HAREKETLİ PROTEZ HASTALARININ BAZI ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt, Sayı.001 HAREKETLİ PROTEZ HASTALARININ BAZI ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Doç. Dr. A. Kemal ÖZDEMİR* ÖZET Hareketli protez hassalarının bazı özelliklerini belirlemeye yönelik çalışmalar çeşitli araştırıcılar tarafından yapılmıştır. Bu tip araştırmalar, gelişmiş ülkelerde geleceğe dönük sağlık hizmetlerinin planlaması amacıyla ilgi çekmektedir. Ülkemizde ise bu araştırmalar daha sınırlı kalmaktadır. Bu araştırmaların sonuçlarında, kişilerin protetik tedavi ihtiyacı, planlaması ve sunulmasında ülkelerin gelişmişlik düzeyi ve çeşitli özellikleri kişilerin eğitim ve kültürel durumları, beslenme, ya da hayat standartları, vb. faktörlerin etkili olacağı düşünülmektedir. Biz de bu amaçla çalıştığımız bölgede hastaların bu özelliklerini belirlemek istedik. Fakültemize hareketli protez yaptıran hastaların çeşitli özelliklerini belirlemek için 001 yılında hareketli protez yaptıran hastalar tekrar fakülteye davet edildi. Bu davete uyarak gelen hastalarda yapılan protezler kontrol edildi. Hastaların özelliklerini belirleyen bilgiler her hasta için ayrı formlarda toplandı, istatistiksel değerlendirmeler yapılarak hastaların özellikleri belirlendi. Hastaların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, protez kullanım süresi, çenelerin dişsizlik sınıflamaları, ve protezi geceleri çıkarmaları, alt ve üst çenede protez şikayetleri, protez yaptırma ve yenileme sebepleri, protez yaptırmada fakülteyi tercih sebepleri ve tekrar protez yaptırmaları gerekse nerede yaptırmak isteyecekleri gibi durumlar ile bunlar arasındaki ilişkiler belirlendi. Anahtar Kelimeler: Hareketli protezler, bölümlü protezler, tam protezler, protetik epidemiyoloji GİRİŞ Genel olarak her türlü protez yapımının olduğu gibi hareketli protez yapımında da hastaların bozulmuş olan estetik, konuşma ve çiğneme fonksiyonlarının tekrar kazandırılması ve bunun yanında, hastaların bu eksiklikleri sebebiyle çıkacak psikolojik problemlerinin de önlenmesi ve kalan dokuların sağlıklı olarak korunması amaçlanır. Protetik tedavide başarı, birbirinden farklı pek çok faktöre bağlıdır. 7,15,17 Bu amaçla hastanın anamnez safhasında sosyo-demografik, şahsi ve ailevi özellikleri dikkatlice belirlenmeli ve ağız içi muayenesi dikkatli olarak tamamlanarak hastaya ait özel durumların belirlenmesi gerekir. Başarılı bir protez için hekimin ve teknisyenin tüm klinik ve laboratuar şartları yerine getirmesi yeterli olmayabilir. Protez hastasının özel durumu ve sübjektif değerlendirmeleri de önem kazabilir. 15 Teknik bakımdan mükemmel bir protez hasta tarafından kabul edilmezken diğer bir hasta da hatalı bir protez dahi kullanılabilir. Protez memnuniyetinde ayrıca protezin hastaya tesliminden sonraki kontrol ve şikayetlerin giderilmesi önem kazanmaktadır. Teknoloji ve bilimin gelişmesi, hayat standartlarının iyileşmesi ve yükselmesi gene! popü- *C. Ü. Dişhek. Fak. Protetik Diş Tedavisi AD. ABSTRACT Some researchers have carried out studies to delermine some characteristics of patients having removable dentures. This type of studies gets attention for the planning of the future health services in developed countries. However it is very timited in our country. it is thought that development level and other characteristics of countries, education, and culture of persons, nutrition, or living standarts will eftect on prosthetic treatment. Therefore, me wanted to determine these characteristics of patients in this region. In order to determine the characteristics of patients who obtained removable dentures in 001, have been invited to the dental faculty. The dentures of patients who accepted our invitation have been examined and each patient had filied a form about their characteristics. During tne study information about age, sex, education level ol patients, the period ot denture use, clasifications of maxilla and mandible, whether they take out denture at night or not, complaint about mandibular and maxillar denture, reason for denture, reason for choosing the faculty and it they have to be made denture again where they would chose have