Sosyoloji Dergisi 3. Dizi, 15. SaYl, 2007/2,117-151 FEN FAKULTESi DERGisi* Prof. Dr. Ali Girgin istanbul Univ. Fen Fak. Fizik B61. Ozet: Bu c;ah~ma "Fen FakiUtesi Dergisi"nin, 1933-1983 Yillan arasmdaki ge1i~imini; derginin ad ve bilim dallanndaki degi~iklikleri; "FiziJ(' ic;erikli ve toplam makale sayllan ile bu yaymlarda yer alan yerli ve yabancl yazar sayllarmm ytllara gore daglhmlanm kapsamaktadlf. Derginin 1916-1933 ylilan arasmdaki geli~imi ise daha once aynntill olarak incelenmi~ ve yaymlanml~tir. Fen Faktiltesi Dergisi'nin 1933-1983 yillan arasmdaki geii-?iminin, Oniversite'nin 1933 yilmda yenidcn yapllandmlmasmdan once TGrkiye'de bilimsel nitelikli dergi yaymclhgmda gozlenen geli~melerle bir kar~ila~tlfmasml yapmak amaclyia, bu c;ah!?madan da yararlamjml~tir. Anahtar Kelimeler: Fen Faktiltesi, Dar-til Ftinun, Fen Faktiltesi Dergisi. Abstract: This study covers the developement of lournal of Faculty of Science between 1933-1983. The changes in name of journal and the areas of articles, the number and percent of physics articles, the number and percentage of national and international authors are also covered. The developement of the journal between 1916-1933 are also focused spesifically. For taking a chance for comparing the scientific environment of pre and post 1933, a university reform has been realized, this period was analyzed deeply. Key Words: Faculty of Science, Dar-UJ Ftinun, 10urnal of Faculty of Science Bu 9ah~mada, Osmanh Bilimi Ara~tlrmalan, Cilt I; istanbul, 1995 (285-349) da yaymlanml~ olan "Darii(fiillllll Fe" Fakiiltesi Mecmuasl (1916-1933)" adh makalesinden yararlanmama olanak saglayan istanbul Universitesi, Edebiyat Fakliltesi Bilim Tarihi Anabilim Dah Ba~kam saym Prof. Dr. Feza GUneIgun'a; derginin, Prof. Dr. NUzhet Gokdogan (istanbul, 1910 - istanbul, 2003) ar~ivinden 1935-1948 yillan arasmdaki sayilarma ili~kin bilgiye ula~maml saglayan istanbul Universitesi, Fen Faktiltesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bollimti Ba~kam saym Prof. Dr. H. Gokmen Tektunah'ya; aynca grafiklerin 9izimini yapan Yard. Dog. Dr. Rahmi Ktis:er'e; dergi kapaklanm gorlinttileyen ve s:ah~mayi bilgisayar ortammda sunuma hazlrlayan Fizik B61timti Ara~t1rma Gorevlisi <;igdem Yal9m ile Ogrenei Asistanlar Aysun Alemdar ve Fatma Aydogmu~'a te~ekklir ederim. Aynca, 10-11 Haziran 2006 tatihlerinde, istanbul'da dlizenlenen "1933-1982 Donemi i. O. Fizik BolUmti Tarihi Simpozyumu" He "Bilim Tarihi, Felsefesi ve Sosyolojisi" C;ah~ma Grubu' nun, 20-22 Kaslm 2006 tarihlerinde Kocaeli Oniversitesi'nde dlizenledigi "III. Ulusal Sempozyum" unda yapllan <:t]rjumlann geni~letilmi~ ~ekli olan bu gah~manm baslmmda tum emegi gctyenlere de te~ekkiir ederim.
118 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Dariilfiinnn Fiinnn Fakiiltesi Mecmuasl'ndan (1916) Once Tiirkiye'de Bilimsel Yaym Giri~imleri Fen Fakiiltesi Dergisi'nin 1933 Universite Reformu'ndan sonraki geli imini incelemeden once, gerek Osmanh donemindeki bilim anlayl lm yansltmasl, gerekse bilimsel nitelik ta lyan siireli dergi yaymclhgma ge9i ve geli im siire9lerinin izlenmesi baklmmdan, ilk Dar-iil Fiinun'un kurulu undanl onceki siire9lerle, Dar-iil Fiinun donemlerindeki geli melere klsaca deginmek gerekir. Dariilfiinun Fiinun Fakiiltesi Mecmuasl, bu giinkii Fen Fakiiltesi Dergisi'nin ba langlcl olarak kabul edilirse, derginin geli im siireci goz online almdlgmda, Tiirkiye'de bilimsel nitelikli dergi yaymctllgl ba hca iki doneme aynlabilir: (I) Dariilfiinun Fiinun Fakiiltesi Mecmuasl 'ndan onceki donem: 1849-1916, (II) Dariilfiinun Fiinun Fakiiltesi Mecmuasl'ndan sonraki donem: 1916-1983 Feza Giinergun'a gore "Ondokuzuncu yiizyzlm ortasma dogru Osmanlz toplumuna giren siireli yaymcllzk, II. Me$rutiyet'in getirdigi serbestlik havas! irinde h,z kazanml$ ve degi$ik konularda (siyasi, ticari, edebi, ilmi, mesleki vs.) rok saylda dergi yaym hayatma girmi$tir.,,2 Buna gore Osmanh doneminde ilk bilimsel ve mesleki dergiler, 19. yy. m ortalannda yaymlanmaga ba lalll1 ; bilimsel nitelikli ilk yaymlar ise Tzp alanmda yaptlml tjr. Hekimba$l Abdiilhak Molla'mn 3 giri imleriyle tip alanmda yaymlanan ilk dergi ise "Vakayi- i Tlbbiye" adml ta lmaktadlr. Makalede daha sonra, 20. yy. ba lannda TIp, EczaClhk, Kimya, Miihendislik gibi alanlarda ki isel 9abalarla yaymlanan dergiler tammlanml ; buna kar lhk Dar - iii Fiinun'lann ilk ii9 donemi ile yeni istanbul Universitesi'nin temelini olu turan Dar - iii Fiinun - u $ahiine'nin ilk Yillannda, bilimsel nitelikli bir dergi yaymlama giri iminde bulunulmadlgl ve 1912 ytlmda yaymlanan jstanbul Dar - iii Fiinun'u Talimatnamesi'nde de, bir dergi yaymlanmasma ili kin bir madde yer almadlgl da belirtilmi tir. Bu nitelikte dergilerin 1849-1916 Yillan arasmda ge9irdigi a amalar, makalede verilen bilgilere dayamlarak, Tablo I. de ozetlenmi ~r. Tanzimat doneminde, 1863 ydmda kurulan 1. Dar-til Flinun' dan soma slraslyla: Oaf - til Fiinun - u Osmiini (1870), Dar - til Fi.inGn - u Sultan! (1876), Dar - iii FUnGn - u ~ahane (1900), Dar - iii FUnGn - u Osman! (1908) I'e istanbul Dar - i.ii- FUnOnu (21 Nisan 1924) kurulmu$tur. (493 saylh bu yasayla Dar- iii FUnOn' a "HUkm! ~ahsiyet" (Ttizel Ki$i1ik) verilmi$; "medrese" ise "Faklilte" adlnl alml$t1r). Feza GUnergun, Dariilftilllm Fell Fakiiltesi Mecmuasl (1916 1933); Osmanh Bilimi Ara~hrma1an, Cilt I; istanbul. 1995 (285-349). Hekimba~1 Abdiilhak Molla, AbdUlhak Hamid Tarhan' III dedesidir.
