T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Belge Başlığı MAKİNA SEKTÖRÜ RAPORU (2013/1) Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi 1
İÇİNDEKİLER Tablolar Listesi... 2 Şekiller Listesi... 2 Kısaltmalar Listesi... 3 YÖNETİCİ ÖZETİ... 4 1. SEKTÖRÜN GENEL DURUMU... 4 1.1. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu... 4 1.2. Sektörün Türkiye deki Genel Durumu... 5 1.3. Sektörün Alt Grupları ve Üretilen Başlıca Ürünler... 5 1.4. Sektörün Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler... 6 1.5. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler... 6 1.6. Sektörün Kapasite Kullanımı... 7 1.7. Sektörün İşyeri Sayısı ve İstihdamı... 8 1.8. Sektörün Üretim ve Katma Değeri... 8 1.9. Sektörün Cirosu... 10 1.10. Sektörün Sipariş Endeksi... 12 1.11. Sektörün Ar-Ge Faaliyetleri... 12 1.12. Sektörün Dış Ticareti... 14 1.13. Sektörün Maliyet Bileşenleri... 18 1.14. Sektöre Özgü Yatay ve Dikey Politikalar ve Düzenlemeler... 18 1.15. Sektörün 2013-2023 Projeksiyonu... 19 2. SEKTÖRÜN SON ALTI AYLIK DEĞERLENDİRMESİ... 20 2.1. Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi... 20 2.2. Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi... 20 2.3. Sektörün İhracat ve İthalat Değerlendirmesi... 21 2.4. Sektörün Ciro ve Sipariş Endeksi Değerlendirmesi... 23 2.5. Son Dönemdeki Sektöre İlişkin Türkiye ve Dünyadaki Gelişmeler... 24 KAYNAKÇA... 25 EKLER... 26
Tablolar Listesi Tablo 1. Dünya Makine Ticaretinin Toplam Ticaretten Aldığı Pay... 4 Tablo 2. Makine Sanayi Alt Ürün Grupları... 5 Tablo 3. Makine Sanayi İşyeri Sayısı ve İstihdamı... 8 Tablo 4. Üretim ve Katma Değer... 9 Tablo 5. Makine Sanayi Cirosu... 10 Tablo 6. Sektörlere Göre 2011 Yılı Ar-Ge Harcamaları... 14 Tablo 7. Makina Sektörü İthalat ve İhracat Rakamları... 15 Tablo 8. Ülkelere Göre Makina Sektörü İhracat Rakamları (2012)... 16 Tablo 9. Makina Sektörü İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı... 16 Tablo 10. Ülkelere Göre Makina Sektörü İthalat Rakamları (2012)... 17 Tablo 11. Makina ve Aksamları İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı... 17 Tablo 12. Aylık Bazda İhracat Değerleri... 21 Tablo 13. Aylık Bazda İthalat Değerleri... 22 ġekiller Listesi Şekil 1. Kapasite Kullanım Oranı... 7 Şekil 2. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık)... 7 Şekil 3. İstihdam Endeksi... 8 Şekil 4. Üretim Endeksi... 10 Şekil 5. Ciro Endeksi... 11 Şekil 6. Ciro Endeksi (Yurtiçi ve Yurtdışı)... 11 Şekil 7. Sipariş Endeksi... 12 Şekil 8. Sipariş Endeksi (Yurtiçi ve Yurtdışı)... 12 Şekil 9. Ar-Ge Harcamalarımızın Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla İçindeki Payı... 13 Şekil 10. Ar-Ge Harcamasını Gerçekleştiren Kesim... 13 Şekil 11. Makina Sektörü İthalat ve İhracatı... 15 Şekil 12. Sektör İhracat Gelir Hedefi... 19 Şekil 13. Üretim Endeksi (Aylık)... 20 Şekil 14. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık)... 20 Şekil 15. Aylık Bazda İhracat Değerleri Değişimi... 21 Şekil 16. Aylık Bazda İthalat Değerleri Değişimi... 22 Şekil 17. Ciro Endeksi (Aylık)... 23 2
Şekil 18. Sipariş Endeksi (Aylık)... 23 Kısaltmalar Listesi Belge Başlığı AB ABD BYS GSYİH GTİP KOBİ NACE SITC TCMB TÜİK UN Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Başka Yerde Sınıflandırılmamış Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Türkiye İstatistik Kurumu Birleşmiş Milletler 3
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Makina Sektörü, sahip olduğu yüksek katma değer oranı, teknoloji üretimini zorunlu kılması, geniş bir yan sanayi ağı oluşturması, yatırım maliyetlerini düşürmesi, nitelikli personele yönelik istihdam alanı oluşturması, dışa bağımlılığı ve dış ticaret açığını azaltmasının yanı sıra pek çok sektöre girdi sağlaması ile tetikleyici güce sahip lokomotif bir sektördür. Ülkemiz makine sektörü, 2012 yılında 34,5 milyar dolarlık dış ticaret hacmine ulaşmış ve makine sektörü ihracatının bu yıl itibariyle toplam ihracattan aldığı pay %7 ye yaklaşmıştır. 2023 yılında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracattan makine sektörünün 100 milyar dolar pay alabilmesi adına bu oranın 2023 yılında %20 ye yükselmesi gerekmektedir. 2012 yılında, sektör ihracatının ithalatı karşılama oranı %39,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu düzeyin arttırılmasına yönelik alınacak tedbirler, makine sektörü ve bu sektörün girdi sağladığı diğer pek çok sektör açısından büyük önem taşımaktadır. Öte yandan, uzun bir süredir Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) dâhilindeki 84. Fasıl kapsamında değerlendirilen ve takibi gerçekleştirilen makine sektörüne ait dış ticaret istatistikleri, bu fasıl altında yer alan ve makine olarak kabul edilmeyen ürünleri de içermesi nedeniyle Bakanlığımız tarafından bu ürünler hariç tutularak kullanılmaktaydı. Genel Müdürlüğümüzce yapılan değerlendirmeler neticesinde, makine sektörü çerçevesinde yayımlanacak raporlarda ve çalışmalarda Uluslararası Standart Ticaret Sınıflamasının (SITC Rev.3) 71, 72, 73 ve 74 kodu (EK 1) altındaki verilerin dikkate alınmasına karar verilmiştir. 1. SEKTÖRÜN GENEL DURUMU 1.1. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Ülkelerin gelişme sürecinde, makine imalat sanayinin imalat sanayi içerisindeki önemi giderek artmaktadır. Bu artış trendine paralel olarak; 2011 yılı toplam dünya ticareti 33,2 trilyon ABD Doları, toplam dünya makine ticareti ise 3,0 trilyon ABD Doları olmuştur. Makine sektörünün dünya ticaretinden aldığı pay 2011 yılı itibariyle % 9 seviyesindedir. Tablo 1. Dünya Makine Ticaretinin Toplam Ticaretten Aldığı Pay Yıl Toplam Ticaret Makine Ticareti Oran (%) (Trilyon ABD Doları) 2005 20,2 1,9 9,2 2006 23,5 2,1 9,0 2007 26,9 2,5 9,5 2008 31,1 2,9 9,2 2009 24,1 2,1 8,9 2010 29,1 2,5 8,7 2011 33,2 3,0 9,0 Kaynak: Comtrade (SITC Rev.3: 71, 72, 73,74) Aralık 2012 4