been determined and retation among them have been analyzed. Key Words: Removable prosthesis, partial dentures, complete dentures, prosthetic epidemyology lasyonda yaşlı nüfusun daha da artmasına sebep olmaktadır. Genellikle yaşlı nüfusa hizmet sunan protetik tedavide, sağlık hizmetlerinin planlanmasında epidemiyolojik çalışmalar daha da önem kazanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde geriatri ve gerodontoloji alanlarında çok sayıda epidemiyolojik çalışmalar yapılmaktadır.,15,1,17 Bu çalışmalarda 000'li yılların başında tam dişsiz sayısının, 190 lerin sonundaki sayı ile karşılaştırıldığında %0 oranında azalacağı tahmin edilmektedir. Bu tür protetik yönde yapılan epidemiyolojik çalışmalar ülkemizde daha sınırlı kalmaktadır.,,5,,13,1 Bu da ülkemizde sağlık hizmetlerinin planlanmasını ve sunulmasını zorlaştırmaktadır. Ayrıca yapılan bilimsel çalışmalar daha çok fakültelerin bulunduğu şehirleri kapsamaktadır. Bu düşüncelerle biz araştırmamızda hizmet verdiğimiz bölgede hastaların sosyo-demografik, klinik ve protetik özelliklerini belirlemeyi amaçladık. MATERYAL METOD Araştırmamıza C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi kliniğinde 001 yılı, nisan ve aralık aylarında hareketli protez yaptıran 1 hasta katılmıştır. Bu hastalar, kontrol amaçlı olarak 115

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:, SAYI: 00 yılı şubat ayında kliniğimize davet edilmiştir. Bu davete uyan hastalarda cinsiyet, yaş, eğitim, gelir durumu kaydedilmiştir. Yaş 30-5, -5, 5 üzeri olarak üç grupta değerlendirilmiştir. Eğitim durumları okuma yazma bilmez, ilkokul, orta ve lise, yüksek olarak dört grupta değerlendirilmiştir. Hastaların gelir durumunda kendi değerlendirmeleri istenmiş, buna göre az, orta, iyi olarak gelir durumlarını hastalar yorumlamışlardır. Alt ve üst çenelerin Kennedy sınıflaması veya tam dişli dişsiz olmaları belirlenmiş, buna göre alt ve üst protezlerinden şikayetleri ayrı ayrı sorulmuştur aralarındaki ilişki değerlendirilmiştir. Yapılan klinik muayenede protezler 1- dikey boyut ve okluzyon hatası olanlar, - estetik hatası olanlar, 3-mukoza uyumu kötü olanlar, -stabilite hatası olanlar, 5-diğer hatalar, -kullanılabilir uygun protezler olarak altı grupta değerlendirilmiştir. Hastaların toplam protez kullanma süreleri; bir yıldan az, 1-10 yıl arası protez kullananlar, 10 yıldan fazla zamandır protez kullananlar olarak üç gruba ayrılmış ve bu süre ile şikayetler arası ilişki belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmaya katılan hastaların, diş fırçalama alışkanlıkları, diş hekimine gitme sıklıkları, protezlerini gece çıkarıp çıkarmadıkları, ilk defa protez yaptırmalarında estetik, çiğneme, konuşma veya diğer sebeplerden hangisinin etkili olduğu belirlenmiştir. Elde edilen veriler her hasta için ayrı ayrı hazırlanan formlardan SPSS ortamında bilgisayara aktarılarak istatistik değerlendirmeler alınmıştır, BULGULAR Grafik 1 de hastaların yaş gruplarına göre dağılımı görülmektedir. Hareketli protez atsalarında en geniş grubu -5 yaş grubundaki hastalar oluşturmaktadır. 5 yaş ve üzeri grup ise en az hasta sayısına sahiptir. Grafik- Hastaların cinsiyete göre dağılımı Grafik-3 te eğitim durumlarına göre dağılımları görülmektedir. Grafik-3 Hastaların eğitim durumların göre dağılımı Eğitim durumları ile diş fırçalamaları arasındaki ilişki istatistiksel olarak değerlendirildiğinde elde edilen sonuçlar Tablo-1 de görülmektedir. Diş fırçalama* Eğitim Yok Haftada 1- günaşırı Günde 1- TOPLAM Yok (%5.0) - - (%75 0) ilkokul - 1 (%5 9) (%3.7) 3 (%70.) 5 Orta- Lise (%9. 7) (%35.5) ( %.5) 30 (%.) Yüksek - 1 (%7.) 10 (%17.) 3 (%55.) 5 Toplam (%. 5 (% ) 1 (%.) 10 (%5.) 1 Tablo-1 Diş Fırçalama ile eğitim arasında ilişki Grafik-1 Hastaların yaş gruplarına göre dağılımı Grafik- de hastaların cinsiyetlerine göre dağılımı görülmektedir. Erkek hastaların sayısı bayanlardan daha çoktur. Tablo-1 de görüldüğü gibi günde 1- defa diş fırçalama alışkanlığı okuryazar olmayanlarda (%75) ve ilkokul mezunlarında orta-lise ve yüksek eğitimi olanlardan daha fazla çıkmıştır. Ancak bu sayıların içinde tam protez hastaları da vardır. Onlardan da protezlerini temizlemeleri şeklinde cevaplamaları istenmiştir. Grafik- te hastaların gelir durumlarını yorumlamaları istenmiş buna göre gelir durumunu az olarak belirten grup daha (azladır onu orta ve iyi şeklindeki yorumlamalar izlemiştir. 11

