MAKİNA İMALAT SANAYİİ

Transkript

1 MAKİNA İMALAT SANAYİİ Hazırlayan Hasan KÖSE 2006 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

2 MAKİNA İMALAT SANAYİİ SITC No :71 Güç üreten makinalar ve araçlar 72 Belirli sanayiler için özelliği olan makina ve cihazlar 73 Metal işleme makinaları 74 Başka yerde belirtilmeyen genel endüstri makinaları cihazları ve başka yerde belirtilmeyen makina aksamı ARMONİZE No :84 Nükleer Reaktörler,kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, bunların aksam ve parçaları Türkiye de Üretim Makina imalat sanayi, imalat sanayi içinde özel bir öneme sahiptir. Ülkelerin gelişme sürecinde imalat sanayi içerisinde makina imalat sanayinin payı giderek artış göstermektedir. Makina imalat sanayinin üretimdeki payının, başta ileri sanayi ülkeleri olmak üzere tüm ülkeler genelinde artış gösterdiği görülmektedir. Makina sektörünün ihracattaki gelişme trendi önem arz etmektedir. Sektör emek yoğun karakterini korumaktadır, bu yapı gelişmiş ülkelerde de benzer karakterdedir. Çok az sayıda makina tipi hariç, seri imalat teknikleri bu sektörde uygulanmamaktadır. Son yıllarda dünyada müşteri istekleri doğrultusunda makina imalatına yönelinmesi eğilimi sözkonusudur. Ek bir mühendislik çalışması gerektiren bu talepler, batı ülkelerinde fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde ise işcilik yanında, mühendislik hizmetlerinin de nispeten ucuz olması, makina imalatçı firmalarının rekabet şansını arttırmaktadır ve bu üstünlük yakın gelecekte de devam edecektir. Müşteri istekleri doğrultusunda imalatta, mühendislik ve işçilik ücretlerinin düşük olmasının yanısıra, oldukça emek yoğun olan bu üretim konularında firmaların teknolojik birikimleri rekabete imkan verecek düzeydedir. Bu olumlu yapı, ülkemiz makina imalatçısının, bazı batı firmaları ile gerektiğinde işbirliği yaparak üçüncü ülkelerde tesislerin yenilenmesi veya yeni yatırımların gerçekleştirilmesi şansını artırmaktadır. Ayrıca, 2005 yılı KalDer verilerine göre Türkiye de makina imalat sanayisinde ISO 9000 serisi kalite belgelerine sahip 255 firma vardır lerde kurulan Türk makina sanayii, bugün sektöre hizmet veren 11 bin makina ve aksam imalatçısıyla toplam 25 milyar dolarlık bir satış hacmi oluşturmaktadır. Makina sanayimizin yıllık üretim artış hızı yüzde 20 seviyesindedir. Üretimde kullandığımız girdilerin yüzde 80 ini yine Türkiye üretmektedir. Sektördeki yerli katkı oranının %80 civarında olması büyük bir başarıdır. Yurt içi makina satış rakamları da, imalat bilgileri gibi belirli bir kaynaktan temin edilememektedir. Makina İmalatçıları Birliğinin üyelerinden aldığı bilgiler baz alınarak yapılan değerlendirmeye göre ülkemizde 2003 yılında 20,9 milyar dolarlık ve 2004 yılında da, % 28,2 lik artış ile 24,1 ve 2005 yılında 25,4 milyar dolarlık bir makina satışı olduğu hesaplanmaktadır. Bu değerlerle ülkemiz makina pazarının Avrupa ülkeleri arasında, büyüklük bakımında 7. sırada yer aldığı tahmin edilmektedir. MAKİNA SEKTÖRÜ (x 1000 ABD $) (Ön bilgi) MAKİNA SATIŞI (Tahmini) 13,160,100 16,337,100 19,626,500 24,093,800 25,441,300 Değişim %