1.2. Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Belge Başlığı Makina imalat sanayi, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizin sanayileşmesinin de itici gücüdür ve gelecekte de ülkemizin gelişiminin temel taşı olacaktır. Türk makina sanayi 1990 yılından bu yana yaklaşık % 20 oranında yıllık büyüme oranı göstermiştir. Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de makina imalatçılarının büyük çoğunluğu KOBİ niteliğinde olup, bu yapı değişen ekonomik koşullara ve teknolojik gelişmelere karşı daha esnek ve hızlı cevap verme imkânı sağlamaktadır. Sektörde faaliyet gösteren KOBİ lerin sahip olduğu ucuz işgücü avantajı ve gelişmiş mühendislik becerileri, makina imalatçılarının uluslararası pazarlarda rekabet şansını arttıran unsurlardır. Türk makina sanayinde, her türlü parça ve aksamın yüksek kalitede ve rekabet edebilir fiyatlarda üretimi yapılmaktadır. Üretim sürecindeki yerli girdi oranı ise % 80 85 civarındadır. 1.3. Sektörün Alt Grupları ve Üretilen BaĢlıca Ürünler Makina sanayinde 20 ye yakın alt ürün grubu bulunmaktadır. Bu gruplara ait standart bir sınıflama bulunmamakla birlikte sektörde sıklıkla anılmakta olan gruplar Tablo 2 de listelenmiştir. Tablo 2. Makine Sanayi Alt Ürün Grupları S.N. ÜRÜN GRUBU S.N. ÜRÜN GRUBU 1 Reaktör ve Kazanlar 11 Tarım ve Ormancılık Makinaları 2 Türbinler ve Turbojetler 12 İş ve İnşaat Makinaları 3 Pompalar 13 Madencilik Makinaları 4 Kompresörler 14 Kâğıt ve Matbaacılık Makinaları 5 Vanalar 15 Yıkama, Kurutma ve Ütüleme Makinaları 6 Klimalar ve Soğutma Makinaları 16 Tekstil ve Konfeksiyon Makinaları 7 Isıtıcılar ve Fırınlar 17 Deri İşleme ve İmalat Makinaları 8 Hadde ve Döküm Makinaları 18 Kauçuk, Plastik, Lastik İşleme ve İmalat Makinaları 9 Gıda Sanayii Makinaları 19 Takım Tezgâhları ve Metal işleme Makinaları 10 Ambalajlama Makinaları 20 Rulmanlar Öte yandan, her türlü makine imalatının büyük önem taşıdığı günümüzde, makine üreten makinalar olarak tanımlanan takım tezgâhları ile şehirlerimizin yeniden yapılanması sırasında ihtiyaç duyulacak olan iş ve inşaat makinaları, pompalar, vanalar ve kompresörler ile ülkemizin gıda arzı ve güvenliğini doğrudan ilgilendiren tarım makinaları ve gıda makinalarının ayrı bir öneme sahip olması gerektiği düşünülmektedir. 5
1.4. Sektörün EtkileĢim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Makina sektörü, yatırım malı ekipmanları temin etmesi bakımından bütün önemli sanayi kolları ile stratejik bir işbirliği içindedir. Makinaların ve diğer mekanik ekipmanların performansı, tarım, balıkçılık, madencilik, inşaat, nakliye, proses endüstrileri ve diğerlerinin verimliliğinin artmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle de ekonominin gelişmesi, tüm sanayi kollarının rekabet gücünün artmasına katkı sağlamaktadır. 1.5. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Makina imalat sanayi, bazı iller çevresinde daha fazla yoğunlaşmış bulunmaktadır. Bunlar; Bursa, İstanbul, Kocaeli, Trakya dâhil Marmara Bölgesi, İzmir, Eskişehir, Ankara, Konya, Gaziantep gibi illerdir. Çukurova bölgesi de bu kapsamda yer almaktadır. Takım tezgâhı imalatı ise, daha çok Bursa, Kocaeli, İstanbul, İzmir ve Konya da ön planda olan imalat konusudur. Gaziantep, daha çok tekstil (halı dokuma dâhil) ve gıda sanayii makinaları ile inşaat makinalarına öncelik veren bir konumdadır. Komşu ülkelere yakınlığı ve işbirliği olanağının artması nedeni ile bu ilimizde, son yıllarda daha değişik makina türlerinin imalatı da gelişim göstermektedir. Öte yandan, OSTİM Organize Sanayi Bölgesi ile Çankaya Üniversitesi arasında 22 Mayıs 2008 tarihinde İş ve İnşaat Makinaları Kümesi (İŞİM) kurulmuş ve bugüne kadar bu küme tarafından çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Bakanlığımızca rekabetçilik ve yenilikçilik alanlarında küme destek programı tasarımı tamamlanmış olup, ilgili Kümelenme Destek Programı Yönetmeliği 15/09/2012 tarihli ve 28412 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Program kapsamında sektörel ayrım yapılmaksızın belirli bir rekabetçilik ve sürdürülebilirlik seviye ve potansiyeline sahip kümelenmelerin iş planı çerçevesinde (faaliyet ve projeleri) desteklenmesi planlanmaktadır. Küme Destek Programına yönelik usul ve esaslar Bakanlığımız web sitesinde yayımlanmıştır. 6
1.6. Sektörün Kapasite Kullanımı Belge Başlığı Makine ve Ekipman İmalatına ait kapasite kullanımı, toplam imalat sanayine ait değere oldukça yakın seyretmektedir. 2012 yılı için ise makine sektörü, imalat sanayinden farklı olarak yükselişini, düşük bir düzeyde de olsa devam ettirmiştir. Şekil 1. Kapasite Kullanım Oranı Kaynak: TCMB Şekil 2. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık) Kaynak: TCMB (NACE Rev.2 BYS Makine ve Ekipman İmalatı) 7
1.7. Sektörün ĠĢyeri Sayısı ve Ġstihdamı TÜİK verilerine göre makina sektöründe 2010 yılı itibariyle 12.335 işletmede yaklaşık 154 bin civarında personel istihdam edilmektedir. 2009 ve 2010 yılı verilerinin karşılaştırılması sonucunda, hem makine imalatında hem de genel imalat sanayinde girişim sayısının azalmasına karşın çalışan sayısının arttığı görülmektedir. Tablo 3. Makine Sanayi İşyeri Sayısı ve İstihdamı 2009 2010 Değişim (%) Girişim Sayısı Çalışan Sayısı Girişim Sayısı Çalışan Sayısı Girişim Sayısı Çalışan Sayısı Makine ve Ekipman İmalatı 12.780 132.844 12.335 153.878-3,5 15,8 TOPLAM İMALAT SANAYİ 320.815 2.584.773 299.929 2.851.277-6,5 10,3 Kaynak: TÜİK Makina ve Teçhizat İmalatı na ait sanayi istihdam endeksi, bizlere makine sektörünün sağlamış olduğu istihdamın, genel imalat sanayi değerinin de üzerinde bir artış sağladığını göstermektedir. Şekil 3. İstihdam Endeksi 1.8. Sektörün Üretim ve Katma Değeri Kaynak: TÜİK(* 2012 yılı ilk üç çeyrek verileri kullanılmıştır.) 2010 yılı TÜİK verilerine göre 20,8 milyar TL düzeyinde gerçekleşen makine sektörü üretim değerinin, aynı yıldaki 524,5 milyar TL lik Türkiye Toplam İmalat Sanayi içerisindeki payı %4,0 civarındadır. 8
NACE Rev.2 Kod Tablo 4. Üretim ve Katma Değer 2009 (milyar TL) Üretim Değeri 2010 (milyar TL) Değişim (%) 2009 (milyar TL) Belge Başlığı Faktör Maliyetiyle Katma Değer 2010 (milyar TL) Değişim (%) 1 Gıda Ürünlerinin İmalatı 10 64,7 79,5 22,9 10,6 11,6 10,0 2 Ana Metal Sanayii 24 42,5 59,5 39,8 4,9 8,1 67,6 3 Tekstil Ürünlerinin İmalatı 13 32,2 44,7 38,8 7,2 8,9 22,6 4 Motorlu Kara Taşıtı, Treyler ve Yarı Treyler İmalatı 29 33,5 43,4 29,6 6,6 8,1 22,9 5 Giyim Eşyalarının İmalatı 14 28,5 33,6 17,9 5,7 6,5 15,6 6 Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 23 24,3 30,9 27,2 6,4 7,9 22,8 7 Elektrikli Teçhizat İmalatı 27 24,9 28,4 13,8 5,8 5,7-1,7 8 9 10 11 12 Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı (makine ve teçhizat hariç) Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Makine ve Ekipman İmalatı 25 21,9 27,5 25,4 5,2 6,1 16,8 22 21,2 27,4 29,3 5,0 5,7 13,2 20 21,9 26,8 22,7 4,0 4,7 18,5 19 16,9 21,9 29,6 1,4 1,8 22,6 28 15,2 20,8 37,2 4,2 5,2 22,8 TOPLAM İMALAT SANAYİ C 420,4 524,5 24,8 84,7 99,2 17,1 GENEL TOPLAM - 959,7 1.152,2 20,1 258,4 293,1 13,4 Kaynak: TÜİK Ayrıca, BYS Makina ve Teçhizat İmalatı Sektöründe 2005=100 temel yıllı Sanayi Üretim Endeksi yıllık ortalama değeri 2009 yılında küresel daralma neticesinde 85,4 değerine gerilemiş ancak bu yıldan sonra büyük bir artış eğilimi göstermiştir. Sektöre ait endeks, 2010 yılından itibaren toplam imalat sanayine ait endeks değerinin üzerinde seyretmektedir. 9
