Süleyman ŞENOCAK DİE İMALAT SANAYİNDE ENERJİ TÜKETİMİ Enerji hem üretim proseslerinde kullanılması zorunlu bir girdi, hemde toplumların refah düzeylerinin yükseltilmesi için gerekli bir hizmet aracı olarak, ekonomi ve sosyal kalkınmanın temel göstergelerinden birisidir. Bilinen enerji kaynaklarının hızla tükendiği günümüzde enerjinin verimli ve etkili bir şekilde kullanımı giderek önem kazanmaya başlamıştır. Bu nedenle, sanayi ve diğer nihai enerji tüketim sektörlerindeki verilerin, periyodik olarak toplanması ve değerlendirilmesi uygulamaların sağlıklı bir şekilde yönlendirilmesi için gereklidir. Bu amaçla Devlet istatistik Enstitüsü tarafından İMALAT SANAYİNDE ENERJİ TÜKETİMİ, 1992 adında çalışma gerçekleştirilmiştir. Enerji verilerinin karşılaştırılması için ortak bir enerji birimi olan TEP Eşdeğer Petrol) kullanılmıştır. (Ton Bu çalışmada; - Tüketilen enerji değerinin girdi maliyetleri içindeki oranı, - İşyeri istihdam büyüklüğüne, coğrafi bölgelere ve yakıt türlerine göre enerji tüketim verileri yer almaktadır. İmalat sanayinde devlet sektörünün tümü ile özel sektörde 25 ve daha fazla işçi çalıştıran işletmeler kapsama alınmıştır. Toplam 5974 işletmeye ait enerji tüketimi Ton Eşdeğer Petrol cinsinden 1 969 072 TEP olarak bulunmuştur. Kamu işletmelerinin sayısı 44 olup tüketilen enerji değeri 7 942 20 TEP olarak hesaplanmıştır. Bu değer genel enerji tüketiminin 57' sini ifade etmektedir. Çalışmada 5540 Özel işletmenin verileri kullanılmış, 6 026 669 TEP tüketimleri olduğu bulunmuştur. Özel işletmelerin tüketimdeki payı ise 4 olarak gerçekleşmiştir. Enerji tüketiminde elektrik enerjisinin tüketim oranı yaklaşık 12 olmuştur. Ton Eşdeğer Petrol olarak 1 728 52 TEP elektrik enerjisi tüketilmiştir. Tüketimin yaklaşık olarak 88 yakıt tüketiminden elde edilen enerjiye aittir. Bu da 12 240 540 TEP enerji demektir. 69
Sanayi gruplarına göre imalat sanayinde enerji tüketimi, 1992 Sanayi grupları Yakıt Elektrik Toplam Ton Eşdeğer Petrol (TEP) Yüzde 7 6 5 1 2 4 8 9 İmalat Sanayi Türkiye Toplamı Metal Ana Sanayii Taş-Toprağa Dayalı UrünlerSanayii Kimya-Petrol Ürünleri Sanayii Gıda Sanayii Mensucat Sanayii Kağıt ve Basım Sanayii Makina ve Ulaşım Araçları Sanayii Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii Diğer İmalat Sanayii 12,240,540 4,59,509 2,688,928 2,11,172 1,194,67 756,296 8,592 289,296 72,780 4,600 1,728,52 417,97 6,14 288,896 110,405 27,497 8,849 140,850 21,80 1,68 1,969,072 4,957,482,025,242 2,600,068 1,04.772 1,08,79 467,441 40,146 94,160 5,968 100.0 5.5 21.7 18.6 9. 7.8..1 0.7 0.0 TÜKETİLEN ENERJİNİN SANAYİ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI imalat Sanayi ikili iktisadi faaliyete göre 9 ana gruptan oluşmaktadır. Enerji tüketim verilerinin sanayi gruplarına göre dağılımlı incelendiğinde, enerji tüketimi en çok olan sanayi Metal Ana Sanayii olmuştur.tüketimin 5.5' i bu sektöre ait olup. bu orana karşılık enerji tüketimi 4 957 482 TEP'tir. Metal Ana Sanayini, Taş - Toprağa Dayalı Ürünler Sanayi izlemektedir. Tüketim oranı 21.7 olup enerji değeri 025 242 TEP'e ulaşmıştır, Enerji tüketiminin yoğun olduğu bir diğer sektör Kimya-Petrol Ürünleri Sanayidir Bu sektör 18.6 oranında ve 2 600 068 TEP miktarında enerji tüketmiştir. Sanayi grupları içerisinde bu üç grup genel enerji tüketiminin yaklaşık 76'sını oluşturmaktadır. Diğer gruplarda, enerji tüketiminde 24 gibi bir paya sahipler. 70
Yakıt türlerine göre imalat sanayinde enerji tüketimi, 1992 I Yakıt türleri Miktar (Ton) Ton Eşdeğer Petrol (TEP) Değer (000 000 TL) () Genel toplam Fuel-oil No:6 Taşkömürü Elektrik (kwh) Linyit Doğal Gaz (m ) Kok Kömürü Diğerleri 4 05 477 6 18 494 20 099 222 755 5 42 65 1 296 284 206 1 204 824 1 969 072 996 85 744 092 1 728 52 1 629 842 1 15 695 867 476 848 582 25 944 555 4 569 874 019 847 12 71 292 1 764 756 94 17 821 805 2 111 844 100 28.6 26.8 12.4 11.7 8. 6.2 6.0 YAKIT TÜRLERİNE GÖRE İMALAT SANAYİNDE ENERJİ TÜKETİMİ İmalat sanayinde tüketilen yakıt türlerinin miktarlarından TEP değerlerine ulaştığımızda görüyoruz ki, tablomuzda da görüldüğü üzere en çok tüketilen yakıt türü Fuel-oil' dir. Genel tüketimdeki oranı 28.6 olmuştur Enerji tüketiminin 996 85 TEP' i fue-oil tüketiminden gelmektedir. ikinci sırada Taşkömürü yer almaktadır. Taşkömürünün tüketim oranı 26.8 olup 744 092 TEP'e eşdeğerdir. Fuel-oil ve taşkömüründen sonra çok tüketilen yakıt türü elektrik olmuştur.tüketimin eşdeğeri 1 728 52 TEP olup genel tüketimdeki oranı 12.4'dür. Linyit, tüketilen enerjinin 11.7' sini oluşturmakta ve 1 629 842 TEP eşdeğerindedir. Doğalgaz tüketim oranı 8. ve 115 695 TEP, Kok kömürü tüketim oranı 6.2 buna karşılık tüketim 867 476 TEP şeklinde gerçekleşmiştir. 71
İşyeri büyüklük grubuna göre imalat sanayinde enerji tüketimi, 1992 işyeri büyüklük grubu Enerji Tüketimi (TEP) Toplam Yakıt Elektrik Genel toplam 5-9 10-24 25-49 50-99 100-199 200-499 500-999 1000* 1 969 072 11 866 447 68 48 25 668 779 2 78 851 052 082 6 52 610 12 240 540 5 781 80 962 400 94 548 046 2 07 270 2 596 695 6 005 847 1 728 52 6 85 66 676 82 01 120 7 476 581 455 87 526 76 100 0 0 5 20 22 47 İŞYERİ BÜYÜKLÜK GRUBUNA GÖRE İMALAT SANAYİNDE ENERJİ TÜKETİMİ Enerji tüketimi işyerinde çalışan işçi sayısına göre tablo yapıldığında doğrusal orantı olduğu görülmüştür.çalışan işçi sayısı, işyeri bazında 12 aylık ortalamadır. Bu ortalamalara göre işyerlerleri büyüklük grupları oluşturulur, işyerleri 11 büyüklük grubuna ayrılmışlardır. Bu grublardan en çok enerji tüketimi çalışan işçi sayısı 1000 ve daha üzerinde olan işletmelerde olmuştur.genel enerji tüketiminin 47'si bu grupta tüketilmiş, buna karşılık gelen Ton Eşdeğer Petrol miktarı 6 52 610 TEP bulunmuştur. Büyüklük olarak 500-999 arası kişi çalıştıran işyerlerindeki tüketim 052 082 TEP, oransal olarak da 22 olarak bulunmuştur. 200-499 arası kişi çalışan işyerlerindeki tüketim oranı 20 olup, karşılığında 2 78 851 TEP enerji tüketimi olmuştur. İşyerlerinde çalışan kişi sayısı azaldıkça TEP tüketimide azalmıştır. 100-199 arası istihdamı olan işyerlerinin enerji tüketimine katkısı 5 olarak gerçekleşmiştir. Tüketim 668 779 TEP olarak hesaplanmıştır. 50-99 ile 25-49 grublarının tüketimdeki payları gibi az bir orana tekamül etmektedir. 50-99 büyüklük grubu 48 25 TEP, 25-49 büyüklük grubu 447 68 TEP enerji tüketmiştir. 72
Coörafi bölgelere göre imalat sanayinde enerji tüketimi. 1992 Coğrafi bölgeler Enerj Toplam Tüketimi ( TEP) Yakyt Elektrik Genel toplam Marmara Akdeniz Karadeniz Ege İç Anadolu Güney Anadolu Doğu Anadolu 1 969 072 4 279 51 440 448 2 561 96 1 928 199 1 154 748 45 665 258 520 12 240 540 526 088 27 22 2 421 519 1 582 069 967 858 284 27 221 411 1 728 52 75 44 20 125 140 444 46 128 186 889 61 92 7 109 100.0 0.6 24.6 18. 1.8 8. 