çocuklar için birleşin

SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014 HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR Eşitsizliklerin ortaya konulması, çocuk haklarının ileriye götürülmesi çocuklar için birleşin

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Ocak 2014 Bu yayının herhangi bir bölümünün çoğaltılması izne tabidir. Eğitimle ilgili ya da kar amacı gütmeyen kuruluşlar bu izni serbestçe alabilirler. Diğerlerinden ise küçük bir ücret talep edilecektir. Bilgi için: Division of Communication, UNICEF Attn: Permissions H6F 3 United Nations Plaza, New York, NY 10017, USA Tel: +1 (212) 326-7434 Email: nyhqdoc.permit@unicef.org Bu rapor ve ek online içerik için: <www.unicef.org/sowc2014/numbers> Basım sonrası düzeltmeler için: <www.unicef.org/sowc2014/numbers> En son veriler için: <www.childinfo.org>. Kapak fotoğrafı: Timbuktu Mali de Bahadoub 2 okulu öğrencileri. UNICEF/PFPG2013P-0035/HarandaneDicko 5YAÖH fotoğrafları: Sayfa 24 25 soldan sağa) UNICEF/NYHQ2011-1166/Kate Holt UNICEF/SLRA2013-0622/Olivier Asselin UNICEF/BANA2011-00477/Naser Siddique UNICEF/NYHQ2012-2083/Adam Dean UNICEF/UKLA2012-00681/Olivier Asselin UNICEF/NYHQ2012-2243/Susan Markisz

SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014 HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR Eşitsizliklerin ortaya konulması, çocuk haklarının ileriye götürülmesi

İÇİNDEKİLER Giriş... 1 Sayıların ardındaki yaşamlar... 2 Kutu: Tüm haklar, her çocuk... 4 Çocuk hakları için veriler... 6 Kutu: Çok Göstergeli Kümelem Araştırmalarında (ÇGKA) konular... 7 Kutu: Yeni yaklaşımlar... 9 Anlatılmamış öyküleri anlatmak... 10 Kutu: Sayılar ve anlatılar... 12 Kutu: Çocuklar değişimin itici gücü... 15 Eylem için kanıtlar... 16 Şekil: Göstergelerden bir seçme ve çocukların yaşamı hakkında bize söyledikleri... 18 Referanslar... 20 İstatistiksel Tablolar... 21 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

Giriş Dünya Çocuklarının Durumu nun, çocukların içinde bulundukları koşulların ayrıntılı bir görünümünü sunmak amacıyla standartlaştırılmış küresel ve ulusal istatistiksel tablolar vermeye başlamasının üzerinden otuz yıl geçmiş bulunuyor. Çocukların iyi olma halleriyle ilgili ilk göstergelerin sunulmasından bu yana geçen on yıllar içinde çok şey değişti. Ama temel fikir aynı kaldı: Çocukların içinde bulunduğu durumla ilgili tutarlı ve güvenilir veriler, çocukların yaşamının iyileştirilmesi açısından kritik önem taşımaktadır ve her çocuğun tüm haklarının yaşama geçirilmesinde vazgeçilmezdir. Veriler, dünyadaki 2.2 milyar çocuk adına tanıtım-savunu çalışmalarını ve yapılanları desteklemeye devam etmektedir. Bu veriler, hükümetlere, çocukların yaşamlarını iyileştirmeye yönelik karar ve eylemlerinde temel oluşturacak gerçekleri sunmaktadır. Ayrıca, veri toplamanın ve kullanmanın yeni yolları, en kırılgan durumdaki çocuklara ulaşmaya yönelik yatırımlara ve müdahalelere yardımcı olacaktır. Veriler elbette kendi başına dünyayı değiştirmez. Veriler, ihtiyaçları belirleyerek, tanıtım-savunu çalışmalarına destek olarak ve sağlanan ilerlemeyi ölçerek değişimi mümkün kılar. En önemlisi, karar vericilerin olumlu yönde değişimi sağlamak üzere bu verileri kullanmaları, çocuklar ve toplulukların da sorumluluk sahiplerini sorgulamak için gerekli verileri bulabilmeleridir. Özbekistan ın Konlikul bölgesinde 3 yaşındaki Erlan ın boyu ve kilosu kaydediliyor. UNICEF/NYHQ2011-1680/Giacomo Pirozzi HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 1

Sayıların ardındaki yaşamlar Bu yazının ardından gelen tablolara göz atın: satır ve sütunlardaki sayılara, dipnotların dizilişine bakın. Burada yalın sembollere indirgenmiş olan, ulusların bugünü ve geleceğidir: çocuklar. Gözleriniz bir sütundan diğerine kayarken bu çocukların yaşamına ilişkin pek çok özellik ortaya çıkacaktır. Sayılar, çocukların doğduğu ve bakım gördüğü, büyüyüp öğrendikleri, çalışıp başkalarıyla ilişki kurduğu ve bu dünyada yollarını bulduğu koşullara ilişkin öyküler anlatır. Bir ülkeyi seçin, herhangi bir ülkeyi. Bu ülkede doğumlar ne kadar kayda geçiyor? Böylece kaç çocuğa resmen kimlik çıkarılıp bu kimlikten hareketle hakları tanınıyor? Hizmet alma, korunma ve yurttaşlıktan yararlanma hakları Kız çocukları Kamboçya da bir okulda kuyruğa giriyor. UNICEF/CBDA2010-00264 Kaç çocuk doğumunu izleyen ilk yıl içinde ölecek? Kaçı beşinci doğum yılını hiç göremeyecek? Hayatta kalabilenlerin ise daha ne kadar yaşaması bekleniyor? Özellikle küçük ve kırılgan durumdaki çocuklara musallat olan hastalıklara karşı korunmak üzere temel aşıları ve ilaçları alabiliyorlar mı? Beden ve zihin gelişimi için gerekli besinleri alabiliyorlar mı? 2 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

İçmek ve yıkanmak için temiz su bulabiliyorlar mı? Güvenli, hijyenik tuvaletlere sahipler mi? Çocukların yüzde kaçı ilköğretime başlıyor ve kaçı ortaöğretime kadar gelebiliyor? Henüz çocukken çalıştırılan ya da evlendirilen kaç kişi var? Çocuklar ergenlik dönemine kendilerini HIV e karşı koruyacak bilgilerle donanmış olarak giriyorlar mı? Eldeki veriler, son birkaç on yıl içinde büyük ilerleme kaydedildiğini göstermektedir: Ölüm hızları 1990 yılındaki düzeyinde kalsaydı, 5 yaşını görmüş yaklaşık 90 milyon çocuk ölmüş olacaktı. 1 5 yaş altı çocuklar arasında kızamık ölümlerinin sayısı 2000 yılında 482.000 iken 2012 de 86.000 e inmiştir. Bunu sağlayan, büyük ölçüde, 1980 yılında yüzde 16 iken 2012 de yüzde 84 e çıkan bağışıklama oranıdır. 2 Beslenmedeki iyileşmeler sayesinde 1990 yılından bu yana bodurluk olaylarında yüzde 37 azalma sağlanmıştır. 3 İlköğretimde okullaşma, en az gelişmiş ülkelerde bile artmıştır: 1990 yılında bu ülkelerdeki çocukların yalnızca yüzde 53 ü okula gidebilirken, 2011 yılında bu oran yüzde 81 e ulaşmıştır. 4 1990 yılından bu yana hemen hemen 1.9 milyar kişi iyileştirilmiş sanitasyon imkânlarına kavuşmuştur. 5 Ne var ki, tablolar aynı zamanda sürüp gitmekte olan çocuk hakları ihlallerine de işaret etmektedir: 2012 yılında 5 yaş altı yaklaşık 6.6 milyon çocuk, çoğu önlenebilir nedenler yüzünden yaşamını yitirmiş, bu çocukların temel yaşam ve gelişim hakları gerçekleşememiştir. Dünya çocuklarının yüzde 15 i 6 ekonomik sömürüden korunma, öğrenim ve oyun haklarına zarar verecek şekilde çeşitli işlerde çalıştırılmaktadır. Dünyadaki en yoksul çocukların yetkin bir sağlık personeli gözetiminde dünyaya gelme şansları zengin ailelerin çocuklarına göre daha azdır HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 3

Kız çocukların yüzde 11 i, 15 yaşına gelmeden evlendirilmektedir 7 ve bu da çocukların sağlık, eğitim ve korunma haklarını tehlikeye düşürmektedir. Evde olsun okulda olsun çocukların şiddet içeren disiplin uygulamalarına maruz kaldıkları her durumda zalimane ve aşağılayıcı cezalardan muaf olma hakları ihlal edilmektedir. Tablolar aynı zamanda açıkları ve eşitsizlikleri ortaya koymakta, kazanımların ve yoksullukların eşitsiz dağıldığını göstermektedir. Çocukların şansı, ülkelerinin zengin ya da yoksul olmasına; kız ya da erkek çocuk olarak, zengin ya da yoksul bir ailede dünyaya gelmelerine ve kırsal ya da kentsel alanlarda yaşamalarına bağlı olarak değişmektedir. Bir de, kentte yaşıyor Tüm haklar, her çocuk Uluslararası topluluk, Çocuk Haklarına dair Sözleşmeyi (ÇHS) hazırlarken çocukların yetişkinler gibi saygı duyulması gereken hakları olduğunu kabul etmiştir. ÇHS nin özünde yer alan dört ana ilke: Ayrım gözetmeme ya da evrensellik (madde 2): Irk, renk, cinsiyet, din, dil, siyasal ya da başka görüş; ulusal, etnik ya da toplumsal köken, mülkiyet ve engellilik durumu; doğumla ilgili ya da başka bir statü ne olursa olsun tüm çocuklar haklara sahiptir. Yüksek yarar (madde 3): Çocuğun yüksek yararı, kendisini etkileyecek tüm kararlarda birinci derecede gözetilmelidir. Yaşam, hayatta kalma ve gelişme (madde 6): Tüm çocukların yaşam, hayatta kalma; fiziksel, zihinsel, manevi, ahlaki, psikolojik ve toplumsal açılardan tam potansiyellerine ulaşacak şekilde gelişme hakkı vardır. Çocuğun görüşlerine saygı (madde 12): Çocukların kendilerini etkileyen konularda görüşlerini serbestçe ifade etme ve bu görüşlerin ciddiyetle dikkate alınmasını sağlama hakları vardır. Güney Sudan Batı Western Bahr al Ghazal Eyaletindeki Wau Hastanesinde yeni doğmuş bir çocuk. UNICEF/NYHQ2011-0453crop/ Veronique de Viguerie

