamaz ancak geçmiş bilgilere, sanayi bilgilerine ve müşteri tabanıyla pazar temayüllerine hep beraber başvurarak, kredi karşılığını doğrulukla tahmin edebilir. Bunu yaparak yönetim, ihtiyatlara yönelik politikasını ve bunun altında yatan varsayımlara ilişkin kendi öz yorumunu, nispeten korumacı ya da girişken olarak nitelendirilebilecek bir şekilde uygulayabilir. Ne var ki, ölçümü yapılmakta olan unsur henüz bilinmediğinden ve bir süreyle de bilinmesi mümkün görülmediğinden, tahminin doğru ya da yanlış olduğunu söylemek mümkün değildir. Açıkça anlaşılır ve yeterli mahiyette açıklamaya duyulan zorunlu ihtiyacın nedeni de budur. Sermaye Piyasası Kurulu nun halka açık şirketlere yönelik kurumsal yönetim ilkeleri uyum raporu talep etmeye başlaması kamuyu aydınlatma ve şeffaflık açısından son derece önemlidir. Kurumsal yönetim ilkesinin temel kavramlarından birisi olan şeffaflıkla, şirket ile ilgili finansal ve finansal olmayan bilgilerin, zamanında, doğru, eksiksiz, anlaşılabilir, yorumlanabilir, düşük maliyetle kolay erişilebilir bir şekilde kamuya duyurulması amaçlanmaktadır. Önümüzdeki dönem, ülkemizde Kurumsal Yönetim açısından en önemli gelişme, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı'nın yasalaşması olacaktır. Yeni yasa, kurumsal yönetime ilişkin birçok çağdaş düzenleme ile önemli yenilikler getirecek ve şirketlerimizin kurumsal yönetime uyum sürecinde profesyonel hizmet desteğine ihtiyaçları olacaktır. Ayrıca, Basel II düzenlemeleri ile kurumsal yönetim, bankalarla birlikte şirketler için rekabette fark yaratıcı bir unsur olacaktır. h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëáåáå=^åä~ş¼äã~ë¼å~ bíâá=bçéå= òéääáâäéê Kazançların kalitesini iyi ya da kötü, ya da yüksek ya da düşük gibi bir takım terim kriterleri ile ölçmek, kuramın arz ettiği anlamı aşırı sadeleştirmek olur. Kazançların kalitesi görelidir ve belirli bir yelpazeyi kapsar. Kazançların kalitesine etki eden ve mali tablo kullanıcılarına belirli kazanç bileşenlerini değerlendirmede yardımcı olabileceği özellikler mevcuttur. Bulanık bir cismin net bir fotoğrafını çekemezsiniz. Joseph Grundfest Stanford Üniversitesi, İşletme ve Hukuk Profesörü ^ ¼âä~ã~å¼å= åéãá Yönetimin İrdeleme ve Analizleri pek çok şekilde yatırımcılara bir şirketin kazançlarının niteliği hakkında bilgi verilmesi amaçlı olarak yönetimin kullandığı yegane araçtır. Muhasebe esaslarının uygulamasında içsel tahmin ve kararlar dolayısıyla gelirleri oluşturan pek çok unsur bulanık olabilmektedir ve mali tabloların okuyucusunun mali tablo ve dipnotlar ile Yönetim İrdeleme ve Analizleri kapsamında tam ve açıklıkla yapılmış beyanlar sayesinde bu hususta ikaz edilmesi gerekmektedir. Beyanlar içeriğinde kamera (yani Mali tablolarda kullanılan muhasebe) ya da fotoğrafçı (yani Yönetim) haricinde bulanıklığa katkıda bulunduğu tespit edilen hususlara yer verilmelidir. Okuyucuya, kazanç ve riskler ile, şirketin gelecekteki faaliyet sonuçlarına etki edebilecek belirsizliklerin muhtelif unsurlarını anlamada yardımcı olmaya yetecek miktar ve mahiyette bilgi verilmesi yararlı olmaktadır. Kararlardaki karmaşa ve subjektiflik arttıkça, mali tabloların içsel kesinlik derecesi azalmaktadir ki, bu husus yatırımcılara anlatılmalıdır. Şu an bildiklerini düşündükleri yalnızca gelir tablosunun altındaki bir takım rakamlar, net kar ve hisse başına kazanç olup, bunların, şirketin ilgili mali dönem içi icraatına yönelik kesin ve belki de yanılmaz ölçüler olduğudur. Elbette ki bu doğru değildir ve yatırımcıların resmi daha iyi görmeye ihtiyaçları vardır. Robert K. Herdman SEC Baş Muhasebecisi 3