3 MAKİNA İMALATI (Tahmini) 9,663,000 11,779,000 14,300,000 17,500,000 17,675,000 Değişim % (*) Sadece yatırım malı makinalar Kaynak: DPT DPT verilerine göre 15 AB ülkesinde makina imalat sanayinde firma faaliyet gösterirken, ülkemizde kadar makina imalatçısı vardır. Yani ülkemizde 15 AB ülkesindekinin yarısı kadar firma bulunmaktadır. Söz konusu verilere göre, AB de makina imalatçısı dışında kadar, firma başına istihdamı 20 kişiden az olan ve makina sektöründe faaliyet gösteren firma olduğu, ancak bunların hemen tümünün makina imalatından çok aksam parça imal eden veya onarım yenileme işi yapan atölyeler olduğu belirtilmektedir. Bu bilgilere göre AB de, bu sektörde faaliyet gösteren firmaların yaklaşık % 25 i gerçek makina imalatçısıdır. Aynı oranın Türkiye için de geçerli olduğu düşünülürse ülkemizde yaklaşık 3000 kadar makina imalatı yapan kuruluş olduğu söylenebilir. Buna rağmen bu sayıda firma dahi, bugünkü pazar büyüklüğü dikkate alındığında Türkiye için fazladır. İç pazarın bu kadar firmayı taşıması zor gözükmektedir. Bu nedenle ihracata yönelmemiş, kalite ve teknolojiye gereken önemi vermemiş firmaların gelecekte zor duruma düşmeleri kaçınılmaz gibi gözükmektedir. TARMAKBİR in verdiği bilgilere göre ülkemizde yaklaşık 1000 kadar tarım makinası imalatçısı bulunmakta ve 130 kadar farklı tarım makinası imalatı yapılmaktadır. Az sayıda orta ölçekli kuruluş dışındakiler son derece küçük boyuttadırlar. Sektördeki firmaların yarısından çoğu teknik eleman olmaksızın, 10 kişiden az sayıda personel çalıştırmaktadır. Firma sayısının çokluğu kapasite fazlalığı yaratmaktadır. Pazarda konumunu koruyamayan bazı firmalar kapanma durumuna düşmüşler veya küçülme zorunda kalmışlardır. Küçük firmaların çoğunun pazarı, bulundukları yerleşim bölgeleri ile bunların yakın çevresidir. Makina imalat sanayinin toplam imalat sanayi içindeki payı % 4,7 dir. Makina İmalatçıları Birliğinin, üyesi 185 firmadan derlediği bilgiler, bu grupta yer alan firmaların ortalama istihdamının 53 kişi olduğunu göstermektedir. Aynı değerin genelleştirilmesi halinde, atölye tipi imalat yapan ve/veya onarım ve yenileme işleri ile yan sanayi olarak çalışan veya yenileme pazarı için aksam parça imal edenler dışında kalan kuruluşlarda kişi istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Söz konusu küçük kuruluşlar da dikkate alındığında istihdam kişi olabilecektir. Bu rakam içinde, kalıp imalatçıları ile makinalar için hidrolik pnömatik ve elektrik elektronik komponent imal eden firmaların istihdamı yer almamaktadır. Sektörde yabancı sermayeli 33 adet firma mevcuttur, sektörün yabancı sermaye içindeki payı ise % 1,1 dir. Sektör üretimindeki büyüme mevcut tesislerdeki kapasite kullanım oranlarının artışı ile gerçekleşmiştir yılında makina ve teçhizat üretimindeki kapasite kullanım oranı % 80,5, 2004 yılında % 84,9 ve 2005 yılında % 78,9 oranında gerçekleşmiştir. Yüksek oranda üretim artışı, hamur makinası, deri işleme makinası, basım cilt makinaları, beton hazırlama makinası, konkasör, loder trakskavatör, tuğla briket makinası, yem makinası yazar kasa, terazi baskül, pompa, kompresör, klima, forklift, rulman, vana valf gibi cihazlarda olmuştur. Tarım alet ve makinaları imalat sanayi üretiminin büyük çoğunluğunu traktör teşkil etmektedir. Türkiye de 2003 yılında 29,288 adet, 2004 yılında 38,627 adet ve 2005 yılında 34,907 adet traktör üretimi gerçekleştirilmiştir. Traktör dışındaki tarım ve alet makinalarını üreten kuruluşlar çok az sayıda, orta ölçekli kuruluş dışında son derece küçük işletmelerden oluşmaktadır. Bu işletmeler, birkaç orta ölçekli kuruluş dışında araştırma geliştirme yapacak yeterli düzeyde nitelikli eleman ve ekipmanı olmayan kuruluşlardır.

