YAKIN DÖNEM TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI RECENT PERIOD TURKISH STUDIES ISSN 1304-9720 CİLT/VOLUME:14 YIL/YEAR: 2015/1-2 SAYI/ISSUE: 27-28 100. YILINDA BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI, ÇANAKKALE CEPHESİ VE KÜRESEL SONUÇLARI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLER ÖZEL SAYISI Yılda İk Kez Yayımlanan Ulusal Hakeml Derg Nat onal Peer Rev ewed Journal Publ shed Two T mes Yearly Baskı Tar h : Haz ran 2016
Yakın dönem Türkiye araştırmaları = Recent period Turkish studies.-- İstanbul : İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2002- c.: resim, tablo; 24 cm. Yılda iki sayı. ISSN 1304-9720 Elektronik ortamda da yayınlanmaktadır: http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuydta/index 1. TARİH TÜRKİYE SÜRELİ YAYINLAR. 2. ATATÜRK İLKELERİ VE DEVRİMLERİ. 3. ATATÜRKÇÜLÜK. 4. TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ. Baskı: İlbey Matbaa www.ilbeymatbaa.com.tr Sertifika No: 17845 İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı tarafından bastırılmıştır.
YAKIN DÖNEM TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI RECENT PERIOD TURKISH STUDIES CİLT/VOLUME: 14 YIL/YEAR: 2015/1-2 SAYI/ISSUE: 27-28 Sah b / Owner: İstanbul Ün vers tes Atatürk İlkeler ve İnkılap Tar h Enst tüsü adına Prof. Dr. Cezm ERASLAN Yayın Kurulu / Ed tor al Board: Prof. Dr. Cezm ERASLAN (Başkan, Ed tör) Prof. Dr. Mustafa BUDAK Doç. Dr. Önder KOCATÜRK (İng l zce D l Ed törü) Yrd. Doç. Dr. N lüfer ERDEM B r m Yayın Kom tes / Publ sh ng Un t Comm ttee: Prof. Dr. Cezm ERASLAN (Başkan) Prof. Dr. Mustafa BUDAK Yrd. Doç. Dr. N lüfer ERDEM Posta Adres / Post Address: İstanbul Ün vers tes Atatürk İlkeler ve İnkılâp Tar h Enst tüsü, Süleyman ye Cad. Takv mhane Sok. No: 19 Kat: 4 Beyazıt / İSTANBUL Telefon / Telephone: 0212 440 00 00 Dah l / Internal: 10598/10056 Faks / Fax: 0212 440 03 45 e-posta / e-ma l: ata.enst@ stanbul.edu.tr yak ndonemturk ye@hotma l.com
BU SAYININ HAKEMLERİ /REFEREES FOR THIS ISSUE Prof. Dr. Mustafa BUDAK İstanbul Ün vers tes, Atatürk İlkeler ve İnkılâp Tar h Enst tüsü Prof. Dr. Cezm ERASLAN İstanbul Ün vers tes, Atatürk İlkeler ve İnkılâp Tar h Enst tüsü Doç. Dr. Önder KOCATÜRK İstanbul Ün vers tes, Atatürk İlkeler ve İnkılâp Tar h Enst tüsü Yrd. Doç. Dr. N lüfer ERDEM İstanbul Ün vers tes, Atatürk İlkeler ve İnkılâp Tar h Enst tüsü
İÇİNDEKİLER/CONTENTS Ed törden Mektup Editor s Message Prof. Dr. Cezmi ERASLAN...ix-xii Bildiriler/Papers İstanbul un Savunmasında Çanakkale n n Stratej k Yer Strategic Location of Dardanelles for the Defense of Istanbul Cezmi ERASLAN...1-12 Kurmay Subay Metaksas ın Çanakkale Harekâtı ve Olası Türk-Yunan Savaşı le İlg l İncelemeler Studies of Staff Officer Metaxas about the Gallipoli Campaign and a Possible Turco-Greek War Nilüfer ERDEM...13-21 Gel bolu Harekâtı ve Bulgarların Savaşa G r ş The Gallipoli Operation and