Şekil 4. Üretim Endeksi Kaynak: TÜİK 1.9. Sektörün Cirosu Makina sektörü 2010 yılında toplam 22 milyar TL lik ciro yapmıştır. Anılan yıl itibariyle sektörün toplam imalat sanayi cirosu içerisindeki payı ise bir önceki yıla göre % 3,7 den % 4 e yükselmiştir. NACE Rev.2 Tablo 5. Makine Sanayi Cirosu 2009 (milyar TL) Ciro 2010 (milyar TL) Değişim (%) 1 Gıda Ürünlerinin İmalatı 10 68,5 83,2 21,5 15,1 2 Ana Metal Sanayii 24 45,3 61,1 34,8 11,0 3 Motorlu Kara Taşıtı, Treyler ve Yarı Treyler İmalatı 29 37,9 48,0 26,8 8,7 4 Tekstil Ürünlerinin İmalatı 13 34,4 46,8 35,9 8,5 5 Giyim Eşyalarının İmalatı 14 29,9 34,9 16,9 6,3 6 Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 23 25,4 32,0 25,8 5,8 7 Elektrikli Teçhizat İmalatı 27 27,0 31,1 15,2 5,6 8 Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı 22 22,5 28,7 27,5 5,2 9 Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı 20 23,9 28,7 20,3 5,2 Pay * (%) 10 11 Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı (makine ve teçhizat hariç) Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 10 25 22,9 28,6 25,2 5,2 19 19,1 23,8 24,4 4,3
12 Makine ve Ekipman İmalatı 28 16,5 22,0 33,8 Belge Başlığı 4,0 TOPLAM İMALAT SANAYİ C 449,5 552,8 23,0 100,0 GENEL TOPLAM - 1.640,2 1.925,6 17,4 - Kaynak: TÜİK (* 2010 yılı Toplam İmalat Sanayi içerisinde sahip olunan pay) Makine ve Ekipman İmalatı sanayine ait ciro endeksinin de diğer endekslerde olduğu gibi toplam imalat sanayi değerinin üzerinde seyrettiği, ayrıca makine sektörüne ait ciro içerisindeki yurtdışı payının büyük bir artış trendi izlediği anlaşılmaktadır. Şekil 5. Ciro Endeksi Kaynak: TÜİK (Yurtiçi ve Yurtdışı Toplam) Şekil 6. Ciro Endeksi (Yurtiçi ve Yurtdışı) Kaynak: TÜİK (NACE Rev.2 Kod 28) 11
1.10. Sektörün SipariĢ Endeksi Sanayi Sipariş Endeksine göre, ülkemiz makine sektörünün yurtdışından aldığı siparişler, yurtiçi siparişlerin de üzerinde bir artış göstermiştir. Şekil 7. Sipariş Endeksi Kaynak: TÜİK (Yurtiçi ve Yurtdışı Toplam) Şekil 8. Sipariş Endeksi (Yurtiçi ve Yurtdışı) 1.11. Sektörün Ar-Ge Faaliyetleri Kaynak: TÜİK (NACE Rev.2 Kod 28) 2011 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe ve personel dökümlerine dayalı olarak Türkiye de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2011 yılında bir önceki yıla göre % 20,4 artarak 11,2 milyon TL olarak hesaplanmıştır. 12
Türkiye de 2000 yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamasının GSYİH içindeki payı Belge % 0,48 Başlığı iken bu oran 2011 yılında % 0,86 ya yükselmiştir. Bu artış, ülkemizde Ar-Ge ye verilen önemin yıllar geçtikçe arttığının somut bir kanıtıdır. Şekil 9. Ar-Ge Harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla İçindeki Payı Kaynak TÜİK 2011 yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamalarının %45,5 i yükseköğretim, %43,2 si ticari kesim ve %11,3 ü kamu kesimi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bir önceki yıl, yükseköğretim %46 ile ilk sırada yer alırken, bunu %42,5 ile ticari kesim, %11,5 ile kamu kesimi takip etmiştir. Şekil 10. Ar-Ge Harcamasını Gerçekleştiren Kesim Kaynak: TÜİK NACE Rev.2 - Kod:28 altında değerlendirilen makine sektöründe ise 2010 yılında 171,5 milyon TL olan Ar-Ge harcaması, 2011 yılında %36,6 lık artışla 234 milyon TL düzeyinde gerçekleştirilmiştir. Makine sektörü bu büyüklük ile en yüksek Ar-Ge harcaması 13
gerçekleştirilen sektörler arasında yer almaktadır ve imalat sanayi içerisinde %10 a yakın bir paya sahiptir 14 Tablo 6. Sektörlere Göre 2011 Yılı Ar-Ge Harcamaları SEKTÖR NACE Kodu Harcama (TL) 1 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 29 653.799.411 25,4 2 Elektrikli teçhizat imalatı 27 311.771.636 12,1 3 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 30 250.100.787 9,7 4 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı 28 234.239.922 9,1 5 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri, kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 19-20 196.160.066 7,6 6 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı 21 194.227.005 7,6 7 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 26 148.520.942 5,8 8 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) 25 146.512.691 5,7 9 Tekstil ürünlerinin imalatı 13 80.164.467 3,1 10 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 22 77.372.520 3,0 11 Gıda ürünlerinin imalatı 10 74.392.093 2,9 12 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 23 63.895.176 2,5 13 Ana metal sanayii 24 53.159.464 2,1 14 Diğer imalatlar 32 25.868.185 1,0 15 Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı 33 15.812.011 0,6 16 Mobilya imalatı 31 15.408.667 0,6 17 Giyim eşyalarının imalatı 14 13.276.456 0,5 18 Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imalatı 17 4.360.727 0,2 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman 19 16 3.418.480 0,1 ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı 20 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması 18 3.183.872 0,1 21 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 15 2.496.050 0,1 22 İçeceklerin imalatı 11 1.341.411 0,1 23 İMALAT 10-33 2.569.482.039 100,0 24 GENEL TOPLAM (TÜM FAALİYETLER) - 4.817.272.485 - Kaynak: TÜİK Tablo 6 dan da anlaşılacağı üzere 2011 yılı itibariyle ülke genelindeki 4,8 milyar TL lik toplam Ar-Ge harcamalarının 2,6 milyar TL si, yani yaklaşık olarak %53,3 ü doğrudan imalat sanayinde gerçekleştirilmiştir. Makine sektörünün imalat sanayi içerisindeki Ar-Ge harcamalarının payı 2010 yılında %8,4 iken 2011 yılında %9,1 a, genel harcamalar içerisindeki payı ise %4,3 ten %4,9 a yükselmiştir. 1.12. Sektörün DıĢ Ticareti Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması SITC Rev.3 kapsamında 71, 72, 73 ve 74 başlıklarının toplamı olarak değerlendirilen makine ihracatında 2012 yılında bir önceki yıla kıyasla %3,2 lik artış elde edilmiştir. Sektörün ithalatı %2,9 daralarak 24,8 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiş olup, dış ticaret açığı ise 2011 yılına göre %6,5 azalmıştır. Pay (%)