Girgill, Fen Faktiltesi Dergisi 119 Tablo 1: 1849-1916 YIllan Arasmda (I. Donem, 1849-1916) Yaymlanan Bilimsel Nitelikli Dergiler Dergi Adl Baskl Ylh A~lklama I) Vakayi-i Tlbbiye Ekim,1849 AbdUlhak Molla'nm giri~imiyle yayma ba,ladl ve baslml, Mekteb-i Tlbbiye-i ~ilhfine Naztrhgl tarafmdan aym kurum matbaasmda stirdtirtildti; TUrk<;e 2) Gazette Medical de 1850 Vakayi-i Tlbbiye dergisinin, istanbul'daki Constantinople hastahanelerde ~ah~an yabancl hekimlerin giri~imleriyle yaymlanan FranSlzca baslml oldugu belirtilmi~tir 3) Gazette Medicale 1857 Societe Imperiale de Medecine Cemiyet-i Tlbbiye-i d'orient ~fihfine (dernek) dergisi. 4) Mecmua-i Ftinun 1862-1867 Cemiyet-i ilmiye-i Osmaniye (dernek) dergisi; Ti.irk~e 5) Mecmua-i Ulum 1879-1880 Cemiyet-i iimiye (dernek) dergisi 6) Journal de la Sopiete 1879-1980 Societe de Pharmacie de Constantinople Cemiyet-i de Constantinople Eczaclyan def Asitane-i Aliye dernek) dergisi 7) Ziraat Gazetesi 1909 TUrk<;e 8) Revue Technique 1910 Franslzca d'orient 9) GI,nie Civil Otoman 1911 Franslzca 10) Gen, Kimyagerler 1913 Ti.irk~e 7,8,9 ve 10. strada yer alanlar, gazete veya topluma yonelik dergi niteligindeki yaymlardtr. Fen Fakiiltesi Dergisi'nin Ba~langlcl ve ilk Yaymlan Bu giinkii Fen Fakiiltesi Dergisi'nin ba~langici sayllabilecek ilk dergi 1916 Ylhnda yaym1anllli~lir, Bilimsel nitelikli bir dergi yaymlanmasl dii~iincesi ve bu dii~iincenin uygulamaya konulmasmda, Birinci Diinya Sava~l slrasmda Dar-iii Fiinun Fiinfin Fakii1tesi'ne ge1en ve \,ogun1ugu Alman olan yabancl bilim insanlannm katktsl biiyiiktiir. II. Donem ise, 1, Agustos 1933 tarihinde yiiriirliige giren 2252 sayill Universite yasasmdan anceki ve sonraki geli~me1ere bagh olarak, iki alt daneme aynlabilir, Birincisi, slraslyla "Darulfiinun Funun Fakiiltesi MecmuaSl (1916-1917)", "Darulfiinun Fen Fakiiltesi Mecmuasl (1924-1928)" ve "istanbul Daru/fununu Fen Fakiiltesi MecmuaSI (1929-1933)" adlanyla ii\, derginin yaymlandlgl danem; ikincisi ise, ilk saylsl istanbul Universitesi'nin kurulu~undan iki yll sonra, Ekim 1935 tarihinde yaymlanan ve F. 10
120 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi. 15. Sayl "jstanbul Dniversitesi Fen Fakiiltesi Mecmuasz" ile ba~layan donemdir. Her bir doneme ili~kin geli~meler, a~aglda ozetlenmi~tir.4 Dariilfiinun Fiinun Fakiiltesi Mecmuasl (Nisan, 1916 - Agustos, 1917) 1. Diinya Sava~l ba~lannda Dar-iiI Fiinun'a, 0 zamanki Maarif Nazlfl (Milli Egitim Bakam) $iikrii Bey onciiliigiinde yapilan yeni diizenlemelerin bir sonucu olarak, Almanya'dan 20 Ogretim Uyesi gelmi~ ve 1915-1916 Ogretim Yll!'nda goreve ba~larm~lardlr. Diir-iiI Fiinun'un bir bilirnsel dergi yaymlama giri~iminin, bu Ogretim Uyeleri ile birlikte ba~ladlgl dii~iincesi yaygmdlr. DiiriiI Fiinun'un dort Fakiiltesi (Edebiyat, Fiinun (Fen Bilimleri), Hukuk ve Tip) 1916 yilmda, kendi adlanm ta~lyan ilk bilimsel dergileri yaymlamaga ba~larnl~lardlr. 5 Makalede aynca bu >geli~melere bagh olarak, 1916-1933 Ylllan arasmda Dar-iiI Fiinun Fen Fakiiltesi'nde, degi~ik adlarla 4 dergi yaymlandlgl bildirilmekte ve i~eriklerine ili~kin olarak ~u bilgiler verilmektedir: Derginin yaylm miitareke doneminde (30 Ekim 1918 tarihinde irnzalanan Mondros Miitarekesi), her iki boliirnii alll~ar sayl (toplam 12 sayl) yaymlandlktan sonra, once "Tabiiyat Klsrnl" (Mart 1916); daha sonra da "Riyaziyat Klsml" (Agustos 1917) olmak iizere, durdurulrnu~tur. Bu siire i~inde derginin "Tabiiyat Klsml" nda toplarn 47 makale yaymlanml~llr> Makalelerin bilirn dallanna gore daglhml ise Kimya 22, Botanik 6, Deneysel Fizik 5, Jeoloji 2, Zooloji 5 ve bunlann dl~mda kalan ~e~itli bilirn dallan i~in 7 olarak verilmekte ve bu makalelerin sadece 6 tanesinin ozgiin ara~tlrma iirlinii oldugu belirtilmektedir. Otekiler ise ~eviri, a~lklama ve batlh kaynaklardan yapllan ahnlliardan olu~maktadlr> Dariilfiinun Fen Fakiiltesi Mecmuasl (1924-1929) Omrli ~ok klsa olan DariiIfiinun Fakiiltesi Mecmuasl'mn yayml durdurulduktan yedi Yll sonra, 1924 Ylhnda, Dariilfiinun Fen Fakiiltesi Mecmuasl adlyla yeni bir dergi yaymlanmaga ba~laml~llr. ilk derginin devaml niteligindeki bu Darlilftinun POnun Fakliltesi Mecmuasl'mn 1916 Ylhnda yaymlanan Tabiiyat (Doga Bilimleri) ve Riyaziyat (Matematik Bilimleri) alanlanndaki ilk saylsl He Dartilfunun Fen Fakiiltesi (Flinun) Mecmuasmm 1928 ydmda yaymlanan 5. yd, 4. saylsl ve istanbul DariilfUnunu Fen Fakliltesi (Ftinun) Mecmuasl'nm, 1929 ylimda yaymlanan 6. yd, I. saylsmm kapak gorlintlileri i9in bkz. Gtinergun, Dariilfiillull Fell Fakiiltesi Mecmuasl (1916-1933). Ek. s. 346-349. GUnergun, Dariilfiillllll Fen Fakiiltesi MecmUClSt (1916-1933)
Girgill, Pen Pakliltesi Dergisi 121 derginin ilk saylsl "Sene 2, SaYl 1 (J 924)" olarak verilmi~tir ve Riyaziyat, Fizik, Kimya, Tabiiyat, UlUm - i Tatbikiye (Uygulamah Bilimler) alanlanm kapsamaktadlr. 1929 Ylhna dek toplam 27 saylsl yaymlandlgl bildirilen derginin 1928 yill Haziran - Temmuz - Agustos saylslnda Arap harfleri kuljamlml~ olmakla birlikte dl~ kapagmda Latin harflerinin kuljamldlgl; 1929 Eyliil - Ekim KaSlm saylslnm ise tiimiiyle Latin harfleriyle 6 yaymlandlgl da belirtilmektedir 7 Bu donerni ogrenci ve asistan olarak ya~aml~ olan Fahir Yeni,ay'm (istanbul, 01. 02. 1902 - istanbul, 11. 05.1988), Dariilfiinun Fen Fakiiltesi MecmuasI'na ili~kin gorii~leri ~oyledir8: "Yine bcl.'jka bir dergi olarak, ii, ayda bir yaymlanan ve eski harflerle yaz,zan bir "Dariilfiinun Fen Fakiiltesi Mecmuasl"m goriiriiz. Bu dergide yazllar, yine viilgarizasyan (topluma yonelik) yazllar almakla beraber, daha iist seviyededir. Mesela 1925'de yaymlarwn ikinci Yll niishasmm ikinci saylsmda Miiderris Hiisnii Hamit'in "Klasik Mekanigin Aksiyomlan ", Miiderris Fatin'in (Gokmen) "Gokiin Rengi" gibi yazllan mevcuttur. " Fahir Yeni,ay aym yazlsmda, 1930 lu yillann ba~mda ki~isel,abalarla yaymlanan dergilerden de soz etmektedir: "Esasen 0 Ylliarda muhtelif seviyelerde viilgarizasyon makaleleri ile bilgi yaymaya gayret eden birkar dergi de vardl. Bunlar arasmda mesela "Fen Alemi" adl altmda, Fen Fakiiltesinde ve Yiiksek Miihendis Mektebinde ( imdiki Teknik Universite) Miiderris olan Elektrik Miihendisi Refik (Fenmen) eski harflerle yazllml, bir farmaz,k ve flail on kuru alan bir dergiyi kendi ba ma pkarmakta idi. Bu dergide mesela "Kopriiler" gibi tamamiyle teknik yazzlar aldugu gibi, "Galilee ve Eslafi" gibi bilim tarihine temas eden makaleler de vardz. " istanbul Dariilfiinunu Fen Fakiiltesi MecmuaSI (1929-1933) Dariilfiinun Fen Fakiiltesi MecmuaSl 1929 ylhnda Latin harfleriyle yaymlanmaga ba~lamakla birlikte adl, "jstanbul Darii/fiinunu Fen F akiiltesi Mecmuasl" olarak degi~tirildigi (Ek 1.); ancak i,erik bakllmndan her iki derginin bir biitiinliik ta~ldlgl ve tek bir dergi olarak degerlendirildigi belirtilmektedir 9 Aym kaynakta, 1916-1933 yillan arasmda yaymlanan "TUrk Harjlerinin Kabul ve Tatbiki Hakkmdaki KallulI"; J Kaslln 1928. Giinergun, Dariilflillllll Fen Fakiiltesi Me0111taSI (1916-1933) Pahir Yeni9ay; Fizik Demegi Hakklllda; <;agda~ Fizik - Bilimse1 ve Mesleki Dergi; Cilt 1, Say! 1; Mayls 1976 (12-13). Giinergun, Darii{/UlHl1I Fen Fakiiltesi MeCllIltaSI (1916-1933)