Bulgarians Entry into the War Dimitar MİNCHEV...23-26 B r nc Dünya Savaşı ve Bulgar stan ın Uğradığı İk nc Ulusal Buhran The First World War and Bulgaria s Second National Depression Cengiz HAKOV...27-32 B r nc Dünya Savaşı Süres nce Yunan stan da Yaşanan S yasî Kutuplaşma ve İç Çatışma: Kasım Olayları Political Polarization and Internal Conflict in Greece during the First World War: November Events Esra ÖZSÜER...33-67 Rus Arş v Belgeler nde Ermen Tehc r n n Gerekçeler Reasons for the Armenian Deportation in Russian Archival Documents Mehmet PERİNÇEK...69-93
B r nc Dünya Savaşı nın Kırım Tatarları Tarafından Kurtuluş Ves les Olarak Görülmes ve Faal yetler The First World War Seen by Crimean Tatars as an Opportunity for Salvation and their Activities Kemal GURULKAN...95-117 Küresel Savaşın Uluslara Yansımaları Reflections of the Global War on Nations Cüneyt AKALIN...119-139 Çanakkale Savaşı nda İt laf Devletler n n S v l Hedeflere Yönel k Saldırıları The Allied Powers Attacks against Civilian Targets during the Gallipoli Campaign Necdet HAYTA- Togay S. BİRBUDAK...141-151 Osmanlı Arş v Belgeler ne Göre Çanakkale Savaşı nda İng ltere n n Hukuka Aykırı Savaşma Örnekler ve Buna Karşı Osmanlı İmparatorluğu nun Tepk s The Unlawful Samples of Warfare by Britain during the Gallipoli War and the Ottoman Reaction against it according to the Ottoman Archival Documents Tülay ALİM BARAN...153-170 Çanakkale Savaşlarının Ulusal ve Uluslararası Sonuçları Üzer ne B r Değerlend rme An Evaluation on the National and International Consequences of the Gallipoli Campaign Ömer TURAN...171-183 Çanakkale y Anmak: Yıldönümler nde 18 Mart Zafer Kutlamaları (1950-1960) Commemorating Çanakkale: Victory Celebrations of 18 March in the Anniversaries (1950-1960) Mesut ÇAPA...185-209
Büyük Harpte Makedonya Cephes nde Osmanlı Ordusu Ottoman Army in the Macedonian Front during the Great War Zekeriya TÜRKMEN...211-232 Çanakkale Savaşlarından Makedonya Cephes ne; Balkanlarda Pol t k Denklem (1914 1918) From the Gallipoli Campaign to the Macedonian Front; Political Equation in the Balkans (1914-1918) Barış METİN...233-249 Ura Dezsö, Makedonya da Macar Savaş Muhab r Urai Dezsö, Hungarian War Correspondent in Macedonia Lajos NEGYESİ...251-277 Çanakkale Muharebeler n n Askerî Harekât Yönünden Değerlend r lmes ve Sonuçları The Evaluation of Gallipoli Campaign in terms of Military Operations and its Results Levent ÜNAL...279-303 Çanakkale Zafer : Çanakkale de Savaşan Türk Komutanlar ve Muharebe Etk nl kler Çanakkale Victory: Turkish Commanders Fighting in the Dardanelles Campaign and their Combat Activities F. Rezzan ÜNALP...305-329 Çanakkale Den z ve Kara Muharebeler ne Katılmış Olan Yarbay Selahadd n Ad l Bey n Mektupları Üzer nden Çanakkale Savaşı nı Değerlend rmek Evaluating the Battle of Gallipoli via the Letters of Lieutenant Colonel Selahaddin Adil Bey who had Participated in the Naval and Land Campaigns Muzaffer ALBAYRAK...331-347