Şekil 11. Makina Sektörü İthalat ve İhracatı Belge Başlığı Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) YILLAR Tablo 7. Makina Sektörü İthalat ve İhracat Rakamları İhracat (ABD Doları) Değişim (%) İthalat (ABD Doları) Değişim (%) Dış Ticaret Dengesi (ABD Doları) Değişim (%) 2005 4.169.630.997-14.503.531.082 - -10.333.900.085-2006 5.142.389.293 23,3 16.801.726.774 15,8-11.659.337.481 12,8 2007 7.055.295.959 37,2 20.330.029.129 21,0-13.274.733.170 13,9 2008 8.594.436.096 21,8 21.005.923.907 3,3-12.411.487.811-6,5 2009 6.381.096.846-25,8 15.894.439.179-24,3-9.513.342.333-23,4 2010 7.502.652.711 17,6 19.868.708.751 25,0-12.366.056.040 30,0 2011 9.408.358.613 25,4 25.521.006.395 28,4-16.112.647.782 30,3 2012 9.696.893.391 3,1 24.776.806.866-2,9-15.071.919.583-6,4 1.12.1. Makina Sanayi Ġhracatı Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Türkiye nin 2012 yılında en fazla makine ve ekipman ihraç ettiği ülke Almanya olup, Almanya yı ABD, Rusya, Irak ve İran takip etmiştir. En çok ihracat gerçekleştirilen ilk 10 ülkeye ait ihracat hacmi, aynı yıla ait toplam makine ihracatının %54,7 düzeyindedir. 15
Tablo 8. Ülkelere Göre Makina Sektörü İhracat Rakamları (2012) Ülke İhracat (Milyar ABD $) Pay (%) 1 Almanya 1,6 16,6 2 A.B.D. 0,6 6,5 3 Rusya Federasyonu 0,6 5,9 4 Irak 0,6 5,8 5 İran 0,4 4,2 6 İngiltere 0,3 3,3 7 İtalya 0,3 3,3 8 Azerbaycan 0,3 3,2 9 Romanya 0,3 3,2 10 Fransa 0,3 2,7 DİĞER 4,4 45,3 TOPLAM 9,7 100,0 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Tablo 9. Makina Sektörü İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı YIL 1.12.2. Makina Sanayi Ġthalatı TOPLAM İHRACAT (ABD Doları) MAKİNA İHRACATI (ABD Doları) TOPLAM İHRACAT İÇERİSİNDEKİ ORAN (%) 2005 73.476.408.143 4.169.630.997 5,7 2006 85.534.675.518 5.142.389.293 6,0 2007 107.271.749.904 7.055.295.959 6,6 2008 132.027.195.626 8.594.436.096 6,5 2009 102.142.612.603 6.381.096.846 6,2 2010 113.883.219.184 7.502.652.711 6,6 2011 134.906.868.830 9.408.358.613 7,0 2012 152.536.652.596 9.696.893.391 6,4 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 2012 yılı itibariyle Türkiye nin en fazla makine ithal ettiği ülke Almanya olup, bu ülkeyi sırasıyla Çin, İtalya, Fransa, İngiltere ve Japonya takip etmiştir. İthalat sıralamasında yer alan ilk 10 ülkeden yaklaşık olarak 17,4 milyar ABD doları değerinde ithalat gerçekleştirilmiştir. Bu miktar, toplam makine ve aksamları ithalatımızın %77,6 sını oluşturmaktadır. 16
Tablo 10. Ülkelere Göre Makina Sektörü İthalat Rakamları (2012) Ülke İthalat (Milyar ABD $) Pay (%) Belge Başlığı 1 Almanya 5,1 20,6 2 İtalya 3,5 14,1 3 Çin 3,5 14,1 4 Fransa 1,3 5,3 5 İngiltere 1,3 5,2 6 Japonya 1,2 4,7 7 A.B.D. 1,1 4,4 8 Güney Kore 1,0 4,0 9 Polonya 0,6 2,6 10 İspanya 0,6 2,4 DİĞER 0,5 22,4 TOPLAM 24,8 100,0 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Tablo 11. Makina ve Aksamları İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı YIL TOPLAM İTHALAT (ABD Doları) MAKİNA İTHALATI (ABD Doları) TOPLAM İTHALAT İÇERİSİNDEKİ ORAN (%) 2005 116.774.150.907 14.503.531.082 12,4 2006 139.576.174.148 16.801.726.774 12,0 2007 170.062.714.501 20.330.029.129 12,0 2008 201.963.574.109 21.005.923.907 10,4 2009 140.928.421.211 15.894.439.179 11,3 2010 185.544.331.852 19.868.708.751 10,7 2011 240.841.676.274 25.521.006.395 10,6 2012 236.544.494.245 24.776.806.866 10,5 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 17
1.13. Sektörün Maliyet BileĢenleri Ülkemizde makina sektöründe işçilik en büyük maliyet kalemlerinin başında gelmektedir. Diğer bir deyişle, makina üretimi sermaye yoğun olmaktan çok işgücü yoğun bir sektördür. Dolayısıyla işçilik maliyeti ülkemiz için makina sektörü açısından hayati öneme sahip bir rekabet faktörüdür. Emek yoğun karakterini koruyan ülkemiz makina sektörü, bu yapısı ile gelişmiş ülkelerde de benzer karakter göstermektedir. Çok az sayıda makina tipi hariç, seri imalat teknikleri bu sektörde uygulanmamaktadır. Son yıllarda dünyada müşteri istekleri doğrultusunda tasarlanan makina imalatına yönelme eğilimi söz konusudur. Bu talepler, ek bir mühendislik çalışması gerektirmektedir, artan maliyetler ise talep edildiği ülkelerde fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde ise işçilik yanında, mühendislik hizmetlerinin de nispeten ucuz olması, makina imalatçı firmalarının rekabet şansını arttırmaktadır ve bu üstünlük yakın gelecekte de devam edecektir. Müşteri istekleri doğrultusunda imalatta, mühendislik ve işçilik ücretlerinin düşük olmasının yanı sıra, oldukça emek yoğun olan bu üretim konularında firmaların teknolojik birikimleri rekabete imkân verecek düzeydedir. Bu olumlu yapı, ülkemiz makina imalatçısının, üçüncü ülkelerde tesislerin yenilenmesi veya yeni yatırımların gerçekleştirilmesi şansını artırmaktadır. 1.14. Sektöre Özgü Yatay ve Dikey Politikalar ve Düzenlemeler Ülkemizin AB Teknik Mevzuatını uyumlaştırmasıyla, makina imalatçılarımızın üretim aşamasında uymak zorunda olduğu bazı yönetmelikler bulunmaktadır. Başta 2006/42/AT sayılı Makina Emniyeti Yönetmeliği olmak üzere, gereken durumlarda aşağıda belirtilen yönetmeliklere ve imalatçılarımızın sorumluluğunda olmak üzere burada belirtilmemiş olan ilgili diğer mevzuata da uyulması zorunludur. Bu yönetmeliklerden bazıları aşağıda sıralanmıştır: * 2006/95/AT sayılı Belirli Gerilim Sınırları Dâhilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat İle İlgili Yönetmelik, * 2000/14/AT sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik, * 2004/108/AT sayılı Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği, * 97/68/AT sayılı Karayolu Dışında Kullanılan Hareketli Makinalara Takılan İçten Yanmalı Motorlardan Çıkan Gaz Ve Parçacık Halindeki Kirletici Emisyonlara Karşı Alınacak Tedbirlerle İlgili Tip Onayı Yönetmeliği, * 2009/142/AT sayılı Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik, * 94/9/AT sayılı Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (ATEX) İlgili yönetmeliklere uygun imalat yapılması ülkemizde bir zorunluluk olmakla birlikte, üreticilerimizin ürünlerini AB ve Dünya pazarlarına açmak için de bir anahtardır. 18