122 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. Sayl makale1erin bilim dallanna gore i~erikleri ve yazar adlan da verilmi~tir (Ek I: 1916-1917 (s. 299); Ek 2: 1924-1933 (s. 322». Buna gore 1924-1933 Yillan arasmda yaymlanan makalelerden 28 tanesi Fizik i~eriklidir. Fen Fakliltesi Dergisi'nin 1916-1933 yillan arasmda ge~irdigi a~amalan kapsayan yukandaki a~lklamalar, Tablo 2 'de ozetlenmi~tir: Tablo 2: Fen Faktiltesi Dergisi'nin, II. Donem: (1916-1933) YIllarl Arasmdaki Geli~imi Dergi Ad. BaskI YIlI A~lklama 1) DarUifUnun Ftinun Nisan, 1916- Matbaa-i Amire' de ta~ basmasl olarak, iki ayda FakUltesi MecmuaSI Agustos, 1917 bir yaymlandl a) Tahiiya! KIsml: Tecrtibi (Deneysel) Fizik, Kimya, Hayvanat (Zooloji), Nebatat (Botanik), ilm ill Arz (Jeoloji), Fizyoloji. Hlfz el Slhha (Koruyucil Saghk) b) b) Riyaziyat klsmt (72 makale: Matematik: 69; Astronomi: 3): Nazariyat-r Riyaziye (Matematigin Kuramlan), Fizik-i Riyazi (Matematiksel Fizik), Mihanik-i Riyazi (Matematiksel Mekanik). Heyet lo (Astronomi), Riyaziyat-l Hususiye (Ozef Matematik) 2) Darlilflinun Fen 1924-1928 1928 Ylhna kadar Arap,a; 1929 yiimda (6.yIi; Faktiltesi MecmuaSI sayi:l) TUrk,e: Riyaziyat, Fizik, Kimya, Tabiiyat, Ulum-i Tatbikiye ( Uygulamah Bilimler) 3) istanbul DarlilfIinunu 1929-1933 Dartilflinun Fen Faktiltesi Mecmuasl adma Fen Faktiltesi "istanbul" sozctigti eklenmi~tir. MecmuaSl 1916-1933 YIllan Arasmda Yaymlanan Fizik i~erikli Makaleler Glinergun, Darlilflinun Flinun Fakiiltesi Mecmuasl (1916-1917), Dariilflinun Fen Fakliltesi Mecmuasl (1924-1928) ve istanbul Darlilflinunu Fen Fakliltesi Mecmuasl (1929-1933) olmak lizere, farkll (fakat benzer) adlarla li~ doneme aynlan dergide yaymlanan makalelerin Yillara ve bilim dallanna gore saylsal daglhmlan, tablo olarak vermi~tirll. Tablo 3, bu tablodaki veriler goz online ahnarak dlizenlenmi~, aynca grafik gosterimi de, SeW 3. de verilmi~tir. Buna to ibn - ill Hey' et: Yliddar Bilimi (Alia Britannica - Genet Kiiltiir Ansiklopedisi; Cilt 15, s. 232) II Glinergull, Dariilfiiml1l Fen Fakiiltesi Mecmuasl (1916-1933), s. 296
Girgill, Fen Fakiiltesi Dergisi 123 gore 1919-1933 Yillan arasmda yaymlanan toplam ve Fizik i,erikli makalelerin saylsl slraslyla 212 ve 33 (toplam makale saylslmn % 15.57 si) duro "ablo 3: 1916-1933 Yllian Arasmda Fen Faktiltesi Mecmuasl'nda Yaymlanan Toplam ve Fizik ic;erikli Makalelerin, Yillara Gore SaYlsal Dagtllml Yll Toplam Fizik Fizik/ Toplam( %) 1916 88 4 4.54 1917 28 I 3.57 1924 9 3 33.00 1925 9 I 11.00 1926 8 2 25.00 1927 11 5 45.45 1928 10 5 50.00 1929 14 5 35.70 1930 2 0 0.00 1931 16 3 18.75 1932 11 2 18.20 1933 6 2 33.00 GENEL TOPLAM 212 33 % 15.57 1916-1917 58 / yll 2.50/ yil %4.31 1924-1928 9.25/ ytl 2.75/ yil % 29.73 1929-1933 9.67/ Yll 2.83/ Yl1 % 29.27 Tablo 3. 'un Grafik Gosterimi 100 90 80 iii 70 >= <t 60 '" z 50 >= 40 <t >- 30 20 10 0 1915 1920 1925 1930 1935 YIL -+-TOPLAM -a-fizik FlZIKlfOFLAM(%)
124 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Fen Faktiltesi Dergisi'nde, 1933-1983 VillarI Arasmdaki Ad ve Bilim Alam Degi~imleri istanbul DariilfUnunu Fen Fakiiltesi Mecmuasl'mn yayml, 2252 sayill Universite Yasaslyla Dar - iil Fiinun'un kapalihp, 1 Agustos 1933 tarihinde Yeni istanbul Universitesi'nin kurulu~undan ba~layarak, 2 Yll siireyle durdurulrnu~tuf. Universite'nin yeniden yapllandmlrnasl ~ah~rnalanna ternel olu$turan ve isvi~re'den davet edilen Prof. Albert Malche 29 MaYls 1932 tarihli raporunda, 1 ay Fen, 1 ay Edebiyat alamnda olrnak iizere, donii$iirnlii olarak tek bir dergi yaymlanrnasml onerrni$tir I2 ). Yasamn yiiriirliige girrnesinden sonra Fen Fakiiltesi'nde derginin ilk saylsl, "istanbul Universitesi Fen Fakiiltesi Mecmuasl - Yeni Seri (Revue de la Faculre des Sciences de I'Universite d'lstanbul - Nouvelle Serie) adlyla 1935 Ylhnda yaymlanrnl~tlr (Cild I, SaYl /), ilkte$rin (Eldm)) (Ek 2). A$agldaki bilgiler de bu tarihi dogrularnaktadlf. (Giinergun bu tarihi, 1936 olarak verimi~tir'j). Prof Dr. Orhan $. i,en (Antalya, 05. 10. 1920 istanbul, 13. 06. 1995) derginin, 1933 ten sonra ilk kez 1935 Ylhnda yaymlandlgml ~u sozlerle bildirrnektedir l4 : "istanbul Universitesi Matematik dah Mensuplannm' Uluslararasl Bilimsel Ara$tlrmalara Yaptlklar Katkllar" ba~hgml ta$lyan yazisinda, Fen Fakiiltesi Dergisi'ne ili~kin bilgiler ~oyledir: "1935 de istanbul Universitesi Fen Fakiiltesi yaym orgam olarak, "istanbul Universitesi Fen Fakiiltesi Mecmuasl = Yeni Seri (Revue de la Faculte des Sciences de I'Universite d'lstanbul - Nouvelle Serie" adh mecmua ",kanlmaya ba$lanml$ olup, burada ingilizce, Franslzca, Almanca ve italyanca dillerinden birinde yazllml$ olarak orijinal,ah$malar yaymlanmakta idi. 5. cutten (1940) itibaren A ve B diye ikiye aynlan bu derginin A serisi Matematik - Fizik - Kimyaya hasredumi$ti (Ek 3, 4, 5). Daha sonra bu dallarda ara$tzrmalann artmaslyla 19. cilt (1954) den itibaren A serisi yalmz Matematige aynlarak, bu serinin diger dallan i,in yeni bir C serisi ihdas edilmi tir. " (Ek 6.)!2 GUnergun, Dariilfiinun Fen Fakiiltesi Mecmuaw (1916 1933), Yenj~ay; Fizik Dernegi Hakkmda... 13 Glinergun, Dariilfiinun Fen Fakiiltesi Mecmuasl (1916-1933) 14 Orhan $. igen; iv/anbul Oniver.l'itesi Fen Fakiiltesi Matematik Dalt Men.'ilIplarlllln Uluslar amh Bilimsel Ara~tmnalara Yaptlklar Katkl; Dogumunun 100. Yllmda Atatlirk 'e Armagan-istanbul Oniversitesi Fen Fakliltesi'nde <::e~itli Fen Bilimi Dallannm Cumhuriyet Donemindeki Geli;;mesi ve Mi1letlerarasl Bilime Katklsl; EditOr: Prof. Dr. Ahmed YUksel Ozemre; Nazlm Terzioglu Matematik Ara~tlfma Merkezi Baskl At6lyesi, 1982 (I -35).