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:, SAYI: 1 hasta da yapılan alt çene planlamasında en yüksek Kennedy klas l (n=70) oluşturmaktadır. Onu sırayla; tam dişsiz grup (n=), klas II (n=3), Doğal diş ve sabit restorasyonu olan grup (n=) ve Klas III (n=10) alt çene tipi takip etmektedir. Yine, klas IV gözlenmemiştir. Grafik- Hastaların gelir durumlarını yorumlamaları Grafik-5 te üst çene ağız planlaması Kennedy sınıflaması ve tam dişli-sabit restorasyonlu ve tam dişsiz şeklinde yapılmıştır. Grafik-7 Hastalara yapılan protez tiplerinin dağılımı ÜS1KENN Grafik-5 Hastaların üst çene sınıflamasına göre oranları 1 hasta da üst çene planlamasında en yüksek oranı tam dişsiz grup (n=5) oluşturmaktadır. Onu sırayla Kennedy klas l (n=50), klas II (n=), Doğal diş ve sabit restorasyonu olan grup (n=) ve Klas III (n=10) üst çene tipi takip etmektedir. Klas IV ise gözlenmemiştir. Grafik- da ise alt çenedeki sınıflama görülmektedir: Grafik-7 de yapılan protez tiplerinin dağılımı verilmiştir. Görüldüğü gibi en fazla alt üst bölümlü protez yapılmıştır. Onu diğer protez tipleri şu sırayla takip etmiştir; alt-üst tam protez, alt bölümlü protez, üst bölümlü protez, üst tam alt bölümlü protez, üst bölümlü alt tam protez, üst tam protez. Hastalarında protezlerinden şikayetleri üst ve alt çene için ayrı ayrı sorulmuş, ve bu şikayetleri ile alt ve üst çene tipleri arasında ilişki olup olmadığı araştırılmıştır. Sonuçlar tablo- ve 3 te verilmiştir. Şikayet* sınıflama Klas I % vuruk çiğneme görünüş estetik % Klas II - %. KlasIII - %0 Tam dişsiz %7.1 %3. TOPLAM % %. %0 %0 %3. yok diğer TOPLAM 1 50 % %3 30 %71 %19-10 3 %.3 1 %.1 9 3 %0.7 % 5 15 Tablo- Üst çenede protez yaptıran hastaların ağız sınıflaması ile protez şikayetleri arasındaki oranlar. Grafik- Alt çene sınıflaması oranları. Tablo-de görüldüğü gibi üst protez şikayetleri ile üst çene sınıflaması arasında ilişkide toplamda 9 kişinin (%0.7) protezi ile ilgili şikayeti yoktur. Şikayetim yok diyenlerin oranı klas l çenelerde en düşük (%), klas II de ise en yüksek şikayetsizlik belirlenmiştir. Ayrıca belirtilen şikayetler arasında en fazla değer, klas I de diğer şikayetler kısmında görülmektedir. Diğer şikayetler olarak belirtilen kısımda oynama, kırılma, yemek birikmesi vs. gibi şikayetler yer almaktadır. 117

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:, SAYI: Tablo-3 te Alt çene sınıflamaları ile alt protez şikayetleri arasındaki ilişkiler verilmiştir. Şikayet* sınıflama Klas I %5.7 Klas II %11. vuruk çiğneme görünüş estetik %. 1 %1. KlasIII - %0 Tam dişsiz %13. %9.1 TOPLAM 1 %.9 %1.5 %. %5.9 - %0-10 %.7 yok diğer TOPLAM 3 0 %. %. 1 %35.3 %5.9 %0 %5.5 %39. %30.1 70 3 10 15 Tablo-3 Alt çenede protez yaptıran hastaların ağız sınıflaması ile protez şikayetleri arasındaki oranlar. kayeti olanların sayısı ise 1 kişidir. Hastaların, tarafımızdan yapılan klinik muayenesinde elde edilen sonuçların hastanın alt ve üst protez şikayetleri açısından değerlendirmesi ise tablo-5 ve da verilmiştir. Yapılan klinik muayene sonunda protezlerde belirlenen hatalar; 1-dikey boyut ve oklüzyon hatası, -estetik hatalar, 3-protezin mukoza uyumu ile ilgili hatalar, -stabilite bozuklukları 5- diğer (iskelet planlama hataları, protez kenar uyumsuzlukları, modelaj ve polisaj hataları, vs.) olarak sınıflanmış, kullanılabilir ve hatasız bulunan protezler uygun olarak nitelendirilmiştir. Hastaların alt şikayetleri yönünden tablo-3 incelendiğinde, klas II dişsizlik tipine giren kişilerde %1. oranında çiğneme şikayeti görülmektedir. Tam protez kullanan kişilerin %5.5'i diğer kısmında toplanan şikayetleri belirtmiştir ki bunların büyük kısmını oynama olarak tarif ettikleri şikayet oluşturmaktadır. Genel olarak klas III (%0) ve Klas l (%.) ağız yapısına sahip kişiler diğer gruplara göre daha fazla oranda şikayetleri olmadığını belirtirken, Tam dişsiz olup tam protez yaptıran hastalar ile klas II ağız yapısına sahip hastalarda hiç şikayeti olmama oranı düşüktür. Tablo- deki üst çene değerleri ile kıyaslandığında ise hiç şikayeti olmayan toplam kişi sayısı alt proteze sahip kişilerde (tablo-3) daha düşüktür(%39.). Tablo- te alt ve üst protez yaptıran hastaları şikayetleri arasındaki değerlendirme verilmiştir. Üst çene* Alt çene vuruk %33.3 vuruk çiğneme görünüş estetik - %1.7 yok diğer TOPLAM %33.3 %1.7 çiğneme - %. - 10 %55. görünüş - - - %50 yok - % Diğer - %.3 Toplam %3 % % %.3 %.5 0 %0 %0.9 %. %50 %1 1 %30. 