Çanakkale de Polonya Asıllı Askerler (1915-1918) Soldiers of Polish Origin in the Dardanelles (1915-1918) Piotr NYKİEL...349-354 Yakın Dönem Türk ye Araştırmaları Derg s n n Amacı ve Yayın İlkeler...355-363
EDİTÖRDEN MEKTUP x Değerl okurlar, Yakın Dönem Türk ye Araştırmaları Derg m z n 27-28. sayılarında, Enst tümüzün düzenlem ş olduğu 100. Yılında B r nc Dünya Savaşı, Çanakkale Cephes ve Küresel Sonuçları Uluslararası Sempozyumu na sunulan b ld r ler le karşınıza çıkıyoruz. Sempozyuma sunulan b ld r ler, Derg m z n esaslarına uygun hale get r l p makale formatına dönüştürüldükten sonra gerekl ncelemelerden geç r lm şt r. Derg ye konulan yazılarda ağırlıklı olarak Çanakkale Cephes le Makedonya Cephes n n gel şmeler ncelenm şt r. Burada kısacık da olsa sempozyum hakkında b lg vermek ster m. Makedonya Cumhurbaşkanı Gjorge İvanov un h mayes nde Üsküp ve Manastır şeh rler nde gerçekleşt r len sempozyuma Türk ye, Makedonya, Bulgar stan, Macar stan ve Polonya dan b l m nsanları katkı sunmuşlardır. B l nd ğ üzere 2014-2018 yılları sürec nde ülkem z, bölgem z ve dünya tar h ne yön veren çok öneml b r gel şme olarak B r nc Dünya Savaşı nın yüzüncü yılını drak etmektey z. Bu büyük olayın yüzüncü yılı çeş tl lmî etk nl kler le değerlend r lmekte ve anlamlandırılmaktadır. Türk ye ve Makedonya Devlet Arş vler n n şb rl ğ nde Türk Tar h Kurumu nun desteğ le düzenlenmes planlanan toplantı, ancak Atatürk İlkeler ve İnkılâp Tar h Enst tüsü nün lmî yönet m nde ve Yunus Emre Enst tüsü nün maddî-manevî destekler yle gerçekleşt r leb lm şt r. Türk katılımcıların Türk ye den Makedonya nın başkent Üsküp e g d ş macerası katılan her yaştan akadem syenler n hayatında daha önce yaşamadığı, muhtemelen bundan sonra da yaşayamayacağı aks l kler le dolu b r şek lde cereyan ett. Katılımcıların İstanbul kısmı dördüncü b n ş kartı le Pr şt ne ye uçab ld ler. Oradan otobüsle Üsküp e nt kal ed lerek sempozyum gerçekleşt r ld ve başarıyla sonuçlandırıldı. Ş md s zlere yazılarımızın çer kler hakkında kısa puçları verey m: İstanbul un Savunmasında Çanakkale n n Stratej k Yer başlıklı yazısında Çanakkale savunmasının tar hî altyapısında II. Abdülham d n katkısına değ nen Prof. Dr. Cezm Eraslan, Çanakkale Cephes nde yaşananların devlet n başkent ç n önem n n altını ç zd. Alman İmparatorluğu nun Balkan stratej s, Osmanlı Devlet
x üzer ndek paylaşma planları ve Makedonya Meseles b ld r de değ n len konular arasındaydı. Yrd. Doç. Dr. N lüfer Erdem, Kurmay Subay Metaksas ın Çanakkale Harekâtı ve Olası Türk-Yunan Savaşı İle İlg l İncelemeler başlığı altında Yunan Ordusu nun son derece öneml b r subayının gerek savaş, gerekse Türk ye le l şk ler konusundak ler görüşlülüğüne Yunan kaynakları ışığında şaret ett. Prof. Dr. D m tar M nchev Gel bolu Harekâtı ve Bulgarların Savaşa G r ş konusunda askerî tar h arş vler nden