Girgin, Fen Fakliltesi Dergisi 125 Fen FakUltesi Dekanilgl'mn yaymladlgl (Dekan: Prof Dr. Kamuran AVClOglu; Klrklareli, 1932 - istanbul, 1991) ve Fen FakUltesi'nin tamtlimmn yaplldlgl bir kitapylgm ls "IV. Fen Fakiiltesi Mecmuasl" bolumunde de de;ginin ilk yaym Ylil, 1935 olarak bildirilmi~tir. Aym kaynakta derginin, 1954 Ylilndan ba~layarak A (Matematik: B (Biyoloji) ve C (Astronomi, Fizik, Kimya) olmak Uzere, Uy cilt olarak yaymlanmaga ba~ladlgl bildirilmektedir. Yazmm devammda ise dergide, Fen FakUltesi'de yaptlan ara~tlrmalann UrUnU olan makalelerinin yamnda, yurt iyi ve yurt dl~mdaki bir yok bilim insam tarafmdan gonderilen makalelerin de yaymlandlgl; derginin admm i 1989 Ylhnda, istanbul Universitesi Fen F akultesi Matematik, Astronomi ve Fizik, Biyoloji (Review of the Mathematics, Astronomy and Physics, Biology) olarak degi~tirildigi belirtilmi~tir. Ancak derginin, 1976 Yllmda bastian 1972-1973 Ylil, 37-38. Cilt, 1-4. saylsma Franslzca; 1977 ylilnda basllan 1974-1976 Ylil, 39-40-41. Cilt, 1-3. saylsma ise ingilizce admm eklendigi gorulmektedir (Ek 7, 8.). Adl 1989 ytlmda, "istanbul Universitesi Fen Fakiiltesi Astronomi ve Fizik Dergisi; Vol: 54" olarak degi~tirilen dergi uzun bir aradan sonra, 2006 Ylilnda, "University of istanbul, Faculty of Science; The Journal of Mathematics, Physics and Astronomy; New Series, Vol. 1" adlyla yeniden baslhru~tlr (Ek 9, 10,11). Fahir Yeniyay'da derginin, Reform'dan (1933) sonra ilk kez 1935 ylhnda yaymlandlglm ~u sozlerle bildirmektedir l6 : "Toplantzlardan birinde bazi hocalar bir dergi pkartllmasl hususunda lsrar ediyorlardl. Von Mises: «Ben Ylllar boyunca (ZeitschriJt for angewandte Mathematik) Dergisini idare ettim. Dergi nedir bilirim. Sizler bir Yllhk yazlyl masamm iizerine getirmezseniz bu dergi,lkmaz» dedi. Ger,ekten de «Fen Fakiiltesi Mecmuasl» ancak 1935 de yaymlandl." Asuman Bay top derginin 1. Cilt, I. SaYlSl'mn yaym Ylhm, 1935 olarak vermi~tir17. Buna kar~lilk aym kaynakta derginin 1(3) (1936) ve 2(2) (1937) sayllanndan sonra, 1942 ytlmdan ba~layarak, 1951 Yllma dek (1951 dahil) arahkslz yaymlanan tum saytlanmn, B (Cilt no) (SaYI no) ~eklinde verildigi belirtilmektedir (B: Biyoloji). Ad ve bilim alam degi~iklikleri, Tablo 4' te ozetlenmi~tir. 15 Fen FakUltesi MectnllaSI; istanbul Oniversitesi Fen Fakliltesi (1988-1989); Fen Fakliltesi Dekanhgl 16 Fabir Yeniyay; istanbul Oniversitesillde Fizigin Geli mesi; Dogumunun 100. Ylhnda Atatlirk 'e Armagan; istanbul Oniversitesi Fen Fakliltesi 'nde C;e$itli Fen Bilimi Dallannm Cumburiyet Donemindeki Geli$mesi ve Milletlerarasl Bilime Katklsl; Edit6r: Prof. Dr. Ahmed Yliksel Ozemre, 1982. Nazlm Terziog:lu Matematik Ara$tlfma Merkezi Bask! At61yesi, 1982 (36-53), s. 50 17 Asuman Bay top, Turkiye'de Botallik Tarihi Ara tmnalan; EditOr: Feza Glinergun; istanbul, 2003 (313).
126 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI 1935-1948 Yillarl Arasmda, Fen Fakiihesi Mecmuasl'nda Yaymlanan Toplam ve Fizik irerikli Makale SaYllarmdaki Degi#mler Fen FakUltesi Dergisi' nde 1935-1948 yiilan arasmda yaymlanan top lam ve Fizik i~erikli makale sayllanyla, Fizik alanmdaki makale sayllanmn toplam makale sayiianna oranlannm (%) Ylllara gore daglhmlan, derginin ad ve bilim alanlanndaki degi~iklikler goz oniine almarak, ii~ donem i~in ayn ayn incelenmi~tir. SonUl;lar Tabla 5 ve Tabla 6'da verilmi~tir. 1940 ve 1945 yiilannda (Seri A), dergide yaymlanan makale 'sayllannda hlzh bir azalma gozlenmektedir. Bu azalmalann olasl nedenleri, 1939 Yllmda ba~layan ikinci Diinya Sava~1 nedeniyle bilimsel ara~tjrmalarda gozlenen goreceli yava~lama; 1945 Yllmda ise sava~m sona ermesiyle birlikte, sava~ nedeniyle Tiirkiye'ye gelen bazl yabanci bilim insanlanmn iilkelerine donmeleri veya ba~ka iilkelere gitmeleridir. Tablo 4: Fen Faktiltesi Dergisi'nin, Oniversite Reformu'ndan (1933) Soma, Ad ve Bilim Alanlannda Yapiian Degijimler II. Donem (2): (1935-2005) DergiAdl Bask! YIII A~lklama I) istanbul Oniversitesi Fen 1935 Dergi kapagma, Franslzca ad! eklenmi~tir. Faktiltesi Mecmuasl; Yeni Seri (ingilizce, Franslzca, Almanca, italyanca) a) A Serisi: Matematik, Fizik, Kimya. 1940 b) B Serisi: Biyoloji 2) istanbul Oniversitesi Fen 1954 Dergi kapagma, Cilt:37-38 (1972-1973'e dek) Fakilltesi Mecmuasl Franslzca; Cilt: 39-40-41 (1974-1976)'dan a) A Serisi: Matematik. ba layarak, ingilizce adl eklenmi~tir. b) B Serisi: Biyoloji. c) C Serisi: Fizik, Kimya, Astronomi. 3) istanbul Universitesi Fen 1989 Dergi kapagma, ingilizce adl eklenmi~tir. Faktiltesi Astronomi ve Fizik Dergisi 4) istanbul Oniversitesi Fen 2004--2005 istanbul Universitesi BaSlm ve Yaymevi Fakiiltesi Matematik, Fizik ve Miidiirliigii; 2006. Dergi kapagma, ingilizce adl Astronomi Dergisi eklenmi~tir.