Belge Başlığı 2013 yılı Şubat ayı itibariyle 2006/42/AT sayılı Makine Emniyeti Yönetmeliği kapsamında 6 adet, 2009/142/AT sayılı Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında 6 adet, 94/9/AT sayılı ATEX Yönetmeliği kapsamında ise 2 adet ulusal Onaylanmış Kuruluş, Bakanlığımız tarafından görevlendirilmiş bulunmaktadır. 1.15. Sektörün 2013-2023 Projeksiyonu Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından yürütülen Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılımı Projesi kapsamında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracat rakamına ulaşılabilmek amacıyla 2023 yılında Makina ve Aksamları Sektörü İhracatının 100 milyar dolar olması öngörülmüştür. Dünya pazarından %2,3 lük bir pay sahibi olunması amaçlanan çalışmada Yıllık Ortalama Artış Oranının %17,8, Türkiye İhracatı içerisindeki payın ise %18,34 olması planlanmıştır. Şekil 12. Sektör İhracat Gelir Hedefi Kaynak: TİM - 2023 Türkiye İhracat Stratejisi Kırılımı Projesi 19
2. SEKTÖRÜN SON ALTI AYLIK DEĞERLENDĠRMESĠ 2.1. Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi Makine sektörüne ilişkin Sanayi Üretim Endeksi aylık bazda incelendiğinde 2012 yılındaki yüksek seyrin Temmuz ayından itibaren düşüşe geçtiği ve üretimin 2011 yılının altında bir seviyede kaldığı görülmektedir. Şekil 13. Üretim Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (NACE Rev.2 Kod 28) 2.2. Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi Sektöre ait kapasite kullanımı, Sanayi Üretim Endeksini teyit eder bir biçimde Temmuz ayından sonra 2011 yılındaki düzeyin altına gerilemiştir. Şekil 14. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık) Kaynak: TCMB (NACE Rev.2, BYS Makina ve Teçhizat İmalatı) 20
2.3. Sektörün Ġhracat ve Ġthalat Değerlendirmesi Belge Başlığı Makine sektörü ihracatı açısından, 2012 yılı sonunda 2011 yılına nazaran %3,2 lik bir artış sağlanmış olsa da özellikle 2012 yılı Aralık ayında bir önceki yıla göre yaşanmış olan %12,8 lik düşüşün 2013 yılının ilk aylarında da yaşanmaması amacıyla sektöre ait kritik verilerin yakından takip edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Tablo 12. Aylık Bazda İhracat Değerleri Ay 2011 ($) 2012 ($) Değişim (%) Ocak 624.882.506 705.828.644 13,0 Şubat 696.615.063 776.484.361 11,5 Mart 842.720.722 903.561.374 7,2 Nisan 838.689.223 831.748.823-0,8 Mayıs 801.343.489 886.241.085 10,6 Haziran 833.023.379 850.357.391 2,1 Temmuz 807.220.309 785.199.473-2,7 Ağustos 796.609.628 729.276.869-8,5 Eylül 707.991.212 757.058.628 6,9 Ekim 796.204.416 789.268.500-0,9 Kasım 729.487.827 876.106.247 20,1 Aralık 933.570.839 813.913.607-12,8 TOPLAM 9.408.358.613 9.705.045.002 3,2 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Şekil 15. Aylık Bazda İhracat Değerleri Değişimi Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 21
Makine ithalatında 2012 yılı Mart-Ekim ayları arasında bir önceki yıla göre aşağı yönlü bir değişim yaşanmıştır. Bu dönemdeki azalmaya karşılık Ocak, Şubat ve Kasım aylarındaki yüksek ithalat neticesinde yılsonu ithalatımız %2,9 azalarak 24,8 milyar dolar seviyesine gerilemiştir. Tablo 13. Aylık Bazda İthalat Değerleri Ay 2011 ($) 2012 ($) Değişim (%) Ocak 1.417.963.953 1.635.026.205 15,3 Şubat 1.586.046.168 1.841.587.396 16,1 Mart 2.411.973.361 2.178.829.969-9,7 Nisan 2.385.994.371 1.865.894.868-21,8 Mayıs 2.346.043.811 2.360.247.498 0,6 Haziran 2.776.694.097 1.993.102.527-28,2 Temmuz 2.326.328.630 2.226.198.816-4,3 Ağustos 2.137.427.162 1.885.448.500-11,8 Eylül 2.009.645.899 2.051.854.838 2,1 Ekim 2.027.577.932 2.016.940.660-0,5 Kasım 1.908.720.554 2.397.441.521 25,6 Aralık 2.186.590.457 2.324.391.787 6,3 TOPLAM 25.521.006.395 24.776.964.585-2,9 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Şekil 16. Aylık Bazda İthalat Değerleri Değişimi Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 22
2.4. Sektörün Ciro ve SipariĢ Endeksi Değerlendirmesi Belge Başlığı Makina sektörüne ait Aylık Ciro endeksi, 2011 yılına göre sabit sayılabilecek bir artış oranı ile bir önceki yıla nazaran yükselişini sürdürmüştür. Şekil 17. Ciro Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) Makina sektörüne ait Sipariş endeksi, daha önce tespiti yapılan Sanayi Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanım Oranındaki azalmayı teyit etmekte ve yine Haziran ayı sonrasında söz konusu endeks değerinde bir önceki yıla göre düşüş görülmektedir. Bu düşüşün dönemsel olduğu anlaşılmakla birlikte Ekim-Aralık ayları arasındaki dönemde yaşanan artışın 2013 yılına yansımasıyla birlikte üretim düzeyinin de artması beklenmektedir. Şekil 18. Sipariş Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) 23
2.5. Son Dönemdeki Sektöre ĠliĢkin Türkiye ve Dünyadaki GeliĢmeler Türkiye Makina Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2011-2014), 2/5/2011 tarih ve 2011/10 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararıyla onaylanarak uygulamaya girmiş ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Nihat ERGÜN tarafından 3 Mayıs 2011 tarihinde sektör temsilcilerinin de katılımıyla gerçekleştirilen tanıtım toplantısıyla kamuoyuna açıklanmıştır. Belgenin uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla oluşturulan Yönlendirme Kurulunun ilk toplantısı 3 Ağustos 2011, ikinci toplantısı 7 Şubat 2012, üçüncü toplantısı ise 28 Ağustos 2012 tarihinde Sanayi Genel Müdürü Sayın Süfyan EMİROĞLU başkanlığında yapılmıştır. Yönlendirme Kurulu 3. Toplantısında katılımcılar ile birlikte değerlendirilen ve Ocak - Haziran 2012 dönemi boyunca eylemler nezdinde sağlanan gelişmelerin derlendiği II. UYGULAMA, İZLEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU Genel Müdürlüğümüz (http://sgm.sanayi.gov.tr) web sayfasında (Dokümanlar/Strateji İzleme Raporları) yayımlanmıştır. Yönlendirme Kurulu 4. Toplantısında ele alınacak olan III. UYGULAMA, İZLEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU ise önümüzdeki günlerde aynı adreste yayımlanacaktır. 24
KAYNAKÇA Belge Başlığı 1. Türkiye Makina Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2011-2014) 2. TCMB İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Aylık Toplu Sonuçları 3. Türkiye İstatistik Kurumu 4. ITC Trademap 5. UN Comtrade 6. Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılımı Projesi 25
EKLER 26