4 Toplam firma sayısının yüzde 80 den fazlası, 10 kişiden az istihdamın sağlandığı firmalardan oluşmaktadır. Biçerdöver talebi ithalatla karşılanmakta olup, parktaki biçerdöver sayısının zamanla yaşlanarak azaldığı görülmektedir. Yapısı bu şekilde olmakla beraber Türk tarım alet ve makinaları imalat sanayii, yurt içi talebin büyük bir kısmını karşılamaktadır. CE işareti, Avrupa Birliği nin, teknik mevzuat uyumu çerçevesinde hazırlanan Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamına giren ürünlerin bu direktiflere uygun olduğunu ve gerekli bütün uygunluk değerlendirme faaliyetlerinden geçtiğini gösteren bir Birlik işaretidir. CE işareti, ürünlerin amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. CE işareti, Avrupa Birliği nin uyulması mecburi olan mevzuatı kapsamında yer alan bir işaret olduğu için AB üyesi ülkelerde ve Türkiye de piyasaya arz edilecek olan ürünlerin bu işareti taşıması zorunludur (CE İşareti ile ilgili detaylı bilgi için bakınız, Mevzuat ve Prosedürler İhracatta pratik Bilgiler CE Uygunluk İşareti ve AB Teknik Mevzuatı ve CE İşareti ) İhracat Gerek ülkemizde gerek dünyada yaşanan krizlere rağmen makina imalat sanayi ihracatı yıllar itibariyle ihracatında artma eğilimi olan bir sektördür yılında 1.40 milyon dolar makina ihracatımız, 2004 yılında milyar dolara, 2005 yılında ise 2004 yılına göre % 27 artışla milyar dolara yükselmiştir yılında makina imalat sanayi sektör ihracatının toplam ihracat içindeki payı %7 olarak gerçekleşmiştir. Makina imalat sanayi sektör ihracatı ağırlıklı olarak Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa, ABD, İspanya, Rusya Federasyonu ve Irak a yapılmaktadır. Sektör ihracatının büyük bir kısmı Avrupa Birliği ülkelerine yöneliktir. Sektördeki firmalar Avrupa Teknik mevzuatına uygun olarak direktiflere uygun makina üretiminde bulunmaktadırlar. Makina İmalat Sanayi İhracatı (Değer : milyon $) Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) Makina sektörü ihracatında en önemli kalemler buzdolapları dondurucular, motorlar ve aksam parçaları, çamaşır makinaları, inşaat ve maden makinaları, metal ve ağaç işleme makinaları, hava, vakum, sıvı pompa ve kompresörleri, ve makina elemanlarıdır. Makina İmalat Sanayi Sektör İhracatı Ürün Grupları İçinde Dağılımı (Değer: milyon ABD Doları) Ürünler Buzdolapları Dondurucu Motorlar ve Aks. Parçaları Çamaşır Makinaları İnşaat ve Maden Makinaları Metal ve Ağaç İşleme Mak Hava,Vakum, Sıvı Pompa ve Komp Makina Elemanları

5 Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları Tekstil Makinaları Buhar Kazanları Muslukçu Borucu Eşyası Klima Cihazları Filtre Arıtma Cihazları Kauçuk Plastik işleme Mak Tarım Alet ve Makinaları (traktör hariç) Büro Makinaları Sanayi Tipi Fırınlar Matbaa Makinaları Deri İşleme Makinaları Diğer Toplam Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) 2005 yılı itibariyle en fazla ihracı gerçekleşen kalem buzdolapları donduruculardır. Bu kalemde ihracatımız 2003 yılında milyon dolar, 2004 yılında milyon dolar, 2005 yılında milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Buzdolapları dondurucular ihracatı yapılan en önemli pazarlar Avrupa Birliği (AB) ülkeleridir. Bu ürünlerin AB ülkelerindeki pazar payı sürekli büyümektedir. Motorlar ve aksam parçaları ihracatı ise milyon dolar, 2004 yılında milyon dolar, 2005 yılında milyon dolar olmuştur. İhracı yıllar itibariyle artış gösteren bir diğer kalem çamaşır makinalarıdır yılında 261 milyon dolar olan çamaşır makinaları ihracatı, 2004 yılında milyon dolar, 2005 yılında da milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Ülkelere Göre Makina İmalat Sanayi İhracatı (Değer: ABD Doları) Ülkeler Almanya İngiltere İtalya Fransa A.B.D İst. Deri Ser. Bölge İspanya Rusya Federasyonu Irak Romanya Polonya Bulgaristan İran Ege Serbest Bölge Yunanistan Belçika Cezayir