Girgin, Fen FakUltesi Dergisi 127 Tablo 5: 1935-1939 YIllan Arasmda Fen Fakliltesi Mecmuasl'nda (Yeni Seri) Yaymlanan Makalelerin, YIllara Gore SaYlsal DagIllml Yrl Toplam Fizik Fizlk I Toplam (%) 1935 6 I 16.67 1936 29 8 27.60 1937 20 5 25.00 1938 14 2 14.30 1939 19 2 10.53 Genel Toplam 88 18 % 20.45 17.60 I Yll 3.60 I Yl1 Tablo 6: 1940-1953 YIllan Arasmd. Fen Fakliltesi Mecmuasl'nda (Seri A) Yaymlanan Makalelerin, YIIlara Gore SaYlsal DagIllml YII Toolam Fizik Fizik I TODlam (%) 1940 8 2 25.00 1941 22 1 7.14 1942 16 4 25.00 1943 25 7 28.00 1944 21 3 14.30 1945 4 0 0.00 1946 14 3 21.43 1947 17 2 11.76 1948 21 8 38.10 1949 24 3 12.50 1950 24 3 12.50 1951 28 4 14.29 1952 34 6 17.65 1953 35 9 25.71 Gene1 Top1am 293 55 % 18.77 20.931 vii 3.93 i vii Prof. Dr. Orhan $. i~en'in makalesinde, "Referanslar" ba~hgl a1tmda I8, "Rev. Fac. Sci. Univ. istanbul, Sir. A" da (Matematik); Prof. Dr. Hiisnii Derniriz'in (Nigde, 04. 12. 1920 - istanbul, 27. 03. 1999) aym kaynaktaki makalesinde ise l9 18 i~en; istanbul Olliversjte.~i Fen Fakiilte.~i Matemarik Dab Mensllpiarmm Ulllsiarara.w Bilimsel ArQ.$tmnalara Yaptlklar Katkl, s. 26. 19 Htisnti Demiriz; Fen Fakiillesinin Botanik Alallllldaki Ara.ytmllalara ve Ogretime Katkl.l'l; Dogumunun 100. Ydmda Atattirk 'e Armag,an - istanbul Universitesi Fen Fakiiltesi'nde ~e~itli Fen Bilimi Dallannm
128 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. Sayl "Bibliyografya" ba~hgl altmda, "jst. Univ. Fen Fak. Mec. B" de (Biyoloji), bu yillarda yaylolanml~ rnakaleler yer almaktadlr. Derginin, Ekim 1940 - Ocak 1941 saylsl ise, birlikte yaymlanml~tlr. Derginin Ekim 1935 - Temmuz 1936 (Yeni Seri) yillanndaki 4 saylsl Murkides Matbaasl - jstanbul; Ekim 1936 - Temmuz 1939 (Yeni Seri) Ylllanndaki 9 saylsl Devlet BaSlmevi - jstanbul; Ocak 1940 - Ekim 1943 (Seri A) yillanndaki 9 saylsl Kenan Baslmevi - jstanbul; Ocak 1944 - Temmuz 1944 (Seri A) Ylhndaki 3 saylsl jbrahim Horoz BaSlmevi - jstanbul; Ocak 1945 - Ekim 1948 (Seri A) Ylllanndaki 12 saylsl Kenan Baslmevi -.jstanbul; XV. ve XVI. Ciltler (1949, 1950) Osman Yalqzn Matbaasl - jstanbul; XVII. ve XVIII. Ciltler (1951, 1952) $irketi Murettibiye BaSlmev.:. jstanbul' da basllnu~tlr. BaSlm kurulu~lannda gozlenen bu degi~iklikler, derginin baslmmda kar~ila~ilan bir gii~ltik olarak degerlendirilebilir. Tablo 5. ve 6'nrn, 1935-1948 Yl/lan Arasmdaki Grafik Gosterimi 40 35 iii 30 ;;: 25 «-+-TOPLAM (f) 20 FizlK z ~ 15 FlzIKfTOPLAM(%) >- 10 5 0 1930 1935 1940 1945 1950 YIL 1954-1983 Y,llan Arasmda Fen Fakiihesi Dergisi'nde (Seri C) Yaymlanan Toplam ve Fizik i~erikli Makale SayIlarmdaki Degi~bnler 1954 yilmdan 1973 yt1ma dek "istanbul Universitesi Fen Fakiiltesi Mecmuasl, Seri C: Astronomi, Fizik Kimya (Revue de la Faculte des Sciences de Cumhuriyet Donemindeki Geli~mcsi ve Milletierarasl Bilime Katklsl; Editor: Prof. Dr. Ahmed Yiiksel Ozemre; Nazlm Terzioglu Matematik Ara~t1fma Merkezi Baskl At6lyesi, 1982 (121-141) s. 128
Girgin, Fen Fakiiltesi Dergisi 129 L'Universite d'istambui, Serie C: Astronomie, Pysique, Chimie) adlyia yaymlanmaya ba~layan dergi (Ek 6, 7) 1974 Ylhndan sonra yaymml, dergi kapagma ingilizce adl (Review of Faculty of Science University of istanbul) eklenerek stirdtirmti~tur (Ek 8). Aynca 1972-1973 (Cilt 37-38, SaYI 1-4) den ba~layarak, kapakta yer alan bilim dallanmn (Astronomi - Fizik - Kimya) adlan kald[f[lrm~tlr. Derginin A Serisi ise 1954 Ylhnda, ingilizce, Almanca ve Franslzca olmak tizere, Slrj'i ve Tatbiki Matematik bilim dah olarak aynlml~tir (Dergi i~leri Komisyonu: Cahit Arf, Ferruh $emin, Nazlm Terzioglu). Bu donemde yaymlanan toplam ve Fizik igerikli makale sayllanndaki degi~imler, Tabla 7. Grafik'te verilmi~tir. Derginin 1969, 1977 ve 1978 Yillanna ail saytlanna ula~tlamadlgl i9in, tabloda bu ytllara ili~kin veriler yer almaml~tlr. Aynca 1958 ve 1959 saytlanna ili~kin veriler sadece ula~llabilen sayllan kapsadlgl ve 1972-1973 ile 1974-1976 basktlan da lek sayi olarak degerlendirildigi i9in ortalamalar, 24 yll tizerinden hesaplanml~tlr Tablo 7: 1954-1983 YIllarI Arasmda (Seri C: Astronomi - Fizik - Kimya)istanbul Oniversitesi Fen fakultesi MecmuasI"nda Yaymlanan Toplam ve Fizik i~erikli Makale Saydan ile Fizik i~erikli Makalelerin, Toplam Makale SayIianna Oranlarmm (%) Yillara Gore DagtilmI (25 baskt Ylh goz online almrm~tir). Yd Tonlam Fizik Fizik / Tonlam (%) 1954 38 to 26.30 1955 24 7 29.20 1956 31 12 38.70 1957 43 15 34.90 1958 28 2 7.14 1959 11 1 9.00 1960 15 6 40.00 1961 21 7 33.30 1962 20 5 25.00 1963 16 3 18.80 1964 23 3 13.00 1965 19 3 15,80 1966 7 1 14.30 1967 6 2 33.30 1968 15 3 20,00 1969 15 1 6.67 1970 9 4 44.50
130 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, IS. SaYI 1971 1972-1973 1974-1975 1977-1978 1979 1980 1981 1982 1983 Genel Toplam 14 6 17 --- 15 14 16 9 7 439 17.56/ vii 6 5 9 -- 6 2 4 2 3 122 4.88/ YII 43.00 83.30 53.00 40.00 14.30 25.00 22.20 42.85 % 27.80 Tablo 7'nin Grafik Gosterimi, 90 80 70 (J) :;: 60 «(J) 50 z :;: 40 «>- 30 20 10 0 1950 1960 1970 1980 1990 -+-TOPLAM -ll-fizik FIZiKITOPLAM(%) V1L Bu donemde de. derginin baslm!m yapan kurulu~lann, ozellikle 1954-1966 y!llan arasmda birka~ kez degi~mi~tir. Derginin 1954-1962 y!llan arasmdaki 15 saylsl ve $irketi Miirettibiye Baslmevi -jstanbul; Ocak-Nisan 1965 saylsl (1 say!) Fen FakUltesi Matematik Enstitiisii - jstanbul'da; Temmuz-Ekim 1965 de 3 say! jbrahim Horoz Baslmevi - jstanbul; Ocak-Ekim 1966 saylsl (1 say!) Fen Fakiiltesi Doner Sermaye Baslmevi - jstanbul'da; 1967-1983 y!llanndai 12 say! ise Fen Fakilltesi Baslmevi - jstanbul'da basj!m!~t!r.