EK 1. SITC SINIFLAMASI - REV.3 (KOD: 71, 72, 73 VE 74) Kod Tanım 7111 Buhar kazanları, kızgın su kazanları 7112 Buhar kazanları için yardımcı cihazlar ve buhar güç üniteleri için kondansörler 7119 Buhar ve kızgın su kazanlarının aksamı 7121 Türbinler 7128 Buhar türbinlerinin aksam-parçaları 7131 Hava taşıtlarının motorları ve aksam parçaları 7132 Kara taşıtları için motorlar 7133 Deniz taşıtlarının motorları 7138 Diğer amaçlı motorlar 7139 Motorların aksamı, parçaları(hava taşıtları için olanlar hariç) 7144 Turbojetler 7148 Turbopropeller, diğer gaz türbinleri 7149 Turbojetler/turbopropeller/diğer gaz türbinlerinin aksam-parçaları 7161 Elektrik motorları - güç=<37, 5w 7162 Doğrusal akım (DC ) motor ve jeneratörleri 7163 Alternatif akım motorları ve jeneratörler 7164 Diğer rotatif elektrik konvertörleri 7165 Elektrojen grupları ve aksam/parçaları 7169 Elektrik motor, jeneratör, elektrojen grupları aksam, parçaları 7181 Su türbinleri, çarklar ve bunlar için regülatörler 7187 Nükleer reaktörler ve kartuşlar ile aksam/parçalar 7189 Diğer motor-makinalara ait aksam-parçalar 7211 Tarla, bahçe tarımında, ormancılıkta kullanılan makina, cihazlar 7212 Tarım ürünlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar 7213 Süt sağma, sütçülükte kullanılan makina ve cihazlar 7219 Tarım ürünlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus diğer makina ve cihazlar 7223 Paletli traktörler 7224 Motokültörler ve diğer tarım traktörleri 7231 Buldozer-angledozerler ve greyderler 7232 Küreyici, yükleyici-ekskavatörler 7233 Kendinden hareketli iş makinaları 7234 Kendinden hareketli olmayan iş makinaları 7239 İnşaat mühendis ve müteahhit alet ve teçhizatının aksam ve parçaları 7243 Dikiş makinaları, mobilyaları, iğneleri, aksam-parçaları 7244 Dokuma maddelerinden lif imal eden, elyaf hazırlayan ve işleyen makinalar 7245 Dokuma, örgü tezgahları ve diğer makina ve cihazları 7246 Tekstil, örgü makinalarının-yardımcı cihazlarının aksam-parçaları 7247 Ütü, yıkama, kurutma, ağartma, boyama, apresi, finisalı vs. makinaları 27
7248 Post, deri, köselenin hazırlama, işleme makina-cihazları vb. aksam/parçaları 7249 Çamaşır, ütü, temizleme, kurutma, apreleme vb makinaların aksam-parçaları 7251 Kağıt hamuru, kağıt/kartonların imaline ve finisajına mahsus makina-cihazlar 7252 Kağıt hamuru, kağıt/karton işleyen makina-cihazlar 7259 Kağıt hamuru, kağıt/karton işleyen makina/cihazlar vb. aksam parçaları 7263 Matbaacılıkta kullanılan makinalar, cihazlar vs. çeşitli malzemeler 7265 Ofset baskı yapan makina-cihazlar 7266 Matbaacılıkta kullanılan makina ve cihazlar 7268 Cilt makinaları, forma, yaprak dikme makinaları 7269 Matbaa ve baskı makinaları-cihazları, yardımcı makinalar aksam, parçaları 7271 Hububat-baklagilin öğütülmesi, işlenmesi için makina-cihazlar vb. aksam/parçalar 7272 Yiyecek-içecek sanayii makina-cihazlar ile bunların aksam-parçaları 7281 Taş, seramik, ağaç, mantar vb. işleyen makinalar ve bunların aksam-parçalar 7283 Toprak, taş, cevher vb. ayıran, yıkayan makinalar ile bunların parçaları 7284 Başka yerde belirtilmeyen makina ve cihazlarla bunların aksam/parçaları 7285 (7284)"de belirtilen makinaların aksam/parçaları 7311 Maddenin aşındırılarak işlenmesine mahsus makinalar 7312 Metal işleme merkezleri ile tek/çok istasyonlu transfer tezgâhları 7313 Metallerin işlenmesine mahsus torna tezgâhları 7314 Delme makinaları ve rayba tezgahları:metalleri talaş kaldırarak işleyen 7315 Diş, vida yuvası açma, freze makinaları:metal işlerken talaş kaldıran 7316 Çapak, pürüz temizleme, bileme, taşlama vb. için makinalar 7317 Planya, vargel, yiv, zıvana, broş, dişli çark vb tezgâhları 7331 Metalleri dövme suretiyle işlemeye mahsus takım tezgâhları 7339 Metalleri/sinterlenmiş metal karbürleri talaş kaldırmadan işleyen makinalar 7351 Alet ve parça tutucuları, makinalara ait taksim edici tertibat vs. 7359 Metal işleme ve takım tezgahlarının aksam/parçaları 7371 Tav ocakları, döküm potaları, külçe kalıpları, döküm makinaları 7372 Metalleri haddeleme makinaları vb. silindirleri 7373 Elektrik, lazer, ultrasonik vb. çalışan lehim, kaynak cihazları 7374 Lehim ve kaynak yapmaya mahsus makina ve cihazlar(7373"de ki ler hariç) 7412 Ocakların beslenmesi için brülörler, otomatik ocaklar 7413 Sanayi-laboratuvarlara mahsus fırınlar ile bunların aksam ve parçalar 7414 Isı pompaları, vitrin, tezgâh vb. tipi soğutucu/dondurucular ile aksam/parçaları 7415 Klima cihazları-vantilatörlü, ısı, nem değiştirme tertibatlı 7417 Gazojen, ısı değiştirici hava/gaz sıvılaştırma makinaları ve aksam/parçaları 7418 Isı değişikliği yöntemi ile iş yapan cihazlar ile bunların aksam, parçası 7419 Isı değişikliği yöntemi ile iş yapan cihazların aksam, parçası 7421 Ölçü tertibatlı sıvı pompaları 7422 İçten yanmalı pistonlu motorlar yakıt, yağ/soğutma pompaları 7423 Beton pompaları 28
7424 Diğer doğrusal deplasmanlı pompalar (pozitif hareketli) 7425 Diğer döner deplasmanlı pompalar Belge Başlığı 7426 Diğer santrifüjlü Diğer pompalar 7427 Pompalar;sıvı elevatörleri 7429 Pompalar ve sıvı elevatörlerin aksam ve parçaları 7431 Hava ve vakum pompaları 7434 Vantilatörler-aspiratörler 7435 Santrifüjler 7436 Sıvı/gazların filtre/arıtmasına mahsus makina ve cihazları 7438 Hava-gaz pompası, kompresörü, vantilatör vb aksamı, parçaları 7439 Sıvıların filtre edilmesine/arıtmasına mahsus makina ve cihazlar 7441 Kısa mesafe eşya taşıyan taşıtlar ile bunların aksam-parçaları 7442 Palanga, vinçler(kara nakil vasıtası kaldıran hariç), bucurgat ve ırgatlar 7443 Gemi vinçleri, maçunalar, halatlı vinçler, döner köprüler 7444 Krikolar; taşıtların kaldırılmasında kullanılan ağır yük kaldırıcıları 7447 Malzeme taşımaya mahsus sürekli hareketli pnömatik elevatörler-konveyörler 7448 Asansörler, kaldırma yükleme benzeri işler için makina ve cihazlar 7449 Palangalar ve ağır yük kaldırıcılar, forkliftler ve aksam-parçaları 7451 El ile kullanılan pnömatik/motorlu aletler 7452 Şişeleri veya diğer kapları temizleme, kurutma, doldurma, vs. mahsus makinalar 7453 Tartı alet ve cihazları 7456 Sıvı-toz halindeki maddeleri püskürtme ve dağıtma cihazları/aksam, parçalar 7459 Kalenderler, hadde ve otomatik satış makinaları vb. aksam, parçaları 7461 Bilyalı rulmanlar 7462 Konik makaralı rulmanlar (konik bilezik ve makara grupları dahil) 7463 Fıçı makaralı rulmanlar 7464 İğneli rulmanlar 7465 Silindirik makaralı rulmanlar 7468 Kombine haldeki bilyalı ve konik makaralı diğer rulmanlar 7469 Rulman aksam-parçaları 7471 Basınç düşürücü valfler 7472 Yağlı hidrolik/pnömatik transmisyon valfleri 7473 Çek valfler (klapeler, subaplar) 7474 Emniyet/bırakma valfleri 7478 Diğer muslukçu eşyası 7479 Musluklar, valfler vb. cihazların aksam-parçaları 7481 Transmisyon milleri(kam mil-krank şaft dahil), kranklar 7482 Yatak kovanları 7483 Demir/çelikten zincirler ve aksamı 7484 Dişliler, dişli sistemleri, bilyalı vidalar, dişli kutuları 7485 Volanlar-kasnaklar (kasnak blokları dahil) 29