30 %. %. 1 %9 1 %13. % 50 %37.3 %3.3 13 %100 Tablo-5 Alt çenede protez yaptıran hastaların bu protezlerinden şikayetleri ile yapılan klinik değerlendirme arasındaki ilişkiler. Buna göre tablo-5 de görüleceği gibi hastaların şikayetim yok dediği toplam alt protezden; inde dikey boyut ve oklüzyon hatası. sında estetik bozukluklar, 'sınde mukoza uyumunda bozukluk, 'ünde stabilite hatası, %'inde çeşitli hatalar belirlenmiştir. Buna karş ık, klinik muayenede uygun olarak belirlenen 7 alt protezin; 'sında vuruk şikayeti, 'inde çiğneme şikayeti, 'sında görünüş şikayeti, Vinde çeşitli şikayetler belirtmişler, ancak 37'sinde (%7.) şikayetim yok demişlerdir. Tablo- Alt ve üst protez yaptıran hastaların bu protezlerinden şikayetlerinin değerlendirilmesi. Tablo- incelemesinde, sütunların üst çene değerleri, satırların alt çene değerleri olduğu dikkate alındığında; alt protezinden hiç şikayeti olmayan 50 hastanın %0'inin (n=0) üst çenedeki protezlerinden de şikayeti yoktur. Alt protezden şikayeti olmayan 0 kişinin, üst protezinden şikayeti olmayan toplam kişiye oranı %.5 dir. Hem alt çenede hem de üst çenede vuruk şikayeti bildirenlerin sayısı kişidir. Bunun alt çene vuruk şikayetlerine göre oranı %100, Üst çenede vuruk bildirenlere oranı %33.3 tür. Hem alt hem de üst protezlerinden diğer kısmımda belirtilen şi- Tablo- Üst çenede protez yaptıran hastaların bu protezlerinden şikayetleri ile yapılan klinik değerlendirme arasındaki ilişkiler. Tablo- da ise, üst protezden hastaların şikayetleri ile klinik muayene sonuçları karşılaştırılmıştır. Tablo incelemesinde; klinik muayenede uygun olarak gördüğümüz protezleri taşran hasta- 11

ı C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:, SAYI: lardan, ianesi (%.5) vuruktan, 3 tanesi (%3.) çiğneme rahatsızlığından, tanesi (%.5) görünüşten, 1 tanesi (%0) diğer şikayetlerden bahsetmiştir. Ayrıca yine tablo- da görüleceği üzere; protezinden şikayeti olmayan toplam 9 kişiden (%0.), 10 kişide dikey boyut ve oklüzyon hatası, 'inde estetik hata, 'sında mukoza uyumu kötü (destek dokularla uyumsuz) protez, 10'nda stabilite bozukluğu, 5'inde diğer hatalar belirlenmiştir. Yine tablo-'da görüleceği gibi alt (7 kişi) ve üst protezlerde (0 kişi) klinik muayenede uygunluk oranın ise çok yakın olmasına karşılık, üst protezlerinden şikayeti olmayan hasta sayısı 9 kişi (%0.) iken, alt protezlerinden şikayeti olmayanların sayısı (%39.) dir. hatası, mukoza uyumsuzluğu, stabilite hatası belirlenenler arasında fark yok iken, estetik, diğer, uygun bulunan hastalarda ise daha yüksek oranda fakülteyi tercih cevabı vardır. Protezinizi tekrar nerede yaptırırsınız? Klinik Mua. Ozel Yıne burada Diğer TOPLAM Dikey b. Okl. Hatası 10 %5.5 1 %5.5 - Estetik %5 %75 - Mukoza uyumsuzluğu 5 %55. 1 %. - 9 Stabilite hatası 11 %0.7 1 %51.9 %7. 7 Diğer %11.1 1 %77. %11.1 1 Uygun 1 %1.3 7 %77. %. 1 9 Toplam %5.3 1 %9. 10 %5.5 1 Tablo-7 Protezlerde belirlenen klinik hatalara göre hastaların tekrar protez yaptırma tercihleri Grafik- Hastaların tekrar nerede protez yaptıracağı konusunda tercihleri. Grafik- de hastaların tekrar protez yaptırmaları gerekse ve her türlü imkanları olsa nereyi edecekleri sorusuna verdikleri cevapların görülmektedir. Cevaplar arasında devlet hastanesi de varken hastaların hiçbiri tarafından tercih edilmediği için grafiğe alınmamıştır. Grafik memnuniyetini göstermesi açısından da önemlidir. Diğer kısmında ise (10 kişi %5.5) hiçbir yaptırmam, diğer fakültelerde yaptırırım, protezimi yapan doktora tekrar yaptırırım vs. gibi cevaplar vardır. Toplam 1 hastadan 1 kişi %9. her türlü maddi olsa da tekrar protez yaptırması gerektiğinde fakültemizi tercih edeceğini belirt - miştir. Hastaların tekrar protez yaptırma yeri tercihi ile yapılan protezin klinik hataları arasındaki ilişkiler incelendiğinde sonuç tablo-7 de görülmektedir. Tabloya göre protezi uygun görülen 9 hastadan 7 kişi (%77.) tekrar fakülteyi tercih edeceğini belirtmiştir.mukoza uyumsuzluğu görülen 9 hastadan 5 i (%55.) özel klinikleri tercih edeceğini, 'ü ise tekrar fakülteyi tercih edeceğini belirtmiştir. Klinik muayenede; dikey boyut ve oklüzyon arasında ilişkiler. Grafik-9 Hastaların toplam protez kullanma sürelerine göre dağılımı Grafik-9'da toplam protez kullanma sürelerine göre hastaların dağılımı yer almaktadır. Hastalar toplam protez kullanma sürelerine göre değerlendirildiğinde çoğunluğunun 1 yıldan az protez deneyimleri olduğu görülmektedir (Grafik-9) bu grubun içinde ilk defa protez yaptıranlar olduğu gibi daha önceden protez yaptırıp ta kullanamamış planlarda dahildir. Bu grubu 10 yıldan fazla protez kullananlar ve 1-10 arası süreyle protez kullananlar almaktadır. Tablo- de, protez kullanım süreleri ile alt protez şikayetleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Buna göre; 1 yıldan az protez kullanan kişilerin alt protez şikayetleri yönünden fark yok iken, 1-10 yıl arası protez kullanmış olanlarda, şikayetçi olmama oranı daha fazladır (%59.). 10 yıldan fazla protez kullananlarda alt şikayetler yönünden fark görülmemektedir. ALT PROTEZLERDEN HASTALARIN ŞİKAYETLERİ SÜRE VURUK ÇİĞNEME GÖRÜNÜŞ YOK DİĞER TOPLAM 1 yıldan az %11.1 1 %. %5. 1-10 yıl - - %.3 10 yıldan fazla TOPLAM %11.1 1 %.9 10 %1.5 %1.5 %3.7 %3.1 19 %59. 17 %31.5 %39. 1 %5.0 11 %3. 19 %35. %30. 7 3 5 15 Tablo- Hastaların protez kullanım sureleri ile şikayetlerinin birlikte değerlendirilmesi.

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:, SAYI: Genel olarak kullanım süresi açısından şikayetler göz önüne alındığında hastalar en az görünüm açısından şikayetçi olmuşlar, 1 yıldan az protez kullananlarda ise görünüm hariç diğer şikayetler açısından fark yoktur. 1-10 yıl protez kullananların memnuniyetleri daha fazladır. 10 yıldan fazla zamandır protez kullananlarda, görünüm (%3.7) diğer şikayet oranlarında fark yoktur. ÜST PROTEZLERDEN HASTALARIN ŞİKAYETLERİ SÜRE VURUK ÇİĞNEME GÖRÜNÜŞ YOK DİĞER TOPLAM 1 yıldan az - %.3 1-10 yıl %5. 10 yıldan fazla %10.3 TOPLAM %3.1 - %11.1 %.9 %3. 3 %59. 0 %55. 3 %5.5 9 %0. 0 %31.3 10 %7. %13. 3 %.1 3 5 15 Hastaların ilk defa protez yaptırmanızda en çok hangi sebep etkili oldu sorusuna verdikleri cevaplar 1- çiğneme yetersizliği, - görünüşüm bozulduğu için, 3- konuşmam bozulduğu için, - diğer şeklinde sınıflandırılmıştır. Hastaların büyük çoğunluğu ilk defa protez yaptırmakta çiğnemelerinin yetersiz olmasının sebep olduğunu belirtmişlerdir. Grafik-11'de hastaların protez yeniletme sebepleri görülmektedir. 1 hastaya protez tekrarlama sebeplerini sorduğumuzda en büyük grubu oluşturan ilk defa protez yaptıranları çıkardığımız zaman yenileme sebepleri arasında en büyük grubu diş çekimleri sebebiyle eski protezin kullanılamaz olduğunu belirtenler almıştır. Bunu; diğer, kırık, oynama, çenelerle uyumsuzluk, çiğneme yapamama, ve vuruk sebebiyle yeniletme almıştır. Tablo-9 Hastaların üst protez şikayetleri ile toplam protez kullanım süreleri arasındaki ilişki. Toplam protez kullanma süresi ile üst protez şikayetleri birlikte değerlendirildiğinde, şikayet olmaması yönünden bir ilişki bulunamamıştır. Şikayet çeşitlerine göre toplam kullanım süresi değerlendirildiğinde de bir ilişki gözlenmemiştir (Tablo- 9). Hastalara protezinizi geceleri çıkarır mısınız sorusuna verdikleri cevabın grafiği grafik-9 yer almaktadır. Çıkarmıyorum (hayır) diyenler bunu bun doktorun çıkarın uyarısına rağmen yaptıklarını söylerken bunların bir kısmı haklı sebepler ileri sürmüştür. Grafik-9 Hastaların protezini gece çıkarır mısınız? sorusuna verdikleri cevap Grafik-11 Hastaların tekrar protez yaptırma sebepleri TARTIŞMA Toplumun farklı katmanlarında ağız diş sağlığının incelenmesine yönelik yapılan araştırmalarda, eğitim, cinsiyet ve yaş faktörlerinin bu konuda etkili olduğu gözlenmiştir.,17 Değer ve arkadaşları; 3 parsiyel ve total protez kullanan bireylerin sayısında yaşla birlikte artış olduğunu belirlemiştir. Dişsizliğin yaygınlığı ile ilgili yapılan araştırmalar, birçok ülkede dişsizliğin yaş, cinsiyet eğitim durumu, sosyal sınıf, gelir düzeyi ve yaşanılan çevreyle ilgili olduğunu göstermiştir. Yaşlılarda, az eğitimlilerde, düşük gelir düzeyinde olanlarda köyde yaşayanlarda kadınlarda doğal diş kayıplarının en fazla düzeyde olduğunu göstermekledir. 5 Bizim çalışmamızda, kadınlarda ve 5 yaş üzeri hasta grubunda sayının az olmasını şikayetleri olmayan bayan ve yaşlı hastaların genellikle çağrımıza uymamalarına bağlamaktayız. Araştırmanın yapıldığı günlerdeki (Şubat-00) hava ve ulaşım şartlarının da bu durumdan etkili olduğu düşüncesindeyiz. Grafik-3 de görülen eğitim durumunun yüksek çıkmasını hastalarımızın çoğunun sosyal güvenlik kurumu sebebiyle fakültede protez yaptıran Grafik-10 Hastaların ilk defa protez yaptırma sebepleri. 10

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:, SAYI: devlet memuru veya yakınlarının oluşturması sebebiyledir. Hastalarımıza diş hekimine gitme alışkanlıkları sorulmuş cevap olarak ayda bir, yılda bir. ihtiyacım oldukça, diğer seçeneklerini işaretlemeleri istenmiştir. Ancak hastalarımızın hepsi bu soruya ihtiyacım oldukça cevabını vermiştir. Bu da toplumun bu yönde eğitilmesi ve koruyucu dişhekimliği çalışmalarına daha fazla önem verilmesi gerektiği sonucunu çıkarmaktadır. Yavuz yılmaz ve arkadaşları, sabit ve hareketli protez tiplerini birlikte kullanan hastaların %50 oranında kötü ağız hijyenine sahip olmalarını protetik tedaviler arasında yapım şeklinden çok hastaların ağız hijyeni yönünden yapım sonrası motive edilmelerindeki yetersizliğe bağlamaktadır. 1 Araştırmamızda, eğitim seviyesi ile diş fırçalama arasındaki ilişkide çıkan sonuç şaşırtıcı gibi görünse de bu değerlendirmede tam protez hastalarının da olduğunu, onlardan da protezlerini fırçalama durumlarını belirtmeleri istenmiştir, yaşlı ve eğitim seviyesi düşük bir grup tam protez hastasının sonucu etkilemiş olduğunu düşünmekteyiz. Aytân ve Lomçalı'nında belirttiği gibi hastanın genel eğitim düzeyinden çok ağız sağlığı konusundaki eğitimi de önem kazanmakladır. 3 Araştırmamızda Kennedy klas IV ağız tipine rastlanmaması, klas III ağız tipinin ise düşük sayıda çıkmasının, bu tip ağızların, daha çok sabit protezlerle tedavi edilmesi sebebiyle olduğunu düşünmekteyiz. Wakabayashi ve arkadaşları, 17 yaptıkları çalışmada iskelet protez kullanan hastalarda protezin bulunduğu çene ile karşı çenenin dişillik durumu arasında protez şikayetlerinde anlamlı sonuçlar bulamadığını bildirmektedir. Aynı araştırmada Kennedy sınıflaması arasındaki farklılık ile memnuniyet arasındaki ilişkide estetik değerlendirmenin anlamlı olduğunu bildirmektedir. Estetik ile yaş arasında geçlerde anlamlı bir ilişki olduğunu, ve gençlerde estetik memnuniyetin daha az olduğunu söylemekledir. Protez kullanma süresinin artmasının da konuşma üzerinde anlamlı memnuniyet ilişkisine sebep olduğunu belirtmiştir. Değer, planlanan alt ve üst çene tam ve bölümlü protez sayısının tek çeneye yapılanlara oranla fazla olduğunu bildirmektedir. Bu bizim de sonuçlarımızla uyumludur. Literatürde tek çene tam protezlere üst çenede alt çeneye karşı daha fazla karşılaşıldığı bildirilmektedir. Bunların karşısında ise ya doğal dişler ve sabit protezler ya da bölümlü protezler yer alır. Bu gibi protezlerde çeşitli sorunlarla karşılaşılmakta, hastalarda tutuculuk, fonksiyon, rahatlık ve estetiğin sağlanması güç olmakta ve kombinasyon sendromu olarak ad- landırılan problemlere yol açmaktadır. 10,11,1 Bizim araştırmamızda tek çene alt tam protez yapılan hasta görülmemiştir. Üst tam protez, üst tam alt bölümlü ve üst bölümlü alt tam protez yaptıran hastalarda kombinasyon sendromunu oluşturan alveolar değişikliklerin asgariye indirilmesi için tedavi planlamasında gerekli önlemler alınmalıdır. 10 Carlsson 7 tam protezlerle ilgili çalışmasında şu sonuçlara varmıştır; "Alt protezin üst proteze göre klinik olarak daha fazla sorun yarattığı gözlemlendi. Her 10 hastanın 'sı üst protezini alt protezine göre daha iyi tolere etmekteydi. 