Aşağıdaki tabloda gelir ve giderlerin kazanç bileşenlerinin özellikleri örneklerle açıklanmaktadır. Nakdi Sabit tutara dayalı Tekrar eden Gayrinakdi Tahmine dayalı Tekrar etmeyen Özellik Örnek Özellik Örnek Nakdi kazançlar Karşılığı nakit tahsil edilen tekrar eden satışlar Gayrınakdi kazançlar Diğer bir şirketin hissesi karşılığı satılan mallar Tamamlanan işlemlerden elde edilen sabit ve miktarı belli gelirler Somut ve teslim edilmiş ürünlerin tekrar eden satışları Tahmin ve gelecekteki piyasa koşullarındaki değişiklikler nedeniyle değişen miktarda kazançlar Piyasa değerli türev sözleşmeler Muhasebe prensiplerinin tutarlı bir şekilde uygulanması sonucu Stok değerleme yönteminde Son Giren İlk Çıkar ilkesinin kararlılıkla uygulanması Mevcut muhasebe prensiplerinde yapılan ve hiçbir nakit artışı sağlamamakla birlikte gelir elde edilmesine yol açan keyfi değişikliklerin sonucu Stok değerleme yönteminde İlk Giren İlk Çıkar ilkesi uygulamasına geçiş Tahmin prensip ve yöntemlerinin tutarlı bir şekilde uygulanması sonucu Emeklilik gider hesaplama tahminlerinin kararlılıkla uygulanması Tahminin güvenilirliğine hiçbir etkide bulunmamakla birlikte tahmin esas ve yöntemlerinin uygulamasında yapılan değişiklikler sonucu Emeklilik aktiflerinin tahmini geri dönüş oranında değişiklik Olası bakiyelerin aralığının göreceli olarak küçük olduğu tahminlerin sonucu Olası bakiye için 100,000 $ aralığı bulunan ticari alacak karşılığındaki değişim Olası bakiyelerin aralığının göreceli olarak büyük olduğu tahminlerin sonucu Tekrar eden işlemler bazında Kira gelirleri Tekrar kabiliyeti olmakla birlikte öngörülemeyen ya da olağan dışı ya da tekrar etmeyen işlemler bazında Olası bakiye için 1,000,000 $ aralığı bulunan çevre yükümlülüğü karşılığındaki değişim Dava ve ihtilafların çözümü Gerçekleşme olasılığı olan varlıklar veya sabit ve belli olan yükümlülükler bazında Faiz gideri Gerçekleşme olasılığı belli olmayan olan varlıklar veya değişikliğe tabi olan yükümlülükler bazında Garanti karşılıklarına ilişkin giderler Bağımsız taraflarla genel olarak yürütülen, farklı olmayan işlemlerin sonucu Bağımsız bir müşteriye satış İlişkili taraflara yapılan satışlar ya da özel yapıya sahip işlemlerden elde edilen sonuçlar Bilanço dışı özel amaçlı bir işletmeye yapılan satışlar Maliyeti üzerinden kaydedilen aktif ve pasiflerden elde edilen sonuçlar Yatırımlardan edilen faiz gelirleri Rayiç değeri üzerinden kaydedilen aktif ve pasiflerden elde edilen sonuçlar Piyasa değerli satış amaçlı yatırımlar Önerilen dış / iç denetim düzeltmelerinin mali tablolarda görünen şekilde yansıtılması İlk olarak aktifleştirilmiş giderlerin bağımsız dış denetçilerin düzeltmesi ile ilgili kayıtları yansıtan bakım ve onarım gideri Önerilen dış / iç denetim düzeltmelerinin mali tablolarda görünen şekilde yansıtılmaması Yanlışlıkla aktifleştirilmiş giderlerin bağımsız dış denetçi eliyle düzeltilmesine ilkişkin kayıtları yansıtmayan bakım ve onarım gideri 4