6 Ukrayna Azerbaycan Nahç Diğerleri TOPLAM Kaynak: DTM İthalat Makina imalat sanayi sektör ithalatı 2003 yılında 10.2 milyar dolar, 2004 yılında 13.4 milyar dolar, 2005 yılında ise 16.3 milyar dolara yükselmiştir. En fazla ithali gerçekleşen ürünler motorlar ve aksamları, büro makinaları, tekstil makinaları, inşaat ve maden makinaları ile metal ve ağaç işleme makinalarıdır. Hızla gelişmekte olan ülkemiz doğal olarak büyük miktarlarda yatırım malı, makina ve ekipman ithal etmektedir. Bu ithalatın yapıldığı başlıca ülkeler ise Almanya, İtalya, Çin, İngiltere, Japonya, Fransa, ABD ve Güney Kore dir. Makina İmalat Sanayi Sektör İthalatı Ürün Grupları İçinde Dağılımı (Değer : milyon ABD Doları) Ürünler Motorlar ve Aks. Parç Büro Makinaları Tekstil Makinaları İnşaat ve Maden Mak Metal ve Ağaç İşleme Mak Hava,Vakum ve Sıvı Pompaları Makina Elemanları Kauçuk ve Plastik İşleme Mak Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları Muslukçu ve Borucu Eşyası Filtre Arıtma Cihazları Matbaa Makinaları Klima Cihazları Buhar Kazanları, Kızgın Su Kazanları Buzdolapları Dondurucular Tarım Alet ve Makinaları Diğerleri Toplam Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)

7 Ülkelere Göre Makina İmalat Sanayi Sektör İthalatı (Değer : ABD Doları) Almanya İtalya Çin İngiltere Japonya Fransa A.B.D Güney Kore Cum Tayvan İspanya İsviçre Belçika Polonya İsveç Hollanda Avusturya Macaristan Çek Cumhuriyeti Diğerleri TOPLAM Kaynak: DTM DÜNYA TİCARETİ İhracat Dünya makina sanayi ihracatı 2004 yılında 1 trilyon 270 milyar dolar (Kaynak: olarak gerçekleşmiş ve bu ihracatın büyük bölümünü gelişmiş ülkeler gerçekleştirmiştir. Dünya makina ihracatı yılları arasında % 8 büyürken, yılları arasında %20 lik bir büyüme gerçekleştirmiştir yılı verileri incelendiğinde dünya makina sanayi ihracatında önde gelen altı ülke Almanya, ABD, Japonya, Çin, İtalya, İngiltere ve Fransa dır. 132 milyar dolar ihracatla Almanya birinci sırada yer alırken, 112 milyar dolarla ABD ikinci, 94 milyar dolarla Japonya üçüncü, 81 milyar dolarla Çin dördüncü, 59 milyar dolarla İtalya beşinci ve İngiltere 54 milyar dolarla altıncı sırada yer almaktadır. Türkiye, 2003 yılındaki 2.99 milyar dolar makina ihracatıyla dünya sıralamasında 30 uncudur.

8 Makina İmalat Sanayinde Dünyadaki Önemli İhracatçılar (Değer: 1000 ABD Doları) ÜLKELER Almanya ABD Japonya Çin İtalya İngiltere Fransa Hollanda Singapur Kore Cum Tayvan Meksika Kanada Belçika Malezya İrlanda İsviçre İsveç Avusturya İspanya Tayland Macaristan Çek Cum Danimarka Filipinler Polonya Finlandiya Brezilya Rusya Fed Türkiye Diğerleri TOPLAM Kaynak: PC TAS, ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi

9 İthalat Dünya makina sanayi ithalatı 2004 yılında 1 trilyon 255 milyar dolar (Kaynak: olarak gerçekleşmiş ve dünya makina sanayi ihracatında olduğu gibi dünya makina sanayi ithalatının büyük bir bölümü gelişmiş ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünya makina ithalatı yılları arasında % 8 büyürken, yılları arasında %20 lik bir büyüme gerçekleştirmiştir. Dünyada, 2003 yılında 967 milyar dolarlık makina sanayi ithalatı gerçekleşmiştir. En büyük ithalatçı ülke ABD dir. Japonya son yıllarda üçüncü ülkelerden gelen yoğun baskılar sonucunda makina ve ekipman ithalatını artırmaya yönelik ve ithalatı kolaylaştırıcı çeşitli önlemler geliştirmektedir. Makina İmalat Sanayinde Dünyadaki Önemli İthalatçılar (Değer : 1000 ABD Doları) ÜLKELER ABD Almanya Çin İngiltere Fransa Japonya Kanada Hollanda Hong Kong Italya Meksika İspanya Singapur Belçika Korea Cum Tayvan Avustralya Avusturya Tayland İrlanda İsveç Malezya İsviçre Türkiye Polonya Macaristan Diğerleri TOPLAM Kaynak: PC TAS, ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi