YÜRÜYEN MERDİVEN VE YOLLARDA UZAKTAN ERİŞİM SİSTEMİ TEKNOLOJİLERİ

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 247 YÜRÜYEN MERDİVEN VE YOLLARDA UZAKTAN ERİŞİM SİSTEMİ TEKNOLOJİLERİ Koray Kalay Löher Asansör ve Yürüyen Merdiven koraykalay@loher.com.tr ÖZET Artık hemen her gün karşılaştığımız yürüyen merdiven ve yolların kullanımı bilindiği gibi çok yaygınlaşmıştır. Genellikle kamuya açık alanlarda kontrolsüz olarak çalışan bu yolcu taşıma makinelerinde ne yazık ki birçok arıza ve kaza riski bulunmaktadır. Bu risklerin önceden tespiti, arıza durumlarında hızlı ve doğru müdahale, son olarak ta sistemlerin çalışır halde kamasının sürdürülmesi oldukça önemlidir. Bu bildiride olası sorunların en aza indirilmesini sağlamak, merdiven üzerindeki kontrolün ve çalışma sürekliliğinin en üst düzeyde kalması için geliştirilmiş uzaktan erişim sistemlerinden, bu sistemlerde olası güvenlik açıklarından, standardın(en 115-1 A1) konuya yaklaşımından ve firmamız olarak sunduğumuz çözümlerden bilgiler aktaracağım. Bildiri boyunca kısaltma amacıyla tüm yürüyen merdiven ve yol sistemleri Yürüyen merdiven olarak anılacaktır. Bildirinin daha rahat takip edilebilmesi için konuyu aşağıda belirttiğim dört ana başlık altında toplamayı uygun gördüm. 1) Uzaktan erişim ve müdahale sistemi nedir? 2) Bu sistemlerin kullanımında oluşan riskler ve bunların çözümleri nelerdir? 3) Alan tarama sistemi 4) Uzaktan erişim ve müdahale sistemlerine örnek olarak firmamızın geliştirmiş olduğu sistem. 1. UZAKTAN ERİŞİM VE MÜDAHALE SİSTEMİ NEDİR? Uzaktan erişim ve müdahale sistemleri iki faklı konu üzerine kurgulanmıştır. 1.1. Uzaktan erişim sistemleri; Bilindiği gibi yürüyen merdivenler avm, metro, havalimanı, hastane gibi kontrollü alanlarda bulunduğu gibi üst ve alt geçitler, teleferik projeleri, pazar yerleri, dik yokuşlar gibi kamuya açık ve nispeten kontrolsüz alanlarda da buluna bilmektedir. Uzaktan erişim sistemi bulunmayan merdivenler ile tek iletişim yolu görsel temas ve ihbarlardır. Bu durumda herhangi bir çalıştırma, durdurma veya yön değişikliği işlemi için personel müdahalesi gerekmektedir. Bunların dışında çocukların ya da yaşlıların gereksiz sistemi durdurması, elektirk sisteminde voltaj dalgalanması ya da enerji kesilmesi gibi merdivenlerde hiçbir sorun olmadığı halde merdivenin durması konuya aşina kişilerce çokça karşılaşılan bir durumdur. Bu durumlarda uzaktan erişim sistemi olmayan merdivenlerde yetkin bir personelin merdivenin başına gitmesi gerekmektedir. Bu da tahmin edersiniz ki kontrolsüz merdivenlerde ek bir maliyet ve merdiveni kullanacak vatandaşların mağdur olmasına neden olmaktadır. Aynı şekilde

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 248 avm, metro gibi kontrollü alanlar dada trafik yoğunluğu ve üst katlardaki dükkanların ziyaret oranları düştüğünden acil müdahale şarttır. Ayrıca olası merdiven arızalarının da anında tespiti ve doğru tespiti çok önemlidir. Uzaktan erişim sistemleri merdivenlerin üzerinde bulunan dâhili hata ve durum takip sistemlerine entegre olarak merdivendeki tüm durum bilgilerini anında kontrol merkezine ilete bilmektedir. Bu sayede merdivendeki istenmeyen tüm durumlar anında fark edilerek hızlı müdahale şansı yakalanmak ile beraber merdivendeki arızanın önceden tespiti sayesinde doğru müdahale ekibinin, doğru donanım ve yedek malzemenin bir seferde merdivene sevk edilmesi ciddi bir zaman kazancı ve maddi kazanç olmaktadır. Sırf bu sebepler bile uzaktan erişim sistemlerini birkaç sene içerisinde amorti edebilmektedir. 