3 hasta alt protezinin az retansiyonundan dolayı şikayet etmekteydi. Buna karşın 1 hasta üst protezinden şikayetçiydi. Bir hasta alt protezini hiç kullanamamaktaydı. Bir hasta da yeni protezinin üst kısmıyla eski protezinin alt kısmını oklüzal ilişkideki uyumsuzluğa rağmen kullanmaktaydı. Protezlerinden memnun olmayan hastalar, grubun %13'ünü oluşturmaktaydı. Diş hekimlerinin yaptığı değerlendirme sonucunda 37 hastanın (%0) protezlerinin çok kötü veya kötü olduğu değerlendirilmiştir. 3 hasta protezlerini iyi veya çok iyi olarak düşünmekteydi. 9 hasta diş hekimleri tarafından protezleri iyi veya çok iyi olarak değerlendirilmesine rağmen protezlerinden memnun değildi. Sadece hastaların %'ü görünümlerinden memnun değilken, diş hekimlerinin estetik sonucun başarısız değerlendirmesine vardığı hasta oranı %1 olarak bulunmuştu. Hastaların 33'ü protezlerinin bir handikap olduğunu düşünmekteydi. Bu grubun %11'i erkek ve %1'ü kadındı ve cinsiyetler arasında anlamlı farklılık olduğunu göstermekteydi (p~0.05). 31 hasta (erkeklerin %5'i kadınların %1'ü} protezlerinden emin olduklarını bildirdi. Bu açıdan bakıldığında cinsiyetler arasında fark gözlenmemiştir". Seiffert'de alt protezlerde üste nazaran daha fazla hasta şikayeti görüldüğünü belirtmektedir, 15 bu sonuçlar araştırmamızla uyumludur. Ayrıca, Alt ve üst çene tam protez şikayetleriyle ilgili olarak Atasever ve Çekiç'in araştırmasında; en az üç yıldır kullanılan alt protezlerde en çok protezin bolluğu (50 hastadan 7 si) ve onu takiben, protezin altında yiyecek toplanması, yemek ve ağrı şikayetleri gelmiştir. Üst tam protezlerde ise en çok şikayet görünüşle ilgili olmuş (50 hastadan sı) onu, altında yiyecek toplanması, bolluk ve kırılma almıştır. Araştırmamızda alt çenede en çok şikayet oynama şikayetinin yüksek oranda olduğu diğer seçeneğinde ve onu takiben, çiğneme şikayetleri oluşturmuştur. Üst çenede ise şikayet oranları daha düşüktür. Vuruk, görünüş ve çiğneme şikayetleri aynı oranda çıkmıştır. Biz de klinik olarak uygunluk oranında 11

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT;, SAYI: önemli bir farklılık yokken alt protezlerden daha fazla hasta şikayeti olduğunu gözledik. Protetik tedavinin amaçlarından birinin de kalan yumuşak ve sert dokuların sağlığının korunması ve sürdürülmesi olduğunu başlangıçta belirtmiştik. Bunu sağlamak amacıyla geceleri protezin çıkarılması konusunda hastaların uyarılması konusunda literatürde görüş birliği vardır. Bazı özel durumlarda bunun gerçekleştiremeyeceği hallerde hastalara günün belirli saatlerinde protezlerinin çıkarılması gerektiği anlatılmalıdır. 1,11 Carlsson, hastaların %7'si protezlerini gece boyunca çıkarmadığını belirlemiştir. 7 Aytan ise bu oranı %5 olarak bulmuştur. 3 Araştırmamızda doktorun tavsiyesine rağmen protezlerini çıkarmadığını söyleyen hasta sayısı çıkaranlardan az olsa da yine de azımsanmayacak orandadır. Bu hastalardan haklı sebepler belirtenler haricinde protezlerini çıkarmaarı gerektiği özellikle belirtilmiştir. Protetik tedavi yapılan hastalarla ilgili yapıan çalışmalar, hastaların büyük oranda klinik açıdan yetersiz tam protezlere sahip olduğunu bildirmektedir. Bunların ise daha az kısmı protezlerinden şikayetçi olmaktadır. 9,1 Kulak ve arkadaşları ise klinik olarak yetersiz bulunan protezlerde bile hastaların şikayetsiz kullanabildiklerini belirtmişlerdir. 13 Çalışmamızda yukarda bahsedilen klinik yeterlilik oranı daha fazla, şikayet oranı ise daha az çıkmıştır. Hastalarımızı kontrol amacıyla çağırdığımızda gelmeyen hastaların çoğunluğunun protez şikayetleri olmadığını çağrılan bütün hastaların gelmesi halinde daha da olumlu sonuçların çıkacağına inanmaktayız. Bu durum yapılan tedavilerin fakülte disiplini içinde gerçekleşmiş olmasına bağlamaktayız. Hastaların büyük çoğunluğu tekrar protez yaptırmaları gerekse ve her türlü imkanları olsa yine fakülteyi tercih edeceklerini belirtmişlerdir ki bu da memnuniyet oranının yüksekliği ile alakalıdır. SONUÇLAR Çalışmamızdan elde edilen sonuçlar kısaca şöyledir: 1-Araştırmamızda bayan hasta sayısı ve 5 yaşındaki hasta sayısı erkeklere ve diğer yaş gruplarına daha düşük olmuştur. Ancak bu durum toplumun protez ihtiyacını yansıtmaz, -Araştırmamızda hastaların eğitim durumunun yüksek olmasının sebebi hastaların çoğunluğunun devlet memuru olası sebebiyledir. 