h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëáåáå=aéî~ã bííáêáäãéëá h~ò~å ä~ê¼å=h~äáíéëáåáå=aéî~ã bííáêáäãéëá Daha önce sayılan kriterlerin de gösterdiği üzere, kazançların kalitesine ilişkin değrelendirme bir siyah beyaz meselesi değildir. Genel kabul görmüş muhasebe prensiplerinin çok sayıda şirket nezdinde uygulanması sonucu, beyana esas gelirlerin daha geniş bir kazanç kalite spektrumuna yayılan bileşenlerden oluşmasına yol açmaktadır. Aşağıdaki tabloda kazançların kalitesinin, cari ya da yakın dönem nakit akışlarını oluşturan gelir kısımları ile doğru orantılı olduğu gösterilmektedir. Ayrıca, kazançların kalitesi kazançların belirliliği ile oluşma ihtimal ya da sıklığı ile de doğru orantılıdır. Yerleştirmelerin tamamen subjektif bir süreç ve ağırlıklı olarak özel bir gelir ya da gider hesabına yol açan işlem ve muhasebe esaslarının mahiyetiyle ilgili algılamaya bağlı olduğu unutulmamalıdır. Gayrinakdi Daha subjektif kazançlar En subjektif kazançlar Nakdi En az subjektif kazançlar Daha subjektif kazançlar Tekrar eden / Sabit tutarlar Tekrar etmeyen / Değişime tabi tahminler 5
déåéä=h~ò~å =h~äáíéëáåáå=d ëíéêöéäéêá Kazançların kalitesini etkileyen özellikler kazançları oluşturan münferit gelir ve gider kalemlerinin değerlendirilmesine esas teşkil eder. Okuyucuların kazançları makro düzeyde değerlendirmede kullanabilecekleri mali tablo içi muhtelif göstergeler mevcuttur. Bunlar: Yıldan yıla ya da üç aylık dönemden döneme muhasebe politikalarında genel tutarlılık, Kazançların belirlenmesinde genel tahmin ya da subjektiflik derecesi, Karşılık bakiyelerindeki eğilim Dipnot beyanlarının şeffaflığı Tekrarlamayan, olağan dışı işlemlerin irdelenmesi ile ilgili Yönetim İrdeleme ve Analiz sürecinin karmaşıklığı Kazançlarla ilgili ön ölçümlerin varlığı İlişkili taraf işlemlerinin beyanı Net gelirin faaliyetlerden nakit akımına oranı Dipnotlarda ve Yönetim İrdeleme ve Analizlerinde açıklanan belirsizlik ve şarta bağlı durumlar Bu liste tam kapsamlı olmayıp, iştigal sahasını oluşturan sanayi kolu ya da şirkete özel şartlara bağlı olarak başkaca göstergelerin de söz konusu edilmesi mümkündür. Pek çok sanayi kolunda yaygınlıkla kullanılıp takip edilen ortak ölçüler bulunur. Kazançların toplu kalitesini değerlendirmede tek bir göstergeye bağlı kalmak yerine, bir sonraki bölümde açıklanan sürecin bir parçası olarak tüm göstergelerin hep birlikte değerlendirilmesi daha isabetli olacaktır. aéåéíáã=hçãáíéëá=lç~ğ¼= Günümüz ortamında denetim komitesinin görev ve sorumluluklarının genişlediği tartışma götürmez bir gerçektir. Kamuoyu kazançların kalitesine, niteliğine yoğunlaşmakta, dolayısıyla denetim komitesinde de aynı yönde ihtiyaç doğmaktadır. Aşağıda denetim komitelerinin kazançların kalitesini tespit etmesinde yürütebilecekleri bir sürecin çerçevesi çizilmektedir. Bu sürenin yürütülme sıklığı her bir komitece ayrı olarak yapılacak belirlemelere göre değişmekle birlikte, tavsiye edilen sürecin düzenli olarak üç aylık dönemde ya da bu mümkün değilse yılda en az bir kez yürütülmesidir. 1) Mali tabloların, yılsonu faaliyet raporunun ve ara dönem bildirimlerin okunması. 