olsalar bile zengin yerlerde mi yoksa yoksul mahallelerde mi yaşadıkları farklılık yaratmaktadır. Her gün yaşamını yitiren kabaca 18.000 çocuktan oranca önemli bir bölümünü yoksulluk ya da bulunduğu coğrafya gibi nedenlerle hizmetlere ulaşamayan kent mahallelerinden ya da kırsal kesimden çocuklar oluşturmaktadır. Oysa bu çocukların çoğu geçerliliği kanıtlanmış yollardan ve küçük bir maliyetle kurtarılabilirdi. İshal, ağızdan tuzlu sıvı takviyeleriyle etkili ve ucuz biçimde tedavi edilebilirken, aileleri zengin çocukların bu tedaviden yararlanma şansları en yoksul ailelerin çocuklarına göre dört kat daha yüksektir. 10 1990 yılından bu yana 2.1 milyar ÇHS, çocukların haklarını ortaya koyarak ve Taraf Devletlere bu haklara saygı gösterme, onları koruma ve yaşama geçirme yükümlülüğü getirerek veri toplama, analiz ve yayma açısından güçlü bir gerekçe sunmaktadır. Yaşayıp tam potansiyellerini gerçekleştirebilmek için çocukların sağlık hizmetlerine, besleyici yiyeceklere, zihinlerini besleyecek ve onları yararlı bilgi ve becerilerle donatacak eğitime, şiddet ve sömürünün olmadığı ortamlara, oyun oynayacak zamana ve yerlere ihtiyacı vardır. Dolayısıyla, yaşam, hayatta kalma ve gelişme hakkı, bu hakkın gerçekleştiğinden emin olmak için ölçülmesi gereken bir dizi göstergeye işaret eder. Ayrımcılığa ve eşitsizliklere karşı mücadele, ayrımcılığa maruz kalan, hizmet ve fırsatlardan dışlanan çocukların belirlenmesini gerektirir. ÇHS nin uygulanmasını izlemekle görevlendirilen Çocuk Hakları Komitesi bu amaçla verilerin yaş, cinsiyet, kır-kent, yerli ya da azınlık gruplara mensubiyet, etnik durum, din, engellilik ve gerekli başka herhangi bir kategori itibarıyla ayrıştırılması çağrısında bulunmaktadır. 8 Komite ayrıca veri toplamanın kendi başına yeterli olmayacağını da vurgulamıştır. Sorunları belirleme ve izlenecek politikalara bilgi girdisi sağlama açısından verilerin aynı zamanda analiz edilmesi, kamuya açıklanması ve çocuk hakları alanında sağlanan ilerlemelerin değerlendirilmesinde kullanılması gerekir. 9 ÇHS nin görüşlerin dinlenilmesi hakkına ilişkin olarak sağladığı güvence, çocukların yaşamlarını etkileyecek kararlar alan yetişkinlerin çocukların görüşlerini ciddiyetle ve derinliğine dinlemelerini, bu görüşlere gerekli saygıyı göstermelerini ve dikkate almalarını gerektirir. Dolayısıyla, veri toplama ve analiz çalışmalarının sonuçlarına erişimin yanı sıra, çocukların araştırmalara katılmak üzere güvenli ve anlamlı fırsatlara da sahip olmaları gerekir. HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 5

Nijer de kırsal hanelerin iyileştirilmiş içme suyu imkânlarına sahipken kentlerdeki hanelerin %100 ü aynı imkândan yararlanmaktadır. insana daha iyileştirilmiş içme suyu sağlanmışken 11 bu gelişmeden kırsalda yaşayan pek çok insan yararlanamamıştır. Gerçi bu insanlar dünya nüfusunun yarısından daha azını oluşturmaktadır, ancak güvenilir içme suyu imkânlarından yoksun olanların yüzde 83 ünü de bu kesim oluşturmaktadır. Toplam rakamların gizlediği eşitsizlikleri ortaya koyan veriler, henüz ulaşılmamış olanlara ulaşılmasını sağlayacak doğrudan müdahalelere ve dışlanmanın yanlışlarının düzeltilmesine yardımcı olabilir. Yardım ve fırsatlar özel hedeflere ne kadar odaklandırılabilirse, potansiyel etki de o kadar artacaktır. Çocuk hakları için veriler Dünya, 2014 Kasımında Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin (ÇHS) kabulünün 25. yıldönümünü kutlarken, 2015 yılı da Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) için belirlenen son tarihtir. Her iki vesileyle de çocuklar adına sağlanan ilerlemeler kutlanacak, bu arada hakları henüz tam olarak gerçekleşmeyen milyonlarca çocuğa ulaşılması için kararlılık tazelenecektir. Söz konusu ilerlemenin sağlanmasında temel rol oynayan veriler, dünyada en dezavantajlı konumda olan 2.2 milyar çocuğun belirlenmesi, karşılaştıkları engellerin kavranması ve her çocuğun haklarından fiilen yararlanmasını mümkün kılacak girişimlerin tasarlanması ve izlenmesinde temel önemdedir. Eldeki kanıtlar, çocuk haklarına yönelik sahiplenme ve kararlılığı hem yansıtmakta hem de ön plana çıkarmaktadır. Başka bir deyişle bu kanıtlar çocukların yüz yüze oldukları gerçekler konusunda daha fazla farkındalık yaratmakla kalmamış, aynı zamanda bunlarda iyileşme sağlanmasının aracı olarak da işlev görmüştür. Verilerin önemi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ÇHS yi 20 Kasım 1989 tarihinde kabul ettiğinde daha açık biçimde kavranmıştır. Sözleşmeye Taraf Devletler, çocuk haklarını yerleşik kılmanın ve bu hakları yaşama geçirme sözü vermenin ötesinde, çocukların durumu hakkında düzenli rapor verme yükümlülüğünü de üstlenmişlerdir. Sonraki yılın Eylül ayı ÇHS yürürlüğe girdiğinde, Çocuklar için Dünya Zirvesinde liderler, 2000 yılına kadar çocuk yaşatma, çocuk gelişimi, eğitim ve koruma gibi alanlarda iyileşmeler sağlanması için somut hedefler (Devamı sayfa 10 da) 6 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

Çok Göstergeli Kümelem Araştırmalarında (ÇGKA) kapsanan konular 1990 larda UNICEF tarafından geliştirilip ülkelerdeki yetkililer tarafından uygulanan Çok Göstergeli Kümelem Araştırmaları (ÇGKA) çocuklarla ilgili istatistiksel bilgiler açısından en geniş kaynağı oluşturmaktadır. Her araştırma, belirli konulara ilişkin ayrı modüllerden oluşmaktadır., kendi durumlarına göre hangisi uygunsa o modülleri seçebilmektedir. Araştırma yöntemleri standartlaştırılmıştır, dolayısıyla verilerde zamana göre ve ülkeler arası karşılaştırmalar yapılabilir. Veriler ise, eşitsizliklerin ortaya konabilmesi için cinsiyet, eğitim, sağlık, yaşanılan yer ve diğer etmenlere göre ayrıştırılmıştır. Araştırmalar, küresel hedeflere doğru ilerlemenin izlenebileceği, yönetilebilir bir çerçeve sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Genel olarak her araştırma 10.000 haneden oluşan bir örneklem üzerinden yürütülmekte, 15-49 yaş grubundan erkekler ve kadınların yanı sıra 5 yaş altı tüm çocuklara bakan kişilerle görüşmeler yapılmaktadır. Verilere yönelik talepteki artışla birlikte aradan geçen yıllar içinde araştırmalarda kapsanan konuların sayısı da artmıştır. ÇGKA ile ilgili daha fazla bilgi için: <http://www.childinfo.org/mics.html> ÇGKA KONULARI BESLENME PROGRAMI OKURYAZARLIK KGM/K ANTROPOMETRI 1995 S I T M A KATI YAKITLAR HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 7

VERİLERDE İLERLEME Cep telefonu teknolojileri sayesinde salgın hastalıklara daha çabuk tepki verilebilmektedir. ÇGKA ile Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (NSA) hanelerin kullandıkları suda E. Coli testi yapacak bir su kalitesi modülünü pilot uygulamaya koymuştur. Kant testleri gibi nesnel ölçümler sağlık durumunun izlenmesine yardımcı olmaktadır. 8 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

Yeni yaklaşımlar Yeni araçlar ve ortaklıklarla veri toplama ve paylaşmada yeni yollar ortaya çıkmakta, bu arada kimi durumlarda eski varsayımlar sınanmaktadır. Su kalitesinin ölçülmesinde maliyet etkin, düzenli aralıklar ve standart biçimde yapılan bir uygulamanın yokluğunda Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF, iyileştirilmiş su kaynağı kullanımını temiz içme suyuna sürekli erişimin bir göstergesi olarak kabul etmiştir. Korunan bir kuyunun varlığı, suyun temiz ve içilebilir olması açısından bir olumluluktur; ancak, yakın zamanlara kadar bundan emin olmanın bir yolu yoktu. Bugünse, yeni, hızlı ve maliyeti düşük su kalitesi ölçüm imkânları mevcuttur; ÇGKA ile Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (NSA) hanelerin kullandıkları suyu E. coli açısından test edecek bir su kalitesi modülünü pilot ölçekte uygulamaktadır. 12 Benzer biçimde, hanehalkı araştırmaları, HIV prevalansı ve sağlıkla ilgili diğer durumlar söz konusu olduğunda daha sağlıklı tahminler elde etmek için nesnel ölçümlere başvurmaktadır. Daha önceleri HIV prevalansı büyük ölçüde hamile kadınların doğum öncesi bakımlarını izleyen gözlemci taramalardan hareketle tahmin edilirdi. 2001 yılındaki Mali NSA sı HIV testine de yer verdi. Böylece prevalans tahminlerinin ülkeyi temsil eden nüfus temelli (erkekler dahil) örneklemden hareketle yapılması mümkün hale geldi. Sonuçta Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı (UNAIDS) ve hükümetler resmi HIV prevalans tahminlerini düzeltme ve bu sorunun toplumsal, demografik ve davranışsal yönlerini kavrama olanağı buldular. 13 Cep telefonu teknolojileri, çocukları etkileyen durumları değerlendirmek ve uygun yanıtları vermek için gerekli zaman süresini kısaltmaktadır. Uganda da bir sağlık yönetimi bilgi sistemi olan M-Trac sağlık çalışanları tarafından gönderilen cep telefonu mesajlarını halk sağlığı yetkililerini salgınlar konusunda harekete hazır duruma getirmek için kullanılmaktadır. Böylece, yetkililer sağlık merkezlerinin elinde ne kadar ilaç bulunduğunu bilerek bu alandaki açıkları öngörebilmekte ve eksik durumlarda çözüm bulabilmektedir. Uganda aynı zamanda kısa mesaj temelli Ureport un da kullanıldığı ülkedir. Yurttaşlar hizmet sunumuna ilişkin şikâyetlerini isim vermeden ilgili yerlere iletebilmektedir. Bu alandaki diğer çabalar ise çeşitli kaynaklardan yararlı bilgiler elde edilmesine yöneliktir. Bu kaynaklar arasında uydu görüntüleri, trafik algılayıcıları, sosyal medya, blogosfer, çevrimiçi aramalar, mobil bankacılık, acil hatlar ve modern yaşamın diğer imkânları yer almaktadır. Çeşitli girişimler aracılığıyla, politikaları belirleyenleri halkın durumu konusunda bilgilendirecek ve kırılgan noktaları tespit etmelerine yardımcı olacak bu tür büyük verileri elde etmenin yolları aranmaktadır. Farklı araçlar ve yöntemler, farklı amaçlara uygun düşmektedir. Gerçek zamanlı veri toplama işlemlerindeki yenilikler, küresel ölçekteki taahhütlerin izlenmesi işine uygun düşmeyebilir. Çünkü bu izleme işi, ülkeler arası ve zaman içindeki karşılaştırmalara olanak tanıyacak, standart formatta toplanmış ve ülkeyi temsil eden veriler gerektirir. Yukarıda örnekleri verilen girişimler ise sorunları yerel ölçekte çözme potansiyeli taşımaktadır. Ürdün de Suriyeli mültecilerin kaldıkları Za atari kampında bir kız çocuğu musluktan su içiyor. UNICEF/NYHQ2013-0667/Shehzad Noorani HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 9

Tanzanya da en yoksul ailelere mensup çocukların ancak doğumda nüfusa kaydedilirken en zengin ailelerde bu oran %56 dır. (6. sayfanın devamı) belirlemiştir. 14 2001 yılında küresel hedef belirleme işi, sekiz BKH nin (Binyıl Kalkınma Hedefi) benimsenmesiyle birlikte daha ileri bir teyit ve kapsama kavuşmuştur. Bu BKH lerden her biri 2015 yılına kadar izlenmesi gereken somut hedefler öngörmekteydi. Uluslararası kamu politikasındaki bu önemli kilometre taşları sayesinde çocuk haklarının sahiplenilmesi açısından eşi görülmemiş bir yaygınlaşma yaşanmıştır. Ayrıca, ilerlemenin ve gelecekte nelerin öngörüleceğinin izlenmesi açısından ülkeler arasında karşılaştırma yapılabilmesine olanak sağlayacak verilere gereksinim ortaya çıkmıştır. UNICEF e de sağlıkla ilgili BKH lar doğrultusunda sağlanan küresel ilerlemeyi kaydetme görevi verilmiştir. İzleme çabalarına pek çok aktör katkıda bulunmaktadır. Bunların arasında ulusal yetkili merciler, çok taraflı kuruluşlar, kuruluşlar arası gruplar, üniversiteler ve sivil toplum örgütleri de yer almaktadır. Kendi alanında UNICEF, ülkelerin istatistik kurumları tarafından yürütülen Çok Göstergeli Kümelem Araştırmalarını (ÇGKA) geliştirmiştir. İzlemenin önemi ne kadar vurgulansa yerindedir: İzleme, siyasal platformda dile getirilen taahhütlerin evlerde, kliniklerde, okullarda ve çocukların dolaştıkları sokaklarda ne ölçüde karşılık bulabildiğini belirler. Etkili biçimde yaygınlaştırılan ve titiz yollarla kullanılan verilerle birlikte izleme, hak inkarlarının fark edilmeksizin öyle geçip gitmesini olanaksız kılar. Anlatılmamış öyküleri anlatmak Kayda geçmiş olmak çocukları görünür kılar ve tanınmışlık sayesinde çocukların ihtiyaçları karşılanıp hakları daha da geliştirilebilir. Örneğin, Kongo Demokratik Cumhuriyeti nde 2010 yılında yapılan ÇGKA doğumların ancak yüzde 28 inin kaydedildiğini tespit etmiştir. UNICEF in Eşitlikçi Sistemler için İzleme Sonuçları çerçevesini temel alan hızlı araştırmalar ayrıca resmi kimlik hakkının yerine gelmemesinin daha başka yoksunluklara da yol açtığını ortaya koymuştur eğitim, sağlık ve diğer hizmetlere erişememe gibi. Toplulukların katılımıyla geliştirilen ve uygulanan eylem planları doğum kayıtlarında yaygınlaşma sağlamıştır: Örneğin, bir idari bölgede nüfusa kaydedilen doğumların oranı Haziran 10 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

2012 de yüzde 6 iken Aralık 2012 de yüzde 41 e çıkmıştır. Bundan gebe kadınlar da yarar sağlamıştır: Altı ay önce gebe kadınlar arasında doğum öncesi bakım hizmetlerinden yararlanabilenlerin oranı yüzde 16 iken doğumdan önce en az dört muayene olanların oranı yüzde 58 e çıkmıştır. 15 Ne var ki, çocukların hepsi nüfusa kaydedilmemekte; bu da çocukların görünmez ve sesi duyulmaz olmalarını süreklileştirmektedir. Bu durum çocukları daha fazla riskle karşı karşıya bırakmaktadır. Genellikle eksik sayılan ya da görmezden gelinen çocuklar arasında, kurumlarda ya da geçici yerlerde kalan, gözaltında bulunan, sokaklarda yaşayan Suriyeli mülteci çocuklar Ürdün Ramtha da resim dersinde. UNICEF/NYHQ2012-0197/Giacomo Pirozzi HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 11

ve çalışan, engeli olan, ticaret konusu olan, göçmen, kendi ülkelerinde yerinden olmuş ve mülteci konumundaki, ücra yörelerde yaşayan azınlık gruplara mensup çocuklarla; göçebe ya da pastoral yaşam sürdüren çocuklar yer almaktadır. 16 Bu kategorilerdeki çok sayıda çocuk, ayrımcılığın ve yoksunluğun birbirini kesen biçimlerine maruzdur. Engellilik, mahkumiyet ya da göç gibi durumlar nedeniyle marjinalleşmenin varlıklılık durumu, cinsiyet ya da yaşanılan yer gibi etmenlerden nasıl etkilendiğini ortaya koymak için toplanan verilerin daha alt düzeylerde ayrıştırılması gerekmektedir. Veri toplama işlemlerinin daha önce kapsanmayan çocukları da kapsaması için çaba gösterilmektedir. Örneğin, UNICEF Sayılar ve anlatılar 12 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

ile Washington Engellilik İstatistikleri Grubu nda yer alan ortakları, engeli olan çocukların ve maruz kaldıkları yoksunlukların belirlenmesine yardımcı olmak üzere araçlar geliştirmektedir. 18 Önceleri pek üzerinde durulmayan erken dönem çocuk gelişimi (önemi politika yapıcılar tarafından yeterince dikkate alınmıyordu) gibi konular da daha yakından ilgi ve dikkat gerektirmektedir. Nörobiyoloji araştırmaları, erken dönem çocukluktaki dezavantajların kişinin yakasını yetişkinlikte de bırakmadığını göstermektedir: Erken dönemdeki hastalıklar ve beslenme yetersizlikleri daha sonra çocuğun öğrenme yetilerini ve dolayısıyla hayatını kazanma şansını da olumsuz etkileyebilmektedir. 19 Tablo 14 ün konusu erken dönem çocuk gelişimine ilişkin veriler, ÇGKA nın 2000 yılı hanehalkı araştırmalarına başlamasından bu yana istikrarlı biçimde toplanmakta; ancak, görece daha yerleşik konular diğer tablolarda ele alındığından bu alandaki güvenilir veriler ülkelerin sadece üçte biri için elde bulunmaktadır. Örneğin çocuklara yönelik şiddet ya da kadınlarda genital mutilasyon/kesme gibi zararlı uygulamaların hassas konular olması nedeniyle veri toplama işleri karmaşıklaşmaktadır. Araştırmalarda katılımcı olarak yer alan çocukların güvenliğinin sağlanması konusuna daha fazla önem verilmelidir. Çocuk Hakları Komitesi 2011 yılında çocuklara yönelik şiddetin temel nedenleri konusundaki veri eksikliğini kaydetmiştir. 20 Bugün araştırmacılar bu boşluğu doldurmak için çalışmaktadır. Hükümetler, UNICEF ve diğerleri bu alanda tek ve çok ülkeli araştırmalar hazırlamakta ve uygulamaktadır. Örnekler arasında, son dönemde Kamboçya, Haiti, Kenya, 21 Malavi, Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti 22 ve Zimbabve de yapılan araştırmalar yer almaktadır. Daha çok sayıda ülke de çocuklara yönelik şiddeti konu alan kendi araştırmalarını devreye sokmak üzeredir. Kadınlarda genital mutilasyon/kesme konusunda da yeni veriler toplanmaktadır. UNICEF 2013 yılında, 15 yaşından küçük kız çocuklara ilişkin sunulan yeni verilere ek olarak, bu uygulamanın en yaygın görüldüğü 29 ülkeye ait verileri özetleyip analiz eden ilk raporunu yayınlamıştır. 23 Böylece, Birleşmiş Milletler Genel (Devamı sayfa 16 da Ukrayna da zengin (%99) ve yoksul (%93) çocukların evlerinde kitap bulunması olasılığı aşağı yukarı eşittir HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 13

Sesimizin duyulması gerek, çünkü mahallemizin çok fazla yardıma ihtiyacı var. Katherine, 17, Arjantin deki ergenlerin dijital haritalama çalışmasında neden yer aldıklarını açıklıyor. 14 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

Çocuklar değişimin itici gücü Çocuklar kendi yaşamlarının uzmanıdır. Eldeki kanıtların geçerliliğini gösterecek ve kanıt temelini zenginleştirecek değerli bilgiler verebilirler; yeter ki kendilerine kulak verilsin. Çocuklar ayrıca kendi topluluklarında değişimi sağlamak üzere araştırmalardan elde edilen bilgileri de kullanabilirler. Hindistan daki Kundapura Taluk örneğini alalım. Hindistan ın Karnataka eyaletinde 2012 yılındaki muson mevsiminde ondan fazla çocuk korunmasız sulama alanlarında boğularak yaşamını yitirmişti. Hükümet dışı bir çocuk hakları kuruluşu olan Çalışan Çocuklara Duyarlılık (CWC) örgütü, bu olay üzerine diğer çocukların çevrelerindeki tehlike noktalarını haritalama çalışmasına başladıklarını bildirmektedir. Bu çalışma sırasında görüldü ki çocukların oyun oynadıkları ve dolaştıkları yerlerde yerel yönetimin bilgisi dışında pek çok gölcük oluşturulmuş, kuyu kazılmıştı. Çocukların bu bulguları üzerine, sulama göletlerinin güvenli hale gelmesi için çitleme, işaret levhaları ve düşük maliyetli diğer yollar ile uyulması zorunlu kimi kurallar getirildi. 2012 yılında başka kaza yaşanmadı ve 2013 yılı yağmur mevsimi geldiğinde 377 bin kişinin yaşadığı yörede tek bir kaza bile bildirilmedi. Veri toplamada yenilikler çocukların katılımı açısından yeni kanallar açmaktadır. UNICEF, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Açık Teknoloji ve Bilim için Halk Laboratuarı, Acil Durumlar, Hastalıklar ve Afetlerde Yenilikçi Destek web ve mobil uygulamalar aracılığıyla gerçek zamanlı veri toplanmasını mümkün kılan bir haritalama platformu geliştirmektedir. Brezilya nın Rio de Janeiro ve Haiti nin Port-au-Prince kentlerinde düşük gelir gruplarından gençler, çevrelerindeki sorunları fotoğraflarla belgelemek üzere Coğrafi Bilgi Sistemi uygulaması yüklü cep telefonları kullanmışlardır. Rio daki gençlerin dikkati sayesinde çevredeki birikmiş çöpler toplanmış, bir köprü onarılmıştır. Rio ve Port-au-Prince deki ergenlerin çalışmaları halen sürmektedir ve program 2013 yılı sonralarında Arjantin in Buenos Aires kentine de taşınmıştır. 24 Bu örnekler çocuklar açısından önemli zaferleri yansıtmaktadır. Çocuklar verileri kullanarak hem kendi durumlarında hem de topluluklarının kullandığı altyapı ve hizmetlerde iyileşme sağlamaktadır. Bu süreç içinde aynı zamanda kanıtların ve kendi haklarını savunmada özgüven kazanmanın gücünü de görüp daha iyi kavramaktadır. Bu örnekler ciddi ama diğerlerine nazaran basit sorunlar içermektedir. Örneğin, istismar gibi diğer konular ise daha zorludur ve tedbirlere duyulan ihtiyaca işaret etmektedir. Aslında çocuklar bilginin özneleridir ve araştırmaya katıldıklarında onlar da değişmektedir; ama yine de kırılgan ve bağımlı durumdadırlar. Kendilerini güvende hissetmeleri, gerçekten öyle olmaları ve seslerine kulak verilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, katılımcı araştırmalarda görev alan yetişkinlerin çocukların güvenliğini ve özel bilgilerinin gizliliğini kollama yükümlülükleri vardır. Maruz kaldıkları istismarı bildiren çocukların faillerin misillemelerine maruz kalmamaları, travmatik olaylar yaşayanların da kesinlikle zorunlu olanın dışında bu olaylar hakkında fazla konuşmaya zorlanmamaları gerekir. Riskler, yalnızca sonuçların çocuklara yarar sağlayacağı durumlarda alınmalıdır. Haiti Port-au-Prince de ergenler terk edilmiş arabaların coğrafi etiketlenmiş fotoğrafını çekmeye hazırlanıyor. UNICEF/NYHQ2012-0915/Marco Dormino HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 15