Girgin, Fen Fakiiltesi Dergisi 131 Fen Fakiiltesi Dergisi'nde, 1933-1983 YIllarI Arasmda Baskl ve Yerii ve Yabancl Yazar SayIlarmdaki Degi~inIler Bu bolumde, yerli ve yabancl bilim insanlannm Fen Faktiltesi'ndeki bilimsel,ah~malara ve derginin geli~imine katk!lanm ortaya koyabilmek amaclyla, derginin baskl sayllan ile yerli ve yabancl yazar sayilannm yillara gore daglhmlanna yer verilmi~tir. Tabla 8, 9, 10. bu daglhmlan i,ermektedir. Aynca her bir tablonun altinda, tablonun kapsadlgl donemde yaymlanan top lam makale sayllan ile Yllhk ortalama makale sayilan; Fizik i,erikli makalelerin toplam makale sayllanna oranlan da (% olarak) verilmi~tir. Tablolarda, yazar sayllanmn makale sayilanndan buyuk oldugu gorulmektedir. Bunun nedeni bazl makalelerin, ortak,ah~mamn bir iirlinii olarak,,ok yazarh olmalandlr. Tablolarda, 1935-1948 Yzllan Arasznda, Fen Fakiiltesi Mecmuasz' nda Yayznlanan Taplam ve Fizik j~erikli Makale Sayzlarzndaki Degi,imler k!smmda belirtildigi gibi 1949-1953 (dahil) Ylllan (Cilt XIV - XVIII) ile 1969, 1977 ve 1978 sayllan bulunamadlgl i,in, bu yillara ili~kin veriler yer almamaktadlr. Aynca 1972-1973 ve 1974-1976 bask!lan tek sayl olarak degerlendirilmi~tir. Bu nedenle oranlar ve ortalamalar, 1940-1948 yillan i,in 9 yll (Tabla 9); 1954-1983 yillan i,in ise (Tabla 10) 24 yll iizerinden hesaplannu~tlr. 1954-1957 Ylllan arasmda 4 bask! yapan derginin bask! saylslnm 1958 Yllmda 2'ye; 1966 Yllmda ise l' e dii~tiigii gozlenmektedir. Tablo 8: istanbul Universitesi Fen Fakultesi Mecmuasl'nm, 1935-1939 Yillan Arasmdaki (Yeni Seri) Baskl ve Yerli-Yabanci Yazar SaYllannln Yillara Gare Daglltml. BaskI Yazarlar Yll SaYIsI Yerli YabancI 1935 I 0 6 1936 4 I 22 1937 3 7 17 1938 3 6 10 1939 2 6 18 Toplam 13 20 73 1) Yerli yazarlarm, yabancl yazarlara oram: ;:::; 0.274 2) Ortalama Yllhk Baskl SaylS!:" 2.60 SaYI! Y,I
132 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Sonut; "Dariilfunun Funun Fakiiltesi Mecmuas,'ndan (1916) once, Turkiye'de Bilimsel Yaym Giri$imleri" (s. 1) ba~hgl altmda verilen bilgilerden, Tiirkiye'de bilimsel yaym giri~imlerinin 19. yiizyll ortalannda (1849) ba~ladlgl sonucu ~lkanlabilir. Oysa Sumru Din~el, Osmanh imparatorlugu'nda ilk gazetelerin Franslzca yaymlandlgl bildirilmekte; ornek olarak da "Gazette Fran<;oise de Constantinople (1796)"; "Simyrne" ve "Le CouITies de Simyrne (1824)" Tablo 9: istanbul Universitesi Fen FakUltesi Mecmuasl'mn, 1940-1953 Yilian Arasmdaki Baskl ve Yerli~Yabancl Yazar Sayllanmn Yillara Gore Dagillml BaskI Yazarlar Yll SaYlSl Yerli Yabanci 1940=1941 3 9 27 1942 2 4 13 1943 4 14 17 1944 3 10 15 1945 1 1 4 1946 3 13 3 1947 4 13 6 1948 4 19 11 1949 4 22 5 1950 4 22 8 1951 4 26 12 1952 4 36 9 1953 4 35 8 Toplam 44 224 138 1940-1953 Ylllan arasmda (A Serisi; Matematik - Fizik - Kimya (*)): 1) Yerli yazariann, yabancl yazarlara oram: ::::: 1.623 2) Ortalama Baskl SaylS!: '" 3.43 SaYI! Y,I vermektedir 20 Aym kaynakta Tiirk~e ilk gazetenin 1831 de, Sultan II. Mahmud'un giri~imleriyle ve ba~langl~ta haftahk ohllak iizere, "Takvim-i Vakayi" adlyla yaymlandlgl; gazetenin redaktorliigiinii, <;agda~ Tiirk gazeteciliginin ustasl olarak kabul edilen Esat Efendi 'nin yaptlgl ve yurti<;i- 20 Sumni Din el; Die Ell/wicklullg der tiirkischell Presse; Der Werdegang der modernen Tiirkei; Bearbeitet und Herausgegeben von Dr. Pia Angela Goktlirk; Nazlffi Terzioglu Matematik Ara~tlfma Merkezi Baskl Atolyesi; istanbul, Eyhil -1983. s. 191-216
Girgin, Fen Fakiiltesi Dergisi 133 yurtdl~l haberierie askeri kururnlara, bilime, tiearete, fiatlara ve daha ba~ka olaylara ili~kin haberieri iyerdigi bildirilmi~tir. Kaynakta aynea, azmhklann anadilleri olan Arapya, Farsya, Errneniee, Yunanea ve Franslzea olarak da yaymlanan 40 x 27 em. boyutlanndaki gazetenin, 1860 Ylhnda resmi gazete olarak kabul edilrnesine kar~m 1839 da 12 ytl; 1892 de 16 ytl slireyle ve 1922 de kesin olarak yasaklandlgl; ayda bir yaymlanan Mecmua-i Funun( 1862-1866) dergisinin ise (bkz. s. 2; Tablo 1) Tarih, Jeoloji, Kimya, Felsefe konulanm iyerdigi ve Mlinif Pa~a tarafmdan ylkanldlgl bilgileri yer almaktadlr. ilk resimli dergi "Mirat" (Ayna) ve ilk almanak "Salname", daha sonra yaymlannu~tlr. Tablo 10: istanbul Oniversitesi Fen FakUltesi Mecmuasl'nm, 1954-1983 Yilian Arasmdaki Baskl ve Yerli -Yabancl Yazar Sayilannm YlIlara Gtire Daglhml (25 bask! yilt gtiz tinline almmt tlr) Yd SavISI Yerli Yabanci 1954 4 28 19 1955 4 17 12 1956 4 30 2 1957 4 47 9 1958 3 33 6 1959 2 10 6 1960 2 17 6 1961 3 26 8 1962 3 20 7 1963 2 22 4 1964 2 30 4 1965 2 21 5 1966 1 9 2 1967 1 8 0 1968 1 20 5 1969 1 1 2 1970 1 9 2 1971 1 16 1 1972-1973 1 4 1 1974-1976 1 17 4 1977-1978 -- -- -- 1979 1 15 1 1980 1 13 1 1981 1 20 2 1982 1 12 0 1983 1 14 0 Tooiam 48 476 109 1954-1983 y!llan arasmda (C Serisi; Fizik - Kimya - Astronomi (*)): I) Yerli yazarjann, yabancl yazarlara oram::::; 4.37 2) Ortalama vllhk Baskl Sa;lsl: :::; 1.92 Savl! YJI
134 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Fen FakUltesi Dergisi'nin, 1916 Ylhndan ba~layarak 2252 saylh yasa ile yeni istanbul Universitesi'nin 1 Agustos 1933 tarihinde kurulu~una dek ge~irdigi a~amalar bir yana blraklhrsa, 1933-1983 Ylllanm kapsayan 50 yllhk bir donemde, ~e~itli etkenlere bagh olarak, surekli degi~im ge~irdigi gorulmektedir. Ozellikle Fen FakUltesi'nde olu~an yeni bilim alanlanndaki geli~melere bagh "ad" degi~iklikleri; Fen FakUltesi'ne yurt dl~mdan gelen yabanci bilim insanlannm katk!lan; dunyada hlzla geli~en bilimsel ara~tlrmalara ko~ut olarak bu geli~melere uyum saglama ~abalan dikkat ~ekmektedir. Orne gin 1935-1939 Ylllan arasmdaki 5 Yllltk donemde sadece 0.274 olan yerlilyabancl yazar oramnm 1940-1953 Ylllan arasmda 1.623'e; 1954-1983 Ylllan arasmda ise 4.1S'e yukselmesi, bu geli~menin a~lk bir kamtldlr. Ancak derginin ytlhk ortalama bask! sayismdaki degi~imler, aym yonde bir geli~me gostermemektedir. 