2) Şirketin dönem içi mali performans ve icraatlerine ilişkin güncel basın haber ve bildirileri hakkında bilgi edinilmesi. 3) Şirkete ait en son dönem mali analiz raporlarının okunması. 4) Kazancı oluşturan bileşenlerin kazançların devamı yönünden değerlendirilmesi. 5) Kazanç kalitesine ait tüm göstergelerin toplu değerlendirilmesi. 6) Gelir kaynaklarının anlaşılarak, kazancı oluşturan muhtelif bileşenlerin kalitesine etki eden özelliklerin değerlendirilmesi. (Aşağıda bir takım genel kazanç kaynakları gösterilmekte olup, bunların her bir şirket ve sanayi koluna özel başkaca örneklerle çeşitlendirilmesi mümkündür.) Yönetim ve bağımsız dış denetçilerle irtibata geçip kazançların kalitesi konusunda açık diyaloglar yürütmek suretiyle kalite konusundaki anlayışın geliştirilmesi. Ekte yer alan sorular, yönetim, denetim komitesi ile bağımsız dış denetçilerce bu süreç zarfında yapılacak tartışma ve görüş alışverişlerine ilişkin bir çerçeve sunmaktadır. Bu süreçten elde edilen bilgi ve tecrübeler, denetim komitesi içerisinde kapalı kalmamalıdır. Aksine, tüm tarafların en yüksek menfaatlerine hizmet amacıyla, tüm yönetim kurulu ile paylaşılmalıdır. _Éääá=_~şä¼=h~ò~å =h~óå~âä~ê¼ Bağımsız müşterilere normal ödeme şartları altında yapılan mal satışları İlişkili taraflara yapılan mal satışları Taksit ve vadeli ödeme akitleri ya da özel anlaşmalar altında yapılan satışlar Şarta bağlı ve satış sonrası mükellefiyetlerle yapılan satışlar Satılan mal / hizmetlerin maliyetleri Yatırım kaynaklarından elde edilen kazançlar Finansman giderleri Varlık satışlarından elde edilen kar / zarar İhtilafların çözümü üzerinden elde edilen kar / zarar Garanti giderleri Şüpheli alacak giderleri Stok karşılığındaki değişimler Değer düşüş karşılıkları Emeklilik giderleri Türevlerin defter değerlerinin cari piyasa değerlerine dönüştürülmesinden elde edilen kar / zarar Yatırımların defter değerlerinin cari piyasa değerlerine dönüştürülmesinden elde edilen kar / zarar Yeniden yapılandırma karşılığındaki değişimler Birleşme karşılığındaki değişimler Diğer karşılık değişimleri pçåì =aωşωååéäéê Esasen, kazançların kalitesini ölçmede tek başına kullanılabilecek bir unsur yoktur. Bununla birlikte, bu durum mali tablo kullanıcılarını, özellikle denetim komiteleri ve yönetimleri, kaliteli mali raporlama ve yatırımcı ihtiyaçlarının önünde yer almaktan alıkoymaz. Kazançların kalitesinin tespitine yönelik bir değerlendirme yapılacak ise ele alınması gereken özellik, gösterge ve sorular mevcuttur. Böylelikle ve yeri geldiğinde gereken değişiklikleri yapmak suretiyle, şirket, kendisini oluşturan tüm yapıtaşlarına, özellikle yatırımcılarına sonsuz ve sınırsız değer yaratma taahhüdüne bağlılığını göstermiş olur. 6
bâ h~ò~å ä~ê¼å=â~äáíéëáåá=äéäáêäéêâéå Çáââ~íÉ=~ä¼åã~ë¼=ÖÉêÉâÉå=ëçêìä~ê Aşağıdaki sorular, denetim komiteleri, yönetimler ve bağımsız dış denetçiler arasında kazançların kalitesine ilişkin olarak yürütülecek bir diyaloğun çerçevesini sunmaktadır. Bu liste tam kapsamlı olmayıp, içeriğindeki tüm soruların her türlü duruma cevap vermesi de beklenmemelidir. Bu nedenle, sorulardan hangisi ya da hangilerinin şirketlerine ya da mensubu bulundukları sanayi kollarına özel olduğunu ya da bu şekilde soru bulunup bulunmadığını tespit ve değerlendirme mükellefiyeti kullanıcılara aittir. Herhangi bir soruya getirilen yanıt kazancın kalitesinin belirlenmesine ilişkin toplu değerlendirmeyi tamamlamak için yeterli değildir. Denetim kurulu üyelerinin de, toplu olarak cevaplara ağırlık vermek suretiyle, kendi görüş ve kanaatlerini ortaya koymaları, uygun gördükleri eylemlere ilişkin önerilerde bulunmaları gerekir. déåéä Son raporlama döneminden buyana muhasebe esaslarında ne gibi değişiklikler olmuştur? Muhasebe ilkelerinde meydana gelmiş herhangi bir değişikliğin varsa elde edilmiş kazançlar üzerindeki etkileri nelerdir? Muhasebe esaslarında gidilen değişikliklerin altında yatan sebepler nelerdir? Yönetimce belirlenen muhasebe esasları, sanayi kolunuzda faaliyet gösteren benzerleriniz ile uyum içerisinde midir? Cari mali raporda yönetim tarafından yapılmış en önemli tahminler nelerdir? Bu tahminler için olan muhtemel bakiye aralığı nedir? Muhasebe tahminlerinde, dönem içi ne gibi değişimler olmuş ve kazanç bildirimlerinde bunlardan hangileri beyan edilmiştir. Eğer beyan edilmemişlerse, bu neden ileri gelmiştir? Elde edilen kazançlar mali analiz uzmanlarının tahminlerine ne denli yakın çıkmıştır? Zaman içerisinde, fiili kazançlar ile analizler kapsamında açıklanan beklentiler arasında farklılaşma yönünde bariz bir eğilim görülmüş müdür? Elde edilen kazançlar, yönetimin planıyla ne ölçüde tutmuştur? Zaman içerisinde, fiili kazançlar ile yönetimin planında yer alan öngörülen arasında farklılaşma yönünde bariz bir eğilim görülmüş müdür? Şirket herhangi bir kredi anlaşması hükmü ile sözleşmeye bağlı diğer taahhütlerini ne ölçüde yerine getirmiş ya da getirememiş durumdadır? İkramiye ve çeşitli katkı ödeneklerini tespit amacına yönelik olarak kazanç öngörülerini belirlemede kazançlarla ilgili herhangi bir düzeltme yapılmış mıdır? Yapıldıysa, Yönetim kurulunun ilgili komiteleri bu hususları gözden geçirmiş midir? Şirketin kazançları, rakiplerden ya da piyasa şartlarının zorunlu kıldığından bariz farklılıklar arz etmiş midir? Etmişse nedenlerini açıklayınız. Tekrar etmeyen işlemler cari dönem içerisinde ve özellikle dönem sonuna yakın süreçte kazançları etkilemiş midir? Ne tür ilişkili taraf işlemleri mevcuttur? İlişkili taraf işlemlerinin kazançlar üzerinde ne gibi etkileri olmuştur? j~äá=q~ääç=pìåìãì=îé=_éó~å¼ Tüm kar ve zararlar usulüne ve gereklere uygun olarak faaliyetten doğan ve faaliyet dışı hesap kalemlerine sınıflanmış mıdır? Yönetim İrdeleme ve Analizi ile dipnot beyanları önemli muhasebe politikaları ve tahminlerini yeterince ve açıklıkla ortaya koymuş mudur? Tekrar etmeyen bir defaya mahsus ve / veya karmaşık yapıda işlemler yeterlilikle beyan olunmuş mudur? Kazançların ön prezentasyonu kullanılmış mıdır? Kullanılmışsa nedenlerini açıklayınız. Bunların genel kabul görmüş muhasebe prensiplerine göre hesaplanmış kazançlarla mutabakatı yapılmış mıdır? 7
h~óçéçáäãéóéå=a¼şl =aéåéí á aωòéäíãé=h~ó¼íä~ê¼ Herhangi bir veya tüm dış/iç denetim düzeltmelerinin kaydedilmesine neden olarak önemlilik kavramı kullanılmış mıdır? Öngörülen dış / iç denetim düzeltmeleri münferiden ya da toplu olarak kayıtlara işlendiyse, bunların kazançlar üzerinde ne gibi etkileri olmuştur? Öngörülen dış / iç denetim düzeltmelerine ilişkin kayıtlar, kazançların performansına bağlanmış şirketin karlılık durumunu analiz raporlarında, yönetim planında, kredi anlaşması hükümleri ya da katkı payı ödenek planlarında belirtilen husus ve açıklanan beklentilere bağlı olarak nasıl değiştirmiştir? bâëáâ=îé=v~åä¼ş=_éó~åä~ê Kasıtlı olarak herhangi bir eksik beyanda bulunulmuş mudur? Şirketin farklı faaliyet sahalarına hitap eden bölümlerinden, şirketin faaliyetleri ya da karlılığı üzerinde önemli rol oynadığı tespit edilen herhangi eksik ya da yanlış beyanlar verilmiş midir? Bu eksik ve hatalı beyanlardan herhangi biri şirketin kanuni gereklere uygunlukla faaliyet göstermesini etkileyecek nitelikte midir? Eksik ve hatalı beyanlar, topluca ya da münferiden, karı zarara ya da zararı kara dönüştürmüş müdür? Hassas ölçümü gereken bir hesap kaleminden kaynaklı herhangi bir eksik ya da yanlış beyan söz konusu mudur? déäáêäéêáå=h~óç~=^ä¼åã~ë¼= Dönem sonundan hemen önce kayda geçilmiş herhangi olağanüstü yüksek hacimli satış mevcut mudur? Varsa işlemin mahiyeti nedir? Önemli taksitli satışlar olmuş mudur? Satış işlemleriyle bağlantılı herhangi bir yan anlaşma yapılmış mıdır? Yapılmışsa, bu anlaşmaların mahiyeti nedir? Gelir kaydı yapılmış fakat ilgilendirdiği mal hala şirket mülkiyetinde olan satış işlemi var mıdır? Varsa, nedenini açıklayınız. Şirketin herhangi bir satış sonrası mükellefiyeti var mıdır? Varsa, bunlar satış muhasebesinde dikkate alınmış mıdır? Büyük miktarlı tekrar etmeyen gelir kaynakları beyan edilmiş midir? Şüpheli alacak karşılıklarında olağan dışı eğilimler var mıdır? Tahsilatlarla ilgili belirsizlikler var mıdır? Herhangi bir müşteriye özel olarak verilmiş satış şartları ya da diğer türlü finansman düzenlemeleri mevcut mudur? Varsa nedenini ve miktarını belirtiniz. dáçéêäéê= Dönem sonundan hemen sonra defterlere işlenmiş herhangi bir olağanüstü yüksek miktarlı gider var mıdır? Varsa mahiyetini açıklayınız. Henüz tahakkuk etmemiş ya da ertelenmiş; herhangi bir gider var mıdır? Tekrar eden gider miktarları arasından yanlışlıkla tekrar etmeyen hesaplara aktarılmış tutarlar var mıdır? píçâ Uzun vadede, stok kayıtları ile satışlar arasında olağanüstü bir ilişki meydana gelmiş midir? (örn. Satış seviyelerinde azalma karşısında stok seviyelerinde artış olması gibi) Defterler üzerinde fiziki stok dikkate alınarak gerekli değişiklikler yapılmış, farklar düşülmüş müdür? Stok kaybı, mal iadeleri ve garanti karşılıkları yeterli midir? Borç senedi ya da diğer gayrınakdi teminat karşılığında yapılmış önemli hacimli satış var mıdır? Varsa, bu tip bir alacağa yeterli karşılık ayrılmış mıdır? Satışlar sabitken veya azalırken kar marjı artmış mıdır? Herhangi bir satış işlemiyle ilgili olarak mal iade hakları, geri ödeme ya da müşterinin tekrar satış imkanı gibi şarta bağlı durumlar var mıdır? Varsa, bu durumların içeriği nedir? 8
Söz konusu materyaller ile içeriğindeki bilgiler, Deloitte Türkiye tarafından sağlanmaktadır ve belirli bir konunun veya konuların çok geniş kapsamlı bir şekilde ele alınmasından ziyade genel çerçevede bilgi vermek amacını taşımaktadır. Buna uygun şekilde, bu materyallerdeki bilgilerin amacı, muhasebe, vergi, yatırım, danışmanlık alanlarında veya diğer türlü profesyonel bağlamda tavsiye veya hizmet sunmak değildir. Bilgileri kişisel finansal veya ticari kararlarınızda yegane temel olarak kullanmaktan ziyade, konusuna hakim profesyonel bir danışmana başvurmanız tavsiye edilir. Bu materyaller ile içeriğindeki bilgiler, oldukları şekliyle sunulmaktadır ve Deloitte Türkiye, bunlarla ilgili sarih veya zımni bir beyan ve garantide bulunmamaktadır. Yukarıdakileri sınırlamaksızın, Deloitte Türkiye, söz konusu materyal ve içeriğindeki bilgilerin hata içermediğine veya belirli performans ve kalite kriterlerini karşıladığına dair bir güvence vermemektedir. Deloitte Türkiye, satılabilirlik, mülkiyet, belirli bir amaca uygunluk, ihlale sebebiyet vermeme, uyumluluk, güvenlik ve doğruluk konularındaki garantiler de dahil olmak üzere her türlü zımni garantiden burada feragat etmektedir. Materyalleri ve içeriğindeki bilgileri kullanımınız sonucunda ortaya çıkabilecek her türlü risk tarafınıza aittir ve bu kullanımdan kaynaklanan her türlü zarara dair risk ve sorumluluğu tamamen tarafınızca üstlenilmektedir. Deloitte Türkiye, söz konusu kullanımdan dolayı, (ihmalkarlık kaynaklı olanlar da dahil olmak üzere) sözleşmeyle ilgili bir dava, kanunlar veya haksız fiilden doğan her türlü özel, dolaylı veya arızi zararlardan ve cezai tazminattan dolayı sorumlu tutulamaz.
DRT Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş. Sun Plaza Dereboyu Sok. No:24 34398 Maslak, İstanbul Tel : 90 (212) 366 60 00 Fax : 90 (212) 366 60 10 Armada İş Merkezi A Blok Kat:7 No:8 06510, Söğütözü, Ankara Tel : 90 (312) 295 47 00 Fax : 90 (312) 295 47 47 www.deloitte.com.tr www.verginet.net www.denetimnet.net Deloitte, İsviçre mevzuatına göre kurulmuş olan Deloitte Touche Tohmatsu, üye firmaları ve bunların bağlı ortaklık ve iştiraklerini tek tek veya topluca tanımlar. Deloitte Touche Tohmatsu mükemmelliğe adanmış profesyonel hizmetler sunmayı hedefleyen üye firmalardan oluşan bir organizasyondur. Müşteri memnuniyetine odaklı profesyonel hizmetler yaklaşık 140 ülkede global bir strateji ile yerel olarak sunulmaktadır. Üye firmalarımız ve iştirakleri, denetim, vergi, danışmanlık ve kurumsal finansman alanlarında, 135,000 çalışanın oluşturduğu büyük bilgi birikimi ve tecrübeye sürekli erişim olanağı içerisinde, ilgili profesyonel hizmetleri sunmaktadırlar. Müşterilerimiz arasında dünyanın en büyük şirketlerinin yüzde 80'inden fazlası, bir çok büyük ulusal kuruluş, devlet kuruluşları, yerel şirketler ve hızlı büyüyen global firmalar yer almaktadır. Sunduğumuz hizmetler, İsviçre'de kurulu Deloitte Touche Tohmatsu tarafından değil, üye firmalar, bağlı ortaklıklar ve iştirakleri tarafından sunulmaktadır. Yasal veya diğer nedenlerle, bazı üye firmalar, söz konusu profesyonel hizmetlerin tamamını aynı anda sunamayabilirler. Deloitte Touche Tohmatsu, İsviçre mevzuatına göre kurulmuş bir firma olup, Deloitte Touche Tohmatsu ya da üye firmalar diğer üye firmaların eylem ve yükümlülüklerinden sorumlu tutulamaz. Her bir üye firma, Deloitte, "Deloitte & Touche", "Deloitte Touche Tohmatsu" ve benzeri isimler altında faaliyet gösteren ayrı ve bağımsız birer tüzel kişiliktir. 2007 Deloitte Türkiye. Her hakkı saklıdır.