derled ğ b lg ler b z mle paylaştı. Bulgarların savaşa g rme kararında Gel bolu harekâtında göster len üstün d renç ve başarı etk l olmuştu. Y ne Bulgar stan dan Prof. Dr. Ceng z Hakov B r nc Dünya Savaşı ve Bulgar stan ın Uğradığı İk nc Ulusal Buhran başlıklı yazısında, savaşın Bulgar stan ın ulusal tar h ndek yer ve etk ler n nceled. Dr. Esra Özsüer B r nc Dünya Savaşı Süres nce Yunan stan da Yaşanan S yasî Kutuplaşma ve İç Çatışma: Kasım Olayları s ml Yunan kaynaklarına dayalı çalışmasında, savaş sırasında Yunan stan dak s yasî algıları ve çatışmaları ele aldı. Dr. Mehmet Per nçek, Rus Arş v Belgeler nde Ermen Tehc r n n Gerekçeler başlıklı yazısında 1915 yılının en öneml olayları arasında yer alarak Türk ve Dünya kamuoyunu günümüzde de meşgul eden Geç c Sevk ve İskân Kanunu nun gerekçeler n Rus arş v belgeler ışığında ncelem şt r. Kemal Gurulkan se B r nc Dünya Savaşı nın Kırım Tatarları Tarafından Kurtuluş Ves les Olarak Görülmes ve Faal yetler başlıklı çalışmasında savaşın Kırım Tatarları ç n fade ett ğ kurtuluş manasını ve bu f kr hayata geç reb lmek adına yapılan g r ş mler arş v belgeler zem n nde değerlend rd. Doç. Dr. E. Cüneyt Akalın da Küresel Savaşın Uluslara Yansımaları başlıklı yazısında küresel savaşın yerel etk ler n ele almaya çalıştı. L teratürde genel olarak kronoloj k savaş gel şmeler öne çıkarılmakta, nsanlara yansıması k nc planda tutulmaktadır. Bu yazıda savaşın toplumlara yansıyan etk ler değerlend r ld. Prof. Dr. Necdet Hayta ve Yrd. Doç. Dr. Togay S. B rbudak, Çanakkale Savaşı nda İt laf Devletler n n S v l Hedeflere Yönel k Saldırıları nı konu ed nd ler. Savaş boyunca hem nsan, hem de savaş hukuku öneml b r surette hlale maruz kalmıştır. Dönem n büyük sömürgec güçler b r yandan ger kalmış dünyaya meden yet götürmey amaç ed nd ğ n lan ederken d ğer taraftan hem yerleş m
yerler ndek s v l halkı hedef almakta, hem de hasta nak l ve tedav noktalarını vurarak nsanlık ve savaş suçlarını b rl kte şlemekteyd ler. Bu tavır t laf tarafının savaşı kazanmak ç n h çb r nsanî ve ahlâkî sınır tanımadığını göstermekted r. Prof. Dr. Tülay Al m Baran se Osmanlı Arş v Belgeler ne Göre Çanakkale Savaşı nda İng ltere n n Hukuka Aykırı Savaşma Örnekler ve Buna Karşı Osmanlı İmparatorluğu nun Tepk s başlıklı çalışmasında söz konusu hlaller İng ltere örneğ nde ele aldı ve Osmanlı Devlet n n bu hukuksuzluğa karşı gösterd ğ tepk y arş v belgeler ışığında değerlend rd. Prof. Dr. Ömer Turan Çanakkale Savaşlarının Ulusal ve Uluslararası Sonuçları Üzer ne B r Değerlend rme s nde Çanakkale Cephes n n b r yandan dönem n başkent n kurtararak savaşın uzamasına yol açtığını, d ğer yandan se Cumhur yet kuran kadroların adeta staj yer olduğunu tesp t ed yor. D ğer taraftan Çanakkale Cephes ndek başarının uluslararası gel şmeler temel nden etk led ğ n ve savaşın k yıl daha uzamasıyla nsan, para ve enerj kaybının katlanmasına yol açtığını bel rt