Burkina Faso da 15-49 yaş grubundan kız çocukları ve kadınların %76 sı KGM/K işlemine maruz kalmış, ancak yalnızca %9 u bu uygulamanın sürmesinden yanadır 26 Guatemala nın Cobán kentinde bir sağlık çalışanı sağlık merkezinde kız çocuğunu emziren kadınla konuşuyor. UNICEF/NYHQ2012-2245/Susan Markisz (13. sayfanın devamı) Kurulu nun bir önceki yıl yaptığı, bu uygulamaya son verilmesine yönelik çabaların yoğunlaştırılması çağrısına yanıt vermede kullanılabilecek bir çalışma ortaya çıkmıştır. BM nin bu kararında, verilerin tek tip yöntemler ve standartlar kullanılarak toplanması çağrısı da yer almaktadır. 25 Sağlanan ilerleme, araştırma kapsamının genişletilmesini mümkün hale getirmiştir. Artık daha fazla çocuk beş yaşına gelebildiğinden, daha çok insan ve ülke ekonomik açıdan geliştiğinden, araştırmalar yaşatma ve temel sağlık konularının ötesine bakarak çocukların gelişim ve yaşam kalitesini etkileyen çok sayıda faktöre eğilebilmektedir. Eylem için kanıtlar Çocuk hakları ve refahı, uluslararası topluluğun BKH sonrası dönem için belirlediği amaç ve hedeflerin merkezinde yer almalıdır. Gerçekten buna değecek hedeflerin belirlenip bunlara ulaşılıp ulaşılmayacağı pek çok etmene bağlıdır. Bunların en önemlilerinden biri de karar vericilerin ortadaki kanıtları dikkate alıp almayacakları, yoksulların ya da marjinal konumdaki çocukların ve toplulukların sesine ciddiyetle kulak verip vermeyecekleridir. Karar vericiler açısından olumlu bir gelişme, kendilerine çok sayıda insanı kapsayan, insanların gerçek deneyimlerine dayalı güvenilir, standartlaştırılmış ve karşılaştırılabilir veriler sağlayan hanehalkı araştırmaları sayesinde çok önemli veriler sunulmakta; giderek daha çok sayıda çocuk ve genç araştırmalara ve bunların mümkün kıldığı tanıtım-savunu çalışmalarına katılmaktadır. 16 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

Uganda daki Mulago hastanesinde bir anne Gezici Yaşam Kayıtları Sistemi tarafından hazırlanan çocuğunun doğum belgesini gösteriyor. UNICEF/UGDA201300588/ Michele Sibiloni Çocuklar ve yaşadıkları topluluklar, yaşamları hakkında bilgi edinme ve kendilerini etkileyecek kararlara katılma hakkına sahiptir. Bilgilenme ve katılma hakları kendi başlarına birer hedeftir. Bunlar kalkınma programlarını da daha etkili hale getirmektedir. Veriler, kararlara temel oluşturacak ve yapılanların değerlendirilmesine zemin sunacak kanıtları sağlamaktadır. Bilgi ve katılım insanların değişim talep edebilmesini sağlarken, yükümlülük sahiplerini de sorumlu tutabilmektedir. Dışlanmanın aşılması kapsayıcı verilerle başlar. Çocuklar ve ailelerinin katlanmak zorunda oldukları yoksunluklarla ilgili verilerin ulaşılabilirliğini ve güvenilirliğini sağlamak için, veri toplama ve analiz araçları sürekli değiştirilmekte, yenileri geliştirilmektedir. Bu sürekli yatırım ve sahiplenmeyi gerektirmektedir. Veriler, ilerleme kaydedildiğini, ama çocukların koşullarındaki eşitsizliklerin sürdüğünü göstermektedir. Verilerle, en fazla risk altında olanlar, yani en az görünür ve toplumun uzanımının en uzağındaki çocuklar belirlenmektedir. Her çocuğa haklarından tam olarak yararlanma fırsatları tanınması ise resmi görevlilerden en alttakilere kadar karar vericilere kalmış bir iştir. HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR 17