3-Tek çeneye yapılan protez sayısı iki çeneye birlikte yapılan protez sayısından daha azdır, tek basına alt tam proteze çalışmamızda rastlanmamıştır. -Yapılan klinik muayene sonuçları fark göstermese de alt protezlerden şikayet oranı üst protezlere nazaran daha fazladır. 5-Benzer çalışmalara göre, yapılan klinik muayene sonuçlarındaki uygunluk oranı daha yüksek, hastaların protezlerinden şikayetlerinin oranı daha düşük çıkmıştır. Bu durum yapılan protezlerin fakülte disiplini içinde gerçekleşmiş olmasına bağlıdır. -Hastalar azımsanmayacak oranda uyarılara rağmen geceleri protezlerini çıkarmamaktadır. 7-İlk defa protez yaptırmada en çok çiğneme yetersizliği etkili olurken, protezi yenileme sebebi olarak sonradan yapılan diş çekimleri sebebiyle eski protezlerin kullanılamaması etkilidir. -Hastaların toplam protez kullanma süreleri ile protez şikayetleri arasında ilişki bulunamamıştır. 9-Dişsizlik sınıflamasında üst çenede en çok tam dişsizlik ve onu takiben kennedy klas l çene yapısı görülmüşken, alt çenede en çok klas l ve onu takiben tam dişsizlik görülmüştür. 10-Hastaların büyük çoğunluğu tekrar protez yaptırmaları gerekse yine fakülteyi tercih edeceklerini belirtmişlerdir. KAYNAKLAR 1- Altun S, Beydemir K; Uyurken protezlerini çıkaran bi reylerde görülen semptomlar. D.U. Dişhek Fak Der, 1995. :1- -3, 10-110. - Atasever N, Çekiç C; Tam protez hastalarında protez şikayetlerinin dıagnostik önemi, Hacettepe Dişhekımligi Fakülte si Dergisi, 197, 11:1, 1-19. 3- Aytan AE. Lomçalı G; Protez kullanan hastaların İsta tistiksel olarak değerlendirilmesi, 1. bölüm, E Ü Diş Hek Fak Der. 199. 15,71-7. - Bayraktar G, Ûnalan F, Duran Ö, Öğüdücu D, Ünür M, Total protez kullanan hastalarda protetik veriler ve protez stomatiti, i. Ü Diş Hek Fak Der, 1997,31.1-. 5- Bellaz B, Kılıçarslan M A. Günay Y, Haskan H; Prote tik tedavi için başvuran hastaların Protez dağılımlarının ve ağız hazırlıklarının incelenmesi, i. Ü. Diş Hek Fak Der. 199, 3. 150-15. - Budtz-Jorgensen E ; Prosthodontıcs ior the Elderly, Ouintessence Publishing Co. Inc. Chicago. Berlin, London, Tokyo, 1999. 1-1. 7- Carlsson GE, Otterland A, Mennström A: Patıent factors in appreciation of complete dentures, J. Pros. Dent. 197. 17.,3-3. - Değer S, Şermet B, İsssver H, Erdem T: istanbul Üniversitesi dışhekimlıği fakültesi oral dıagnoz ve radyoloji ana bilin dalına başvuran hastaların ağız sağlıklarının protetik açı dan belirlenmesi, Dişhek Der, 199.. 99-10. 9- Frank R.P., Milgrorn P., Leroux B.G., Hawkıns N.R.; Treatment outcomes with mandıbular removable partıal dentu res: A population-based stuciy ot patients satisfactıons, J. Prosthet. Dent., 0 (1), 3-5, July, 199 10- Güldağ MÜ, Yanıkoğlu N, Yeşil 0, Denizoğlu. Üst tam protez kullanan hastalarda kombinasyon sendromunun gö rülme sıklığı, Atatürk Univ. Dış Hek Fak Derg., 1999, 9:1, 53-5. 11- Hıckey J C. Zarb G A: Boucher's Prosihodontic Ireatment lor Edentulous patients th ed. The CV Mosby Co. St Louis 190. 530-537. 1- Koper A: The masillary complele dentures opposing 1

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 001 CİLT:. SAYI: natural teelh : Problems and solutions, J Prosthel Derıt, 197, 57.. 70-707. 13- Kulak-Özkan Y, Kazazoğlu E. Özkan S, Özkan Y, Acıkan A: Oral findings in elderly people: Ouality ot and satisfaction wıth complete dentures, Journal of Marmara University Dental Faculty, 000, :1. 1- Norheirn PW, Valderhaug J., Distrıbutıon and evaluation of complete dentures in a populatıon in Northern Norway, 1979, J. Oral Rehabıl. (57-). 15- Seifert l, Langer A, Evaluation of psychologic factors in geriatric denture patients, J. Pros. Den., 19, 1. 3, 51-53 1- Thomas-Weintraub A,; Dental Needs And Dental Servicesuse Patterns of an Elderly Edentulouse populatıon, 195, J. Prosthet. Dent. 5, 5-53. 17- Wakabayashi N, Yatabe M, Ai M, Şato M, Nakamura K: The influence of some demografic and clınical variables on psychosomatıc traits of patients requesting replacement remouable partial dentures, Journal of Oral Rehabilitation, 199,5:507-51. 1- Yavuzyılmaz H, Dinçer C. Topçu M E; Aynı yörede bulunan bireyin protetik muayene bulgularının değerlendi rilmesi, G Ü DişHek Fak Der, 19, 11, 11-15. 13