1.2. Uzaktan müdahale sistemleri; Uzaktan müdahale sistemleri ise uzaktan erişim sisteminin yani merdivendeki durum bilgilerinin kontrol merkezine iletilmesinin yanı sıra, kontrol merkezinden de merdivenlere müdahale imkânı vermektedir. El bette bu durum standartta belirtilen ve daha sonraki bölümlerde açıklanacağı üzere belirli şartlar ve kısıtlamalar dâhilinde yapılabilmektedir. Örneğin merdivende bir arıza olmadığı halde gereksiz durdurma ve ya enerji problemlerinden dolayı durma durumlarında merdiveni durduran etkenin sonlanması ile kontrol merkezinden merdiven tekrar devreye verilebilinir. Ayrıca merdivenlerde enerji tasarrufu amacıyla merdivenler yüksek hızdan düşük hıza düşürülüp artırıla bilinir. Gene aynı sebepten dolayı merdivenin durdurulması sağlanabilir. Sahadaki trafik yoğunluğunu düzenlemek amacıyla çoklu merdiven sistemlerinin olduğu durumlarda merdivenlerin yönleri de kontrol merkezinden değiştirile bilinir. Bazı merdivenlerde bulunan ve merdivenin güvenlik sistemine dahil olmayan bazı opsiyon ve reklamasyon araçları da gerek enerji tasarrufu gerekse bu opsiyonlarda oluşan bir arızadan dolayı sistemin devamını sağlamak amacı ile uzaktan devre dışı bırakıla bilinir yada devreye alınabilir. Bunlara birkaç örnek vermem gerekirse, Örneğin merdivenlerdeki opsiyon aydınlatmaların devreye verilip devreden çıkarılması enerji verimliliği açısından önemlidir. Bunun yanında otomatik yağlama sistemi gibi opsiyon olup merdivenin güvenlik sistemi dışında bulunan sistemlerde oluşabilecek arızlardan ötürü merdivenlerin etkin kullanım zamanlarında durmasını önlemek amacı ile uzaktan devre dışı bırakılıp. Uygun zamanda onarımı gerçekleştirile bilinir. Birde özellikle kapalı mekânlarda Avrupa da sıkça talep edilen acil durum senaryoları bulunmaktadır. Örneğin yangın durumunda tahliye yönündeki merdivenlerin çalışmaya devam etmesi ve aksi yöndeki merdivenlerin durdurulması hatta aksi yönde çalıştırılması tahliye hızına etkiyeceğinden dolayı çok büyük önem arz etmektedir. 2. BU SİSTEMLERİN KULLANIMINDA OLUŞAN RİSKLER VE BUNLARIN ÇÖZÜMLERİ NELERDİR? Uzaktan erişim ve müdahale sistemlerinin yukarıda belirttiğimiz faydalarının yanı sıra doğru uygulanmadığında ciddi riskler taşımaktadır. Uzaktan erişim sistemlerinde bulunmayan bu riskler uzaktan müdahale durumunda ise ciddi önem taşımaktadır. Bu bölümde bu riskler tanımlanmaya çalışılırken önlemleri de elbette aktarılacaktır. Buradaki en büyük risk gerekli yeterliliği olmayan eğitim almamış merkezin kontrol merkezinden müdahale etmesidir. Bu konuya önlem olarak bizim geliştirdiğimiz sistemde ciddi bir eğitim ve yeterlilik sınavını takiben kişiye özel hesap tanımlaması, bu hesabın yüksek

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 249 güvelik ile şifrelenmesi sağlanmıştır. Ayrıca tüm kullanıcıların sistem üzerindeki hareketleri kayıt (LOG) altına alınmaktadır. İstendiğinde amirleri ile bu kayıtlar ve merdiven durum kayıtları paylaşılabilmektedir. Diğer risklerin başında merdiven üzerinde herhangi bir arıza durumunda merdivenin çalıştırılma teşebbüsüdür. Arızalı merdivende arıza giderilmeden merdiven çalıştırıla bilinirse yolcu güvenliğine ve merdivene ciddi hasarlar verile bilinir. Bunun sonucu olarak ta can ve mal kaybı riski çok yüksektir. Bu riski ortadan kaldırmak için uzaktan müdahale ve erişim riskinin merdiven güvenlik sisteminden tamamı ile ayrı çalışmak zorundadır. Bu sayede gerek kullanıcı gerekse sistem hatasından ötürü merdiven arıza hata durumunda iken merdivene müdahale etkisiz hale getirilerek bu risk ortadan kaldırılmaktadır. Bizim sistemimizde bu