2.5 1.9 COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE İMALAT SANAYİNDE ENERJİ TÜKETİMİ 1992 yılı itibariyle 76 il üzerinden çalışma yapılmış, illerin bulundukları coğrafi bölgelere göre enerji tüketimleri hesaplanmıştır. Enerji tüketiminde ilk sırayı alan bölgemiz 0.6 ile MARMARA BÖLGESİ olmuştur. Bölgenin tep olarak tüketimi 4 279 51' dir. Bunun 526 088 TEP'İ tüketilen yakıtlardan gelmekte geri kalan kısmı ise elektrik tüketiminden oluşmaktadır. Marmara Bölgesini Akdeniz Bölgesi takip etmektedir. AKDENİZ BÖLGESİ' nin enerji tüketimindeki payı 24.6, ton eşdeğer petrol miktan 440 448 TEP' dir. Akdeniz bölgesinde tüketilen enerjinin 20 125 TEP'İ elektrik tüketimine aittir. Bölgeler sıralamasında KARADENİZ BÖLGESİ üçüncü sırada yer almaktadır. Genel tüketimdeki payı 18. olup 2 561 96 TEP enerji tüketimi gerçekleşmiştir. Bu bölgede tüketilen enerjinin de 140 444 TEP'İ elektrik tüketiminden gelmektedir. EGE BÖLGESİ yine sanayinin yoğun olduğu bölgelerimizden. Enerji tüketim sıralamasında bölgeler bazında dörüncü sırada yer almaktadır.tüketim oranı 1.8, tüketim miktarı 1 928 199 TEP olmuştur. Kalan bölgelerimizden İÇ ANADOLU, DOĞU ANADOLU. GÜNEYDOĞU ANADOLU bölgelerimizin tüketime katkıları toplam olarak 12.7 oranında olup, buna karşılık 1 758 9 TEP olarak hesaplanmıştır. 7
Sanayi grubuna göre enerji değerinin girdi içindeki oranı, 1992 Sanayi gruplan İşyeri sayısı Tüketilen enerji değeri Toplam '000 000 TL Girdi 6 7 4 5 2 9 1 8 İmalat Sanayi Türkiye Toplamı Taş-Toprağa Dayalı ÜrünlerSanayii Metal Ana Sanayii Kağıt ve Basım Sanayii Kimya-Petrol Ürünleri Sanayii Mensucat Sanayii Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii Diğer İmalat Sanayii Gıda Sanayii Makina ve Ulaşım Araçları Sanayii 5974 526 26 222 575 1 842 20 54 1 008 1 281 25 944 558 5 142 57 7 491 17 1 099 704 4 419 501 47 259 252 697 20 706 2 60 519 1 684 498 24 021 20 12 775 987 4 209 964 10 44 295 70 488 211 57 095 641 4 29 57 494 1 6 624 842 70 559 584 8.0 40. 21.9 10.5 6. 6.1 5.8 4.2.7 2.4 ENERJİ DEĞERİNİN GİRDİ İÇİNDEKİ ORANI İmalat Sanayinde enerji tüketim istatistiklerini verirken, enerjinin oluşmasında kullanılan yakıt türlerini, miktarlarını, kullanım alanlarını ifade etmeye çalıştık. Konumuzun başında da ifade edildiği üzere enerjinin de bir maliyeti var. Bu maliyetin genel girdi kalemlerine göre oranı nedir? Bunun cevabını sanayi grupları bazında ifade etmeye çalışalım. 1992 yılı itibariyle kapsamımız dahilinde 5974 işyerinin, girdi kalemlerinin toplam maliyeti 24 Trilyona ulaşmış, buna karşılık enerji tüketimine harcanan değer 25.9 Trilyon olmuştur. Bu durumda enerji maliyetinin girdi maliyetleri içindeki oranı 8' e denk gelmektedir. Sanayi grupları bazında incelendiğinde oranda değişmeler gözlenmektedir. Taş-Toprağa Dayalı Ürünler Sanayinde 12.7 trilyon girdi harcaması yapılmış, bu harcamanın 5.1 trilyon TL.'sı enerji harcamalarına ait. Bu sektörde (6) enerji maliyetinin girdi maliyetine oranı 40 olmuştur. Sanayi grupları içinde en yüksek orana bu sektör sahiptir. Taş-toprağa Dayalı Ürünler Sanayinden sonra enerji maliyetinin girdiye oranı büyük olan grubumuz Metal Ürünler Ana Sanayidir. Bu sektörde 4 trilyon TL. girdi harcamaları yapılmıştır. Harcamanın 7.5 trilyon TL. enerji maliyetine aittir. ise 21.9'dur. 1992 YILI İTİBARİYLE İMALAT SANAYİ İŞLETMELERİ KAPSAMINDA ENERJİ TÜKETİMİNE AİT İSTATİSTİKLERİ İFADE ETMEYE ÇALIŞTIM. SUNDUKLARIMIN KARAR ALICILAR. ARAŞTIRMACILAR VE DİĞER TÜM KULLANICILARA YARARLI OLMASINI TEMENNİ EDERİM. SAYGILARIMLA. 74