7486 Kavramalar-kaplinler (birleştirme, irtibat cihazları) 7489 Transmisyon mili, krank, kovan, dişli kutuları vb. parçaları 7491 Metal dökümü için kasalar, plakalar, kalıp modelleri 7492 Metal tabakalı contalar (Metaloplastik), conta takım ve gruplar 7499 Makina, mekanik cihazların aksam-parçaları-diğer 30
EK 2. MAKİNA SEKTÖRÜNÜN TAMAMINA AİT TÜRKİYE GENELİ FİİLİ İHRACAT-İTHALAT RAKAMLARI MAKĠNE VE AKSAMLARI SEKTÖR TAMAMI ĠTĠBARĠYLE ĠHRACAT KAYIT RAKAMLARI 1 OCAK-31 ARALIK 2011 1 OCAK-31 ARALIK 2012 (%) DeğiĢim MAL GRUBU ADI Miktar (ton) Değer (bin $) $/KG Miktar (ton) Değer (bin $) $/KG Miktar Değer REAKTÖRLER VE KAZANLAR 56.266 424.181 7,5 58.570 404.044 6,9 4,1-4,7 TÜRBİNLER,TURBOJETLER, HİDROLİK SİLİNDİR, AKSAM-PARÇALARI 10.849 238.562 22,0 10.536 303.137 28,8-2,9 27,1 POMPALAR VE KOMPRESÖRLER 81.810 718.231 8,8 86.052 730.036 8,5 5,2 1,6 VANALAR 43.151 401.928 9,3 48.110 454.684 9,5 11,5 13,1 KLİMALAR VE SOĞUTMA MAKİNELERİ 436.938 2.161.744 4,9 481.067 2.219.627 4,6 10,1 2,7 ISITICILAR VE FIRINLAR 31.254 279.331 8,9 36.392 295.866 8,1 16,4 5,9 HADDE VE DÖKÜM MAKİNELERİ, KALIPLAR, AKS. VE PARÇALARI 46.782 370.967 7,9 50.013 376.983 7,5 6,9 1,6 GIDA SANAYİİ MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ. 58.751 352.322 6,0 61.466 380.148 6,2 4,6 7,9 TARIM VE ORMANCILIKTA KULLANILAN MAK.AKSAM VE PARÇALARI 100.960 558.137 5,5 122.325 624.704 5,1 21,2 11,9 YÜK KALDIRMA, TAŞIMA VE İSTİFLEMEYE MAHSUS MAK. AKS. VE PAR. 40.377 211.078 5,2 51.186 260.562 5,1 26,8 23,4 İNŞAAT VE MADENCİLİKTE KULLANILAN MAKİNELER AKS. VE PAR. 258.165 1.057.889 4,1 263.489 1.084.335 4,1 2,1 2,5 KAĞIT İMALİNE VE MATBAACILIĞA MAHSUS MAKİNELER 7.129 59.538 8,4 6.042 55.648 9,2-15,2-6,5 DİĞER YIKAMA VE KURUTMA MAKİNELERİ, AKS. PAR. 327.437 1.133.722 3,5 362.086 1.192.053 3,3 10,6 5,1 TEKSTİL VE KONFEKSİYON MAKİNELERİ AKS. VE PAR. 54.508 296.768 5,4 50.378 285.372 5,7-7,6-3,8 DERİ İŞLEME VE İMALAT MAKİNELERİ AKS. VE PAR. 1.321 7.317 5,5 1.488 7.705 5,2 12,6 5,3 KAUÇUK, PLASTİK, LASTİK İŞLEME VE İMALATINA AİT MAKİNELER 9.075 103.958 11,5 10.155 123.049 12,1 11,9 18,4 TAKIM TEZGAHLARI 91.800 632.411 6,9 95.189 671.816 7,1 3,7 6,2 DİĞER MAKİNELER, AKSAM VE PARÇALAR 114.584 902.126 7,9 128.858 991.697 7,7 12,5 9,9 MOTORLAR, AKSAM VE PARÇALARI 102.755 1.718.368 16,7 107.219 1.708.932 15,9 4,3-0,5 BÜRO MAKİNELERİ 4.127 131.619 31,9 3.415 132.589 38,8-17,2 0,7 RULMANLAR 11.276 124.842 11,1 10.115 110.151 10,9-10,3-11,8 SAVUNMA SAN.İÇİN SİLAH VE MÜHİMMAT 9.910 410.064 41,4 14.166 526.381 37,2 42,9 28,4 AMBALAJ MAKİNALARI 5.132 124.098 24,2 5.264 109.763 20,9 2,6-11,6 TOPLAM 1.904.358 12.419.199 6,5 2.063.580 13.049.286 6,3 8,4 5,1 Kaynak: TÜİK 31
EK 3. EKONOMİK FAALİYET VE HARCAMA GRUBUNA GÖRE TİCARİ KESİM AR-GE HARCAMASI (2010 & 2011) Sektör Kod 2011 2010 2011/2010 Harcama Harcama Değişim (TL) (TL) (%) Pay İmalat (%) 2011 2010 Pay Pay Genel (%) İmalat (%) 1 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 29 653.799.411 585.502.647 11,7 25,4 13,6 28,8 14,8 2 Elektrikli teçhizat imalatı 27 311.771.636 217.170.224 43,6 12,1 6,5 10,7 5,5 3 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 30 250.100.787 218.220.690 14,6 9,7 5,2 10,7 5,5 4 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı 28 234.239.922 171.486.362 36,6 9,1 4,9 8,4 4,3 5 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri, kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 19-20 196.160.066 143.241.148 36,9 7,6 4,1 7,0 3,6 6 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı 21 194.227.005 92.131.095 110,8 7,6 4,0 4,5 2,3 7 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 26 148.520.942 122.428.996 21,3 5,8 3,1 6,0 3,1 8 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) 25 146.512.691 164.567.731-11,0 5,7 3,0 8,1 4,2 9 Tekstil ürünlerinin imalatı 13 80.164.467 51.181.096 56,6 3,1 1,7 2,5 1,3 10 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 22 77.372.520 64.101.355 20,7 3,0 1,6 3,1 1,6 11 Gıda ürünlerinin imalatı 10 74.392.093 59.736.755 24,5 2,9 1,5 2,9 1,5 12 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 23 63.895.176 52.751.725 21,1 2,5 1,3 2,6 1,3 13 Ana metal sanayii 24 53.159.464 27.726.746 91,7 2,1 1,1 1,4 0,7 14 Diğer imalatlar 32 25.868.185 16.908.802 53,0 1,0 0,5 0,8 0,4 15 Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı 33 15.812.011 11.792.089 34,1 0,6 0,3 0,6 0,3 16 Mobilya imalatı 31 15.408.667 13.312.639 15,7 0,6 0,3 0,7 0,3 17 Giyim eşyalarının imalatı 14 13.276.456 11.633.111 14,1 0,5 0,3 0,6 0,3 18 Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imalatı 17 4.360.727 4.326.308 0,8 0,2 0,1 0,2 0,1 19 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Pay Genel (%) 16 3.418.480 1.441.975 137,1 0,1 0,1 0,1 0,0 20 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması 18 3.183.872 2.938.386 8,4 0,1 0,1 0,1 0,1 21 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 15 2.496.050 1.658.519 50,5 0,1 0,1 0,1 0,0 22 İçeceklerin imalatı 11 1.341.411 1.122.661 19,5 0,1 0,0 0,1 0,0 23 İMALAT 10-33 2.569.482.039 2.035.381.060 26,2 100,0 53,3 100,0 51,6 24 GENEL TOPLAM (TÜM FAALİYETLER) - 4.817.272.485 3.942.908.434 22,2-100,0-100,0 Kaynak: TÜİK 32
EK 4. TÜRKİYE NİN İHRAÇ ETTİĞİ MAKİNELER SITC REV.3 SINIFLAMASINA GÖRE (2012) SITC Madde adı İhracat (ABD Doları) Pay (%) 1 71392 Dizel motorlar için aksam-parçalar 788.965.414 8,1 2 71391 Benzinli motorlar için aksam-parçalar 605.815.503 6,2 3 72399 Ağır iş makinalarının aksam-parçaları (grup 723) 331.554.889 3,4 4 74780 Diğer muslukçu eşyası 326.555.728 3,4 5 72249 Diğer traktörler 324.848.888 3,4 6 71491 Turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 243.634.864 2,5 7 71651 Elektrojen grupları 239.814.804 2,5 8 74143 Vitrin, tezgah vb tipi soğutucu-dondurucular 239.321.377 2,5 9 71323 Kara taşıtları için dizel, yarı dizel motorlar 233.742.807 2,4 10 72834 Diğer taş, toprak, metal cevheri vb.için makina ve cihazlar 183.862.088 1,9 11 72849 Başka yerde sınıflandırılmamış, kendine özgü fonksiyonlu makinalar ve mekanik cihazlar 173.837.841 1,8 12 72711 Hububat-baklagilin öğütülmesi, işlenmesi için makina-cihazlar 163.001.195 1,7 13 74151 Pencere/duvar tipi klimalar (tek bir gövde halinde) 135.491.232 1,4 14 74149 soğutucu/dondurucu-ısı pompalarına ait aksam-parçalar ve mobilyalar 123.551.105 1,3 15 74810 Transmisyon milleri (kam mil-krank şaft dahil) kranklar 117.313.894 1,2 16 72839 Toprak, taş, cevher vb ayıran, yıkayan vb makinaların parçaları (728.3 için) 114.260.604 1,2 