yor. Bu sonucun hesabı Sevr le Türk ye den sorulmak stenm şt r. Ancak M llî Mücadele le ver len cevap Lozan ı ve bugünkü Türk ye y mümkün kılmıştır. Prof. Dr. Mesut Çapa Çanakkale y Anmak: Yıldönümler nde 18 Mart Zafer Kutlamaları (1950-1960) konulu yazısında çok part l hayatın lk aşamalarında Çanakkale den z savaşlarının nasıl kutlandığını basın organları gözüyle aktarmakta. Şeh tler ab des n n yapılış sürec de yazıda ele alınan hususlar arasındadır. Öğ. Kd. Alb. Dr. Zeker ya Türkmen Büyük Harpte Makedonya Cephes nde Osmanlı Ordusu başlıklı yazısında, Osmanlı Ordusu nun Makedonya Cephes nde savaşan b rl kler n ve savaşın g d şatına etk ler n askerî arş vlere dayanarak açıkladı. Doç. Dr. Barış Met n se Çanakkale Savaşlarından Makedonya Cephes ne; Balkanlarda Pol t k Denklem (1914-1918) başlıklı çalışmasında savaş dönem Balkan coğrafyasının s yasî aktörler arasındak değ ş m ve dönüşümler anal z ett. Macar stan dan Dr. Lajos Negyes Ura Dezsö, Makedonya da Macar Savaş Muhab r konulu yazısını son derece zeng n görsel malzeme le süsleyerek Makedonya Cephes nden görüntüler b z mle paylaştı. Kur. Alb. Dr. Levent Ünal Çanakkale Muharebeler n n Askerî Harekât Yönünden Değerlend r lmes ve Sonuçları adlı yax
x zısında Çanakkale dek askerî harekâtı hemen her sev yeden nsanın kolaylıkla anlayacağı ve unutmayacağı b r sadel k ve prat kl kte zah etm şt r. Hv. Öğ. Alb. Dr. F. Rezzan Ünalp se Çanakkale Zafer : Çanakkale de Savaşan Türk Komutanlar ve Muharebe Etk nl kler konusu etrafında Türk subayları hakkında lg nç b lg ler ve net ceye etk ler konusunu şled. Muzaffer Albayrak Çanakkale Den z ve Kara Muharebeler ne Katılmış Olan Yarbay Selahadd n Ad l Bey n Mektupları Üzer nden Çanakkale Savaşı nı Değerlend rmek adlı yazısında müstahkem mevk kurmay başkanının yazışmalarında hem savaşın gel şmeler n hem de sorumlu b r asker n nsanî yönünü zlemem ze mkân verd. Polonya dan Yrd. Doç. Dr. P otr Nyk el Çanakkale de Polonya Asıllı Askerler 1915-1918 konulu yazısıyla Polonya kökenl askerler n Çanakkale kara ve özell kle hava savaşları sırasındak katkılarını ve etk nl kler n değerlend rd. Üzer nden yüzyıl geçm ş olmasına karşın B r nc Dünya Savaşı hakkında yapılmakta olan çalışmalardan hala çok şeyler öğrend ğ m z açıktır. Dolayısıyla dünü anlamak ve bu günü değerlend r p yarını şek llend rmek yolunda tar h ve objekt f tar h araştırmacılığına büyük görevler düşmekted r. Bu sayı bunu b ze bütün açıklığıyla gösterm şt r. Bu ves leyle yazı sah b değerl meslektaşlarımızı her b r ayrı ayrı değer taşıyan çalışmalarından dolayı kutluyorum. S z değerl okurlarımıza böyles ne etraflı b r sayıyı sunmaktan gurur duyuyoruz. Sayının bu şek lde el n ze ulaşmasında değerl yardımcım Yardımcı Doçent Dr. N lüfer Erdem n büyük gayretler oldu. Kend s ne teşekkür ed yorum. Darısı böyle doyurucu çer kl yen sayılara olsun d leğ yle, saygı ve sevg yle... Prof. Dr. Cezm ERASLAN Ed tör