önlemlere ek olarak merdivenden gelen herhangi bir hata bilgisi geldiğinde problem giderilene kadar uzaktan müdahale seçenekleri kilitlenip sadece erişim bölümleri kullanılabilmektedir. Yürüyen merdivenlerin çalıştırılması, durdurulması, yön değiştirilmesi, hız değişikliğinin yapılması standart çerçevesinde belirli şartlara bağlanmıştır. Bunun amacı merdiven üzerinde yolcu veya tehlikeli bir cisim varken merdivenlerde bu komutların ciddi riskler taşımasıdır. Örneğin çalışır durumda bir merdivende üzerinde yolcu bulunurken merdiveni durdurmaya veya hız değişikliği yapmaya çalışmak düşme dolayısıyla ciddi yaralanmalara sebep olabilecektir. Farklı bir durumda ise duran bir merdiveni üzerinde yolcu varken çalıştırmakta aynı riskleri taşımaktadır. Yürüklükteki EN 115-1 A1 standardında bu konu açık olarak tanımlanmıştır. Merdivenlerde çalıştırma ya da durdurma işlemi ancak yetkin personel tarafından ve görsel olarak merdiven üzerinde hiçbir neşene ve canlı olmaması durumda gerçekleştirile bilinir; bunun dışındaki durumlarda merdivenlere müdahale için güvenilirliği kanıtlanmış bir sistem ile merdiven üzerinde hiç bir şeyin olmadığı emin olunarak yapıla bilinir. İkinci açıklama direk bizim konumuz için hazırlanmış bir kuraldır. Merdiven üzerinde herhangi bir nesnenin olmaması alışıla gelmiş ve kullanımda olan iki sistem ile sağlana bilinir. Bunlardan birincisi etkin bir kamera sistemidir. Kamera sisteminde kamera veya kameraların açılarının merdivenin tümünü ve giriş çıkış bölgelerini kapsaması gerekmektedir. Ayrıca müdahale personelinin konuya bilgili, dikkatli ve keyfi davranmaması da bir zorunluluktur. Diğer seçenek ise alan üçüncü bölümde daha detaylı açıklayacağımız alan tarama sistemleridir. Alan tarama sistemi kısaca merdiven üzerinde her hangi bir cisim olmadığını garanti eden bir güvenlik sistemidir. Bizim kurguladığımız sistemde alan tarama sistemi mecburi olarak sunulmuştur. Çünkü kullanıcı hataları riski göze alınabilir bir risk değildir. Bu sistemde alan tarama sistemi iki noktaya bilgi göndermektedir; bunlardan birincisi uzaktan erişim sistemine ikincisi de diğer stop devreleri gibi merdiven güvenlik merkezinedir. Bizim sistemimizde alan tarama sinyali negatif olduğu sürece bahsi geçen komutlar devre dışı görünmekte ancak merdiven boş iken kullanılabilmektedir. Fakat alt yapı ve ya ağ sorunlarından ötürü az da oluşabilecek gecikme risklerini ortadan kaldırmak için, alan tarama sistemi aynı zamanda bir stop devresi gibi çalışıp merdivenin kendi kendine bu komutlara karşı güvenliği sağlaması sağlanmıştır. Son olarak ta kontrol personelinin keyfi ya da eğlence amacıyla merdiven üzerinde sık komut değişiklikleri yapması dolayısı ile sistemin aşırı ısınma, hız kontrol hatası gibi hatalar geçmesi yada maddi hasara sebep olmasıdır. Bu risk çok ciddiye alınmasa da zaman ve para kaybına sebep olabilmektedir. Bu riski ortadan kaldırmak ve ya caydırmak amacı ile kendi sistemimizde belirli bir sıklıktan fazla komut gönderimi durumunda sistem otomatik olarak kullanıcı kayıtlarını firmamız kontrol merkezine ve personelin amirine e posta yoluyla ulaştırmaktadır. 3. ALAN TARAMA SİSTEMİ Alan tarama sistemi uzaktan müdahale esnasında yukarıdaki bölümde bahsettiğimiz riskleri ortadan kaldırmak için geliştirilmiş bir sistemdir. Bu sistemin dünyada bir çok üreticisi bulunmaktadır. Ayrıca Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede kullanılan bir sistemdir. Bu

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 250 sistem merdiven üzerinde herhangi bir cismin bulunmadığını garanti eden bir emniyet sistemidir. Yaygın olarak merdiven boyunca yerleştirilmiş güvenlik sensörlerinden ve ana kontrol ünitesinden oluşmaktadır. Aynı zamanda merdiven girişlerinde bulunan yaklaşım sensörleride bu sisteme entegre edilmektedir. Firmamız olarak bu sektörde yerli bir üretici olmaması sebebi ile TTGV desteği ile biir proje yazılmış ve bu sistemin test aşamasına geçilmiştir. Bizim sistemimizde farklı olarak merdiven üzerinde alan tarama sensörleri tek tek kontrol edilmekte, her hangi birinde cisim algılandığında direk sensör numarası bildirilmektedir. Ayrıca kontrol ünitesinde ve uzak erişimde sistem üzerindeki hatalar direk sensör adresi ile bildirilebilmektedir. Bir diğer avantajı ise piyasa ürünlerinin montajı ya üretim aşamasında ya da ciddi revizyonlar ile sağlanmakta iken bizim sistemimiz çok ekonomik ve kolay olarak mevcut merdivenlere ilave edilebilmektedir. Alan tarama sistemleri uzaktan müdahale dışında otomatik çalışma ve durma gibi opsiyonlar içinde mecburi olarak kullanılmaktadır. Örneğin uzaktan erişim seçeneği olmayan bir merdivenin belirli saatlerde otomatik durması ve çalışması için; acil durum senaryolarında veya yukarıda bahsi geçen gereksiz duruşlarda otomatik çalışması içinde kullanıla bilinir. Yukarıda kısaca bilgi verilen yürüyen merdiveni/yolu kullanımı için çalıştırmak ve hazır hale getirmek konusu ile ilgili EN 115-1 A1 standardından alıntıları aşağıda inceleyebilirsiniz; Yürüyen merdiveni veya yolu çalıştırmak ( veya başlama, bir kullanıcının belli noktadan geçmesi ile otomatik olarak oluyorsa, hazır hale getirmek) sadece yetkili kişilerce kullanılabilecek bir veya birden fazla anahtar tarafından anahtarlı ( kapı anahtarı gibi) sokularak işletilen elektrik anahtarları, müstakil levyeli anahtarlar, kilitli özel korumalı bölmeler içindeki anahtarlar, uzaktan kumandalı cihazlar gibi ) yapılmalı ve tarak kesişim hattının dışında bir alandan ulaşılabilir olmalıdır. Bu anahtarlar daha önce tanımlanan ana şalter ile es zamanlı islememelidir. Anahtarı kullanan kişi, yürüyen merdiveni/yolu bütünüyle görebilmeli veya bu işlemi yapmadan önce, yürüyen merdiven/yol üzerinde kimsenin bulunmadığından emin olmasını sağlayacak vasıtalara sahip olmalıdır. Hareket yönü, anahtar üzerindeki işaretlemeden açıkça anlaşılır olmalıdır. Bir kullanıcının girmesiyle otomatik olarak başlayan ye da hızlanan (beklemede/stand-by işletim) yürüyen merdivenler/bantlar, kullanıcı tarak kesişim hattına ulaştığında nominal hızın en az 0,2 katı kadar hızla hareket etmeli ve sonra 0,5 m/s2 den az hızlanmalıdır. Bir kullanıcının girmesiyle otomatik olarak çalısan yürüyen merdiven/bantlarda, hareket yönü önceden belirlenmiş, kullanıcı tarafından açıkça görülecek şekilde ve yürüyen merdiven/bant üzerinde açıkça işaretlenmiş olmalıdır. Bir kullanıcının girmesiyle otomatik olarak başlayan yürüyen merdiven/bantlar, bir kullanıcının önceden belirlenmiş hareket yönünün tersi yönden girdiği taktirde, önceden belirlenmiş yönde çalışmaya başlamalıdır. Çalışma süresi 10 sn.den az olmalıdır

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 251 4. UZAKTAN ERİŞİM VE MÜDAHALE SİSTEMLERİNE ÖRNEK OLARAK FİRMAMIZIN GELİŞTİRMİŞ OLDUĞU SİSTEM.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 252

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 262 KAYNAKLAR [1] NEN-EN 115-1+A1 (en) Safety of escalators and moving walks [2] LÖHER yürüyen merdiven ve yürüyen yollar bakım ve montaj talimatı. [3] LÖHER yürüyen merdiven ve yürüyen yollar uzaktan erişim dokümanı. [4] LÖHER alan tarama sistemi proje dokümanı