17 72842 Başka yerde sınıflandırılmamış makinalar, çalışma kauçuğu veya plastikler için veya bu maddeden ürünlerin imali için 108.660.737 1,1 18 74291 Pompaların aksam-parçaları 108.616.986 1,1 19 74527 Paketleme/ambalajlama makina-cihazları 98.443.722 1,0 20 74240 Diğer doğrusal deplasmanlı pompalar (pozitif hareketli) 96.314.147 1,0 21 74493 Asansör, skipli asansör/yürüyen merdiven aksam-parçaları 94.152.938 1,0 22 73729 Hadde silindirleri ve metalleri haddeleme makinalarının aksam-parçaları 94.098.997 1,0 23 74380 Hava-gaz pompası, kompresörü, vantilatör vb aksamı, parçaları 92.558.338 1,0 24 71631 Alternatif akım motorları - güç <= 37.5 W 89.515.123 0,9 25 74345 Aspiratörlü davlumbazlar-en büyük yatay kenarı<120 cm. 88.309.729 0,9 26 72812 Ağaç, mantar, kemik, sert kauçuk, plastik vb işleme makinaları 87.990.110 0,9 27 74840 Dişliler, dişli sistemleri, bilyalı vidalar, dişli kutuları 87.039.220 0,9 28 73313 Nümerik kontrol edilmemiş, eğme, katlama, düzeltme veya düzleştirme makinaları (baskıları kapsar) 85.679.657 0,9 29 71690 Elektrik motor, jeneratör, elektrojen grupları aksam, parçaları 82.008.288 0,8 30 72722 Yiyecek-içecek sanayiinde kullanılan makina-cihazlar 80.337.747 0,8 31 74610 Bilyalı rulmanlar 74.921.468 0,8 32 73315 Makas tipi kesme makinaları (presler dahil)-diğer 74.189.337 0,8 33 74155 Soğutma tertibatı bulunmayan klima cihazları 71.680.973 0,7 34 74790 Musluklar, valfler vb.cihazların aksam-parçaları 70.253.088 0,7 35 74319 Sivil hava taşıtlarının diğer kompresörleri 67.011.378 0,7 36 74915 Metaller/metal karbürler için diğer döküm kalıplar 64.219.398 0,7 37 73312 Sayısal kontrollü, eğme, katlama, düzeltme veya düzleştirme makinaları (baskıları kapsar) 63.677.545 0,7 38 72833 Karıştırma, yoğurma makinaları 63.258.406 0,7 33
39 74369 Diğer gaz filtre/arıtma cihazları 62.731.861 0,6 40 74145 Isı pompaları, kondansörleri ısı değiştirici kompresör tipte soğutucu ünite 61.342.752 0,6 41 74364 İçten yanmalı motorlar için hava filtreleri 60.197.190 0,6 42 74361 Suyun filtre edilmesi/arıtılmasına mahsus cihazlar 59.578.374 0,6 43 72393 Delme/sondaj makinalarının aksam-parçaları 58.886.271 0,6 44 72474 Ütü, yıkama, ağartma, boyama, apresi, finisalı vs. makinaları 58.423.630 0,6 45 72329 Diğer küreyici, yükleyici-ekskavatörler 56.655.207 0,6 46 72391 Kovalı, kepçeli, kürekli, kıskaçlı vb.makinaların aksam parçaları 55.441.029 0,6 47 74343 Diğer vantilatörler-aspiratörler 50.564.039 0,5 48 74363 İçten yanmalı motorlar için yağ-yakıt filtreleri 50.544.118 0,5 49 74271 Diğer pompalar; sıvı elevatörleri 48.536.642 0,5 50 71322 Kara taşıtları için motorlar-silindir hacmi>1000cm3 47.280.853 0,5 - DİĞERLERİ 2.838.201.860 29,3 - TOPLAM 9.696.893.391 100,0 Kaynak: TÜİK 34
EK 5. TÜRKİYE NİN İTHAL ETTİĞİ MAKİNELER Belge Başlığı SITC REV.3 SINIFLAMASINA GÖRE (2012) SITC Madde adı İthalat (ABD Doları) Pay (%) 1 71323 Kara taşıtları için dizel, yarı dizel motorlar 1.762.551.850 7,1 2 72849 Başka yerde sınıflandırılmamış, kendine özgü fonksiyonlu makinalar ve mekanik cihazlar 787.080.455 3,2 3 71652 Diğer elektrojen grupları 696.986.254 2,8 4 72322 Kulesi 360 derece dönebilen yükleyiciler 666.715.584 2,7 5 74780 Diğer muslukçu eşyası 582.845.542 2,4 6 72842 Başka yerde sınıflandırılmamış makinalar, çalışma kauçuğu veya plastikler için veya bu maddeden ürünlerin imali için 546.246.124 2,2 7 74315 Soğutucu tertibatlarda kullanılan türde kompresörler 512.825.525 2,1 8 71392 Dizel motorlar için aksam-parçalar 441.982.724 1,8 9 72451 Dokuma tezgahları 412.513.482 1,7 10 71322 Kara taşıtları için motorlar-silindir hacmı>1000cm3 400.641.378 1,6 11 74369 Diğer gaz filtre/arıtma cihazları 373.200.915 1,5 12 71631 Alternatif akım motorları - güç <= 37.5 W 366.756.749 1,5 13 71651 Elektrojen grupları 350.829.140 1,4 14 74527 Paketleme/ambalajlama makina-cihazları 323.307.593 1,3 15 71690 Elektrik motor, jeneratör, elektrojen grupları aksam, parçaları 304.993.870 1,2 16 71489 Diğer gaz türbinleri 300.746.905 1,2 17 71391 Benzinli motorlar için aksam-parçalar 291.254.994 1,2 18 72321 Önden yüklemeli küreyici-yükleyiciler 273.639.246 1,1 19 72452 Örgü tezgahları, dikiş-trikotaj makinaları 272.474.497 1,1 20 72249 Diğer traktörler 259.294.515 1,0 21 72443 Dokumaya elverişli lifleri eğirmeye, katlamaya, bobinlemeye mahsus makinalar 253.127.793 1,0 22 73121 Metal işleme merkezleri 246.723.457 1,0 23 72722 Yiyecek-içecek sanayiinde kullanılan makina-cihazlar 242.437.546 1,0 24 72329 Diğer küreyici, yükleyici-ekskavatörler 240.870.949 1,0 25 71191 Buhar kazanı aksam-parçaları 224.128.123 0,9 26 72474 Ütü, yıkama, ağartma, boyama, apresi, finisalı vs. makinaları 213.640.418 0,9 27 71382 Diğer maksatlar için dizel, yarı dizel motorlar 212.372.370 0,9 28 74260 Diğer santrifüjlü Diğer pompalar 208.948.874 0,8 29 74159 Klima cihazlarının aksam-parçaları 208.033.034 0,8 30 74918 Enjeksiyon veya basınçlı döküm kalıpları, kauçuk veya plastik maddeler için 207.636.169 0,8 31 74343 Diğer vantilatörler-aspiratörler 198.432.438 0,8 32 74319 Sivil hava taşıtlarının diğer kompresörleri 198.020.959 0,8 33 74220 İçten yanmalı pistonlu motorlar yakıt, yağ/soğutma pompaları 181.522.781 0,7 34 74155 Soğutma tertibatı bulunmayan klima cihazları 178.466.441 0,7 35 74145 Isı pompaları, kondansörleri ısı değiştirici kompresör tipte soğutucu ünite 178.189.256 0,7 36 74610 Bilyalı rulmanlar 176.394.924 0,7 37 74151 Pencere/duvar tipi klimalar (tek bir gövde halinde) 170.850.336 0,7 38 71499 Diğer gaz türbinlerinin aksam-parçaları 169.003.593 0,7 39 74840 Dişliler, dişli sistemleri, bilyalı vidalar, dişli kutuları 165.800.265 0,7 35
40 72834 Diğer taş, toprak, metal cevheri vb.için makina ve cihazlar 161.692.619 0,7 41 73131 Sayısal kontrollü olan yatay torna tezgahları-metal işleyen 152.857.743 0,6 42 74174 Isı değiştiriciler (eşanjörler) 147.011.941 0,6 43 71610 Elektrik motorları - güç=<37, 5 W 143.578.989 0,6 44 74189 Diğer makineler, teçhizat veya ekipman 142.373.271 0,6 45 74489 Diğer kaldırma, tutma, yükleme veya boşaltma makineleri 138.452.467 0,6 46 71219 Diğer türbinler 134.631.794 0,5 47 71491 Turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 129.023.508 0,5 48 74720 Yağlı hidrolik/pnömatik transmisyon valfleri 127.458.882 0,5 49 71632 Jeneratörler, alternatör akımlı 126.973.581 0,5 50 74291 Pompaların aksam-parçaları 126.543.492 0,5 - DİĞERLERİ 9.444.721.511 38,1 - TOPLAM 24.776.806.866 100,0 Kaynak: TÜİK 36