1935-1939 doneminde 2.60; 1940-1953 doneminde ise 3.43 olan bu oramn 1954 ytlmdan ba~layarak hlzla du~tugu; 1954-1983 doneminde 1.92'ye geriledigi gozlenmektedir. Bu du~u~, 1965 Ylhndan sonra daha da hlzlanml~ ve dergi bu tarihten sonra, Yllda sadece 1 kez basllabilmi~tir. Adl, 1989 ytlmda (Cilt: 54) "istanbul Universitesi Fen FakUltesi Astronomi ve Fizik Dergisi" olarak degi~tirilen derginin 1991 Ylh sayisi (Cilt: 54) 1993 Ylhnda, Astronomi i~erikli iki makale ile yaymlanabilmi~tir. Buna kar~lhk Yllhk ortalama makale sayllan, her li~ donem i<;in yakla~lk degerjer vermektedir. Bu degerler 1935-1939 Ylllan arasmda 17.60, 1940-1953 ylllan arasmda, 20.93, 1954-1983 ylllan arasmda ise 17.56 dlr. Ancak 1966 Ylhndan ba~layarak Yllhk makale sayllannda goreceli olarak bir azalma gostermektedir Bu azalma sonraki Ylllarda da surmu~ ve 1990 h Ylllarm sonlanndan ba~layarak durma noktasma gelmi~tir. Makale sayismm yetersizligi nedeniyle son birka<; ytldlr yaymlanamayan dergi ancak 2006 Ylhnda yeniden yaymlanm!~tir. Derginin yeni ad! ve kapsad!gl bilim dallan ise kapakta, "istanbul Universitesi Fen Fakultesi; Matematik, Fizik ve Astronomi Dergisi - University of Istanbul Faculty of Science; The Journal of Mathematics, Physics and Astronomy. New Series; Vol: 1, 2004 - -;'005; ISSN 1300-0713; istanbul Universitesi BaSlm ve Yaymevi MudurlUgu; istanbul- 2006" olarak verilmi~tir (Ek 9). 164 sayfadan olu~an derginin bu yeni sayisinda toplam 14 makale yer almaktadlr. Bu makale1erden 13 tanesi Matematik; 1 tanesi de Astronomi alamndaki <;ah~malann Uriiniidiir ve Fizik alanmda makale yoktur. Aynca makalelerde 18 yabanci uyruklu yazara kar~lhk, 5 yerli yazar yer alml~tlr (yerli
Girgill, Fen Fakiiltesi Dergisi 135 yazarlyabancl yazar '" % 27.78). Be yerli yazardan ikisi tek yazarhdlr. Bir yerli yazar da, ortak ~ah ma olan iki makalede, iki kez yer alml tlr. Ancak makale say!lanndaki bu hlzh dii ii, Fen Fakiiltesi'nde bilimsel ~ah malann yava ladlgl anlamma gelmemelidir. Omegin, Fizik Boliimii'niin internet sayfasmda yer alan bilgilere gore 1980-2000 y!llan arasmda, Fizik BOliim'de yapl1an ara tlrmalann iiriinii olan, toplam 260 yaym yapl1ml tlr. Biiyiik ~ogunlugu SCI Expanded, Citation Index (ARCI) kapsammdaki ve/veya bu kapsam dl mdaki yurtdl l hakemli dergilerde makale; bir klsml da ulusa1 dergi1erde ve u1usal ve/veya uluslararasl bilimsel etkinliklerin (kongre, simpozyum vb.) bildiri kitap~lklannda yaymlanan bu ~ah malardan sadece 13 tanesi, Fen fakiiltesi Dergisi'nde yaymlanml tlr. Aym durum 2000-2005 y!llanm kapsayan donem i~in de ge,erlidir. Bu donemde de Fizik i,erikli 206 maka1eden sadece 2 tanesi Fen Fakiiltesi Dergisi'nde yaymlanml tlr. Bu verilerden, Fizik Boliimii'nde yapllan ara tlrmalann iiriinii olan yaymlann, Fen Fakiiltesi Dergisi veya oteki u1usal dergiler yerine, yurt dl l dergilere yonlenmi oldugu sonucu,lkmaktadlr. Ara tlrmac!lann, Akademik yiikseltilme ol,iitlerinin bir geregi olarak, bilimsel,ah malanm yurtdl l dergilerde yaymlama egiliminde olmalan, dergiyi siireli olmaktan uzakla tlran onemli bir etkendir. 6 KaSlm 1981 tarihinde, 17506 say!ll Resmi Gazete'de yaymlanarak yiiriirliige giren 2547 saylh Yiiksek Ogretim Yasasl'ndan sonraki geli~meler, bu egilimi kahcl duruma getirmi~tir. Ozellikle Akademik yiikseltilme ve atamalarda ongoriilen SCI Expanded, Citation Index' (ARCI) kapsammda yer alan ve/veya yurtdl~l hakemli dergilerde yaym onceligi son y!llarda, tiim ulusa1 dergilerle birlikte, Fen Fakiiltesi Dergisi'ni de olumsuz etkilemi~tir. Aym durum kitap yazarhgl, edittirliigii vb. etkinlikler i,in de ge,erlidir. Bir ba~ka etken de, ara~tlrma sonu,lanmn yaymlanabilirligi konusunda bilirki~i sorumlulugunu ta~lyan hakemlik kurumunun, bilimsel ol,iitlere uyumundaki belirsizlik olabilir. Prof. Dr. Orhan $erafettin i,en (1920-1995), in, bilimsel nitelikli dergi yaymclhgl ve Fen Fakiiltesi Dergisi'ne ili~kin gorii~leri ise ~oyledir21: "Bu giine kadar cilt saylsl kirk! geren bu mecmuada yalmz I U. Fen Fakiiltesi Matematik dah mensuplarzmn arcl$tjrmalarznm biiyiik k!sml deij)l, aym zamanda yurt iri ve 21 {yen; istanbul Oniversitesi Fen Fakiiltesi Marematik Dab Me/l.mplarmm Ullf.l'lararasl Bilimsel Ara.~tmllalara Yapllklar Katkt. F. 11
136 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI yurt dl$mdan da birt;ok matematik,ilerin gonderdikleri ara$t1rmalar yaymlanml$t1r. Bir,ok uluslar arasi $ohretin bu mecmuanzn isti$iiri redaksiyon hey' etine girmeyi kabul etmi$ olmasl ve gene bir,ok tanznml$ yabancl Matematik,inin bu mecmuaya makale gondermi$ olmasl, onun bilimsel seviyesi hakkmda bir Jikir vermege yeter. " Prof. Dr. AlIf ~engiin'de (Denizli, 1915 - istanbul, 2002) aym konuda ~unlan soylemektedir 22 : "Bilimsel yaym yapan dergi say,sl,oklugu,,e$itli dergilerdeki makalelerin ozetlerini veya yalnzz makale ba$lzklarml veren dergiler,lkmasma yol a,ml$tzr. Ancak, bunlarm i,erisinde de butun dergilerde yaymlanan yazllarz bulmak mumkiin olmamaktadzr. Meselii Fakiiltemizin yaymladlgl Fen Fakultesi Mecmuasl B serisi, Current Content Life Sciences i,erisinde yer almamaktadzr.... Bu harp senelerinde (2. Diinya Sava~l) Fen Fakiiltesi Mecmuasl zengin ve giizel makalelerle uluslararasl bir dergi haline gelmi$tir. " Prof. Dr. AlIf ~engiin aym makalede, hakemlik kurumu konusuna da ~u sozlerle deginmektedir: "Bir ara$tzrmanm kalitesi hakkmda bir soz soylemek zordur. C;ok deja duyulan ilgiye ve 0 alanda sahip oldugumuz bilgiye gore bir ara$tlrma degerlendirilmektedir. Hattii bir dergide basllmasl uygun goriilmeyen makaleler birka, Yll sonra,ok onemli olmaktadzrlar. Bilim tarihinin gozden ge,irilmesi bunun F$itli omeklerini bize gosterir.... Mesela kromatin yaplsmm niikleosom denen kii,uk unitelerden yapllz oldugu bu gun,qitli metotlarla kanztlanml$tzr; bu konuda ilk,alz$anlardan Woodcock'un bir on raporu 1973 de yaymlanml$; ama etrafll makalesinin yaymlanmasl ise redaktorler tarajmdan uygun gorulmemi$tir. Nobel odulii kazanml$ Dr. Linus Pauling 1970 de C vitamininin kanser tedavisine iyi geldigini ileri surdiigu zaman tip otoriteleri tarafindan $iddetle tenkit edilmi$tir. Oysa 1979 da aynz kimsenin uluslar arasi "Cancer Research» dergisinde aynz konuda bir makalesi yaymlandlgmda aradan ge,en zaman zarfinda C vitamininin kanser tedavisinde Jaydall olacagml belirleyen 350 den Jazla makale yaymlanml$tlr. Nobel odiilu kazanml$ tanznml$ Jizik,i E. Fermi'nin (Enrico Fermi; italyan Fizik~i; Roma, 21 Eyllil 1901 - Chicago, 29 Kaslm 1954) bir makalesi ise Nature (London) dergisince red edilmi$tir." 22 Atlf,senglin, jstanbul Universitesillde /933 Refonmmdall Sonra Zo%jinin Geli~mesi; Dogumun'tfn 100. Ythnda Atatlirk 'e Armagan - istanbul Oniversitesi Fen Faktiltesi'nde ge~itli Fen Bilimi Dallannm Cumhuriyet Donemindeki Geli$mesi ve Milletlerarasl Bilime Katklsl; Editor: Prof. Dr. Ahmed Ytiksel Ozemre; Nazlm Terzioglu Matematik Ara$tlrma Merkezi Bask! Atalyesi, 1982 (91-120). 0