REFERANSLAR 1 United Nations Children s Fund, Committing to Child Survival: A Promise Renewed, Progress Report 2013, UNICEF, New York, 2013, p. 12, <http://www.unicef.org/publications/files/apr_ Progress_Report_2013_9_Sept_2013.pdf>, accessed 18 December 2013. 2 UNICEF analysis based on UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation (IGME), 2013, drawing on provisional analyses by the World Health Organization and Child Epidemiology Reference Group (CHERG), 2013. 3 United Nations Children s Fund, Committing to Child Survival: A Promise Renewed, Progress Report 2013, UNICEF, New York, 2013, p. 27. 4 Report of the Secretary-General on the work of the Organization, A/68/1, United Nations, New York, 2013, p. 34. 5 World Health Organization and United Nations Children s Fund Joint Monitoring Programme (JMP) for Water Supply and Sanitation, Progress on Sanitation and Drinking-Water: 2013 Update, World Health Organization and UNICEF, Geneva, 2013, p. 4, <http://www.wssinfo.org/fileadmin/user_upload/ resources/jmpreport2013.pdf>, accessed 18 December 2013. 6 Figure excludes China. 7 Figure excludes China. 8 Committee on the Rights of the Child, General guidelines regarding the form and contents of periodic reports to be submitted by States Parties under article 44, paragraph 1(b), of the Convention, 11 October 1996, <http://www.childoneurope.org/ issues/crc_committee/su06-general-guidelines-for- Periodic-Reports.pdf>, accessed 18 December 2013. 9 Committee on the Rights of the Child, Convention on the Rights of the Child General Comment No. 5 (2003): General measures of implementation of the Convention on the Rights of the Child (arts. 4, 42 and 44, para. 6), p. 12 (48), 27 November 1993, <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/ G03/455/14/PDF/G0345514.pdf?OpenElement>, accessed 18 December 2013. 10 United Nations Children s Fund, Committing to Child Survival: A Promise Renewed, Progress Report 2013, UNICEF, New York, 2013, p. 25. 11 World Health Organization and United Nations Children s Fund Joint Monitoring Programme (JMP) for Water Supply and Sanitation, Progress on Sanitation and Drinking-Water: 2013 Update, World Health Organization and UNICEF, Geneva, 2013, p. 8. 12 World Health Organization and United Nations Children s Fund Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation, Progress on Drinking Water and Sanitation: 2012 Update, World Health Organization and UNICEF, Geneva, 2012, p. 25, <http://www.wssinfo.org/fileadmin/user_upload/ resources/jmp-report-2012-en.pdf>, accessed 18 December 2013. 13 ICF International, HIV Prevalence Estimates from the Demographic and Health Surveys: Updated July 2012, ICF International, Calverton, Maryland, 2012, p. 1, <http://www.measuredhs.com/pubs/pdf/ OD65/OD65.pdf>, accessed 18 December 2013. 14 World Declaration on the Survival, Protection and Development of Children, 1990, <http://www.unicef.org/wsc/declare.htm>, accessed 19 November 2013. 15 United Nations Children s Fund, Democratic Republic of the Congo submission. 16 Martorano, Bruno, Luisa Natali, Chris de Neubourg and Jonathan Bradshaw (2013). Child wellbeing in advanced economies in the late 2000s, Working Paper 2013-01, UNICEF Office of Research, Florence, p. 40, <http://www.unicef-irc.org/publications/pdf/iwp_2013_1.pdf>, accessed 18 December 2013. 17 See, for example, Shea O. Rutstein, The DHS Wealth Index: Approaches for Rural and Urban Areas, DHS Working Paper, Macro International Inc., Calverton, Maryland, October 2008, <http://www. measuredhs.com/publications/publication-wp60- working-papers.cfm>, accessed 7 January 2014. 18 United Nations Children s Fund, The State of the World s Children 2013: Children with Disabilities, UNICEF, New York, 2013, p. 68, <http://www.unicef.org/sowc2013>, accessed 18 December 2013. 19 Center on the Developing Child, Harvard University, <http://developingchild.harvard.edu/index.php/ resources/multimedia/interactive_features/ biodevelopmental-framework/>, accessed 18 December 2013. 20 Committee on the Rights of the Child, Convention on the Rights of the Child General Comment No. 13 (2011): The right of the child to freedom from all forms of violence, pp. 6 7, <http://www2.ohchr.org/ english/bodies/crc/docs/crc.c.gc.13_en.pdf>, 11 April 2011, accessed 18 December 2013. 21 Violence against Children in Kenya: findings from a 2010 national survey, Nairobi, Kenya: United Nations Children s Fund Kenya Country Office, Division of Violence Prevention, National Center for Injury Prevention and Control, U.S. Centers for Disease Control and Prevention, and the Kenya National Bureau of Statistics, 2012, <http://www.unicef.org/esaro/vac_in_kenya.pdf>, accessed 18 December 2013. 22 Violence against Children in Tanzania: findings from a national survey 2009, Dar es Salaam, 2011, <http://www.unicef.org/media/files/violence_ AGAINST_CHILDREN_IN_TANZANIA_REPORT.pdf>, accessed 18 December 2013. 23 United Nations Children s Fund, Female Genital Mutilation/Cutting: a statistical overview, UNICEF, New York, 2013. 24 Voices of Youth website, <http://www.voicesofyouth.org/en/maps>, accessed 18 December 2013. 25 Resolution adopted by the United Nations General Assembly, Intensifying global efforts for the elimination of female genital mutilations, A/RES/67/146, 20 December 2012. 26 United Nations Children s Fund, Female Genital Mutilation/Cutting: a statistical overview, UNICEF, New York, 2013. 20 SAYILARLA DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2014

İstatistiksel Tablolar Dünyadaki ülkelerin in, çocukların refahına özel ağırlık veren ekonomik ve sosyal istatistikleri statistical İSTATİSTİKSEL TABLEs TABLOLAR Genel bakış...22 Veriler üzerine genel not...22 Çocuk ölüm tahminleri...23 Beş yaş altı çocuk ölümlerine göre sıralama...24 Bölgesel sınıflandırma...26 Belirli tablolara ilişkin notlar...27 Sembollere ilişkin açıklamalar...29 TABLOLAR 1 Temel göstergeler...30 2 Beslenme...36 3 Sağlık...42 4 HIV/AIDS...48 5 Eğitim...54 6 Demografik göstergeler...60 7 Ekonomik göstergeler...66 8 Kadınlar...72 9 Çocuk koruma...78 10 İlerleme hızı...84 11 Ergenler...90 12 Yaşanılan yere göre eşitsizlikler...96 13 Hanehalkı varlıklılık durumuna göre eşitsizlikler... 102 14 Erken dönem çocuk gelişimi...108 İSTATİSTİKSEL TABLOLAR 21