Girgill, Fen Fakliltesi Dergisi 137 Prof. Dr. Alif ~engiin'iin verdigi orneklere, "Gorelilik Kurallli" m a91klayan rnakalesi 1905 yllmda yaymlanmasl iizerine fizik9ilerin ~iddetli ele~tirisine ugrayan ve bu yiizden bir ylla yakm bir siireyle bilirn diinyasmdan uzakla~an Albert Einstein'l (Ulm-Almanya, 14 Mart 1879 - Princeton, 18 Nisan 1955) da eklemek gerekir. Gerek Prof. Dr. Orhan ~. igen'in ve gerekse Prof. Dr. Alif ~engiin'iin yazilanndan Fen Fakiiltesi Dergisi'nin, ba~langi9 Ylllannda uluslararasl bir nitelige kavu~tugu anla~ilmaktadlr. Bu yazllardan edinilen bilgiye gore Fen Fakiiltesi Dergisi'nde, 1935-1981 yillan arasmda Matematik alamnda, aralannda yabancl yazarlann da yer aldlgl 73; Biyoloji alamnda ise 98 makale yaymlanml~lir. Biyoloji alanmdaki makalelerden 11 tanesi Leo Brauner'e; 5 tanesi ise Alfred Heilbronn'a aittir. (Bu donernde Matematik ve Biyoloji alanlannda kitap, ders notu vb. yaymlann da yer aldlgl toplam yaym sayllan ise S1faslyla 122 ve 139 duro (Her iki daiin yaym listelerinde, "Universite d'jstanbul, Faculte des Sciences. Recuil de memoires commemorant la pose de la premiere pierre des Nouveaux Instlfuts de la Faculte des Sciences, jstanbul 1948 -istanbul Universitesi, Fen Fakiiltesi. Fen Fakiiltesi Yeni Enstitiileri'nin ilk yapita~lanmn konulu~ amlan Kiilliyali - adh bir yaym orgam da yer almaktadlr). Fizik, Astronomi, Kimya ve Yer Bilimleri (Jeoloji, Ieofizik) alanlannda da benzer dururn gozlenmektedir. Fen Fakiiltesi Dergisi'nde gozlenen ba~ka bir olumsuz geli~me de derginin, ba~langl9ta ula~ligl uluslararasl niteligini, zarnanla yitirmesidir. Bu dururn, derginin 1940 yjlmda basilan V. Cildinin kapak altmda, degi~imi kabul eden dergilerin yer aldlgl listeden anla~llabilrnektedir (Ek. 12). Listede yer alan dergiler, biri dl~mda Yiiksek Ziraat Enstitiisii <;:ah~malan - Ankara), yurtdl~1 dergilerdir. Sonu9 olarak Fen Fakiiltesi Dergisi'nin yeniden siireli ve uluslararasl bir nitelik kazanmasl, SCI Expanded, Citation Index (AHCI) kapsammdaki ve/veya yurtdl~1 hakernli dergiler slmfmda yer almasma baghdlr. Bu dururn, bilirnsel nitelik ta~lyan tiirn ulusal dergiler i9in gegerlidir. Bu ise ancak, yerli ve yabancl ara~lirrnacilann Fen FakUltesi Dergisi'nde veya oteki ulusal dergilerde yayma ozendirilrneleriyle gergeklqebilir.
Girgill, Fen FakijItesi Dergisi 139 EKLER Ek 1. Resim 1: Dartilfunun FUnun Mecmuasl'mn, 1929 Yllmda yaymlanan birinci saylslndan soma "istanbul DarUlflinunu Fen Faktiltesi Mecmuasl" adlyla yaymlanmaga ba~layan derginin kapak gortintusu; (Arahk, Oeak, $ubat; a!tmel sene; SaYl 2; 1929). Dergi bu tarihte Matematik, Fizik, Kimya, Doga ve Uygulamah bilim dallanna aynlml~tlr.
140 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. Say! Ek 2. Resim 2:
Girgin, Fen Fakliltesi Dergisi 141 Ek 3. Resim 3: istanbul Dniversitesi Fen FakUltesi Mecmuasl'nm Matematik, Fizik, Kimya bilim dallanna aynlan A Serisi'nin kapak gortinttisi.i; (Cilt V; SaYI Y2; Ocak, 1940).
142 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Ek 4. Resim 4: istanbul Universitesi Fen FakUltesi Mecmuasl'nm 1945 yilmda yaymlanan ve "Tabii ilimler" e aynlan B (Biyoloji) Serisi'nin kapak gorlintusti. (COt IX; Sayl 5; AralIk, 1944).
Girgill, Fen FakUltesi Dergisi 143 Ek5. Resim5: istanbul Oniversitesi Fen FakUItesi Mecmuasl'mn, A Serisi'nin kapak goruntusu; (Cilt XI; Say! 3; 1946 - ayn baski).
144 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Ek 6. Resim 6: istanbul Oniversitesi Fen Faktiltesi Mecmuasl'mn Astronomi, Fizik ve Kimya bilim dallanna aynlan C Serisi'nin kapak gorunttisti; (Cilt XIX; SaYI 1; Ekim 1954).
Girgin, Fen FakUltesi Dergisi 145 Ek 7. Resim 7: istanbul Oniversitesi Fen Faktiltesi Mecmuasl'nm 1976 ytlmda yaymlanan ve Astronomi, Fizik ve Kimya bilim alanlanna aynlan C Scrisi'nin kapak gorlinttisli; (Cilt 37-38; SaYl 1-4; 1972-1973).
146 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. Sayl Ek 8. Resim 8: istanbul Oniversitesi Fen Faktiltesi Mecmuast'nm 1977 yilmda yaymlanan ve Astronomi, Fizik ve Kimya bilim alanlanna aynlan C Serisi'nin kapak gorlintusli; (Cilt 39-40-41; SaYl 1-3; 1974-1976). Dergi kapagma, ingilizce adl eklenmi~tir. REVIEW of.... F ACULTY~f U NLYElfSlTY."L""" SERi:.c <
Girgill, Fen Faki.iltesi Dergisi 147 Ek 9. Resim 9: istanbul Oniversitesi Fen FakUltesi Mecmuasl C Serisi'nin son saylslm kapak gorlintlisli (Cilt: 53; 1988; baskl yill: 1989). REVIEW of FACULTY of SCIENCE UNIVERSITY of ISTANBUL SERlE: C VOLUME: 53 1988 istanbul DNIVERSlTEst FEN FAKOLTESI MECMUASI SERi: C C1LT: 53 YIL: 1988 1. O. FEN FAKVLTEsl BASIMEVI tstanbul-1989
148 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. SaYI Ek 10. Resim 10: "istanbul Dniversitesi Fen Faktiltesi Astronomi ve Fizik Dergisi" adl altmda basllan ilk saymm kapak goruntlisu(cilt: 54; 1989; baskl Ylll: 1990).
Girgifl, Fen Fakiiltesi Dergisi 149 Ek 11. Resim 11: istanbul Dniversitesi Fen FakUltesi; Matematik, Fizik ve Astronomi Dergisi'nin 2006 yilmda yaymlanan son sayismm kapak goruntusu; (New Series; Vol: I; 2004-2005). ISSN 1300-0713 istanbul DNiVERSiTESi FEN FAKOLTESi MATEMATiK, FiziK VE ASTRONOMi DERGiSi istanbul UNiVERSiTl';Si BASIM VE YAYINEVj MiiDURLUGU istanbul - 2006
150 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. Sayl Ek 12. Resim 12: Fen Fakilltesi Dergisi'nin 1940 Ythnda Yaymlanan V. Cildinin (Sayl 1 /2) K<tpak Altmda, "Mtibadeleyi Kabul Etmi~ Olan Mecmualar" Ba$hgtyla Verilen Dergiler.
F. 12 Girgill, Fen Fakiiltesi Dergisi 151